©Nationale Academie voor Media en Maatschappij Nationaal Media Paspoort Onderbouw VO
1
Het Nationaal Media Paspoort
VMBO
Handleiding voor mentor, docent of begeleider
7 vakoverstijgende mentorlessen over mediawijsheid
en media-empowerment voor jongeren
Deze lessen hebben alles te maken met media: van televisie tot tablet. Binnen school en
gezin is geen begeleiding compleet zonder mediaopvoeding. Het Nationaal Media
Paspoort programma biedt wetenschappelijk onderbouwde lessen aan alle groepen
van het basisonderwijs, de onderbouw en bovenbouw van het VO en het (V)MBO.
Kinderen en jongeren kunnen er op alle niveaus mee aan de slag.
De Nationale Academie voor Media en Maatschappij, als makers van het Nationaal
Media Paspoort, zien mediaontwikkelingen positief tegemoet; we gunnen kinderen,
jongeren en jongvolwassenen de kans om bewust met verschillende media om te gaan.
We zijn dan zeer verheugd dat uw school ervoor kiest om het Nationaal Media
Paspoort aan te bieden.
Wilt u meer over de lessen lezen welke door de Academie in samenwerking met de
Radboud Universiteit Nijmegen zijn ontwikkeld, en waar een Wetenschappelijke
Monitor en Wetenschappelijke Raad aan zijn verbonden?
Zie www.nationaalmediapaspoort.nl en www.mediaenmaatschappij.nl.
©Nationale Academie voor Media en Maatschappij Nationaal Media Paspoort Onderbouw VO
2
Introductie
Media lijken voor uw leerlingen van levensbelang. Steeds meer leven zij in een gemedialiseerde
maatschappij, waar ze in direct contact staan met de wereld. Uw leerlingen leren elke dag, elk uur,
elke minuut. Zij kunnen veel en bedienen vliegensvlug hun apparatuur, maar kunnen ze al die
informatiestromen ook aan? Volwassen dilemma’s zoals privacy of het bewaken van je identiteit
komen op hen af. U zult vast de verhalen in de klas horen of in het nieuws lezen. Het Nationaal
Media Paspoort biedt uw leerlingen de kans om zichzelf te ontwikkelen en zich staande te houden in
de media-maatschappij, die voor hen vanzelfsprekend is geworden. Met de lessen kunt u meteen
met uw klas aan de slag.
7 thema’s, vakoverstijgende mentorlessen
De lessen zijn in de volgende 7 thema’s onderverdeeld:
1. Weet wat je ziet
2. Bewaak je identiteit
3. Wat je geeft krijg je terug
4. Houd de klok in de gaten
5. Maak goede keuzes
6. Bescherm je privacy
7. Zorg voor jouw eigen veiligheid
Inleiding bij de lessen van het Nationaal Media Paspoort
We heten u welkom bij het Nationaal Media Paspoort! We geven hieronder eerst meer informatie
over de opzet en de onderbouwing van het lesprogramma. U gaat werken aan ‘media
empowerment’, een proces waarbij 4 kwaliteiten een rol spelen. Kennis over media (de kwaliteit
‘weten’) wordt gecombineerd met het voelen, willen én doen van uw leerling zodat hij of zij
daadwerkelijk in staat is om zijn of haar mediagedrag te verbeteren.
Onderbouwing van de lessen
Om alles goed te laten verlopen en om de grootste effectiviteit te realiseren willen we u het
volgende uitleggen vóórdat u en uw klas aan de slag gaan. Bij iedere les vindt u welke competenties
aangesproken worden, gebaseerd op de 4 kwaliteiten van media-empowerment, de kerndoelen VO
en de 21ste eeuwse vaardigheden. Tenslotte zijn de lessen ontwikkeld volgens de ‘Activerende
Werkvormen Voortgezet Onderwijs’ van het SLO en de visie op Toekomstgericht Onderwijs van het
Platform Onderwijs2032.
©Nationale Academie voor Media en Maatschappij Nationaal Media Paspoort Onderbouw VO
3
.
Inleiding in de 4 kwaliteiten van media-empowerment: Weten, Voelen, Willen en Doen
Het unieke van het Nationaal Media Paspoort programma is dat het niet alleen kennis over media
overdraagt, maar dat het tevens een beroep doet op de individuele beleving (voelen) van media, op
de motivatie (willen) en de strategie/het gedrag (doen) van jongeren om slim met media om te gaan.
U zult zien dat de lessen steeds uit deze 4 kwaliteiten zijn opgebouwd.
Waarschijnlijk heeft u wel ervaring met het overdragen van kennis, maar
misschien is het nieuw voor u om de andere 3 kwaliteiten toe te passen in
de klas. We zetten hieronder graag deze kwaliteiten uiteen.
2. Kwaliteit ‘Voelen’ - Media doen een beroep op onze emoties
Het is voor jongeren belangrijk om niet alleen voldoende kennis te hebben over
media, maar ook om zich bewust te worden van de emoties waar de media een
beroep op doen. Wanneer zij zich bewust zijn van deze emoties, kunnen wij hen
daarna leren deze emoties te reguleren, zodat zij zich niet zomaar emotioneel
laten meeslepen tijdens hun mediagebruik. Dat is een belangrijke kwaliteit in een tijd waarin jeugd
steeds vaker en jonger autonoom (online) beslissingen moet nemen, zonder toezicht of begeleiding
van een volwassene. Online gaan zij immers hun eigen weg.
De Bodyscan en denk-pauze – essentiële oefeningen in het lesprogramma
Eén van de kernoefeningen voor het ontwikkelen van de kwaliteit ‘Voelen’ is de Denk-pauze. Niet
een pauze om te denken, maar juist een pauze om het denken even te stoppen alvorens te doen, te
antwoorden of te reageren. Even rust, stilte in de klas, terug naar onszelf. Soms gebruiken we daarbij
het middel ‘de Bodyscan, een begeleide denk-pauze, waarbij u als docent voorleest waar uw
leerlingen hun aandacht op kunnen richten. Met het document Bodyscan en het bijbehorend filmpje
leggen we graag aan u uit wat we bedoelen en hoe u dit in de klas kunt uitvoeren. Het vergt enige
voorbereiding maar u zult zien: het wordt een stuk rustiger in de groep, de leerlingen zullen steeds
meer vanuit zichzelf kunnen reageren.
3. Kwaliteit ‘Willen’ – De motivatie moet uit de leerling zelf komen
Het lesprogramma vertelt leerlingen niet wat zij moeten doen, maar vraagt aan de
individuele leerling waarom het belangrijk voor hem of haar is om iets wel of niet
te doen in de media. Daarmee versterkt het programma de intrinsieke motivatie
van de leerling. Op deze manier wordt de effectiviteit van de lessen vergroot. In de
lessen wordt daarom steeds een motivatievraag gesteld aan de leerlingen.
Bijvoorbeeld: Waarom is het voor jou persoonlijk belangrijk om lessen te krijgen over mediagebruik?
©Nationale Academie voor Media en Maatschappij Nationaal Media Paspoort Onderbouw VO
4
4. Kwaliteit ‘Doen’ - Leerlingen bepalen zelf hun strategie of doel
Het programma nodigt uw leerlingen uit zelf een strategie te bepalen en een doel
te stellen wat betreft hun eigen mediagebruik. Het is daarbij belangrijk dat zij deze
strategie regelmatig herhalen (minimaal 7 keren), zodat het daadwerkelijk effect
heeft op het moment dat zij autonoom een beslissing moeten nemen. In de lessen
wordt daarom steeds ook een strategievraag gesteld aan de leerlingen.
Bijvoorbeeld: Wat ga jij doen om ervoor te zorgen dat je je jouw online privacy bewaakt?
Wetenschappelijke Raad, Radboud Universiteit
Het Nationaal Media Paspoort programma is gebaseerd op de laatste wetenschappelijke inzichten en
is ontwikkeld door de Nationale Academie voor Media & Maatschappij in samenwerking met de
Radboud Universiteit Nijmegen. Het programma wordt continu op effectiviteit getoetst door een
wetenschappelijke raad van meerdere universiteiten in Nederland en België.
21st century skills
In dit figuur worden de 21e eeuwse vaardigheden
gepresenteerd. Ze kunnen zowel los als in samenhang
gezien worden, maar altijd in combinatie met
vakspecifieke kennis en vaardigheden. U vindt, aan de
hand van het door SLO en Kennisnet ontwikkelde model,
bij elke les van het Nationaal Media Paspoort welke 21st
century skills worden aangesproken.
Meer lezen over de onderbouwing van het Nationaal Media Paspoort? Dat kan!
Ga naar de website www.nationaalmediapaspoort.nl
We wensen u en uw leerlingen veel plezier met de lessen toe!
©Nationale Academie voor Media en Maatschappij Nationaal Media Paspoort Onderbouw VO
5
Benodigdheden:
1. Handleiding Bodyscan
2. Smartphones van de leerlingen
3. Beeldscherm om klassikaal de filmpjes te tonen
4. Deze les bestaat uit 2 delen
5. 130 minuten, te verdelen in 2 á 3 lessen
A. Inleiding en discussie: Alle media zijn gekleurd: 15 minuten
Deze les bestaat uit 2 delen. In het eerste deel gaan de leerlingen vertellen welke media zij gebruiken
en uitleggen wat hun beweegredenen zijn om juist deze media te gebruiken. In het vervolg van de les
gaan de leerlingen zelf een ‘gekleurd’ filmpje maken over de straat waarin de school gevestigd is, om
hierna te ontdekken hoe hun film op anderen overkomt en welk gevoel hun filmpje oproept bij de
andere leerlingen.
Vertel de leerlingen dat we in deze les gaan discussiëren over hoe media ons kunnen beïnvloeden:
we gaan het dus hebben over de ‘zogenaamde’ kleuring van mediaberichten. Hoe komen
mediaboodschappen tot stand en welke invloedfactoren spelen daarbij een rol? Hoe kleuren
mediaproducenten de berichten? En hoe kunnen we dit herkennen? Je bent zelf ook een
mediaproducent, dus hoe kleur jij zelf de berichten die je post of rondstuurt?
Handleiding
Les 1. Alle media zijn gekleurd
Thema 1
Weet wat je ziet
Leerdoel
Bewustzijn over de beïnvloeding van media
Lesvraag
Welke media(bronnen) bekijk jij, en waarom? Hoe worden mensen door media beïnvloed?
Media-empowerment kwaliteiten
Weten, Voelen, Willen, Doen
21st century skills
Informatievaardigheden, Kritisch denken, Probleem oplossen, Zelfregulering, Mediawijsheid
Kerndoelen VMBO A1, A4, A6, A7, A10, E36, E39
©Nationale Academie voor Media en Maatschappij Nationaal Media Paspoort Onderbouw VO
6
Achtergrondinformatie: wat zijn invloedfactoren?
Mediaboodschappen komen tot stand onder invloed van een aantal factoren, die de kijker of
luisteraar beïnvloeden. In de bespreking en de opdracht van deze les wordt leerlingen gevraagd te
bedenken welke factoren dit kunnen zijn en hoe ze die zelf weten toe te passen.
Bijvoorbeeld een bepaald soort muziek onder een filmpje: spannend of saai? Wat doet die
muziekkeuze met de kijker? Of wat is het effect van een bepaalde camerastand zodat een
geïnterviewde klein of juist groot lijkt?
Inleiding: Houd een klassikale discussie, met de volgende vragen als richtlijn:
o Zie je in de dagelijkse media meer positieve of meer negatieve berichten?
o Hoe zou dat komen denk je? Wat vind je hiervan?
o Voel je je weleens rot door berichten in de media? Wat voel je dan? En wat doe je in zo’n geval?
o Wat zou je kunnen doen als de invloed van de media te negatief wordt?
o Hoe denk jij dat de media keuzes maakt bij het uitzenden van berichten of programma’s? Noem
ook media waar jij graag naar kijkt. Waar kijk je niet graag naar? Wat zijn jouw beweegredenen in
jouw keuzes voor het niet en wel kijken naar bepaalde media?
o Denk je dat jij wordt beïnvloed door media? Hoe gebeurt dat? Waar merk je dat aan?
C. Opdracht: Maak een eigen ‘gekleurd filmpje’, voorbereiding: 25 minuten
Verdeel de klas in kleine groepjes van zo’n 6 personen. Deze 6 leerlingen moeten de onderstaande
taken van een filmcrew verdelen. Als de crews zijn verdeeld gaan de leerlingen met elkaar bedenken
hoe zij tot een positief of tot een negatieve film komen over de straat waarin de school gevestigd is.
De leerlingen gebruiken hun smartphones en apps om deze opdracht uit te voeren. De filmpjes
hoeven niet lang te zijn, interview bijvoorbeeld iemand op straat of een medeleerling die het verhaal
vertelt en zet er wat shots bij die het interview illustreren.
De opdracht, voorbereiding:
Maak een film over de straat waar de school zich bevindt. Kies eerst of jullie een positief gekleurde
film of een negatief gekleurde film willen maken.
Beschrijf welke invloedfactoren jouw filmcrew gaat toepassen om het beeld te ‘kleuren’. Dit kunnen
bijvoorbeeld zijn: bepaalde beelden selecteren, zoals rommel op straat of juist een keurig aangeharkt
plantsoen, iemand interviewen uit de buurt of juist een van je medeleerlingen, die vertelt hoe leuk of
juist niet leuk de straat is. Of een bepaalde manier van opnemen (zodat iemand groter of juist kleiner
lijkt), een bepaald soort muziek (spannend of saai) dat de beelden begeleidt.
©Nationale Academie voor Media en Maatschappij Nationaal Media Paspoort Onderbouw VO
7
Taken en rolverdeling van de filmcrews:
1. Scriptschrijver Degene die de teksten maakt voor de film
2. Cameraman/vrouw Degene die de film opneemt
3. Interviewer Degene die het interview afneemt
4. Propper Degene die voor alle attributen in de film zorgt, zoals de
rommel op straat
5. Regisseur Degene die iedereen aanstuurt tijdens het filmen
6. Editor Degene die het beeld- en/of geluidsmateriaal eventueel
achteraf bewerkt (bijvoorbeeld er muziek achter plaatst)
D. De leerlingen maken hun filmpjes: 30 minuten
Nu de opdracht duidelijk is en de leerlingen weten wat ze moeten doen, kunnen ze aan de slag.
Natuurlijk hoeven de films niet perfect te zijn, maar gezien de vaardigheden van veel leerlingen
kunnen ze binnen de kortste keren een filmpje maken en tonen. Geef hen voor het maken van hun
film 30 minuten.
Als de filmpjes klaar zijn, discussiëren de leerlingen over waar zij deze willen publiceren. Laat uw
leerlingen hier even over nadenken. Dit is van belang omdat ze van alles filmen en fotograferen en
zonder al teveel nadenken online zetten. De discussie is
een oefening op zich! Laat de leerlingen kort hun
afwegingen benoemen: Wie mag de filmpjes zien? Wie
ziet wat we hebben gefilmd? Welk medium is hier geschikt
voor? Hoe gaan we als klas om met vervelende
comments?
E. Bespreek de 11 basisemoties en doe de Bodyscan 15 minuten
De leerlingen gaan straks naar elkaars filmpjes kijken en om te zorgen
dat zij stilstaan bij welke emoties deze filmpjes, maar ook media in
het algemeen bij hen oproepen, praten we eerst over alle 11
basisemoties van de mens.
Welke emoties roepen de media wel eens bij de leerlingen op?
Worden ze wel eens blij of verdrietig van mediaberichten, of boos of
bang? Worden ze wel eens verrast? Voelen ze ook wel eens afkeer?
Misschien roepen de media ook wel soms een zelfbewuste emotie
op, zoals jaloezie, schaamte, schuld, medeleven of trots? Laat hen
eens vertellen wanneer ze welke emotie wel eens gevoeld hebben na
gebruik van de media. Denk daarbij aan de TV, radio, maar ook aan
de sociale media. Wat doen zij als zij zich zo voelen als ze met de
media bezig zijn?
11 menselijke emoties: Basisemoties:
1. Blij 2. Verdrietig 3. Boos 4. Bang 5. Verrast 6. Afkeer
Zelfbewuste emoties:
1. Trots 2. Schuld 3. Jaloezie 4. Schaamte 5. Medeleven
©Nationale Academie voor Media en Maatschappij Nationaal Media Paspoort Onderbouw VO
8
Om de leerlingen daarna ook daadwerkelijk dichter bij hun gevoel te laten komen, doen we eerst
even een oefening: de Bodyscan. Laat de leerlingen gedurende één minuut hun ogen sluiten en laat
hen ontspannen op hun stoel zitten. Laat hen hun aandacht richten op uw stem.
Lees gedurende deze minuut de Handleiding Bodyscan voor.
U zult zien dat de leerlingen na deze ‘denkpauze’ veel beter vanuit hun emoties kunnen reageren op
de filmpjes van de andere groepen leerlingen.
Bespreek de resultaten van deze oefening kort klassikaal. Hoe voelen zij zich na deze minuut stilte?
F. Vertonen van filmpjes en uitspreken gevoelens die zij oproepen 30 minuten
Laat enkele filmpjes in de klas zien en laat de leerlingen na elke film even hun ogen sluiten om te
voelen wat dit filmpje met hen doet. Welke emotie wil dit filmpje bij jouw oproepen? En is dat
gelukt? Bied daarna kort ruimte voor hun reacties. Leerlingen ontdekken nu hoe media kunnen
kleuren, omdat ze dit immers zelf hebben gedaan. Hoe hebben ze dit gedaan? Hoe beïnvloeden de
leerlingen elkaars mening over de straat waar de school staat? Klopt dit beeld met de
‘werkelijkheid’? Welke gevoelens roepen de verschillende films op?
G. Afsluiting: Laat de leerlingen hun motivatie- en strategie in hun paspoort opschrijven:
5 minuten
- Motivatie: Waarom?
Motivatie vraag: Waarom is het voor jou belangrijk om te weten en te zien dat berichten in de media
‘gekleurd’ zijn? Wat levert dit bewustzijn jou op?
- Strategie: Hoe?
Strategie vraag: Hoe kun je zorgen dat je beseft dat mediaberichten altijd ‘gekleurd’ zijn, op het
moment dat je mediaberichten bekijkt?
Hoe kun je jezelf daaraan helpen herinneren?
Laat de leerlingen iets bedenken waardoor ze zichzelf minimaal 7 keer helpen herinneren aan deze
nieuwe vaardigheid, zodat zij deze nooit meer zullen kwijtraken. Denk aan een herinnering in de
mobiele telefoon met een alarm erop of een briefje op de spiegel thuis of bij de computer.
> Sluit de les af.
©Nationale Academie voor Media en Maatschappij Nationaal Media Paspoort Onderbouw VO
9
Benodigdheden:
1. Handleiding Body Scan
2. Smartphones van de leerlingen
A. Discussie: Welke online foto past bij jou? 10 minuten
In deze les staan online foto’s centraal. Vertelt u aan de leerlingen dat we het over foto’s gaan
hebben, die de ene keer een positief en de andere keer een negatief beeld achterlaten bij anderen.
Leerlingen maken veel foto’s en zetten deze online. Met de keuze van hun foto’s bouwen ze een
eigen reputatie op: de kijker ‘vindt’ iets van de foto’s. Veelal onbedoeld draagt een leerling deze
reputatie met zich mee: een reeks online foto’s geeft niet het volledige beeld van het (echte) leven.
In deze les wordt ingegaan op de keuze van foto’s door de leerling en de ontvangst door de kijker.
Inleiding: Houd een klassikale discussie, met de volgende vragen als richtlijn
o Sturen de leerlingen veel foto’s naar elkaar?
o Zien ze veel foto’s van elkaar?
o Op welke sociale media bekijken de leerlingen elkaar en zichzelf? Wat is populair?
o Wat voor soort foto’s vinden de leerlingen positief en wat voor soort vinden ze negatief?
Wat vinden de leerlingen van foto’s waar iemand zich (te) bloot op laat zien (sexting)?
o Waar ligt hun grens? Welke foto’s zouden ze wel van zichzelf posten en welke niet?
o Welke foto’s zouden ze van anderen wel en juist niet willen zien?
o Is een foto met een ‘duckface’ positief of negatief?
Handleiding
Les 2. Welke foto past bij jou?
Thema 2
Bewaak je identiteit
Leerdoel
Bewustzijn over de keuzes in foto’s die leerlingen maken en delen
Lesvraag
Wat is het effect van de foto’s die jij deelt? Hoe kun jij met jouw foto’s een reputatie opbouwen die bij jou past?
Media-empowerment kwaliteiten
Weten, Voelen, Willen, Doen
21st century skills
Informatievaardigheden, Kritisch denken, Probleem oplossen, Zelfregulering, Communiceren, Mediawijsheid
Kerndoelen VMBO A1, A4, A6, A7, A10, E36, E39, E43
©Nationale Academie voor Media en Maatschappij Nationaal Media Paspoort Onderbouw VO
10
B. Denk-pauze: de Bodyscan: 5 minuten
Foto’s beoordelen van elkaar, maar ook het beslissen om een foto van jezelf online te zetten, heeft
alles met gevoel te maken. Wanneer voelt een foto goed en wanneer niet en hoe komt dat? We gaan
zo een oefening doen waar ons gevoel over foto’s een belangrijke rol speelt, daarom doen we weer
eerst even de Bodyscan. Laat de leerlingen gedurende één minuut hun ogen sluiten en laat hen
ontspannen op hun stoel zitten. Laat hen hun aandacht richten op uw stem.
Lees gedurende deze minuut de Handleiding Bodyscan voor.
Hoe voelen de leerlingen zich op dit moment en hoe voelen zij zich over zichzelf?
C. Opdracht: Bekijk en beoordeel foto’s: 30 minuten
De leerlingen gaan nu in tweetallen aan de slag. Geef aan dat er duo’s moeten komen met tweetallen
die elkaar vertrouwen. Zoek dus iemand die je waardeert en vertrouwt, dat is de voorwaarde om op
de opdracht zo goed mogelijk en veilig te kunnen doen.
De opdracht (15 minuten):
Vraag de leerlingen om met hun smartphones en apps deze opdracht uit
te voeren. Bewerk of maak een foto van jezelf tot een foto die je wel en
eentje die je niet zou willen posten. Waarom wel en waarom niet? Wat
zou er kunnen gebeuren wanneer anderen deze foto zouden posten of
doorsturen? Hoe zou dat voor jou voelen? Laat de foto aan elkaar zien en
bespreek dit. Verwijder de foto’s na deze opdracht. Check bij elkaar of
dit inderdaad is gebeurd.
Bespreek de uitkomsten in de klas (15 minuten):
Als de tweetallen klaar zijn, worden de uitkomsten klassikaal besproken, zonder dat iemand zich
vervelend voelt. Zorg dus voor een veilige sfeer. De bespreking kunt u aan de hand van de volgende
vragen begeleiden: Wat voor soort foto vonden de leerlingen positief en wat voor soort negatief?
Waar liggen de grenzen? Welke foto’s zouden de leerlingen wel posten en welke niet? Zijn er
bepaalde poses op foto’s altijd positief of juist negatief? Laat de leerlingen uitvoerig zulke poses en
foto’s omschrijven en bespreken. De foto’s hoeven niet klassikaal getoond te worden. Na de
bespreking vraagt u nadrukkelijk of de foto’s in de tweetallen weer zijn verwijderd.
D. Afsluiting: Laat de leerlingen de antwoorden van de motivatie- en strategievragen in hun
paspoort opschrijven: 5 minuten
Motivatie vraag: Waarom is het voor jou belangrijk om te zorgen dat mensen een positief beeld in de
sociale media van jou krijgen? En dat je goede foto’s post? Wat levert dat je op?
Strategie vraag: Wat kun je doen om te zorgen dat mensen een positief beeld in de sociale media
van jou krijgen? Hoe kun je jezelf helpen herinneren dat je goede foto’s post, als je bezig bent met
sociale media?
> Sluit de les af.
©Nationale Academie voor Media en Maatschappij Nationaal Media Paspoort Onderbouw VO
11
Benodigdheden:
1. Beamer, klassencomputer
2. Filmpje CHECK - Voordat je post
A. Discussie: 15 minuten
Vertel de leerlingen dat deze les gaat over berichten en andere posts die
soms voor andere gevoelens zorgen, dan de afzender heeft bedoeld.
Leerlingen ontdekken een methode (CHECK voordat je post!) die je leert hoe
je van tevoren kunt zorgen dat jouw post overkomt zoals je deze ook hebt
bedoeld. De CHECK methode wordt geïntroduceerd aan de hand van een
filmpje. De letters staan voor: Constructief. Helder. Eerlijk. Creatief. Kundig.
Aan de hand van deze letters (her)schrijven de leerlingen een aantal posts.
De centrale vraag is: hoe kun je ervoor zorgen dat jouw posts positief
overkomen op anderen en geen problemen veroorzaken?
Inleiding: Houd een klassikale discussie, met de volgende vragen als richtlijn:
o Hoe komen jouw posts, zoals berichten, foto’s, filmpjes en comments op anderen over?
o Hoe kun jij vooraf een post beoordelen zodat het bericht niet voor misverstanden of
verkeerde emoties zorgt?
Handleiding
Les 3. Check voordat je Post!
Thema 3
Wat je geeft krijg je terug
Leerdoel
Ontwikkelen vaardigheid om even goed na te denken voordat je post
Lesvraag Waar moet ik aan denken als ik een post maak?
Media-empowerment kwaliteiten
Weten, Voelen, Willen, Doen
21st century skills
Informatievaardigheden, Kritisch denken, Probleem oplossen, Zelfregulering, Communiceren, Mediawijsheid
Kerndoelen VMBO A1, A4, A6, A7, A10, E36, E39, E43
©Nationale Academie voor Media en Maatschappij Nationaal Media Paspoort Onderbouw VO
12
B. Even voelen! 5 minuten
Aangezien wij ook voor de keuzes die wij maken bij het versturen van berichten ons gevoel keihard
nodig hebben om de goede keuzes te maken, is het belangrijk om weer even bij ons gevoel stil te
staan. Laten we weer even 1 minuut een denkpauze inlassen en even voelen hoe het met ons gaat op
dit moment. Welke van de 11 emoties voel je op dit moment het sterkste en waarom?
C. Opdracht: 30 minuten
Bekijk klassikaal het filmpje CHECK Voordat Je Post. Bespreek hierna met elkaar aan de hand van de
CHECK-letters wat ermee wordt bedoeld: Constructief. Helder. Eerlijk. Creatief. Kundig.
Na deze klassikale bespreking laat u de leerlingen tweetallen vormen. Zij krijgen de volgende
opdrachten:
o Schrijf 3 berichten die niet aan deze 5 waarden voldoen.
o Praat in tweetallen hoe deze berichten op anderen zouden kunnen overkomen.
o Hoe zou het voor jou voelen als je zo’n bericht zou ontvangen van iemand?
o Welke van de 11 emoties zou je dan het sterkste voelen?
Vervolgens geeft u de volgende opdracht:
o Schrijf nu dezelfde berichten nogmaals, maar nu volgens de CHECK-methode, zodat ze wel
aan de 5 waarden voldoen.
o Bespreek in tweetallen: Wat is er veranderd? Wat zou nu het gevolg kunnen zijn van de
herschreven berichten op hoe deze op anderen overkomen?
o Wat zegt je gevoel over de keuze tussen het eerste en het tweede bericht? Welke zou je het
liefste versturen? En waarom?
Vervolgens bespreekt u met de leerlingen klassikaal hun opgeschreven berichten.
C. Afsluiting: Laat de leerlingen de antwoorden van de motivatie- en strategievragen in hun
paspoort opschrijven: 5 minuten
Motivatie vraag: Waarom is het belangrijk dat je even nadenkt voor dat je posts maakt? Wat levert
dat je op?
Strategie vraag: Wat kun je doen om te zorgen dat je altijd even goed nadenkt voordat je post? Hoe
kun je jezelf helpen herinneren dat je dit doet als je bezig bent met sociale media?
> Sluit de les af.
©Nationale Academie voor Media en Maatschappij Nationaal Media Paspoort Onderbouw VO
13
Benodigdheden: A4-tjes voor het maken van de mediadagboeken
De les bestaat uit 2 delen:
Deel 1: Discussie, voorbereiding mediadagboek 35 minuten
Deel 2: Een week/les later: Bespreking mediadagboeken 30 minuten
A. Discussie: De balans tussen online en offline leven: 10 minuten
Als je op internet zit met je smartphone, computer of tablet, gaat de tijd razendsnel. Even wachten
bij de bus of trein zonder je smartphone is voor veel mensen niet meer te doen! Maar alle tijd die je
besteedt op internet gaat af van tijd voor andere leuke dingen. Hoe is dit voor de klas?
De leerlingen voeren de opdracht buiten school uit en houden gedurende 3 dagen een
mediadagboek bij. Deze dagboeken en hun ervaringen bespreekt u op een tijdstip van uw keuze.
Inleiding: houd een klassikale discussie, met de volgende vragen als richtlijn:
o Hoe zie jij dit? Hoe ziet jouw dag eruit? En avond? En nacht?
o Kun je een tijdje offline zijn? Hoe lang? Zou je dan afkickverschijnselen hebben?
o Hoe leefden jongeren vroeger, zonder internet? Wat deden ze toen?
o Wat voel je nu je weet dat je een offline-opdracht krijgt? Zie je er tegenop of kijk je ernaar
uit?
Handleiding
Les 4. Las eens een offline pauze in!
Thema 4
Houd de klok in de gaten
Leerdoel
Bewustzijn over de balans tussen online en offline leven
Lesvraag
Hoe deel jij jouw tijd tussen online en offline in? Wie leidt jouw leven: jij, jouw mobieltje, jouw (online) vrienden en vriendinnen? Hoe zoek je de balans?
Media-empowerment kwaliteiten
Weten, Voelen, Willen, Doen
21st century skills
Informatievaardigheden, Kritisch denken, Probleem oplossen, Zelfregulering, Communiceren, Mediawijsheid
Kerndoelen VMBO A1, A4, A6, A7, A10, E36, E39
©Nationale Academie voor Media en Maatschappij Nationaal Media Paspoort Onderbouw VO
14
B. Opdracht: Houd een mediadagboek bij. Voorbereiding 25 minuten
Geef de leerlingen de opdracht om een mediadagboek bij te houden van een gemiddelde schooldag
én een dag in het weekend. Zij kunnen deze nu in de les gaan voorbereiden. Laat hen op een A4-tje
een overzicht maken van hun media-activiteiten gedurende een gewone doordeweekse dag en een
dag in het weekend en laat hen dan ruimte maken om de tijdsduur er achter te kunnen zetten.
Daarnaast krijgen de leerlingen ook nog de opdracht een dag offline te gaan en hun ervaringen
daarover te beschrijven in het mediadagboek.
Hoe lang houd je dit vol? Hoe voelt het? Zet door als het even
moeilijk wordt! Beschrijf al jouw ervaringen in het mediadagboek.
Beschrijf ook de emoties die dit oproept en wat je daar mee doet.
Zij nemen dit overzicht mee naar huis en gaan het mediadagboek
voor deze 3 verschillende dagen invullen en nemen het de week
daarna weer mee naar school. U kunt het dan in de volgende les
met hen bespreken.
Deel 2 – een week later: Bespreking mediadagboek: 25 minuten
U plant deze les als de leerlingen hun mediadagboeken ingevuld hebben. Tijdens de bespreking
belicht u de volgende vragen:
Mediadagboek over doordeweekse dag en een dag in het weekend:
o Wat valt je op? Hoe deel jij jouw tijd per ochtend, middag, avond en nacht in?
o Welke tijd besteed je aan jouw smartphone en internet? En wat doe je in die minuten of
uren? Hoe voelde het voor jou om bewust te worden van je eigen mediagedrag?
o Welke emoties spelen daarbij een rol, wanneer voelde je deze?
Offline dag:
o Hoe was het om offline te zijn? Wat heb je gedaan?
o Welke ervaringen had je? Afkickverschijnselen of viel het mee?
o Hoe reageerden anderen, zoals jouw vrienden?
o Hoe voelde je je? Welke emoties spelen daarbij een rol, wanneer voelde je deze?
o Gaan jullie het vaker doen?
C. Afsluiting: Laat de leerlingen de antwoorden van de motivatie- en strategievragen in hun
paspoort opschrijven: 5 minuten
Motivatie vraag: Waarom is het voor jou belangrijk dat je ervaart wat het is om ook eens offline te
zijn? Waarom is het voor jou belangrijk om te ervaren wat er dan gebeurt? Wat levert je dit op?
Strategie vraag: Wat kun je doen om te zorgen dat je ook eens offline bent? Hoe kun je jezelf helpen
herinneren dat je ook eens online pauzes inlast?
©Nationale Academie voor Media en Maatschappij Nationaal Media Paspoort Onderbouw VO
15
Benodigdheden:
1. Smartphones van de leerlingen met hun apps, of de klasse computers
A. Discussie: 5 minuten
Er valt van alles op te zoeken maar wat klopt? Wat zijn de feiten en hoe kan iemand deze
onderscheiden van elkaar? Vertel de leerlingen dat deze les gaat over informatievaardigheden. Op
internet kunnen we van alles vinden. Maar klopt alles wel? En hoe weet je of je echte informatie of
nepinformatie hebt gevonden? Waar kun je het beste zoeken?
B. Opdracht: Wat is er aan de hand met de Dodo? 30 minuten
Geef de leerlingen de opdracht om alles over de Dodo-vogel op te zoeken. Ze mogen alle bronnen
gebruiken, maar de informatie moet uiteindelijk kloppen met de feiten.
Deel de klas in tweetallen in.
Na het zoeken presenteren maximaal 3 groepjes leerlingen hun verslagen door het levensverhaal van
de Dodo te vertellen. Na de 3 verslagen/verhalen mogen de andere leerlingen reageren: klopt de
informatie die zij hebben gevonden? En vonden zij andere informatie, in welke bronnen?
Handleiding
Les 5. Nepnieuws , wat is waar of niet waar?
Thema 5
Maak goede keuzes
Leerdoel
Ontwikkelen van informatievaardigheden
Lesvraag
Waar vind je de juiste informatie? Wanneer weet je of de informatie die je hebt opgezocht feitelijk klopt?
Media-empowerment kwaliteiten
Weten, Willen, Doen
21st century skills
Informatievaardigheden, Kritisch denken, Probleem oplossen, Zelfregulering, Communiceren, Sociaal culturele vaardigheden, Mediawijsheid
Kerndoelen VMBO A1, A4, A6, A7, A10, B11, D29, E36, E39, E40, E41
©Nationale Academie voor Media en Maatschappij Nationaal Media Paspoort Onderbouw VO
16
Geef uw leerlingen de zoekopdracht volgens de volgende stappen:
1. Bespreek eerst met elkaar welke bronnen je wilt gaan gebruiken om alles over de Dodo vogel op te
zoeken. Noteer minstens 5 bronnen die je wilt gaan bekijken.
2. Hoe ga je zoeken naar dit onderwerp? Eerst in bron 1, en dan verder tot je bij de laatste bron bent.
Noteer wat je vindt. Kun je in elke bron vinden wat je graag wilt weten?
3. Vergelijk met een klasgenoot de informatie die je vindt. Zeggen jullie
bronnen hetzelfde over de Dodo? Zijn er verschillen? Hoe komt dit denk
je?
4. Maak een kort verslag wat je nu weet over de Dodo vogel. Zoek en
gebruik in dit verslag ook een echte foto van deze vogel!
5. Geef de bronnen aan die je hebt gebruikt. Presenteer een paar
verslagen aan de klas.
Bespreking van de zoek-ervaringen en de verslagen: 10 minuten
Probeer met de klas een zo coherent mogelijk verhaal te maken van wat er met de Dodo vogel is
gebeurd.
C. Afsluiting: Laat de leerlingen de antwoorden van de motivatie- en strategievragen in hun
paspoort opschrijven: 5 minuten
Motivatie: Waarom?
Motivatie vraag: Waarom is het voor jou belangrijk om te het verschil tussen feiten en nep-
informatie te herkennen en te kennen? Wat levert je dit op?
Strategie: Hoe?
Strategie vraag: Wat kun je doen om te zorgen dat je weet welke bronnen de feiten geven? Wat kun
je doen om te zorgen dat je het verschil tussen bronnen kent en of zij de juiste informatie geven?
Hoe kun je jezelf helpen herinneren dat je bronnen altijd checkt voordat je ze gelooft?
> Sluit de les af
©Nationale Academie voor Media en Maatschappij Nationaal Media Paspoort Onderbouw VO
17
Benodigdheden:
1. Handleiding Bodyscan
2. Beeldmateriaal 6
3. Beeldscherm om klassikaal de beelden te tonen
Achtergrondinformatie: sexting, stalking en bedreiging
In deze les worden verschillende termen gebruikt die we graag vooraf aan u voorleggen. Er wordt
gesproken over sexting, stalking en bedreiging. Bij C. gaan de leerlingen de website
www.vraaghetdepolitie.nl en www.meldknop.nl bekijken om erachter te komen wat deze 3 termen
inhouden en of deze strafbaar zijn. Het is wenselijk dat u vooraf deze sites bezoekt.
Sexting: "Sexting" bestaat uit de Engelse woorden "sex" en "texting" (dit laatste woord betekent:
sms'en). Sexting is het sturen van seksueel getinte berichten of pikante foto's of video's, meestal via
je mobiele telefoon.Het is natuurlijk best spannend om aan sexting te doen met je vriend of vriendin.
Maar het is niet zonder risico's, want stel dat de relatie uitgaat? Als je ex kwade bedoelingen heeft,
kan deze je foto's en filmpjes gemakkelijk op internet zetten. De hele wereld kan deze dan zien. Dat
kan nooit je bedoeling geweest zijn. Een foto of video die op internet staat, gaat daar nooit meer
vanaf en kan je je hele leven lang achtervolgen...”
Stalking: Stalken is iemand veelvuldig belagen met bijvoorbeeld berichten. “Stalken is volgens de wet
verboden en dus strafbaar. Als iemand je stalkt, dan is dat heel vervelend. Je wordt misschien bang
Handleiding
Les 6. Privé of openbaar?
Thema 6
Bescherm je privacy
Leerdoel
Bewustwording over wat privé en wat online privacy is
Lesvraag
Bestaat privacy nog, nu er van alles via internet wordt gevraagd en mensen allerlei privé-informatie online zetten? Wat is volgens de leerlingen privé?
Media-empowerment kwaliteiten
Weten, Voelen, Willen, Doen
21st century skills
Informatievaardigheden, Kritisch denken, Probleem oplossen, Zelfregulering, Communiceren, Mediawijsheid
Kerndoelen VMBO A1, A4, A6, A7, A10, E36, E39
©Nationale Academie voor Media en Maatschappij Nationaal Media Paspoort Onderbouw VO
18
voor bepaalde activiteiten, die je eerst wel durfde. Zodra het stalken extreme vormen gaat
aannemen (zoals voortdurend bellen, appen en of berichten sturen) terwijl jij aangeeft dat je dit niet
wilt, kun je het beste naar het politiebureau bij jou in de buurt gaan en vertellen wat er allemaal
gebeurt. Je kunt er zelf voor kiezen om er alleen een melding van te maken zodat de politie weet wat
er aan de hand is, of er aangifte van te doen.”
Bedreiging: “Een dreigtweet is een bedreiging via een online bericht, die gericht kan zijn aan een
persoon, object of gebeurtenis. De zenders van zulke dreigberichten hebben vaak geen afgeschermd
profiel, beseffen zich soms niet dat anderen hun berichten kunnen lezen. Vaak zijn dit soort
berichten als grap bedoeld, maar zo worden ze niet gezien. Dreigen is strafbaar!”
B. Discussie: 10 minuten
Steeds meer mensen zetten hun privé-informatie vrijwillig online. Persoonlijke informatie wordt
gedeeld, soms lijkt het alsof er weinig schroom of besef is wat privé is. Jongeren bevinden zich in een
gemedialiseerde wereld waar met een ‘druk op de knop’ binnen een paar seconden informatie voor
handen is: als zender en als ontvanger. Vertel de leerlingen het thema van deze les: online privacy.
Maar wat vinden zij privé? Na de discussie laat u de beelden een voor een zien zodat de leerlingen
hierop kunnen reageren.
Houd een klassikale discussie, aan de hand van de volgende vragen:
o Bestaat er nog zoiets als ‘privacy’?
o Wanneer (vind jij) wordt er te veel persoonlijke informatie over jou gevraagd?
o Wat vind jij dat een ander niet over jou hoeft te weten en wat dus voor jou privé is?
o Wat post je wel over je persoonlijke leven en wat niet?
o Weet je hoe privacy wettelijk is geregeld en wat strafbaar is?
o Heb je wel eens gehoord dat iemand teveel privé-informatie in online heeft gezet? Hoe is
dat verlopen? Waarom zou iemand dat doen, denk je?
o Zijn mensen zich altijd bewust van wat ze online zetten, denk je?
A. Denk-pauze: de Bodyscan: 5 minuten
‘Aangezien je gevoel een belangrijke rol speelt bij het uitvinden of iets geen grap meer is, gaan we
eerst dat gevoel weer even activeren. Even stoppen met denken.’
Laat de leerlingen gedurende één minuut hun ogen sluiten en laat hen ontspannen op hun stoel
zitten. Laat hen hun aandacht richten op uw stem. Lees gedurende deze minuut de Handleiding
Bodyscan voor. Bespreek de resultaten van deze oefening kort klassikaal.
Laat de leerlingen hun emoties van dit moment uitspreken. Welke van de 11 menselijke emoties
voelen zij op dit moment en waar in hun lichaam voelen zij dat?
©Nationale Academie voor Media en Maatschappij Nationaal Media Paspoort Onderbouw VO
19
C. Opdracht, toon de beelden, laat leerlingen voelen en discussieer: 30 minuten
Toon de 10 beelden, 1 voor 1, en laat de leerlingen reageren en discussiëren. Laat de leerlingen na
elk beeld even hun ogen sluiten en echt ‘voelen’ wat zij van deze beelden vinden. Hoe zou het voelen
als zij zelf op dit beeld zouden staan en deze openbaar gemaakt zouden zijn?
o Wat vind je van deze beelden? Gaat iemand een grens over als het gaat om privacy?
o Wanneer gaat iets volgens jou te ver? En waarom?
o De teksten en beelden van wat je in deze les ziet zijn weliswaar van een ander, maar wat zou
jij doen als je in zijn of haar plaats staat?
o Is er een verschil tussen jongens en meisjes als het gaat om wat ze wel of niet over hun leven
kunnen posten, vinden de leerlingen?
o Wat kan er gebeuren als iemand teveel privé post, denk je?
(sommige beelden wekken discussie op, zie de vragen en opmerkingen in de PowerPoint)
U toont bij de laatste vraag de website www.vraaghetdepolitie.nl en neemt de wettelijke termen
door.
Laat de leerlingen antwoorden vinden op de volgende vragen over privacy en de wet:
o Weet jij hoe dit juridisch zit, wat mag je volgens de wet publiceren en wat niet?
o Zoek op wat de wet zegt over privé en internet: www.vraaghetdepolitie.nl
o Kende je deze informatie?
o Zoek op de website de 3 woorden: Sexting, stalking, bedreiging. War wordt hieronder
verstaan? Wanneer is iemand strafbaar?
o Kijk ook eens op de website www.meldknop.nl
D. Afsluiting: Laat de leerlingen de antwoorden van de motivatie- en strategievragen in hun
paspoort opschrijven: 5 minuten
Motivatie: Waarom?
Motivatie vraag: Waarom is het voor jou belangrijk om, voordat je post, te weten wat echt privé is en
wat anderen wel over jou mogen weten of zien? Wat levert je dit op?
Strategie: Hoe?
Strategie vraag: Wat kun je doen om te zorgen dat je niet alles over jezelf op internet blootgeeft?
Hoe kun je jezelf helpen herinneren dat je hierbij stilstaat, wanneer je op de sociale media actief
bent?
> Sluit de les af
©Nationale Academie voor Media en Maatschappij Nationaal Media Paspoort Onderbouw VO
20
Benodigdheden:
1. Smartphones van de leerlingen
2. Beeldscherm om klassikaal de volgende websites te tonen:
www.boefproof.nl / www.mijnonlineidentiteit.nl/sterk-wachtwoord-instellen
A. Discussie: 10 minuten
Iedereen heeft tegenwoordig een smartphone, een tablet of een laptop. Maar wat gebeurt er als
deze wordt gestolen? Vertel de leerlingen dat dit een echte doe-les is. Het zal je maar overkomen dat
je smartphone wordt gestolen! Smartphones zijn erg gewild bij zakkenrollers en inbrekers.
Voordat u deze les geeft is het raadzaam de website van tevoren te zien en uw eigen smartphone te
beveiligen zodat u weet wat uw leerlingen gaan doen.
> Inleiding: Houd een klassikale discussie, aan de hand van de volgende vragen:
o Stel dat jouw smartphone wordt gestolen: wat zouden ze na diefstal kunnen zien?
o Wat staat er op je smartphone waar dieven bij kunnen?
o Wat zou er kunnen gebeuren? Heb je alles goed beveiligd?
o Stel je eens voor dat dit gebeurt: hoe voelt dat?
o Beschrijf eens de emoties die je daarbij ervaart?
o
Handleiding
Les 7. Beveilig jouw eigen smartphone
Thema 7
Zorg voor je eigen veiligheid
Leerdoel
Bewustwording over de technische mogelijkheden om je via jouw eigen smartphone te beveiligen
Lesvraag
Ken jij de instellingen van jouw smartphone om deze zo goed als mogelijk te beveiligen?
Media-empowerment kwaliteiten
Weten, Voelen, Willen, Doen
21st century skills
Informatievaardigheden, Kritisch denken, Probleem oplossen, Zelfregulering, Communiceren, ICT basisvaardigheden, Mediawijsheid
Kerndoelen VMBO A1, A4, A6, A7, A10, E36, E39
©Nationale Academie voor Media en Maatschappij Nationaal Media Paspoort Onderbouw VO
21
B. Opdracht: Maak jouw smartphone, tablet en laptop boefproof: 15 minuten
U laat de website www.boefproof.nl klassikaal zien en neemt deze even door. Kies met de leerlingen
enkele merken smartphones en neem de beveiligingsstappen één voor één door.
Hierna kunnen de leerlingen aan de hand van deze website hun smartphones beter beveiligen.
Geef ook de tip: Ontdek ook hoe je een veilig wachtwoord kunt samenstellen.
Ga naar: www.mijnonlineidentiteit.nl/sterk-wachtwoord-instellen Laat ook deze pagina klassikaal
zien. Vraag de leerlingen of zij misschien met deze nieuwe kennis hun smartphones anders willen
instellen?
C. Afsluiting: Laat de leerlingen de antwoorden van de motivatie- en strategievragen in hun
paspoort opschrijven: 5 minuten
Motivatie: Waarom?
Motivatie vraag: Waarom is het belangrijk dat je jouw smartphone, tablet en laptop beveiligt? Wat
levert je dit op?
Strategie: Hoe?
Strategie vraag: Wat kun je doen om te zorgen dat jouw smartphone goed beveiligd is? Hoe kun je
jezelf helpen herinneren dat je zorgt dat je veilig online bent?
> Sluit de les af
Top Related