Download - Sportveldverlichting - nsvv.nl · •Hoge prijs, armaturen 3-4x zo duur, complete installatie circa 2-3x zo duur •In sport buitenverlichting relatief weinig branduren (300-700 uur),

Sportveldverlichting

EEN STAND VAN ZAKEN

Hoevelaken, 29 januari 2015

• Boudewijn Lie

• Technisch directeur Aerolux Nederland BV

• Lid kernteam outdoor van NSVV

• Lid NEN-normcommissie verlichting 351005

• Lid CEN/TC 169 WG 4 Sports lighting

29 januari 2015 Sportveldverlichting, een stand van zaken 2

Introductie

• Welke mogelijkheden biedt de techniek ons?

• Wat zijn de mogelijkheden voor energiebesparing?

• Wat gebeurt er op het gebied van normen?


Inhoud

Welke mogelijkheden biedt de techniek ons? Sportveldverlichting, een stand van zaken


Boudewijn Lie

• Sinds jaren 60

• Mogelijk geworden door uitvinding efficiënte hogedruk

gasontladingslampen, metaal-halogeendamp lampen

• Verbeteringen door o.a.

• asymmetrische schijnwerpers

• efficiëntere schijnwerpers

• verbeterde lampen: lichtopbrengst en kleurweergave

• verzinkt stalen masten


Geschiedenis sportveldverlichting

• Uitgevonden rond 1900, verbeterd tot metaal-halogeendamp

lamp in jaren 60

• Licht ontstaat door elektrische ontlading, waarbij elektronen van

metalen in een hogere energie-toestand komen

• Als de elektronen terugkeren naar de normale toestand zenden

ze licht uit

• Voorschakelapparaat nodig om stroom te beperken


Metaal-halogeendamp lamp (1)

• Voordelen:

• Geen gloeidraad, dus veel langere levensduur (2-5.000 uur)

• Hoog rendement, maximaal 110 lumen per watt

• Relatief compact

• Nadelen:

• Min of meer uit ontwikkeld

• Niet direct in- en uitschakelen

• Lichtstroom neemt relatief sterk af met branduren


Metaal-halogeendamp lamp (2)


Armaturen met metaal-halogeendamp lampen


Lichtinstallatie met metaal-halogeendamp lampen

• Light Emitting Diode

• Uitgevonden in 1927 door Oleg Losev

• Pas in de jaren 60 daling van de kostprijs

• Gebruik voornamelijk als signaallamp

• In 1994 uitvinding door Shuji Nakamura van blauwe LED en

daarna snel ontwikkeling witte LED

• Verbetering van lichtopbrengst en kleurweergave


LED (1)

• 2 verschillende halfgeleiders

• Door overgang van elektronen van de ene naar de andere

halfgeleider komen ze in een lagere energie-toestand en zenden

ze licht uit

• Puur elektronisch, “chip” die licht geeft

• Zogenaamde driver nodig met name om stroom constant te

houden. Dit gebeurt d.m.v. een elektronische schakeling


LED (2)

• Voordelen:

• Lange levensduur (ca. 30-50.000 uur)

• Relatief energiezuinig, rendement neemt nog steeds toe

• Regelbaar en dimbaar

• Direct in- en uitschakelbaar


LED (3)

• Nederland loopt voorop met LED sportveldverlichting

• Armaturen bestaan meestal uit meerdere elementen, die elk weer

uit meerdere LEDs bestaan

• Lichtopbrengst volledig vergelijkbaar met conventionele verlichting

• Volledig dimbaar

• Direct in en uitschakelen

• Hoge gelijkmatigheid van de verlichting

• Lange levensduur LEDs

• Geringe lichtstroom afname


LED Sportveldverlichting


LED armaturen voor sportverlichting


Lichtinstallatie met LED armaturen

Wat zijn de mogelijkheden voor energiebesparing? Sportveldverlichting, een stand van zaken


Boudewijn Lie

• Met LED lager vermogen dan conventioneel dus energiebesparing

• Armatuurrendement is hoger

• Aanvullende energiebesparing door dimmen tot gevraagd niveau

• Geen inschakelpiek dus lichtere stroomaansluiting

• Armaturen kunnen vaak zowel op 230 als 400V aangesloten

worden

• Bestaande infrastructuur (kabels, masten, etc.) is meestal te

gebruiken

• Geen lampenwissel meer nodig


Besparing LED-verlichting

• Hoge prijs, armaturen 3-4x zo duur, complete installatie circa 2-

3x zo duur

• In sport buitenverlichting relatief weinig branduren (300-700

uur), alleen zinvol bij kunstgras of all-weather ondergronden

• Weinig ervaring met levensduur op lange termijn

• LED is voor sport binnenverlichting zeer interessant, want veel

meer branduren (1.500-3.000 uur)


Maar…..

• LED-verlichting is alleen zinvol bij intensief gebruik en dus veel

branduren: buiten kunstgras/all-weather of binnen.

• LED kan gunstig zijn als het maximale aansluitvermogen is

bereikt. Kosten verzwaring vallen dan weg.

• LED biedt aanvullende voordelen op het gebied van

automatische schakeling (vooral voordeel voor tennis).

• De schakelmogelijkheden moeten wel gebruikt worden om een

maximale besparing te bereiken.


Samenvatting

• Bij nieuwe installaties mogelijkheid training/wedstrijd en half veld

schakeling

• Plan trainingen achter elkaar en schakel daarna direct het licht uit

• Gebruik half veld schakeling als het kan

• Gebruik wedstrijdverlichting alleen voor wedstrijden

(sleutelschakelaar)

• Eventueel schemerschakelaar en tijdklok

• All-in onderhoudscontract is op termijn altijd voordeliger dan los

lampen vervangen


Besparing metaal-halogeendamp lampen

Wat gebeurt er op het gebied van normen? Sportveldverlichting, een stand van zaken


Boudewijn Lie

• Huidige Europese norm voor sportverlichting sinds 1999 (2008)

• Verlichtingseisen per sport voor 3 klassen, kl. III training,

kl. II regionale wedstrijden, kl. I nationale wedstrijden

• Belang normering neemt toe:

• Bij LED verlichting vaak onduidelijk of aan norm voldaan wordt

• Gevaar door dimmen/schakelen dat niet altijd aan norm

voldaan wordt

• Vanuit NSVV en NEN voorstel aan CEN gedaan om norm te

herzien. Hier wordt binnenkort mee gestart.


NEN-EN 12193 (1)

• Voor sporten: verblindingswaarde Glare Rating GR

• Nu alleen geldig buiten

• Binnen zou UGR moeten gelden. Deze is echter niet bedoeld

voor sporten, maar voor kantoorruimtes

• Voorstel om GR ook geldig te verklaren voor binnensporten, al

dan niet met een correctie-factor


NEN-EN 12193 (2)

• Aanvullende eisen voor verticale verlichtingssterkte want met

LED zeer smalle bundels mogelijk

• Gelijkmatigheid Eh,min:Eh,max toevoegen

• Tennis: verschil in afmetingen speelveld (Principal Area) tussen

CEN (36x18m) en ITF (30x15m)

• Hockey: training klasse III en wedstrijd klasse II nu beide 200

lux, voorstel klasse II naar 250 of 300 lux


NEN-EN 12193 (3)

• Golf driving range: eisen herzien en golf course toevoegen

• Korfbal outdoor: toevoegen

• Zwemmen indoor: 600 lux op de startblokken en keerpunten

• Volleybal indoor: zone aangeven boven het net waarin geen

armaturen geplaatst mogen worden


NEN-EN 12193 (4)

NSVV Aanbevelingen

• Aanbevelingen voor sportverlichting van vele

sporten verkrijgbaar bij de NSVV

• Uitgebreid advies op basis van de NEN-EN

12193 en aanvullende eisen van Nederlandse

sportbonden

• Aanbeveling voor binnensporten wordt

binnenkort herschreven

• Tevens Algemene richtlijn betreffende

lichthinder voor sportverlichting


Bedankt voor uw aandacht Sportveldverlichting, een stand van zaken


Boudewijn Lie