Sportveldverlichting - nsvv.nl · •Hoge prijs, armaturen 3-4x zo duur, complete installatie circa...
Transcript of Sportveldverlichting - nsvv.nl · •Hoge prijs, armaturen 3-4x zo duur, complete installatie circa...
• Boudewijn Lie
• Technisch directeur Aerolux Nederland BV
• Lid kernteam outdoor van NSVV
• Lid NEN-normcommissie verlichting 351005
• Lid CEN/TC 169 WG 4 Sports lighting
29 januari 2015 Sportveldverlichting, een stand van zaken 2
Introductie
• Welke mogelijkheden biedt de techniek ons?
• Wat zijn de mogelijkheden voor energiebesparing?
• Wat gebeurt er op het gebied van normen?
29 januari 2015 Sportveldverlichting, een stand van zaken 3
Inhoud
Welke mogelijkheden biedt de techniek ons? Sportveldverlichting, een stand van zaken
29 januari 2015 Sportveldverlichting, een stand van zaken 4
Boudewijn Lie
• Sinds jaren 60
• Mogelijk geworden door uitvinding efficiënte hogedruk
gasontladingslampen, metaal-halogeendamp lampen
• Verbeteringen door o.a.
• asymmetrische schijnwerpers
• efficiëntere schijnwerpers
• verbeterde lampen: lichtopbrengst en kleurweergave
• verzinkt stalen masten
29 januari 2015 Sportveldverlichting, een stand van zaken 5
Geschiedenis sportveldverlichting
• Uitgevonden rond 1900, verbeterd tot metaal-halogeendamp
lamp in jaren 60
• Licht ontstaat door elektrische ontlading, waarbij elektronen van
metalen in een hogere energie-toestand komen
• Als de elektronen terugkeren naar de normale toestand zenden
ze licht uit
• Voorschakelapparaat nodig om stroom te beperken
29 januari 2015 Sportveldverlichting, een stand van zaken 6
Metaal-halogeendamp lamp (1)
• Voordelen:
• Geen gloeidraad, dus veel langere levensduur (2-5.000 uur)
• Hoog rendement, maximaal 110 lumen per watt
• Relatief compact
• Nadelen:
• Min of meer uit ontwikkeld
• Niet direct in- en uitschakelen
• Lichtstroom neemt relatief sterk af met branduren
29 januari 2015 Sportveldverlichting, een stand van zaken 7
Metaal-halogeendamp lamp (2)
29 januari 2015 Sportveldverlichting, een stand van zaken 8
Armaturen met metaal-halogeendamp lampen
29 januari 2015 Sportveldverlichting, een stand van zaken 9
Lichtinstallatie met metaal-halogeendamp lampen
• Light Emitting Diode
• Uitgevonden in 1927 door Oleg Losev
• Pas in de jaren 60 daling van de kostprijs
• Gebruik voornamelijk als signaallamp
• In 1994 uitvinding door Shuji Nakamura van blauwe LED en
daarna snel ontwikkeling witte LED
• Verbetering van lichtopbrengst en kleurweergave
29 januari 2015 Sportveldverlichting, een stand van zaken 10
LED (1)
• 2 verschillende halfgeleiders
• Door overgang van elektronen van de ene naar de andere
halfgeleider komen ze in een lagere energie-toestand en zenden
ze licht uit
• Puur elektronisch, “chip” die licht geeft
• Zogenaamde driver nodig met name om stroom constant te
houden. Dit gebeurt d.m.v. een elektronische schakeling
29 januari 2015 Sportveldverlichting, een stand van zaken 11
LED (2)
• Voordelen:
• Lange levensduur (ca. 30-50.000 uur)
• Relatief energiezuinig, rendement neemt nog steeds toe
• Regelbaar en dimbaar
• Direct in- en uitschakelbaar
29 januari 2015 Sportveldverlichting, een stand van zaken 12
LED (3)
• Nederland loopt voorop met LED sportveldverlichting
• Armaturen bestaan meestal uit meerdere elementen, die elk weer
uit meerdere LEDs bestaan
• Lichtopbrengst volledig vergelijkbaar met conventionele verlichting
• Volledig dimbaar
• Direct in en uitschakelen
• Hoge gelijkmatigheid van de verlichting
• Lange levensduur LEDs
• Geringe lichtstroom afname
29 januari 2015 Sportveldverlichting, een stand van zaken 13
LED Sportveldverlichting
Wat zijn de mogelijkheden voor energiebesparing? Sportveldverlichting, een stand van zaken
29 januari 2015 Sportveldverlichting, een stand van zaken 16
Boudewijn Lie
• Met LED lager vermogen dan conventioneel dus energiebesparing
• Armatuurrendement is hoger
• Aanvullende energiebesparing door dimmen tot gevraagd niveau
• Geen inschakelpiek dus lichtere stroomaansluiting
• Armaturen kunnen vaak zowel op 230 als 400V aangesloten
worden
• Bestaande infrastructuur (kabels, masten, etc.) is meestal te
gebruiken
• Geen lampenwissel meer nodig
29 januari 2015 Sportveldverlichting, een stand van zaken 17
Besparing LED-verlichting
• Hoge prijs, armaturen 3-4x zo duur, complete installatie circa 2-
3x zo duur
• In sport buitenverlichting relatief weinig branduren (300-700
uur), alleen zinvol bij kunstgras of all-weather ondergronden
• Weinig ervaring met levensduur op lange termijn
• LED is voor sport binnenverlichting zeer interessant, want veel
meer branduren (1.500-3.000 uur)
29 januari 2015 Sportveldverlichting, een stand van zaken 18
Maar…..
• LED-verlichting is alleen zinvol bij intensief gebruik en dus veel
branduren: buiten kunstgras/all-weather of binnen.
• LED kan gunstig zijn als het maximale aansluitvermogen is
bereikt. Kosten verzwaring vallen dan weg.
• LED biedt aanvullende voordelen op het gebied van
automatische schakeling (vooral voordeel voor tennis).
• De schakelmogelijkheden moeten wel gebruikt worden om een
maximale besparing te bereiken.
29 januari 2015 Sportveldverlichting, een stand van zaken 19
Samenvatting
• Bij nieuwe installaties mogelijkheid training/wedstrijd en half veld
schakeling
• Plan trainingen achter elkaar en schakel daarna direct het licht uit
• Gebruik half veld schakeling als het kan
• Gebruik wedstrijdverlichting alleen voor wedstrijden
(sleutelschakelaar)
• Eventueel schemerschakelaar en tijdklok
• All-in onderhoudscontract is op termijn altijd voordeliger dan los
lampen vervangen
29 januari 2015 Sportveldverlichting, een stand van zaken 20
Besparing metaal-halogeendamp lampen
Wat gebeurt er op het gebied van normen? Sportveldverlichting, een stand van zaken
29 januari 2015 Sportveldverlichting, een stand van zaken 21
Boudewijn Lie
• Huidige Europese norm voor sportverlichting sinds 1999 (2008)
• Verlichtingseisen per sport voor 3 klassen, kl. III training,
kl. II regionale wedstrijden, kl. I nationale wedstrijden
• Belang normering neemt toe:
• Bij LED verlichting vaak onduidelijk of aan norm voldaan wordt
• Gevaar door dimmen/schakelen dat niet altijd aan norm
voldaan wordt
• Vanuit NSVV en NEN voorstel aan CEN gedaan om norm te
herzien. Hier wordt binnenkort mee gestart.
29 januari 2015 Sportveldverlichting, een stand van zaken 22
NEN-EN 12193 (1)
• Voor sporten: verblindingswaarde Glare Rating GR
• Nu alleen geldig buiten
• Binnen zou UGR moeten gelden. Deze is echter niet bedoeld
voor sporten, maar voor kantoorruimtes
• Voorstel om GR ook geldig te verklaren voor binnensporten, al
dan niet met een correctie-factor
29 januari 2015 Sportveldverlichting, een stand van zaken 23
NEN-EN 12193 (2)
• Aanvullende eisen voor verticale verlichtingssterkte want met
LED zeer smalle bundels mogelijk
• Gelijkmatigheid Eh,min:Eh,max toevoegen
• Tennis: verschil in afmetingen speelveld (Principal Area) tussen
CEN (36x18m) en ITF (30x15m)
• Hockey: training klasse III en wedstrijd klasse II nu beide 200
lux, voorstel klasse II naar 250 of 300 lux
29 januari 2015 Sportveldverlichting, een stand van zaken 24
NEN-EN 12193 (3)
• Golf driving range: eisen herzien en golf course toevoegen
• Korfbal outdoor: toevoegen
• Zwemmen indoor: 600 lux op de startblokken en keerpunten
• Volleybal indoor: zone aangeven boven het net waarin geen
armaturen geplaatst mogen worden
29 januari 2015 Sportveldverlichting, een stand van zaken 25
NEN-EN 12193 (4)
NSVV Aanbevelingen
• Aanbevelingen voor sportverlichting van vele
sporten verkrijgbaar bij de NSVV
• Uitgebreid advies op basis van de NEN-EN
12193 en aanvullende eisen van Nederlandse
sportbonden
• Aanbeveling voor binnensporten wordt
binnenkort herschreven
• Tevens Algemene richtlijn betreffende
lichthinder voor sportverlichting
29 januari 2015 Sportveldverlichting, een stand van zaken 26