22 februari 2014, pag. 4

Snijden in de biebSnijden in dEen kwart van de Friese bibliotheken is deafgelopen tien jaar gesneuveld doorgemeentelijke bezuinigingen. Dit aantalloopt snel verder op.

HERWIN BOERS

Had Friesland in2004 nog 60 vol-waardige biblio-theken, inmiddelszijn dit er nog maar46. Binnenkortsneuvelen de vesti-

gingen in Witmarsum en IJlst. Vol-gend jaar sluiten de deuren inDamwâld.

Het sluipende proces van deneergang verhult de dramatiekvan de cijfers. Vaak leidt een ophef-fingsbesluit tot protesten, waarnade gemeente eerst een compromiszoekt: zij sluit een bedreigde biebniet, maar maakt er een kleinsteunpunt van. Pas bij een volgen-de bezuiniging volgt alsnog ophef-fing, of er blijft alleen een school-bibliotheek van over. Zo ging hetbijvoorbeeld met de vestigingenin Berltsum en Menaam.

Onder de kleine bibliotheken isde kaalslag het grootst. Een paarjaar geleden telde Friesland nogtientallen van deze steunpuntenen ‘lytse bybs’. Alleen al de ge-meente Súdwest-Fryslân had ermeer dan dertig in de dorpen. Zo-wel volwassenen als kinderen kon-den er terecht.

Het overgrote deel hiervan isomgevormd tot schoolbiblio-theek: de volwassenenboeken zijndus uit deze dorpen verdwenen.Dit gebeurde ook elders in de pro-vincie. Alleen Littenseradiel hieldzijn lytse bybs in stand.

SchoolSchoolbibliotheken floreren nu,vaak als laatste overblijfsel van watooit een echte bibliotheek was.Friesland telt er al gauw tweehon-derd, vooral in kleine dorpen zon-der echte vestiging. ,,Wij hebben ersoms zelfs wel twee per dorp, in dechristelijke en de openbare

school’’, zegt directeur Jouke Be-thlehem van de Stichting Openba-re Bibliotheken Noordoost-Frys-lân.

Van de ooit zo geprezen biblio-bus is vrijwel niets meer over. Al-leen in Smallingerland rijdt nogeen bus met boeken, maar dezefunctioneert uitsluitend als rij-dende schoolbibliotheek. De te-ruggang van de bibliobus past ineen landelijke trend. In Nederlandis het aantal schoolbushaltes bin-nen een jaar tijd gehalveerd: van500 naar 260.

Teruggang of niet, toch houdenbibliotheekdirecteuren de moederin. Zij putten hoop uit de op-bloeiende kleine steunpunten, dieals ‘huiskamers’ een plek krijgenin dorpshuizen, scholen en verzor-gingstehuizen. In zo’n vorm hou-den bijvoorbeeld IJlst en Witmar-sum toch nog iets in stand. Ook in-ternetaansluitingen en andere di-gitale diensten geven nieuweschwung aan de biebs.

Soms gaan leden er zelfs opvooruit als hun vestiging wordtgesloten. In zuidwestelijk Fries-land bestaat nu een bezorgservice,die het verlies van de lytse bybs op-vangt. Vooral voor ouderen is diteen uitkomst. Zij hoeven de deurniet meer uit om boeken te lenen.

Veel volwassenen zijn trouwensmobiel genoeg om een grote bi-bliotheek op te zoeken, zegt Beth-lehem. Nu de kleintjes dichtgaan,is er financiële ruimte om bijvoor-beeld de grote vestiging in Dok-kum op te waarderen. Friezen indie hoek van de provincie krijgendus meer aanbod, zo lang zij ten-minste bereid zijn om te reizen.

LastHet politieke tij blijft echter tegen-zitten. Leeuwarden en Tytsjerkste-radiel hebben nu samen nog zevenvolwaardige bibliotheken, maar

dit aantal kan zomaar dalen naardrie. De gemeente Leeuwarden wilnamelijk haar wijkbibliothekensluiten. De verlies lijdende dorps-vestigingen in Gytsjerk en Hurde-garyp zijn ondertussen een toene-mende last voor Tytsjerksteradiel.

Ferwerderadiel neemt een unie-ke positie in. Sinds 1 januari is ditde eerste en enige Friese gemeentezonder eigen bibliotheek. De vesti-ging in Hallum was niet meerovereind te houden. De gemeentebetaalt nog wel mee aan het regio-netwerk. Dat moet ook, want an-ders zouden haar inwoners nietsmeer kunnen lenen in Dokkum ofStiens.

Nederland telt maar zeer weiniggemeenten zonder eigen bieb,meldt de Vereniging van Neder-landse Gemeenten (VNG). Hoeveelprecies, is niet te achterhalen.

Ondertussen is het dunbevolkteSchiermonnikoog een landelijketopper in het bibliotheekwezen.

Gemeenten nietverplicht biebopen te houden

De gemeente betaalt jaarlijks 85euro per inwoner om haar vol-waardige eilandbieb in stand tehouden. ,,Per inwoner is het deduurste van Nederland’’, zegt Be-thlehem.

Had het dorp op het vastelandgelegen, dan was de bibliotheek allang gesloten, denkt hij. ,,Maar opeen eiland kun je nergens andersheen om boeken te lenen.’’ OokAmeland blijft royaal de beurstrekken om de volwaardige biblio-theken in Nes en Hollum overeindte houden.

Of alle 46 huidige Friese biblio-theken als ‘volwaardig’ moeten

worden beschouwd, is lastig te be-palen. Sommige dorpsvestigingenzetelen in een winkel of andere in-stelling. Zij laten zich moeilijk ver-gelijken met de grote bibliothekenin Heerenveen of Drachten.

De definitie van een volwaardi-ge bibliotheek schuift sowieso op,merkt directeur Anne Tiemersmavan Midden-Friesland. ,,Dat wie ynit ferline in festiging mei in aktu-eel en algemien dekkend oanbod,fan filosofy en ierdykskunde tot li-teratuer.’’

ThrillersLandelijk rukt echter de ‘Bruna-bi-bliotheek’ op, merkt hij: een vesti-ging die wel alle bekende thrillersheeft, maar die nauwelijks nogboeken uit minder populaire cate-gorieën bezit.

Bibliotheken blijven een ge-makkelijk slachtoffer van de bezui-nigingen. Gemeenten zitten krapbij kas, maar moeten zich aan al-

lerlei regels houden als zij willensnijden in sociale zaken of samen-werkingsverbanden met anderegemeenten. Het rijk verplicht ge-meenten echter niet om een bi-bliotheek in stand te houden.

Een dreigende sluiting roeptvaak hevige protesten op, waar-door gemeenten hun plannenlang niet altijd doorzetten. Alleenal in de afgelopen twee jaar werdenmeer dan vijftien vestigingen be-dreigd met sluiting: van Stiens totUreterp en van Makkum tot Kol-lum.

Meestal bleven deze bibliothe-ken voorlopig toch bestaan, maargemeenten gaan niet altijd over-stag voor protesten. Bibliothekenin Feanwâlden, Hallum en Kollu-merzwaag gingen werkelijk dicht.

Nu de gemeenteraadsverkiezin-gen eraan komen, stellen wethou-ders nieuwe bezuinigingen uit. Alsde coalities in april rond zijn, gaathet snijden waarschijnlijk weer

Hoe snel rukthet e-book op?

verder. Leeuwarden, dat in novem-ber al verkiezingen had, loopt hier-op vooruit met het plan om driewijkvestigingen weg te snijden.

Zo’n stedelijke wijkbieb lijkt eenluxe, maar binnen de Friese ver-houdingen gaat het om een grotevoorziening. Neem de jeugdbiblio-theek van Camminghaburen: zijmikt op een groter aantal kinderendan er in de hele gemeente Litten-seradiel of Leeuwarderadeel te vin-den zijn.

BeursZelfs de toekomst van de zeerdrukke hoofdbibliotheken inLeeuwarden en Heerenveen is on-duidelijk. Het nieuwe Leeuwarderstadsbestuur lijkt de bieb vanuitde Beurs naar gevangenis De Blok-huispoort te willen dirigeren. Dezeoude bajes biedt echter niet de mo-derne inrichting waarvan de bi-bliotheekdirectie droomt. Dekwestie zal dit jaar veel discussielosmaken in de stad.

De bibliotheek in Heerenveenoverwoog eerder zelf een verhui-zing vanaf het Burgemeester Ku-perusplein naar De HeerenveenseSchool, waar museum Willem vanHaren zetelt. Dit plan blijkt echterniet meer haalbaar, nu de provin-cie de benodigde miljoenen nietbeschikbaar wil stellen. Daar komtbij dat het bestaande bibliotheek-pand moeilijk verkoopbaar is.

De bibliotheken neigen naarsterke modernisering en eensteeds hippere inrichting. Hierbijverschijnen meer computers, ter-wijl boeken aantrekkelijker wor-den gepresenteerd. De recent ver-bouwde bieb in Surhuisterveen ishier een voorbeeld van. Vorig jaarkreeg Drachten zo’n opknapbeurt.

De belangrijkste vraag voor dekomende jaren is hoe snel hetelektronische boek oprukt. InAmerika groeide de digitale ver-koop eerst snel, maar nu nietmeer. 70 procent van de verkochteboeken blijft daar voorlopig vanpapier, zo staat in het bibliothee-krapport dat een onderzoekscom-missie onder leiding van Job Co-hen deze maand presenteerde.

Nederlandse bibliotheken heb-ben sinds kort vijfduizend digitaleboeken beschikbaar, een aantaldat wel eens snel zou kunnen stij-gen. Ondertussen komen ookcommerciële aanbieders op demarkt, zoals Scribd. Wie een boekwil lenen, hoeft straks dus nietmeer per se naar de bibliotheek.

Toch blijft de bieb onmisbaar alsstimulans voor het leesgedrag vankinderen, vindt de onderzoeks-commissie. Zij ziet voor het insti-tuut ook een blijvende rol als in-formatiepunt in buurt en dorp.Dat is meer een mening dan eenfeit, want het zijn uiteindelijk dearmlastige gemeenten die betalenen bepalen. Eén ding is zeker: aande sluipende en slopende bezuini-gingen op de Friese bibliothekenkomt voorlopig geen einde.

Reageren? sneonsnein@lc.nl

de bieb

Jente (6) en Sverre (3) Wolters in de kinderhoek van de bibliotheek van Heeren-veen. FOTO LC/JAN DE VRIES

Bibliotheken in Friesland

Nog bestaand en niet bedreigd

• Leeuwarden Binnenstad• Burgum• Grou• Hollum• Nes (Ameland)• Buitenpost• De Westereen• Dokkum• Kollum• Schiermonnikoog• Surhuisterveen• Akkrum• Balk• Bolsward• Heerenveen• Joure• Jubbega• Koudum• Langweer• Lemmer

• Wommels• Workum• Drachten• Dronryp• Franeker• Harlingen• Sint-Annaparochie• Stiens• West-Terschelling• Vlieland• Gorredijk• Haulerwijk• Noordwolde• Oosterwolde• Ureterp• Wolvega• Sint Nicolaasga• Sneek• Makkum/Strandbibliotheek

Bestaand, maar bedreigd

• Gytsjerk,• Hurdegaryp• Leeuwarden-Bilgaard• Leeuwarden-Aldlân

Actuele sluitingen

• Damwâld• IJlst• Hallum• Witmarsum

In de afgelopen jaren gesloten

• Feanwâlden• Berltsum• Menaam• Kollumerzwaag

© LC 200214 | HK

De vernieuwde bieb van Surhuisterveen werd donderdag geopend door wethou-der Marten van der Veen. FOTO MARCEL VAN KAMMEN