WIJS
MA
KEN
On
derw
ijsm
akenV
AN
O
ND
ER
WI
JS
G
EV
EN
NA
AR
L
ER
EN
II. De d
aad b
ij het w
oo
rdB
ou
wen
aan een
nieu
we b
asisscho
ol
De pra
ktijk van
Witterin
g.nl in
’s-Hertogen
bosch
Piet D
erikx40
Leren sy
no
niem
voo
r leven
‘Na
tuu
rlijk leren’ in
het G
roene O
nd
erwijs (W
ellan
tcollege)
Bern
ard Fran
sen43
“We leren
nu
in één
dag m
eer dan
vroeger in
een jaar.”
Com
petentiegerich
t leren bij R
OC
Ein
dh
oven
Anto
inette H
amoen
46
On
derw
ijs dat b
eteken
is heeft vo
or d
e leerling
Project D
e Nieu
wste Sch
ool van
On
s Mid
delba
ar O
nd
erwijs
Rob K
raakman
50
Van
top
tot teen
Gesta
lt-leren en
Slash
21 in
Lichten
voorde
Hen
k Laan en
Em
erance U
ytendaal
53
Een
Sint gaat m
et zijn tijd
mee
On
derw
ijsvernieu
win
g op SintLu
cas
Joke d
e Rid
der
56
Een
eigenzin
nig in
itiatief in U
trecht
Sluitin
g Th
orbecke College leid
t tot nieu
we sch
ool: Un
iC
Ria Slu
iter60
“Ik k
an h
et en ik
weet w
aarom
”
Pra
ktijkgestuu
rd leren
en beoord
elen op h
et Frieslan
d C
ollege
Liesbeth
Vos
63
Naw
oo
rdO
p zo
ek n
aar ruim
te voo
r on
derw
ijsinn
ovatie
Frans N
auta
67
Inh
ou
dW
oo
rd vo
oraf
Carel van
den
Heu
vel4
Inleid
ing
In
no
veren als m
ensen
werk
Leo Len
ssen6
I. Visies
En
wat n
u?
Fun
da
men
tele discu
ssie over ond
erwijs n
oodza
kelijk
Coen
Free10
Ru
psverb
etering stagn
eert
De n
ieuw
e aa
npa
k van
het A
ma
deu
s Lyceum
in U
trecht-W
est
Jan G
ispen
14
Veran
two
ord
inn
overen
Con
crete veran
twoord
ing va
n in
nova
tie en groei in
het on
derw
ijs
Kees H
orsm
an17
On
derw
ijsinn
ovatie als d
e ultiem
e vorm
van p
raktijk
leren
Raym
ond van
Kerkvo
ord
en20
Van
no
od
reparaties n
aar echte vern
ieuw
ing
Ra
dica
le ond
erwijsvern
ieuw
ing n
oodza
kelijk
Wim
Littooij
24
Leren creëren
: ho
e de N
et-generatie b
eteken
is geeft
Sjoerd
Slagter28
Arb
eidsp
rod
uctiviteit en
het h
idd
en cu
rriculu
min
het o
nd
erwijs
Marc V
ermeu
len32
Een
nieu
we gen
eratie insp
ireren
Morele vorm
ing m
ag geen
geïsoleerde n
evena
ctiviteit zijn
Cil W
igman
36
Wezen
lijk an
ders
Om
dergelijke
leerom
gevingen
te
creëren,
moeten
onze sch
olen
wezen
lijk anders w
ord
en. Z
e moeten
zich tran
sform
eren van
organ
isaties gebaseerd
op d
e
prin
cipes van
een p
roductieb
edrijf, n
aar dien
stverle-
nen
de o
rganisaties, d
ie het stim
uleren
en faciliteren
van leerp
rocessen
van in
divid
uele leerlin
gen als h
un
kerntaak zien
. Organ
isaties ook, d
ie geen gen
oegen
nem
en m
et het m
ikken o
p d
e mid
den
moot, m
aar die
voortd
uren
d b
ezig zijn h
et beste u
it elke leerling te
laten ko
men
.
Een
om
slag in h
et onderw
ijs realiseren, is n
iet een-
voudig
en bren
gt, vo
oral
in de
overgan
gsperio
de,
grote
risico's
met
zich
mee.
Toch
is
een
aantal
scholen
hierm
ee gestart en d
enkt een
groter aan
tal er
heel serieu
s over n
a. Wan
t niet alleen
leren d
oe je
zelf; innoveren
ook!
Onderw
ijs maken
5
Wo
ord
voo
raf
De u
itlatingen
van Leo
Lenssen
in h
et pro
gramm
a Bu
itenh
of o
ver de fin
anciële
reserves van h
et secun
dair o
nd
erwijs b
aarden
op
zien. U
iteind
elijk leid
de alle o
ph
ef
tot d
e vorm
ing van
het N
etwerk
Nieu
w O
nd
erwijs, een
platfo
rm van
vernieu
win
gs-
gezind
e scho
olleid
ers, scho
olb
estuu
rders en
on
derw
ijsku
nd
igen. D
e leden
van h
et
Netw
erk vin
den
elkaar in
hu
n zo
rg om
het h
uid
ige on
derw
ijs en d
e overtu
iging d
at
het ro
er volled
ig om
mo
et. In h
et Netw
erk N
ieuw
On
derw
ijs wisselen
zij ervaringen
uit, d
elen ze k
enn
is en in
spireren
ze elkaar. In
deze b
un
del stellen
zij zich vo
or. Z
e
do
en d
at om
oo
k u
te insp
ireren.
Onderw
ijs maken
; van o
nderw
ijs naar leren
bevat zestien
visies op o
nderw
ijsvernieu
win
g.
Daarm
ee is het een
tamelijk u
niek p
roduct, w
ant n
iet eerder h
ebben
zoveel sch
oolleid
ers en
-bestu
urd
ers collectief h
et achterste van
hun to
ng laten
zien en
het vo
orto
uw
genom
en in
de
discu
ssie. Elke b
ijdrage kan
dan
ook o
pgevat w
ord
en als een
statemen
t van b
etrokken
heid
,
motivatie en
lef. De au
teurs laten
zich im
mers graag aan
spreken
op h
un o
pvattin
gen en
de
wijze w
aarop ze d
aarmee in
hun d
agelijkse pro
fessie om
gaan.
Krach
tige leerom
gevingen
Gem
eensch
appelijk aan
alle bijd
ragen is d
e radicaliteit van
de vo
orgesteld
e oplo
ssingen
. Dat
maakt d
e artikelen n
iet alleen b
oeien
d o
m te lezen
, maar is o
ok een
signaal d
at moeilijk
genegeerd
kan w
ord
en. M
aar het m
eest boeien
d is w
el dat d
e helft van
alle bijd
ragen
actuele p
raktijken van
onderw
ijsvernieu
win
g besch
rijft.
Leren d
oe je zelf. N
ieman
d kan
dat vo
or je d
oen
. Niem
and kan
je daarto
e dw
ingen
. En
niem
and kan
je ervan w
eerhouden
. Wat an
deren
wel ku
nnen
doen
, is dat leren
stimuleren
en faciliteren
. Daarvo
or zijn
krachtige leero
mgevin
gen n
odig, d
at wil zeggen
: leerom
gevin-
gen w
aarin eigen
tijdse
leerpsych
olo
gische
en did
actische
inzich
ten w
ord
en to
egepast,
waarin
modern
e med
ia adeq
uaat w
ord
en b
enut en
waarin
leerstof aan
de o
rde is d
ie door
de leren
den
als relevant w
ord
t ervaren. K
ennisp
roductie is d
aarbij m
insten
s zo b
elangrijk als
kenniso
verdrach
t.
4
Carel van
den
Heu
vel
Alg
emeen
d
irecteur
van
K
PC
G
roep
.
Teven
s gastheer van
het N
etwerk
Nieu
w
On
derw
ijs.
Inn
overen
alsm
ensen
werk
Inleid
ing
Het aan
tal maatsch
app
elijke p
rob
lemen
dat verb
and
ho
ud
t met jo
ngeren
, groeit in
aantal en
imp
act. Velen
zijn van
men
ing d
at het h
uid
ige on
derw
ijs in o
nvo
ldo
end
e
mate b
ijdraagt aan
een o
plo
ssing vo
or d
eze pro
blem
en. Sch
olen
zoek
en n
aar on
der-
wijsvo
rmen
die aan
sluiten
bij d
e beh
oeften
van jo
ngeren
. Te vaak
echter w
ord
en
deze in
no
vaties geken
merk
t do
or o
ngerich
theid
, vrijblijven
dh
eid en
on
samen
han
-
gend
heid
. Wat n
od
ig is voo
r het realiseren
van een
op
timaal effect van
vernieu
win
g
is meer fo
cus, m
eer com
mittm
ent en
meer lef. M
aar bo
venal m
oet in
no
vatie leiden
tot
betere
prestaties
van leerlin
gen en
een
b
etere b
enu
tting
van h
un
talen
ten.
Alleen
dan
zal on
derw
ijsvernieu
win
g de vereiste m
aatschap
pelijk
e en p
olitiek
e
steun
verkrijgen
.
Het N
etwerk N
ieuw
Onderw
ijs bestaat u
it een gro
ep vern
ieuw
ingsgezin
de sch
oolleid
ers,
schoolb
estuurd
ers en o
nderw
ijskundigen
, die o
p u
itnodigin
g van o
ndergeteken
de b
ijeen-
kwam
en. D
e aanleid
ing vo
or d
eze uitn
odigin
g was d
e publieke d
iscussie o
ver het geb
rek
aan o
ndern
emersch
ap in
het o
nderw
ijs en h
et verstarde o
nderw
ijssysteem. H
et Netw
erk
Nieu
w O
nderw
ijs wil en
wild
e het d
ebat o
ver onderw
ijsinnovatie van
nieu
we im
pulsen
voorzien
en d
aaraan zelf actief b
ijdragen
.
Deze b
undel m
et innovatieb
ijdragen
mag tam
elijk uniek h
eten. N
iet eerder h
ebben
zoveel
schoolleid
ers en -b
estuurd
ers collectief h
et achterste van
hun to
ng laten
zien en
het vo
or-
touw
genom
en in
de d
iscussie. D
at mag d
e grote w
aarde w
ord
en gen
oem
d van
deze
bundel, d
ie kan w
ord
en o
pgevat als een
statemen
t van b
etrokken
heid
, motivatie en
lef. De
auteu
rs laten zich
imm
ers graag aansp
reken o
p h
un o
pvattin
gen en
de w
ijze waaro
p ze
daarm
ee in h
un d
agelijkse pro
fessie om
gaan..
Rad
icaliteit en lef
Van
het o
nderw
ijs mag verw
acht w
ord
en d
at het jo
nge m
ensen
adeq
uaat vo
orb
ereidt o
p
hun latere leven
in een
snel veran
deren
de sam
enlevin
g. Zonder u
itzonderin
g zijn d
e zestien
auteu
rs van d
eze bundel van
men
ing d
at het h
uid
ige onderw
ijs deze taak o
nvo
ldoen
de
vervult. D
at is veelzeggend, w
ant allen
zijn te kw
alificeren als exp
ert op o
nderw
ijsgebied
.
Hoe n
oodzakelijk d
e vernieu
win
g van h
et Ned
erlandse o
nderw
ijs is, mag b
lijken u
it de rad
i-
Onderw
ijs maken
76
drs. L. Len
ssen
is voo
rzitter van h
et Co
llege van B
estuu
r van
RO
C
ASA
en
vo
orzitter
van
de
Raad
van
To
ezicht
van
d
e Stich
ting
C
hristelijk
Vo
ortg
ezet O
nd
erwijs
te U
trecht
(CV
O);
initiato
r van h
et Netw
erk N
ieuw
On
derw
ijs.
zijn. D
aarom
mag m
orele vo
rmin
g “geen geïso
leerde n
evenactiviteit zijn
van sch
olen
die d
at
toevallig relevan
t vinden
,”aldus W
igman
s. En R
ob K
raakman
, bestu
ursvo
orzitter van
Ons
Mid
delb
aar Onderw
ijs, schrijft in
zijn b
ijdrage o
ver het p
roject ‘D
e nieu
wste sch
ool’: “N
iet
langer een
curricu
lum
dat geb
aseerd is o
p w
at wij zin
vol vin
den
, maar o
nderw
ijs dat b
ete-
kenis h
eeft voor d
e leerling en
hem
aansp
reekt op co
mpeten
ties die h
ij heeft.”
Onderw
ijsvernieu
win
g heeft ken
nelijk n
iet alleen te m
aken m
et toep
assingen
van m
odern
e
technolo
gie, maar vo
oral o
ok m
et morele ed
ucatie en
expliciterin
g van w
aarden
.
Waard
egericht o
nd
erwijs
Onderw
ijs is nooit w
aardevrij, o
ok n
iet als als het vrijw
el uitslu
itend gerich
t is op h
et ver-
werven
van ken
nis en
vaardigh
eden
voor vervo
lgstudie o
f bero
ep. O
nderw
ijs dat d
aadw
er-
kelijk een ro
l wil sp
elen in
de m
orele ed
ucatie van
jongeren
, dien
t de w
aarden
waaro
p h
et
stilzwijgen
d geb
aseerd is, te exp
liciteren. D
oor h
elder aan
te geven w
aar zij voor staan
, wat
hun d
rijfveren en
ambities zijn
en w
aar zij naarto
e willen
, bren
gen sch
olen
hun id
entiteit
onder w
oord
en. A
nno 2004 kan
dat n
iet meer zo
nder d
e inbren
g van d
e leerlingen
.
Veel van
de h
uid
ige volw
assenen
zijn o
pgegro
eid in
een tijd
waarin
ouderen
alle morele
auto
riteit had
den
. Op b
asis van d
at gezag konden
waard
en en
norm
en su
ccesvol w
ord
en
overged
ragen aan
jongere gen
eraties. Maar sin
dsd
ien is d
e samen
leving rad
icaal gedem
ocra-
tiseerd.
Waard
enoverd
racht
is geen
een
richtin
gsverkeer m
eer van
oud
naar
jong.
(Post)m
odern
e jongeren
laten zich
geen n
orm
en en
waard
en van
boven
af opleggen
, maar
willen
meep
raten o
ver de vraag w
at de ju
iste norm
en en
waard
en zijn
. In h
et onderw
ijs van
de to
ekom
st houden
jongeren
zich in
(en b
uiten
!) de sch
ool b
ezig met zaken
die zij o
ok zelf
relevant ach
ten. O
f zoals C
il Wigm
ans h
et form
uleert: “D
an ku
nnen
leerlingen
kennis en
vaardigh
eden
ontw
ikkelen d
ie er, ook n
aar hun eigen
belevin
g, toe d
oen
.”
Het n
ieuw
e onderw
ijs zal jongeren
niet alleen
als lerende, m
aar vooral o
ok als w
aa
rderen
de
perso
nen
serieus m
oeten
nem
en. N
iet de leersto
f maar d
e waard
erende p
ersoon van
de leer-
ling d
ient in
het o
nderw
ijs centraal te staan
. Dit w
aardegerich
t onderw
ijs sluit aan
bij d
e
vragen en
opvattin
gen van
hed
endaagse jo
ngeren
en d
oet rech
t aan h
un eigen
morele au
to-
riteit. Wan
t alleen als je erin
slaagt daad
werkelijk m
et jongeren
in co
ntact te tred
en, m
ag je
hopen
hen
in een
gewen
ste richtin
g te kunnen
beïn
vloed
en.
Scho
len zijn
men
sen
“De w
ereld veran
dert,” sch
rijft Anto
inette H
amoen
, lid van
het C
ollege van
Bestu
ur van
RO
C
Ein
dhoven
. “De o
mgevin
g verandert, ken
nis veran
dert, jo
ngeren
veranderen
. En d
us veran
-
dert h
et onderw
ijs.” Dat is zeker w
aar. Maar als h
et goed
is, blijven
we d
aarbij w
el onszelf.
Bij alle veran
derin
g dien
en w
e niet o
nze id
entiteit te verliezen
. Om
zichzelf te b
lijven, h
un
iden
titeit te beh
ouden
, moeten
men
sen veran
deren
. Daarm
ee is ‘iden
titeit’ een n
orm
atieve
notie en
word
t de vraag relevan
t wat d
ie iden
titeit precies is. W
at voor m
ensen
geldt, geld
t
ook vo
or sch
olen
. Scholen
die h
un id
entiteit w
illen b
ehouden
, dien
en te veran
deren
. Te ver-
nieu
wen
. Wan
t scholen
zijn m
ensen
.
Onderw
ijs maken
9
caliteit van d
e in d
eze bundel verzam
elde visies o
p en
voorb
eelden
van o
nderw
ijsvernieu
-
win
g.
Onder d
e veelzeggende titel V
an
nood
repara
ties na
ar vern
ieuw
ing
schrijft W
im Litto
oij,
bestu
ursm
anager C
VO
Rotterd
am: “D
e vernieu
win
g van h
et onderw
ijs zal dus rad
icaal aan-
gepakt m
oeten
word
en en
niet stap
je voor stap
je, zoals d
e afgelopen
decen
nia is gep
ro-
beerd
.” Raym
ond van
Kerkvo
ord
en van
CBE C
onsu
ltants stelt in
zijn b
ijdrage “d
at de in
voe-
ring van
onderw
ijskundige vern
ieuw
ing h
et meest geb
aat is bij rad
icale veranderin
g.” Tege-
lijk is dat h
et grootste o
bstakel o
m te in
noveren
, wan
t veel scholen
schrikken
daar o
m
begrijp
elijke reden
en vo
or teru
g. Jan G
ispen
, bestu
ursvo
orzitter C
VO
Utrech
t, geeft als
reden
voor h
et geringe effect van
bestaan
de in
novatieb
ewegin
gen “d
at niet h
et systeem als
zodan
ig ter discu
ssie staat, maar d
e opbren
gsten b
innen
het systeem
.”
In h
et onm
iddellijke verlen
gde van
dit p
leidooi vo
or rad
icale vernieu
win
g ligt de o
pro
ep
van veel au
teurs to
t het to
nen
van lef, m
oed
en vertro
uw
en. “D
urven
experim
enteren
”,
schrijven
Em
erance van
Uyten
daal van
KPC G
roep
en H
enk Laan
, lid van
het co
llege van
bestu
ur van
Stichtin
g Carm
elcollege, “is m
isschien
wel d
e meest b
asale voorw
aarde en
grootste u
itdagin
g voor h
et slagen van
innovatieve p
rocessen
.” Kees H
orsm
an, p
rojectleid
er
Q5, w
ijst in d
it verban
d o
p h
et belan
g van m
aatschap
pelijk-ed
ucatief o
ndern
emersch
ap:
“Daar h
oort lef b
ij, het lef o
m riscio
’s te nem
en.” R
isicom
ijden
d ged
rag past d
aar niet b
ij,
maar d
it laatste word
t juist in
de h
and gew
erkt zolan
g van sch
olen
geen exp
liciete verant-
woord
ing w
ord
t gevraagd van
hun in
novatief verm
ogen
. “Het b
estaande zo
goed
mogelijk
doen
, word
t dan
al snel h
et paro
ol,” ald
us H
orsm
an.
De N
et-generatie en
mo
rele edu
catie
Waar d
e meeste au
teurs h
et ook o
ver eens zijn
, is het b
elang van
ICT vo
or d
e hed
endaagse
jongere. É
n d
e gebrekkige m
anier w
aarop d
aar in h
et onderw
ijs gebru
ik van w
ord
t gemaakt.
“Chatten
, wap
pen
, sms-en
, mns-en
, blue tooth
: onze kin
deren
leren h
et allemaal sp
elender-
wijs,” sch
rijft Jan G
ispen
. “Maar n
iet van h
un d
ocen
ten,” vo
egt hij d
aar veelbeteken
end aan
toe.
Jongeren
doen
tegen
woord
ig letterlijk
overal
kennis
op,
beto
ogt
Sjoerd
Slagter,
bestu
ursvo
orzitter van
Scholen
groep
Agn
ieten/Ich
thus C
ollege. “E
r is een n
ieuw
e kennis-
maatsch
appij aan
het o
ntstaan
en o
nze sch
olen
maken
daar d
eel van u
it. Via o
nze leerlin
gen
kom
t deze n
etwerkm
aatschap
pij d
e school b
innen
.” De N
et-generatie zal o
nze visie o
p leren
en w
erken rad
icaal veranderen
, voorsp
elt Slagter.
Dat b
rengt o
ns b
ij een vierd
e en laatste co
nstan
te in d
e artikelen van
deze b
undel: h
et toe-
nem
ende b
elang van
waard
en en
zingevin
gsvragen in
het o
nderw
ijs. Marc V
ermeu
len, h
oog-
leraar onderw
ijssocio
logie, stelt in
zijn b
ijdrage d
at het in
de d
iscussie o
ver ben
odigd
e com
-
peten
ties steeds vaker gaat o
m “d
e juiste attitu
des, zelfb
eeld en
moraliteit.” H
et hid
den
cur-
riculu
mnoem
t Verm
eulen
dit, w
aarvan d
e beteken
is zijns in
ziens w
el eens gro
ter zou
kunnen
zijn d
an w
e in sch
oolb
oeken
en ein
dterm
endocu
men
ten o
p ku
nnen
schrijven
. Cil
Wigm
ans, b
estuursvo
orzitter van
Scope Sch
olen
groep
, wijst ero
p d
at de so
ciale en m
orele
dilem
ma’s w
aar onze kin
deren
voor gesteld
zullen
word
en, vo
or o
ns b
ijna o
nvo
orstelb
aar
8
En w
at nu
?Fu
ndam
entele d
iscussie o
ver onderw
ijs noodzakelijk
Aan
het b
egin van
het in
du
striële tijdp
erk, ro
nd
het jaar 1
800, w
erd h
et scho
olb
ord
uitgevo
nd
en. D
oo
r met b
ehu
lp van
een sch
oo
lbo
rd iets u
it te leggen, k
on
in één
keer
een h
ele groep
leerlingen
bereik
t wo
rden
. Van
ind
ividu
eel on
derw
ijs werd
het
on
derw
ijs klassik
aal. Een
eno
rme o
nd
erwijsk
un
dige revo
lutie. Sed
ert dit laatste
keerp
un
t, 200 jaar geled
en, is h
et on
derw
ijs echter n
iet wezen
lijk m
eer verand
erd.
Wan
t on
dan
ks vaak
ingrijp
end
e verand
eringen
in d
e maatsch
app
ij zijn d
e vorm
en
fun
ctie van h
et on
derw
ijssysteem
glob
aal gezien o
nveran
derd
gebleven
.
An
ders
De laatste, d
aadw
erkelijk positieve o
nderw
ijsinnovaties w
aren h
et 19e eeuw
se leesplan
kje
en d
e onderw
ijsplaten
van Jetses en
Isings, d
ie bij velen
van d
e radio
- en televisiegen
eratie
dierb
are herin
nerin
gen o
pro
epen
. Dat zo
u w
el eens ku
nnen
kom
en d
oord
at direct b
ij het
woord
ook een
beeld
werd
opgero
epen
. Zodoen
de w
erd b
ij het leren
, naast d
e linker h
er-
senhelft, o
ok d
e rechter h
ersenhelft b
enut. V
oor m
ensen
een u
itermate p
rettig en effectief
leerpro
ces. Sedert d
eze vooru
itgang is h
et onderw
ijs eigenlijk alleen
maar ach
teruit gegaan
,
met n
ame o
mdat h
et gaandew
eg een m
assapro
duct w
erd, m
et alle kenm
erken van
het
industriële tijd
perk, zo
als classificatie, standaard
isatie en m
assapro
ductie.
Kin
deren
zijn een
pro
duct van
hun o
pvo
edin
g. In vro
eger tijden
zorgd
en vo
or d
ie opvo
e-
din
g ouders, kerkgen
ootsch
appen
en allerlei jeu
gdveren
igingen
. Door h
et voortsch
rijden
de
functieverlies van
dit so
ort in
stituties m
oet h
et onderw
ijs in to
enem
ende m
ate de veran
t-
woord
elijkheid
op zich
nem
en van
de o
pvo
edin
g van d
e jeugd
. Een
jeugd
die n
iet slechter
of m
oeilijker is d
an vro
eger, maar w
el anders. A
nders, o
mdat ze o
pgro
eit in een
wereld
die
zich ken
merkt d
oor sn
elheid
, onvo
orsp
elbaarh
eid en
com
plexiteit. E
en u
iterst boeien
de
wereld
, die ech
ter ook ied
er gevoel vo
or co
ntin
uïteit, trad
itie en gesch
ieden
is verloren
lijkt
te heb
ben
, en d
aarmee o
ok h
aar oriën
tatie- en n
orm
besef.
Het o
nd
erwijs verreg
aand
verplich
ten to
t vrijem
arktbeg
inselen
als con
curren
tie, privatiserin
gen
rend
emen
t, is een m
iskenn
ing
van d
e rol
van o
nd
erwijs als een
maatsch
app
elijkevo
orzien
ing
.
Onderw
ijs maken
1110 V
isies
drs. C
. Free
is algemeen
directeu
r van K
on
ing W
illem I
Co
llege / Scho
ol vo
or d
e To
eko
mst en
voo
rzitter van h
et Co
nso
rtium
voo
r
Inn
ovatie.
“Een zeer diepgaande
discussie over ons bijna
failliete onderwijsstelsel is
meer dan noodzakelijk.”
Of d
e maatsch
app
ij betaalt in
ruim
e mate
voo
r go
ed o
nd
erwijs, ó
f de m
aatschap
pij
betaalt vo
or g
evang
enissen
eng
ezon
dh
eidszo
rg.
Slagader
Ook d
e rol van
de leerkrach
t verdien
t in d
ezen gro
te aandach
t. De gezagh
ebben
de sch
ool-
meester en
notab
ele leraar van vro
eger zijn b
ijna o
nherken
baar verm
om
d in
lesgevende
welzijn
swerkers, d
ie in teveel o
pzich
ten zo
veel mogelijk o
p h
un leerlin
gen w
illen lijken
, tot
in h
un kled
ing to
e. Er zit o
ngetw
ijfeld iets aan
trekkelijks in d
e verkleinin
g van d
e afstand
tussen
leerling en
leraar, zoals d
e illusie van
eeuw
ige jeugd
, maar o
ok h
ier word
t een h
oge
tol b
etaald.
Door allerlei o
mstan
digh
eden
is het b
eroep
van leraar in
de sfeer van
een restp
ost geko
men
,
zow
el wat b
etreft de p
ersoonlijke b
eroep
skeuze en
de m
aatschap
pelijke w
aarderin
g, als de
belan
gstelling van
de o
verheid
. Onderw
ijs was en
is de slagad
er van d
e maatsch
appij. Ju
ist
daar d
ienen
de in
tellectuele en
ped
agogisch
-did
actische to
ptalen
ten zich
op te h
ouden
en te
ontp
looien
.
Recen
te onderzo
eken w
ijzen u
it dat een
leerling u
it een ach
terstandsm
ilieu, d
ie geduren
de
drie o
peen
volgen
de jaren
begeleid
word
t door een
uitm
unten
de leerkrach
t, zijn m
ilieuach
-
terstand vo
lledig in
loopt. D
it is vele, vele malen
effectiever dan
het b
ouw
en van
studieh
ui-
zen, h
et verkleinen
van klassen
of 600 m
iljoen
uitgeven
aan co
mputers. D
eze onderzo
eken
onderstrep
en n
og een
s het gro
te belan
g van o
nderw
ijs. Onderw
ijs help
t en is d
é kritische
succesfacto
r als het gaat o
m in
tegratie, particip
atie en em
ancip
atie.
Schijn
zekerh
eden
We m
oeten
constateren
dat in
dit tijd
sgewrich
t vol ch
aos en
onzekerh
eden
veel maatsch
ap-
pelijke p
roblem
en d
oorgesch
oven
word
en n
aar het o
nderw
ijs. Dat b
lijkt vervolgen
s onvo
l-
doen
de in
staat daar ad
equaat o
p te reageren
, om
dat d
aartoe d
e speelru
imte, d
e finan
ciële
mid
delen
, de kw
aliteit én d
e ben
odigd
e nieu
we co
mpeten
ties ontb
reken. D
e fundam
entele
discu
ssie moet gaan
over d
e vraag: wat vo
or so
ort sam
enlevin
g willen
we zijn
en w
at
heb
ben
we in
dat kad
er nodig vo
or go
ed o
nderw
ijs? Of d
e maatsch
appij b
etaalt in ru
ime
mate vo
or go
ed o
nderw
ijs óf d
e maatsch
appij b
etaalt voor gevan
genissen
en gezo
ndheid
s-
zorg. D
eze laatste kosten
overtreffen
de b
ezuin
igingen
op o
nderw
ijs vele malen
.
De n
oodzakelijke vern
ieuw
ing van
het o
nderw
ijs vereist moed
ige, onorth
odoxe en
politieke
keuzes o
p lan
delijk, regio
naal en
lokaal n
iveau, lo
s van o
pportu
nism
e, eigenbelan
g en p
ar-
tijpolitiek. D
it vraagt van o
nderw
ijsinstellin
gen, m
edew
erkers, bestu
ren, b
onden
en vako
rga-
nisaties d
e moed
en b
ereidheid
tot veran
deren
, in p
laats van vast te h
ouden
aan sch
ijnze-
kerhed
en.
Onderw
ijs maken
13
Wran
g geno
eg
Veel m
aatschap
pelijke p
roblem
en als agressie, gew
eld, m
ulticu
lturaliteit, so
ciale tweed
eling,
sleutelkin
deren
, één-o
uder-p
roblem
atiek etc. legt men
op h
et bord
je van h
et onderw
ijs. Het-
zelfde o
nderw
ijs dat reed
s jarenlan
g besto
okt w
ord
t met p
uur in
strum
entele m
aatregelen als
fusies, sam
envo
eging V
BO
en M
AVO
, samen
voegin
g Leerlingw
ezen en
MBO
, marktw
erking
etc. Een
grondige en
meer d
an n
oodzakelijk stelseld
iscussie gaat m
en, o
nder d
ruk van
aller-
lei belan
gengro
eperin
gen, zo
rgvuld
ig uit d
e weg.
Overh
eidsm
aatregelen en
-bezu
inigin
gen, d
ie wran
g genoeg vaak ju
ist kansarm
e jongeren
en m
oeilijke d
oelgro
epen
treffen, m
aken d
e situatie er n
iet beter o
p. E
n n
atuurlijk is h
et voor
de m
aatschap
pij in
het algem
een en
de o
verheid
in h
et bijzo
nder een
groot p
robleem
om
de
massale d
eelnam
e aan m
iddelb
aar en h
oger o
nderw
ijs te blijven
finan
cieren, zo
nder u
itzon-
derlijke verh
ogin
g van b
elastingen
en o
verheid
suitgaven
. Maar h
et onderw
ijs daaro
m verre-
gaand verp
lichten
tot vrije m
arktbegin
selen als co
ncu
rrentie, p
rivatisering en
rendem
ent, is
een m
iskennin
g van d
e rol van
onderw
ijs als een m
aatschap
pelijke vo
orzien
ing.
Schaalvergro
ting, efficiën
tie, standaard
isatie en p
roductieverh
ogin
g waren
en zijn
in h
et
bed
rijfsleven su
ccesvolle versch
ijnselen
, in ied
er geval populaire. M
aar in h
et bed
rijfsleven
gaat het o
m b
aten en
lasten, o
m fin
anciële w
inst. In
het o
nderw
ijs spelen
ook an
dere, zéér
bep
alende facto
ren een
rol, zo
als het aan
leren van
sociale vaard
ighed
en, actief b
urgersch
ap
en n
iet te vergeten: d
e overd
racht van
norm
en en
waard
en.
Ritu
elen
Ieder m
ens h
eeft in zijn
leven b
ehoefte aan
herken
nin
gspunten
, structu
ur en
een zekere regel-
maat. V
an o
udsh
er dien
den
daarto
e rituelen
. Ook h
et onderw
ijs heeft zijn
eigen “ritu
elenge-
schied
enis”. V
anaf d
e jaren zestig is h
et onderw
ijs echter gaan
dew
eg ontd
aan van
alle ver-
trouw
de
rituelen
, zo
als oversch
rijven,
nateken
en,
meezin
gen
en
jaartallen,
tafels, rijtjes
woord
en en
plaatsn
amen
uit h
et hoofd
leren. R
ituelen
die, geko
ppeld
aan een
cultu
ur-h
istori-
sche o
verdrach
t, veel meer vo
orsteld
en d
an o
uderw
ets tijdverd
rijf. Ze o
ndersteu
nden
de ken
-
nisverw
erving als n
oodzakelijke b
asis voor vaard
ighed
en, verleen
den
houvast en
bevo
rderd
en
saamhorigh
eid. ‘R
appen
’ als typisch
e muziekvo
rm van
de jeu
gd is n
iet voor n
iets zo p
opulair.
Het is zeker d
e moeite w
aard o
m te o
verwegen
of d
e tol d
ie voor alle vern
ieuw
ingen
op d
it
terrein b
etaald w
ord
t, niet aan
de o
nnodig h
oge kan
t is en o
f vele pro
blem
en m
et betrek-
king to
t de jeu
gd en
het o
nderw
ijs niet vo
or een
belan
grijk deel te h
erleiden
zijn to
t het rad
i-
caal uitw
issen van
dit so
ort ritu
elen. Sim
pele feiten
kennis geeft in
ieder geval h
ouvast. E
n
nieu
we
houvasten
zijn
in
deze
postm
odern
e tijd
, m
et haar
ideo
logisch
vacu
üm
, zeer
welko
m. E
en h
erleving van
eeuw
enoud o
nderw
ijsgoed
, in gem
odern
iseerde vo
rm (!), zo
u
wel een
s nieu
w elan
kunnen
geven aan
een o
nderw
ijsvernieu
win
g die n
u steed
s verder
wegd
rijft in d
e richtin
g van ab
solu
te zelfwerkzaam
heid
in een
nieu
wbouw
wijk vo
l studie-
huizen
en d
iplo
mafab
rieken.
12
invo
ering van
een systeem
voor kw
aliteitszorg. T
abel-
len,
enquêtes,
tevreden
heid
smetin
gen,
rendem
entcij-
fers: ze zijn allem
aal de m
oeite w
aard en
de m
etingen
zullen
ongetw
ijfeld leid
en to
t verbeterin
gen. M
aar het
is de vraag o
f het gen
oeg is, o
f liever: het is d
e vraag of
wel d
e juiste d
ingen
gemeten
word
en.
Een kw
aliteitszorg
systeem
leidt m
eestal tot
verbeterin
g b
inn
en h
etb
estaand
e systeem,
om
dat h
et niet h
etsysteem
als zod
anig
terd
iscussie stelt, m
aar de
op
bren
gsten
bin
nen
het
systeem.
Een
kwaliteitszo
rgsysteem leid
t meestal to
t verbeterin
g
bin
nen
het
bestaan
de
systeem,
om
dat
het
niet
het
systeem
als zo
dan
ig ter
discu
ssie stelt,
maar
de
opbren
gsten b
innen
het systeem
. Korto
m, d
e meeste
scholen
willen
hetzelfd
e blijven
, maar d
an steed
s beter.
Also
f het d
oel van
een ru
ps is een
steeds b
etere rups te
word
en,
een co
ntin
ue
verbeterin
g bin
nen
zijn
eigen
systeem. A
ls de vakken
structu
ur o
p o
nze sch
olen
en d
e
schoolo
rganisatie gerich
t blijven
op d
e modellen
van
het verled
en (u
itgevonden
in d
e negen
-tiende eeu
w!),
en zij verb
eteren zich
daarb
innen
contin
u, d
an b
erei-
ken
scholen
op
den
duur
een
perfecte
graad
van
imperfectie.
Visie en
lef
Wil een
rups d
e metam
orfo
se ondergaan
tot vlin
der,
dan
heeft h
ij of zij visie n
odig en
lef. Visie o
m te b
esef-
fen d
at de to
ekom
st andere d
oelen
kent d
an je vo
lvre-
ten m
et blad
moes en
het alm
aar dikker w
illen w
ord
en.
Moed
om
tijd te n
emen
voor h
et transfo
rmatiep
roces,
om
als pop in
een co
con te m
editeren
. Lef boven
al, om
uitein
delijk je m
et moeite aan
die co
con te o
ntw
orste-
len en
dan
te gaan flad
deren
en n
ectar uit b
loem
en te
Onderw
ijs maken
15
Ru
psverb
etering
stagn
eertD
e nieu
we aan
pak van
het A
mad
eus Lyceu
m in
Utrech
t-West
Als d
e voo
rteken
en n
iet bed
riegen, w
ord
t de gen
eratie die n
u b
inn
enstro
om
t in
groep
1 van
het b
asison
derw
ijs de lan
gstlevend
e generatie in
de w
esterse samen
le-
ving. D
ie groep
jon
ge kin
deren
heeft o
nd
erwijs n
od
ig dat vo
orb
ereidt o
p een
leven
tot aan
het jaar 2
100. C
hatten
, wap
pen
, sms-en
, msn
-en, b
lue to
oth
: on
ze kin
deren
leren allem
aal spelen
derw
ijs. Maar n
iet van h
un
do
centen
. In N
ederlan
d h
ebb
en w
e
nu
de o
ud
ste generatie vo
or d
e klas staan
, zow
el in h
et basiso
nd
erwijs als in
het
voo
rtgezet on
derw
ijs. Do
centen
die h
un
ken
nis van
scho
ol en
scho
olco
ncep
ten
heb
ben
op
gedaan
in d
e jaren vijftig en
zestig van d
e vorige eeu
w. A
lleen 's avo
nd
s
was er televisie, eerst één
en later tw
ee zend
ers, die gezam
enlijk
met b
uren
bek
eken
werd
en. D
at was n
og vó
ór d
e com
mu
nicatie-ex
plo
sie.
Ken
niso
rden
ing
Kin
deren
van n
u h
ebben
zeer bin
nen
kort allem
aal een co
mputer o
p h
un kam
er, die via
intern
et toegan
g geeft tot d
e wereld
, elkaar en alles w
at God verb
oden
heeft. E
n als zij n
iet
thuis zijn
, geeft hun m
obieltje d
ezelfde m
ogelijkh
eden
. In d
at mobieltje zit zo
meteen
meer
direct o
pro
epbare ken
nis, verm
aak en co
mm
unicatie d
an in
een h
ele school. H
un d
ocen
ten
zitten n
og m
et verouderd
e kennis o
ver het geb
ruik van
een reken
liniaal in
het h
oofd
en
pro
beren
, net als elke o
uder, o
p b
asis van ervarin
gen u
it het verled
en d
e jeugd
op te vo
eden
met h
et oog o
p d
e toeko
mst. D
aarbij is d
e ham
vraag: welke ken
nis, ku
nde en
attitude h
eeft
de lan
gstlevende gen
eratie nodig in
een vo
or d
ocen
ten vo
lstrekt onvo
orsp
elbare to
ekom
st?
Het in
stituut ‘sch
ool’ h
eeft zijn m
onopolie o
p ken
nis verlo
ren. D
aarom
heeft een
school
voor d
e toeko
mst w
at mij b
etreft de vo
lgende u
itgangsp
unten
:
• ken
niso
rden
ing is b
elangrijker is d
an ken
nisverw
erving;
• elk leren
is contextu
eel en gerich
t op d
e wereld
van n
u;
• d
e school (d
e leraar?) begeleid
t het leerp
roces van
de leerlin
g.
Perfecte im
perfectie
Veel sch
olen
en sch
oolb
esturen
zijn b
ezig met verb
etering van
hun eigen
school. E
r word
t
goed
naar d
e leerlingen
geluisterd
, ouders w
ord
en – vo
or zo
ver zij dat w
illen – d
e school
ingeh
aald en
de In
spectie in
specteert d
at het een
aard h
eeft. Elke sch
ool is b
ezig met d
e
14
drs. J. G
ispen
is voo
rzitter van h
et Co
llege van B
estuu
r
van d
e Stichtin
g Ch
ristelijk V
oo
rtgezet
On
derw
ijs te Utrech
t (CV
O) en
van d
e
Stichtin
g Pro
testants C
hristelijk
On
derw
ijs
te Utrech
t (PC
OU
).
“Nodig: een radicale visie,
die diep in de mensen en in
de school wortelt (radix =
wortel).”
Verantw
oordinnoverenConcrete veran
twoord
ing
van in
novatie en
groei in
het
onderw
ijs
Iedereen
ken
t ze wel, d
e voo
rbeeld
en van
kan
srijke
on
derw
ijsinn
ovaties: d
e vaak su
ccesrijke in
voerin
g
van
de
leerwerk
plek
ken
structu
ur
in
het
VM
BO
,
con
textrijk
o
nd
erwijs,
scho
len
die
letterlijk
en
figuu
rlijk
de
mu
ren
tussen
k
lassen,
lok
alen
en
vakk
en slo
pen
, scho
len d
ie ICT
succesrijk
toep
as-
sen. W
illen o
nd
erwijsin
no
vaties on
der d
ruk
van d
e
overh
eid n
og w
el eens lab
oreren
aan b
eleidsarm
e
invo
ering
van w
at to
ch ech
t b
eleidsrijk
bed
oeld
was,
zelf verk
ozen
vern
ieuw
ingen
k
enn
en
vaak
meer lef. Z
ou
dat k
om
en o
md
at ze voo
rtko
men
uit
een zelf gevo
elde n
oo
dzaak
, uit h
et besef d
at het
bestaan
de n
iet meer vo
ldo
et?
Men
igeen h
eeft de m
ond vo
l van leren
de, in
noveren
de
scholen
die extern
gericht in
hun o
mgevin
g antw
oord
en
moeten
vinden
voor d
e uitd
agingen
waarvo
or ze zich
geplaatst zien
. De d
agelijkse praktijk w
il nog w
el eens
anders zijn
, zeker in h
et algemeen
voortgezet o
nderw
ijs.
Ouders en
leerlingen
verwach
ten zeld
en gro
te verande-
ringen
. Politici ro
epen
men
igmaal m
eer om
rust d
an o
m
bew
eging.
Scholen
bean
twoord
en
dat
roep
en
som
s
maar al te graag. N
iet dat er geen
verbeterin
gen p
laats-
vinden
, niet d
at er niets veran
dert, m
aar verbeterin
gen
en aan
passin
gen h
ebben
vaak het karakter van
verbete-
ring van
het b
estaande m
et het o
og o
p d
e han
dhavin
g
daarvan
. Het is m
aar de vraag o
f dat d
oorb
roken
word
t
bij vergro
ting van
de au
tonom
ie of b
ij abstracte o
pro
e-
pen
tot in
novatie.
Onderw
ijs maken
17
drin
ken. Z
o gaat d
at met sch
olen
ook. E
en in
novatief sch
oolleid
er den
kt zijn m
edew
erkers
vooru
it en is b
ezig met d
e ontw
erpfase van
vlinders.
Pas als sch
oolleid
ers zich d
iepgaan
d gaan
bezigh
ouden
met fu
ndam
entele vragen
op leer-
lingen
niveau
, gaan zij van
uit h
et juiste p
erspectief kijken
naar leren
, lessen en
schoolo
rgani-
satie. En d
e taak van een
innovatief b
estuur is n
iet contro
leren o
f schoolleid
ers de ju
iste ant-
woord
en geven
, maar veeleer o
f schoolleid
ers de ju
iste vragen stellen
. Alleen
dan
zijn w
e in
staat met o
nze jo
nge m
ensen
mee te d
rom
en, b
ijvoorb
eeld o
p h
et Am
adeu
s Lyceum
. Een
school d
ie nog m
oet b
eginnen
in U
trecht-W
est. Lees onderstaan
de fo
lder vo
or aan
staande
bru
gklassers.
Zo
maar e
en
scho
old
ag
op
het A
mad
eu
s Lyce
um
Aan
het b
egin
van d
e dag
kom
je met je b
asisgro
ep (o
ng
eveer 70 leerling
en) b
ij elkaar.
Samen
met je vaste g
roep
sbeg
eleiders o
pen
en ju
llie de d
ag in
het eig
en d
om
ein. Zo
’n
do
mein
is een eig
en d
eel van h
et geb
ou
w, w
aar je het g
roo
tste deel van
je on
derw
ijstijd
aan h
et werk b
ent.
Na h
et maken
van afsp
rakenvo
or d
e dag
ga je alleen
of in
gro
epjes aan
het w
erk. Je
bep
aalt zelf met w
elke mo
du
le je nu
bezig
ben
t. Missch
ien g
a je verder m
et wisku
nd
e,
terwijl an
deren
aan m
ens &
maatsch
app
ij werken
, of aan
een an
der leerg
ebied
.
Je werkt veel zelfstan
dig
, terwijl d
e leerkrachten
beg
eleiden
d ro
nd
gaan
. Op
som
mig
e
mo
men
ten g
a je met een
leerkracht en
een g
roep
je leerling
en n
aar het in
structielo
kaal
voo
r extra uitleg
.
Lessen w
aarvoo
r een sp
eciaal lokaal n
od
ig is, zo
als dram
a (ton
eel), mu
ziek of sp
ort, vo
lg je
bu
iten je eig
en d
om
ein m
et een g
roep
leerling
en teg
elijk. Maar o
ok vo
or b
ijvoo
rbeeld
een
bio
log
iepracticu
m is h
et no
dig
dat je m
et een g
roep
je het d
om
ein verlaat.
Een d
eel van d
e dag
werk je n
iet aan ap
arte vakken, m
aar aan p
rojecten
. Daarin
kom
t de
stof u
it verschillen
de leerg
ebied
en teg
elijk aan d
e ord
e. Van
daag
maak je b
ijvoo
rbeeld
als
on
derd
eel van h
et pro
ject deco
rstukken
voo
r een m
usical. H
ierdo
or leer je sto
f en vaard
ig-
hed
en van
Dram
a, Techn
iek, Han
dvaard
igh
eid, N
ederlan
ds, W
iskun
de en
Mu
ziek.
De m
usical zal aan
het ein
d van
deze p
eriod
e do
or leerlin
gen
wo
rden
op
gevo
erd, vlak vo
or
de m
eivakantie.
Als d
e scho
old
ag vo
orb
ij is, gaan
som
mig
e leerling
en n
aar hu
is. Ze zijn klaar. H
uisw
erk heb
je niet, w
ant al h
et werk w
ord
t op
scho
ol g
edaan
. Maar an
dere leerlin
gen
blijven
in h
et
geb
ou
w. D
e Op
enb
are Bib
lioth
eek en h
et Ku
nsten
centru
m N
ieuw
e Vaart zitten
nam
elijk
on
der h
etzelfde d
ak. Het A
mad
eus Lyceu
m is zo
niet alleen
scho
ol vo
or vm
bo
-tl, havo
en
vwo
, maar o
ok h
et klop
pen
de h
art van d
e nieu
we w
ijk.
16
drs. C
. Ho
rsman
is coö
rdin
ator van
het p
roject Q
5
(stimu
lering k
waliteitszo
rg VO
).
“Verkeerde aandacht
voor verantwoording
verlamt onderw
ijs-
innovatie op alle
niveaus.”
Lef
Er w
ord
t op d
it mom
ent veel van
het in
novatief verm
ogen
van sch
olen
gevraagd. Z
e moeten
zich p
ositio
neren
in een
plu
riform
e, steeds veran
deren
de sam
enlevin
g. Een
samen
leving
waarin
kennis w
ord
t gedeeld
en n
iet alleen verw
orven
, waarin
com
peten
ties van m
eer
belan
g word
en d
an verw
orven
dip
lom
a’s, waarin
naar een
balan
s word
t gezoch
t tussen
indi-
vidualiseren
de en
socialiseren
de krach
ten, w
aarin w
aarden
delin
g en resp
ect voor afw
ij-
kende w
aarden
noodzakelijk zijn
. Dat stelt h
oge eisen
aan d
e ontw
ikkeling van
het leerver-
mogen
van
leerlin
gen,
aan hun vo
orb
ereidin
g op een
éd
uca
tion perm
an
ente.
Scholen
moeten
zich d
aarom
ontw
ikkelen to
t instellin
gen w
aarin b
innen
- en b
uiten
schools leren
op
alle niveau
s centraal staat. Leren
van leerlin
gen, van
docen
ten, van
docen
tenteam
s en van
schoolleid
ingen
. D
at vereist
een vo
rm van
m
aatschap
pelijk-ed
ucatief
ondern
emersch
ap.
Daar h
oort lef b
ij. Het lef o
m risico
’s te nem
en. R
isicom
ijden
d ged
rag past d
aar niet b
ij.
Het zo
u m
e echter n
iet verbazen
wan
neer risico
-mijd
end ged
rag in d
e han
d w
ord
t gewerkt
door een
te smalle o
pvattin
g over d
e man
ier waaro
p sch
olen
al of n
iet in h
et open
baar ver-
antw
oord
ing m
oeten
afleggen o
ver hun kw
aliteit. Zo lan
g geen exp
liciete verantw
oord
ing
word
t gevraagd van
het in
novatief verm
ogen
van sch
olen
, zo lan
g dat n
iet als een van
de
belan
grijkste kernkw
aliteiten van
onderw
ijsinstellin
gen w
ord
t gewaard
eerd, zu
llen ze er
vooral o
p u
it zijn aan
te tonen
, dat ze in
de o
gen van
overh
eid en
klanten
kwaliteit leveren
.
Deze zo
rg kán verlam
men
d w
erken o
p h
et innovatief verm
ogen
. Het b
estaande zo
goed
mogelijk d
oen
, word
t dan
al snel h
et paro
ol.
Co
ncrete veran
two
ord
ing
van in
no
vatie eng
roei als stim
ulan
s voo
r perm
anen
t lerend
eo
rgan
isaties, daar g
aat het o
m. D
at isveran
two
ord
inn
overen
.
Veran
two
ord
inn
overen
Het zo
u d
aarom
goed
zijn m
eer te sturen
op h
et lerend en
innovatief verm
ogen
van sch
olen
en d
at vermogen
held
er in h
et verantw
oord
ingsp
roces te b
etrekken. V
erantw
oord
en van
uit
schoolo
ntw
ikkeling is een
dyn
amisch
pro
ces van teru
gkijken en
vooru
itkijken, w
aarbij alle
belan
gheb
ben
den
organ
isch b
etrokken
kunnen
zijn. V
erantw
oord
ing van
de m
anier w
aarop
met d
e verleende vrijh
eid is o
mgegaan
op b
asis van d
e gerealiseerde kw
aliteit van p
roces-
sen en
opbren
gsten is statisch
er, kijkt vooral teru
g en kan
verlamm
end w
erken o
p w
erke-
lijke schoolo
ntw
ikkeling en
innovatie.
Veran
twoord
ing van
ontw
ikkeling is geen
softe b
ezigheid
, integen
deel. Sch
oolo
ntw
ikkeling
zichtb
aar maken
veronderstelt d
at op b
asis van d
ata toegen
om
en kw
aliteit word
t getoond,
gemaakte fo
uten
word
en veran
twoord
en zich
tbaar w
ord
t gemaakt w
at van d
ie fouten
is
geleerd. E
r bestaat geen
leren zo
nder h
et maken
van fo
uten
. Niet h
et maken
van fo
uten
is
pro
blem
atisch, er n
iet van leren
is het p
robleem
. Concrete veran
twoord
ing van
innovatie en
groei als stim
ulan
s voor p
erman
ent leren
de o
rganisaties, d
aar gaat het o
m. D
at is verant-
woord
innoveren
.
Onderw
ijs maken
19
Als leraren
bew
egin
gso
nd
erwijs jo
ng
ens
voo
rnam
elijk laten vo
etballen
, zijn h
un
klanten
waarsch
ijnlijk u
iterst tevreden
, maar is
dat d
e verlang
de kw
aliteit?
Klan
ttevreden
heid
De leer is h
elder: sch
olen
zijn zelf h
et best in
staat om
oplo
ssingen
te vinden
voor p
roble-
men
waarvo
or ze zich
in h
un situ
atie zien gesteld
. De o
verheid
is niet (m
eer) in staat in
detail te stu
ren, m
aar verleent d
ie grotere vrijh
eid o
nder b
epaald
e condities: ze verlan
gt van
onderw
ijsinstellin
gen veran
twoord
ing o
ver wat m
et de to
egenom
en b
eleidsru
imte is ged
aan.
De b
elastingb
etaler heeft er im
mers rech
t op te w
eten o
f scholen
hun zu
urverd
iende cen
ten
goed
heb
ben
besteed
. Het d
ogm
a van d
e com
plem
entariteit van
auto
nom
ie en veran
twoor-
din
gsplich
t klinkt n
iet onverd
edigb
aar. Dat is h
et ook n
iet, mits zo
rgvuld
ig word
t naged
acht
over d
e inrich
ting van
kwaliteitszo
rgsystemen
en – o
pen
bare – veran
twoord
ing en
erzijds en
het in
novatief verm
ogen
van sch
olen
anderzijd
s.
Kw
aliteitszorg w
ord
t te snel geasso
cieerd m
et klanttevred
enheid
, het ‘d
e-klant-is-ko
nin
g
gevoel’. A
ls leerlingen
of stu
den
ten en
hun o
uders tevred
en zijn
, word
t kwaliteit geleverd
.
Als leraren
bew
egingso
nderw
ijs jongen
s voorn
amelijk laten
voetb
allen, zijn
hun klan
ten
waarsch
ijnlijk u
iterst tevreden
, maar is d
at de verlan
gde kw
aliteit? Dat sch
olen
nog an
dere
klanten
heb
ben
als afnem
ende sch
olen
of h
et bed
rijfsleven, b
lijft nu even
buiten
besch
ou-
win
g, maar is een
nogal co
mpliceren
de facto
r. Van
zelfspreken
d is tevred
enheid
van leerlin
-
gen en
ouders van
belan
g. Je kunt im
mers veel van
hen
leren, w
at aangew
end kan
word
en
voor d
e verbeterin
g van h
et leerpro
ces, maar klan
ttevreden
heid
vorm
t op zich
zelf geen
garantie vo
or o
nderw
ijsinnovatie.
Win
dow
dressin
g
Hetzelfde geldt voor op
enbare verantwoording. Elsevier
en Trouw
publiceren jaarlijks een
beoordeling van scholen voor voortgezet onderwijs. D
at het gaat om een bep
erkte beoordeling
(alleen opbrengsten en rendem
ent) is genoegzaam bekend. D
e publicatie is gebaseerd op
gegevens van de Inspectie, die voor iedere belangstellende op
de site van de Inspectie zijn in
te zien. De site verm
eldt overigens ook de resultaten van de inspectiebezoeken aan de scholen.
De p
ublicatie van
de in
spectiegegeven
s en h
et gebru
ik daarvan
door d
e pers n
oodzaakt d
e
scholen
om
na te gaan
wat ze m
et die gegeven
s doen
en w
at ze daar zelf van
naar b
uiten
bren
gen. Im
pliciet w
ord
t dan
vaak aangen
om
en d
at publicatie van
kwaliteitsgegeven
s tot
betere sch
olen
leidt. Sch
olen
word
en zich
meer b
ewust van
de kw
aliteit die ze leveren
en
kunnen
zich d
aarover o
ok p
ubliekelijk veran
twoord
en. O
uders en
leerlingen
kunnen
een
bew
ustere sch
oolkeu
ze maken
. Die tw
ee effecten van
open
baarm
aking van
kwaliteitsgege-
vens zo
uden
krachtige stim
ulan
sen vo
or kw
aliteitsverbeterin
g zijn. D
aar zit zeker iets waars
in, m
aar ook een
gevaar. Win
dow
dressin
g en h
et uitslu
itend u
it zijn o
p h
et vergroten
van d
e
klanttevred
enheid
kunnen
de sch
oolo
ntw
ikkeling en
innovatie even
zeer remm
en als stim
u-
leren.
18
Onderw
ijs-innovatieals de ultiem
e vormvan praktijkleren
Er is d
e afgelop
en jaren
vold
oen
de n
agedach
t en ged
ebatteerd
over w
at inn
ovatief
on
derw
ijs is of zo
u m
oeten
zijn. E
lke zich
zelf respecteren
de o
nd
erwijsin
stelling
besch
ikt o
ver een k
link
end
e visie op
on
derw
ijs. To
ch lijk
t het vern
ieuw
ingsd
ebat
bin
nen
veel instellin
gen o
p een
hard
nek
kig teru
gkeren
de p
eristaltische b
ewegin
g,
die d
e voo
rtgang van
het vern
ieuw
ingsp
roces o
p zijn
min
st belem
mert. Ju
ist on
der-
wijsvern
ieuw
ing d
ient aan
gepak
t te wo
rden
als de m
eest pu
re vorm
van ervarin
g-
sleren vo
or d
e on
derw
ijsorgan
isatie en h
aar men
sen zelf. N
iet in h
et den
ken
, maar
in h
et do
en ligt d
e uitd
aging vo
or d
e on
derw
ijsinstellin
gen in
de k
om
end
e jaren.
De w
ijze waaro
p h
et onderw
ijs word
t gepro
gramm
eerd, gep
land en
geroosterd
, is de resu
l-
tante van
een h
istorisch
ontw
ikkelde system
atiek. Deze o
nderw
ijssystematiek is geb
aseerd
op een
opvattin
g over h
oe m
ensen
zijn en
han
delen
, en h
oe zij leren
. De h
uid
ige wijze van
onderw
ijsplan
nin
g is ontw
orp
en vo
or o
nderw
ijs in jaarklassen
met h
om
ogen
e groep
en.
Deze aan
pak is geb
aseerd o
p h
et men
sbeeld
dat m
ensen
op b
asis van o
vereenko
mstige
kenm
erken in
gedeeld
kunnen
word
en in
hom
ogen
e groep
en, w
aaraan een
docen
t als vak-
desku
ndige ken
nis o
verdraagt.
Bij een
mo
dern
e on
derw
ijsvisie ho
ort een
flexibele p
lann
ing
van o
nd
erwijs.
Te k
rapp
e jas
Maar d
e maatsch
appij is veran
derd
– geïndivid
ualiseerd
– en h
et men
sbeeld
en d
e onder-
wijsvisie zijn
mee veran
derd
. Tegenw
oord
ig start elke visie vanuit d
e individ
uele b
ehoeften
van een
onderw
ijsdeeln
emer. D
it stelt andere eisen
aan d
e inhoud van
het o
nderw
ijs en d
e
wijze w
aarop h
et word
t aangeb
oden
. We w
illen tegen
woord
ig een variatie aan
activerende
werkvo
rmen
, meer in
stroom
-mom
enten
per jaar en
individ
ueel m
aatwerk vo
or elke leerlin
g.
Daarm
ee verandert o
ok d
e rol van
het o
nderw
ijsgevend p
ersoneel, d
at moet gaan
coach
en,
traject begeleid
en, o
nderw
ijs ontw
ikkelen en
regisseren in
gebouw
en m
et open
leercentra,
skillslabs, co
llegezalen en
faciliteiten vo
or d
istan
t learn
ing.
Onderw
ijs maken
2120
drs. R
. van K
erkvo
ord
en
is senio
r con
sultan
t bij C
BE
Co
nsu
ltants te
Am
sterdam
.
“Het nieuw
e leren is zo oud
als de weg naar Rom
e.”
On
derw
ijsinn
ovatie is h
et meest g
ebaat b
ijrad
icale verand
ering
.
Vrijh
eidsgrad
en vereisen
discip
line en
zelfstandigh
eid. Flexib
ilisering en
individ
uele p
ro-
gramm
a’s vereisen o
ok tran
sparan
tie en d
uid
elijkheid
, om
te voorko
men
dat alles en
ieder-
een in
tijd en
ruim
te door elkaar lo
opt. T
ransp
arantie en
duid
elijkheid
kunnen
word
en
geboden
door vaste an
kerpunten
, goed
e com
municatie en
een aan
tal eenduid
ige uitgan
gs-
punten
. Bijvo
orb
eeld d
at docen
ten en
leerlingen
elke dag tu
ssen n
egen en
vijf aanw
ezig zijn
en h
un d
agindelin
g een vaste, h
erkenbare vo
rm h
eeft, die in
divid
ueel flexib
el invu
lbaar is.
On
gewis en
span
nen
d
Onderw
ijsinnovatie is h
et meest geb
aat bij rad
icale veranderin
g. Dit vraagt in
de eerste
plaats o
m gro
te bereid
heid
en in
span
nin
g van alle m
edew
erkers. De ervarin
g heeft geleerd
dat ged
eeltelijke invo
ering van
vernieu
win
gen zeld
en to
t succes leid
t. Aan
de an
dere kan
t:
aan in
voerin
g over d
e volle b
reedte van
een in
stelling kleven
risico’s. K
leine p
roblem
en, d
ie
altijd o
ntstaan
bij d
it soort veran
derin
gspro
cessen en
die o
pgelo
st moeten
word
en, ku
nnen
uitgro
eien to
t grote stru
ikelblo
kken, o
mdat h
et overzich
t en d
e regie ontb
reken. E
en su
cces-
vol in
voerin
gspad
vraagt het u
iterste van h
et abso
rptieverm
ogen
van d
e organ
isatie en h
aar
men
sen, m
aar vraagt niet h
et onm
ogelijke.
Welke b
enad
eringsw
ijze ook w
ord
t gekozen
, starten van
uit d
e inhoud, van
uit h
et prim
aire
pro
ces, lijkt de m
eeste kans o
p su
cces te bied
en. D
e route h
oeft d
aarbij vo
oraf n
iet volled
ig
te zijn d
oord
acht. In
noveren
is als een zo
ektoch
t, een exp
editie. D
e kenm
erken van
een
exped
itie zijn n
u ju
ist dat h
et einddoel en
de w
eg ernaarto
e ongew
is en sp
annen
d zijn
. Het
gaat erom
om
voor o
pdoem
ende n
ieuw
e pro
blem
en steed
s nieu
we, creatieve o
plo
ssingen
te
bed
enken
. Dat m
aakt onderw
ijsinnovatie to
t de m
eest pure vo
rm van
praktijkleren
voor h
et
onderw
ijs zelf.
Onderw
ijs maken
23
De visie o
p o
nderw
ijs is veranderd
, maar d
e oude m
uren
staan n
og o
vereind. H
et bouw
-
werk d
at decen
nia go
ed d
ienst h
eeft gedaan
, zit als een te krap
pe jas o
m d
e schouders van
het n
ieuw
e leren. D
e realiteit van o
nderw
ijsvernieu
win
g is echter co
mplexer d
an h
et aan-
schaffen
van een
nieu
we jas. D
e ware u
itdagin
g voor o
nderw
ijsvernieu
wers ligt in
de rea-
liteit, in d
e praktijk van
het o
nderw
ijs. Zij m
oeten
zich vo
oral rich
ten o
p h
et hero
ntw
erpen
van d
e klassieke wijze van
onderw
ijsplan
nin
g en o
nderw
ijsuitvo
ering.
Herb
ezinn
ing
Bij d
e klassieke wijze van
onderw
ijsplan
nin
g centreert d
e plan
nin
g zich ro
nd h
et onderw
ijs-
aanbod (in
lesuren
), gerelateerd aan
de b
eschikb
aarheid
(zow
el qua cap
aciteit als com
pe-
tenties) van
het o
nderw
ijsgevend p
ersoneel. O
mdat d
e plan
nin
g in h
et algemeen
een gecen
-
traliseerde activiteit is, is d
it een vrijw
el onoplo
sbare d
rie dim
ensio
nale p
uzzel gew
ord
en:
gelijktijdig m
oeten
perso
neel, ru
imte, faciliteiten
en d
eelnem
ers word
en in
geplan
d, b
innen
opgelegd
e kaders o
mtren
t aantallen
vierkante m
eters en fte’s.
Een
van d
e pro
blem
en m
et de zelfstan
dige w
erkvorm
en w
aarmee o
p veel sch
olen
geëxpe-
rimen
teerd w
ord
t, is de o
verbevo
lking van
open
leercentra en
de filevo
rmin
g rondom
gespecialiseerd
e ruim
ten, zo
als com
puterlo
kalen. D
ocen
ten en
med
ewerkers staan
onder
grote d
ruk en
zijn veel tijd
en en
ergie kwijt aan
het creatief o
plo
ssen van
alle knelp
unten
.
Gro
epen
deeln
emers w
ord
en n
aar andere, m
inder gesch
ikte ruim
ten gestu
urd
, zoals kan
t-
ines o
f hallen
, of zij m
ogen
slechts ko
rte tijd geb
ruik m
aken van
de faciliteiten
. Met als
gevolg d
at docen
ten, m
edew
erkers en leerlin
gen teleu
rgesteld raken
. Niet zeld
en o
ntstaat
zelfs het b
eeld d
at het n
ieuw
e onderw
ijs niet realiseerb
aar, wan
t onbetaalb
aar is.
De w
erkelijke oorzaak van
deze p
roblem
en is ech
ter dat h
et nieu
we leren
slechts h
alf is
doorgevo
erd. E
r is een actu
ele en slu
itende p
edago
gisch-d
idactisch
e en leerp
sycholo
gische
visie ontw
orp
en en
er is stevig geïnvesteerd
in n
ieuw
e onderw
ijsvorm
en en
inhouden
. Maar
de vervo
lgstap is n
iet gezet, te weten
: een h
erbezin
nin
g op h
et pro
ces van o
nderw
ijsplan
-
nin
g, van d
e inzet van
onderw
ijsgevend p
ersoneel en
het geb
ruik van
gebouw
en en
faci-
liteiten. B
ij een m
odern
e onderw
ijsvisie hoort een
flexibele p
lannin
g van o
nderw
ijs. Een
plan
nin
g die d
e onderw
ijsvisie als uitgan
gspunt n
eemt en
waarin
de o
nderw
ijsdeeln
emer
centraal staat.
Ro
tsvaste jaarplan
nin
g
Flexibele o
nderw
ijspro
gramm
ering vereist een
sterk fundam
ent. D
it fundam
ent is n
odig o
m
in h
et pro
ces van o
nderw
ijsplan
nin
g richtp
unten
te heb
ben
en o
m o
verzicht en
inzich
t te
bied
en. H
et fundam
ent vo
or flexib
ele plan
nin
g van o
nderw
ijs moet een
rotsvaste jaarp
lan-
nin
g van d
e onderw
ijsactiviteiten zijn
, gebaseerd
op d
e vakinhoud en
de variatie in
ped
ago-
gische en
did
actische aan
pak. M
et som
mige o
nderd
elen van
het cu
rriculu
m, zo
als stage en
bero
epsp
raktijkvorm
ing, kan
min
der flexib
el word
en o
mgesp
rongen
. Deze d
ienen
bij vo
or-
keur als vaste an
kerpunten
ingep
land te w
ord
en, zo
dat zij fu
ngeren
als baken
s voor tran
s-
paran
tie en d
uid
elijkheid
.
22
vorm
en aan
. In een
kenniseco
nom
ie gaat het er n
iet om
alles te weten
of te ku
nnen
repro
duceren
, maar o
m m
et
kennis o
m te ku
nnen
gaan. Jo
ngeren
zijn erb
ij gebaat als
ze op sch
ool leren
hoe ze ken
nis ku
nnen
vinden
, struc-
tureren
en
beo
ord
elen op bru
ikbaarh
eid.
En hoe
ze
kennis m
et kennis ku
nnen
com
bin
eren to
t nieu
we in
for-
matie.
De in
ho
ud
van o
ns o
nd
erwijs
wo
rdt teveel b
epaald
do
or
eenzijd
ige w
aarderin
g van
cog
nitieve in
telligen
tie enrep
rod
uctie van
kenn
is.
Voor d
eze ‘kennisvaard
igheid
’ is een m
inim
ale basisken
-
nis vereist. H
et onderw
ijsmodel w
aarin ken
niso
verdrach
t
en leersto
f centraal staan
, is daarm
ee niet m
eer van d
eze
tijd. D
oor d
e Am
erikaanse p
rofesso
r How
ard G
ardner
zijn w
e ons b
ewuster gew
ord
en van
de vele vo
rmen
van
intelligen
tie die er zijn
: cogn
itieve, sociale, p
raktische,
creatieve en em
otio
nele. W
ij doen
veel men
sen in
onze
samen
leving en
leerlingen
op o
nze sch
olen
tekort d
oor
hoofd
zakelijk één vo
rm van
intelligen
tie te ben
adru
k-
ken, te b
elonen
en te w
aarderen
: de co
gnitieve. In
het
onderw
ijs blijkt d
eze gepreo
ccupeerd
heid
uit d
e allesbe-
palen
de in
vloed
van h
et centrale exam
en, d
at voorn
a-
melijk een
bero
ep d
oet o
p d
it soort in
telligentie.
Samen
vattend
stel ik
vast dat
de
structu
ur
van
ons
onderw
ijs geb
aseerd is
op een
niet
meer
bestaan
de
industriële sam
enlevin
g. Daard
oor w
ord
t de in
houd van
ons o
nderw
ijs teveel bep
aald d
oor een
zijdige w
aarde-
ring
van
cogn
itieve in
telligentie
en
repro
ductie
van
kennis.
Nieu
w o
nd
erwijsm
od
el
De vern
ieuw
ing van
het o
nderw
ijs zal dus rad
icaal aan-
gepakt m
oeten
word
en en
niet stap
je voor stap
je, zoals
de afgelo
pen
decen
nia is gep
robeerd
. Als w
e het b
oven
-
staande
meen
emen
in
de
constru
ctie van
een
nieu
w
onderw
ijsmodel, d
an w
ord
t dat een
model zo
nder jaar-
Onderw
ijs maken
25
Van
no
od
reparaties
naar ech
tevern
ieuw
ing
Rad
icale onderw
ijsvernieu
win
g noodzakelijk
On
s hu
idige o
nd
erwijs is in
zijn gro
nd
vorm
on
tstaan in
het m
idd
en van
de n
egen-
tiend
e eeuw
. In h
et tijdp
erk van
de in
du
strialisatie kreeg een
lagere scho
ol als van
-
zelfsprek
end
zijn h
uid
ige vorm
: met jaark
lassen en
het d
aaraan gek
op
peld
e systeem
van d
ou
bleren
en b
evord
eren. In
de p
eriod
e tot h
et mid
den
van d
e twin
tigste eeuw
was d
it een lo
gisch m
od
el, om
dat h
et harm
on
ieerde m
et de sam
enlevin
g. Het cen
-
trale ken
merk
van h
et on
derw
ijs: ‘ieder d
oet h
etzelfde, in
hetzelfd
e temp
o, m
et het-
zelfde d
oel en
resultaat’, w
as tevens d
e eigensch
ap d
ie de h
ele samen
leving k
en-
merk
te. Het gezam
enlijk
e en so
ciale was een
kern
elemen
t van d
ie samen
leving.
Tot o
p h
eden
, en d
aarmee ged
uren
de ru
im 150 jaar, is d
eze industriële sam
enlevin
g de b
asis
geweest vo
or alle latere o
nderw
ijsvorm
en, -verb
eteringen
en -vern
ieuw
ingen
. Basiso
nder-
wijs, U
LO, M
ULO
, HBS, LB
O, V
BO
, VM
BO
, basisvo
rmin
g en T
weed
e Fase bord
uurd
en vo
ort
op d
it model. D
aarmee o
ntsto
nd d
e dish
armonie tu
ssen o
nderw
ijs en sam
enlevin
g. Het
onderw
ijs is blijven
steken in
het so
ciale model van
‘ieder d
oet h
etzelfde, in
hetzelfd
e
tempo, m
et hetzelfd
e doel en
resultaat’, terw
ijl de sam
enlevin
g geëvolu
eerd is in
de rich
ting
van een
kennism
aatschap
pij. E
n h
et hoofd
kenm
erk van d
e samen
leving evo
lueerd
e mee:
van h
et sociale n
aar het in
divid
uele.
Ken
niseco
no
mie
In d
e huid
ige tijd d
raait het in
het o
nderw
ijs steeds m
eer om
de w
ensen
, keuzes en
com
pe-
tenties van
het in
divid
u. D
e dish
armonie tu
ssen o
nderw
ijs en sam
enlevin
g is een van
de
oorzaken
van een
aantal van
de h
uid
ige pro
blem
en, zo
als de gro
ei in h
et voortijd
ig school-
verlaten en
het to
enem
ende d
ocen
tenteko
rt. Het o
nderw
ijs is onvo
ldoen
de in
staat om
leer-
lingen
en d
ocen
ten te b
inden
en te b
oeien
, zo ku
nnen
we co
nclu
deren
.
Niet
alleen m
et de
vorm
en
stru
ctuur
maar
ook
met
de
inhoud van
het
onderw
ijs is
inm
iddels aard
ig wat m
is. Zow
el in d
e maatsch
appij als in
het o
nderw
ijs word
t nog steed
s
veel belan
g gehech
t aan h
et bezit van
theo
retische ken
nis. D
oor d
e storm
achtige o
ntw
ikke-
ling van
technolo
gie en w
etensch
ap n
eemt d
e hoeveelh
eid ken
nis ech
ter onbevattelijke
24
W. P. Litto
oij
is bestu
ursm
anager van
CV
O
Ro
tterdam
e.o. C
VO
Ro
tterdam
is een
scho
olveren
iging vo
or V
oo
rtgezet
On
derw
ijs met 1
1 sch
olen
in en
om
Ro
tterdam
, ruim
45 vestigin
gen en
22.0
00 leerlin
gen.
“Het creëren van
eigentijds onderwijs is
investeren in mens en
maatschappij.”
Ech
te vernieu
win
g
Zow
el leerlingen
als docen
ten zu
llen in
het n
ieuw
e onderw
ijs, waarvan
hierb
oven
de co
n-
touren
geschetst zijn
, beter to
t hun rech
t kom
en. D
eze vernieu
win
g vraagt echter m
eer dan
vorige p
ogin
gen, d
ie niet m
eer waren
dan
veranderin
gen b
innen
de b
estaande stru
ctuur. Z
ij
beteken
t een fu
ndam
entele veran
derin
g van d
e bestaan
de stru
cturen
en o
nze d
enkb
eelden
over o
nderw
ijs. De ech
te vernieu
win
g van h
et onderw
ijs zal meer in
span
nin
g vragen, m
aar
ook m
eer vold
oen
ing b
rengen
en o
nze leerlin
gen b
eter toeru
sten vo
or d
e kenniseco
nom
ie
van n
u en
in d
e toeko
mst.
Onderw
ijs maken
27
klassen,
zonder
doubleren
, zo
nder
schooltyp
en
met
onoverb
rugb
are sch
eidslijn
en
en
zonder een
centraal exam
en als selectiecriteriu
m vo
or d
iplo
merin
g. Niet d
e leerstof m
aar de
leerorgan
isatie, de leerb
ronnen
en d
e leerling staan
in d
it onderw
ijsmodel cen
traal. Het
nieu
we o
nderw
ijs zal gebouw
d m
oeten
word
en ro
nd d
e leerling: zijn
interesses, keu
zes en
com
peten
ties dien
en to
t hun rech
t te kom
en. O
ok d
oet h
et recht aan
verschillen
tussen
leer-
lingen
en b
evord
ert het een
actieve en zelfstan
dige leerh
oudin
g.
Per leergeb
ied zal d
e basisken
nis m
oeten
word
en vastgesteld
op b
asis van h
et criterium
:
noodzakelijk o
m b
enodigd
e kennis te ku
nnen
opzo
eken, stru
ctureren
en b
eoord
elen. D
e
verschillen
de
leeractiviteiten zu
llen heel
divers
zijn:
individ
ueel
werk,
groep
swerk
en
groep
sinstru
ctie, lerend w
erken en
werken
d leren
. Praktijk, sp
ort en
creatieve leergebied
en
krijgen een
pro
min
ente p
laats in h
et curricu
lum
. Op d
eze wijze zal, m
eer dan
voorh
een, d
e
mogelijkh
eid aan
wezig zijn
om
andere vo
rmen
van in
telligentie aan
te boren
en te o
ntw
ik-
kelen.
Uitein
delijk zal d
e leerling
eigen
aar zijn van
zijn leerd
oelen
en zich
insp
ann
en d
ie do
elente realiseren
.
Maatsch
app
elijke stages
De leerlin
g, die ged
uren
de zijn
gehele sch
oollo
opbaan
begeleid
word
t door een
tuto
r, kiest,
overeen
kom
stig interesses en
com
peten
ties, zijn leergeb
ieden
en n
iveaus o
p d
e route n
aar
een vervo
lg-/bero
epso
pleid
ing. R
esultaten
word
en b
ijgehouden
in een
portfo
lio, d
at de
wijze van
dip
lom
ering en
doorstro
om
mogelijkh
eden
bep
aalt.
De d
ocen
t krijgt een veel d
ynam
ischer fu
nctie: d
ocen
t, begeleid
er, coach
, men
tor/tu
tor. O
f
kiest ervoor zich
te specialiseren
. De d
ocen
t maakt leerlin
gen b
ewust van
hun leerged
rag en
geeft hen
steeds m
eer verantw
oord
elijkheid
voor h
un eigen
leerpro
ces. Daarm
ee heeft h
ij
tevens d
e mogelijkh
eid een
meer eigen
tijdse relatie m
et leerlingen
op te b
ouw
en. D
e leer-
ling zal zelf zijn
leervragen b
epalen
, waarb
ij de d
ocen
t hem
begeleid
t en stim
uleert. U
itein-
delijk zal d
e leerling eigen
aar zijn van
zijn leerd
oelen
en zich
insp
annen
die d
oelen
te reali-
seren.
Het sch
oolgeb
ouw
zal een to
taal ander aan
zien ku
nnen
heb
ben
dan
het h
uid
ige traditio
nele
gebouw
: grote in
structieru
imten
, individ
uele w
erkplekken
, ruim
ten vo
or gro
epsw
erk, prak-
tijkruim
ten m
et leer-werkm
ogelijkh
eden
en d
ocen
tenw
erkplekken
. Daarn
aast zullen
leerlin-
gen m
eer dan
voorh
een leren
in d
e maatsch
appij: p
raktisch in
gestelde leerlin
gen in
leer-
werktrajecten
en p
raktijkstages, theo
retisch in
gestelde leerlin
gen in
oriën
tatiestages. Ook
maatsch
appelijke stages b
ehoren
tot d
e mogelijkh
eden
.
Extra o
nderd
elen als sp
ort en
creativiteit, mom
enten
van zelfw
erkzaamheid
(in p
laats van
huisw
erk), extra
zorg
en leerb
egeleidin
g ku
nnen
pro
bleem
loos
in de
nieu
we
structu
ur
word
en in
gevloch
ten.
26
Leren creëren
: ho
ed
e Net-g
eneratie
beteken
is geeft
Vo
l verwach
ting k
ijkt o
nze sam
enlevin
g naar d
e scho
ol. H
et on
derw
ijs mo
et een an
t-
wo
ord
geven o
p d
e vele vragen w
aar de h
uid
ige maatsch
app
ij mee w
orstelt: h
oe
bereid
en w
e on
s voo
r op
een k
enn
isecon
om
ie? wat b
eteken
t ‘een leven
lang leren
’?
ho
e speel je in
op
de o
ntw
ikk
eling van
ind
ustrie n
aar dien
stverlenin
g? Maar o
ok
:
ho
e ga je om
met d
e roep
om
waard
en? m
et de to
enem
end
e ind
ividu
alisering en
jurid
isering? m
et de cu
lturele d
ifferentiatie en
het gro
te aantal vo
ortijd
ige scho
ol-
verlaters? In d
it artikel ga ik
in o
p h
et leren van
de n
ieuw
e leerling en
het o
nd
erwijs
dat p
ast bij d
e Net-gen
eratie.
‘Leren b
uiten
alle grenzen
’ is het m
otto
van h
et Agn
ieten C
ollege. D
it motto
geeft precies aan
waar d
e uitd
aging van
het o
nderw
ijs ligt. Lange tijd
was leren
een u
iterst serieuze zaak.
Schoolgeb
ouw
en m
aakten d
at zichtb
aar door m
iddel van
hoge gan
gen, gew
elfde p
ortalen
en allego
rische afb
eeldin
gen. D
e school to
onde w
at kennis w
as en gaf d
aarmee n
auw
keurig
haar eigen
functie aan
. De sch
ool w
as een p
lek waar je to
egang kreeg to
t de ken
nis. Je w
erd
ingew
ijd in
het d
om
ein van
de sch
eikunde, d
e wisku
nde en
de b
iolo
gie. En d
aar hoord
en
man
nen
bij, so
ms vro
uw
en, in
ieder geval au
toriteiten
. Zij vo
erden
jou d
ie wereld
bin
nen
,
dro
egen h
un ken
nis aan
jou o
ver. Inm
iddels is d
it beeld
van h
et onderw
ijs radicaal veran
-
derd
.
De N
et-gen
eratie zal on
ze wijze van
leren en
werken
radicaal veran
deren
.
De N
et-generatie
Tegenw
oord
ig doen
jongeren
letterlijk overal ken
nis o
p. B
uiten
school- en
lokaalgren
zen,
zelfs buiten
landsgren
zen. V
raagt u zich
maar een
s af waar o
nze kin
deren
leren in
ternetten
,
chatten
, wap
pen
, SMS-sen
, googelen
. Van
wie leren
ze om
info
rmatie u
it Australië te h
alen,
muziek van
intern
et te dow
nlo
aden
en een
preview
van h
un favo
riete film te b
ekijken? In
de
meeste gevallen
gebeu
rt dat n
iet op sch
ool. E
n to
ch zijn
dit so
ort ken
nis en
vaardigh
eden
van cru
ciaal belan
g voor h
un vervo
lgopleid
ing en
latere bero
ep.
Onderw
ijs maken
2928
drs. S. Slagter
is voo
rzitter van h
et Co
llege van B
estuu
r
van Sch
olen
groep
Ch
ristelijk O
nd
erwijs
Zw
olle / K
amp
en / D
ron
ten. Sch
olen
groep
Ch
ristelijk O
nd
erwijs b
estaat uit ach
t
scho
len vo
or V
oo
rtgezet On
derw
ijs en tw
ee
scho
len vo
or P
raktijk
on
derw
ijs.
“Geef de N
et-generatie de
ruimte om
grenzeloos te
dromen over hoe
ze wil
leren wie
ze wil zijn.”
tussen
perso
nen
. Leerpro
cessen zijn
pro
cessen van
beteken
isuitw
isseling. M
ijn gen
eratie
ontd
ekte feiten, o
ntvin
g kennis en
kreeg de b
etekenis van
dat alles aan
gereikt. De N
et-gene-
ratie bep
aalt zelf wat feiten
zijn, m
aakt haar eigen
kennis en
geeft daar zelf b
etekenis aan
.
Voor d
e Net-gen
eratie is leren in
de eerste p
laats creëren.
Deze n
ieuw
e kijk op leren
vraagt om
nieu
we o
nderw
ijsconcep
ten. C
oncep
ten d
ie nog
slechts vaag in
de h
oofd
en van
enkelen
vorm
begin
nen
te krijgen. W
ij – docen
ten, sch
ool-
leiders, o
nderw
ijskundigen
– staan vo
or d
e taak dit so
ort n
ieuw
e concep
ten gezam
enlijk te
ontw
ikkelen.
Maatw
erk
Er is h
ier natu
urlijk veel m
eer over te zeggen
. Bijvo
orb
eeld: d
e nieu
we N
et-generatie is o
ok
een gen
eratie die straks te m
aken krijgt m
et grote m
aatschap
pelijke p
roblem
en: w
ereldw
ijde
milieu
pro
blem
en,
voortgaan
de
individ
ualiserin
g, ego
centrism
e, postm
odern
isme
en
het
verlies van b
estaande w
aarden
. Ook d
aar zullen
we als sch
ool een
antw
oord
op m
oeten
heb
ben
. We zu
llen go
ed m
oeten
luisteren
naar w
at bijvo
orb
eeld d
e ouders, m
aar ook d
e
leerlingen
zelf, daaro
ver zeggen.
Maar w
elke antw
oord
en w
e ook geven
, het zu
llen an
twoord
en m
oeten
zijn d
ie herken
d
word
en d
oor d
e nieu
we gen
eratie. De n
ieuw
e leerling is (m
ede)veran
twoord
elijk voor w
at
hij leert. Z
ijn o
f haar n
iveau, am
bitie, zelfstan
digh
eid, leerstijl, tem
po, attitu
de, h
andicap
en
leerstoorn
is bep
alen d
e wijze w
aarop d
e leerarrangem
enten
word
en in
gericht. O
nderw
ijs
word
t maatw
erk en is n
iet langer b
egrensd
door een
meth
odeaan
pak.
Du
rf en lef
Vooralsn
og slaagt h
et onderw
ijs er nog n
iet in zu
lk maatw
erk te leveren. D
e verplich
te eind-
termen
van h
et centrale exam
en b
epalen
het o
nderw
ijs zo sterk, d
at de leerlin
g vergeten
word
t. De leersto
f staat centraal, n
iet de leerlin
g. Door d
e eindterm
en als leid
raad te h
ante-
ren, w
ord
t te wein
ig gekeken n
aar de co
mpeten
ties en in
teresses van d
e leerling. H
et
belan
grijkste bezw
aar hiervan
is wel d
at er nau
welijks geleerd
word
t! Om
deze p
atstelling te
doorb
reken, is veel fan
tasie nodig. E
n in
novatief d
enken
, flexibiliteit, o
ndern
emersch
ap.
Zow
el van d
e overh
eid als van
het veld
. Het gaat o
m d
urf en
lef: de d
urf van
de o
verheid
om
los te laten
en ru
imte te sch
eppen
, en h
et lef van sch
oolleid
ers en d
ocen
ten o
m d
e
lerende w
erkelijk centraal te stellen
.
Onderw
ijs maken
31
Er is een
nieu
we ken
nism
aatschap
pij aan
het o
ntstaan
en o
nze sch
olen
maken
daar d
eel van
uit. V
ia onze leerlin
gen ko
mt d
eze netw
erkmaatsch
appij d
e school b
innen
. De h
uid
ige leer-
ling m
aakt deel u
it van een
nieu
we gen
eratie: de N
et-generatie. D
eze Net-gen
eratie zal onze
wijze van
leren en
werken
, onze kijk o
p co
mm
unicatie en
samen
leven, rad
icaal veranderen
.
Mijn
generatie w
as die van
de televisie. M
aar tv is broad
castin
g, word
t gemaakt d
oor
anderen
. We ku
nnen
welisw
aar kiezen u
it veel kanalen
, maar w
e maken
de p
rogram
ma’s
niet zelf. H
uid
ige jongeren
zijn n
iet slechts kijkers o
f luisteraars, m
aar ook m
akers. T
v is
passief, h
et Net in
teractief. Via ch
ats, MU
DS, e-m
ail, discu
ssiegroep
en, freaks, p
rivé-web
sites
(waaro
nder d
ie van u
niversiteiten
) vergaren jo
ngeren
kennis, d
oen
ze spelletjes, o
ntd
ekken
ze de w
ereld en
sluiten
ze wereld
wijd
e vriendsch
appen
. Korto
m: d
e Net-gen
eratie bouw
t
haar eigen
wereld
. Jongeren
creëren h
un eigen
iden
titeit, experim
enteren
met m
eerdere
iden
titeiten. Z
oals d
e televisie zorgd
e voor een
tv-generatie, zo
creëert het w
eb een
Net-
generatie.
Net-geb
ruikers
zijn
actief, onderzo
eken,
discu
ssiëren,
argum
enteren
, sp
elen,
kopen
, spuien
kritiek, fantaseren
, bab
belen
, zoeken
en in
form
eren.
Ko
rte span
nin
gsbo
og
Deze o
ntw
ikkeling vraagt o
m een
nieu
we kijk o
p leren
en ken
nis verw
erven. H
et onderw
ijs
staat voor d
e vraag hoe w
e de co
mputer en
het w
eb ku
nnen
gebru
iken b
ij het leren
van d
e
leerling. D
e kom
ende gen
eratie leert meer d
oor te d
oen
en te exp
erimen
teren d
an d
oor te
lezen en
te studeren
. Jongeren
van van
daag h
ebben
een sterk gevo
el van o
nafh
ankelijkh
eid,
opereren
individ
ueel en
vragen zich
voortd
uren
d af: w
at levert het o
p? Z
e den
ken ‘in
clusief’
in p
laats van ‘exclu
sief’. Ze h
ebben
een b
rede kijk o
p id
eeën en
men
ingen
. Ze zijn
vernieu
-
wen
d, o
nderzo
ekend en
direct. Z
e heb
ben
ook een
korte sp
annin
gsboog en
willen
vlug
resultaat zien
. Als h
et onderw
ijs in staat is ad
equaat o
p d
eze nieu
we leerlin
g te reageren,
dan
zal de sam
enlevin
g daar veel b
aat bij h
ebben
.
De verp
lichte ein
dterm
en van
het cen
traleexam
en b
epalen
het o
nd
erwijs zo
sterk, dat
de leerlin
g verg
eten w
ord
t.
Het klassieke o
nderw
ijs is broad
cast lea
rnin
g: de leraar zen
dt u
it, de leerlin
g ontvan
gt. Het
is gericht o
p in
structie, is to
p-d
ow
n, is leersto
f- en d
ocen
tgericht. D
eze visie op leren
leunt
op h
et beh
aviorism
e – populair in
de jaren
60 en 70 – en
gaat uit van
het stim
ulu
s/respons-
prin
cipe: jo
ngeren
leren vaard
ighed
en d
oor m
iddel van
gestructu
reerd b
elonen
en straffen
.
Dit leid
t tot strak gep
lande en
nau
wkeu
rig gestructu
reerde o
nderw
ijspro
gramm
a’s, gestuurd
door h
et curricu
lum
. Ook veel van
de h
uid
ige com
puterp
rogram
ma’s w
erken vo
lgens d
it
prin
cipe.
Het N
et bied
t een h
eel andere m
anier van
leren, een
man
ier die p
ast bij leerlin
g van n
u.
Deze visie is geb
aseerd o
p h
et sociaal-co
nstru
ctivisme. D
e kern h
iervan is d
at kennis n
iet
word
t ontd
ekt, maar gem
aakt. Ken
niso
verdrach
t vindt p
laats in een
pro
ces van in
teractie
30
waard
en tu
ssen onderw
ijs en
m
arktsector
leidde
tot
forse teko
rten aan
onderw
ijsperso
neel. A
nders gezegd
:
de
recente
verbeterin
g van
de
arbeid
svoorw
aarden
word
t niet
onderb
ouw
d
door
een
stijging
van
de
arbeid
spro
ductiviteit (in
het b
asisonderw
ijs maakten
we
de klassen
zelfs kleiner!).
Een g
roo
tscheep
se enin
grijp
end
e ‘verbo
uw
ing
’van
het o
nd
erwijs zal
on
on
tkoo
mb
aar zijn.
‘Verb
ou
win
g’ on
derw
ijs
Voor d
e langere term
ijn zal d
e vergrijzing zo
rgen vo
or
een stru
cturele d
ruk o
p d
e onderw
ijsbudgetten
. Tegelij-
kertijd m
oet er m
eer en b
eter gepro
duceerd
word
en:
we h
ebben
het o
ver kennisin
tensiverin
g, het teru
gdrin
-
gen
van
de
dropou
ten
het
verhogen
van
het
gemid
deld
e opleid
ingsn
iveau
van
de
bero
epsb
evol-
king. N
aar mijn
men
ing kan
dit n
iet anders d
an een
ingrijp
ende veran
derin
g van o
nderw
ijspro
cessen in
hou-
den
, waarb
ij er gestreefd w
ord
t naar een
arbeid
sextensi-
vering
van o
nderw
ijspro
cessen geco
mbin
eerd m
et een
kennisin
tensiverin
g.
Hiervo
or zal een
grootsch
eepse en
ingrijp
ende ‘verb
ou-
win
g’ van h
et onderw
ijs onontko
om
baar zijn
. Net als in
het
bed
rijfsleven
zal er
gebru
ik gem
aakt m
oeten
word
en van
een co
mbin
atie van an
dere o
rganisatiem
o-
dellen
, andere p
roductietech
nolo
gie en an
dere m
arkt-
bew
erking. Teven
s zal er veel meer geb
ruik gem
aakt
moeten
word
en van
het leren
dat jo
ngeren
en o
uderen
doen
buiten
de b
estaande in
stituties. E
r is een w
ereld-
wijd
web
, er vindt allerlei leren
plaats in
werksitu
aties
en in
de vrije tijd
. In h
et form
ele curricu
lum
blijft d
it
echter vrijw
el buiten
besch
ouw
ing.
Creativiteit, vertro
uw
en en
respect
Het is o
pvallen
d d
at er in d
ebatten
over o
ndern
emer-
schap
, innovatie en
concu
rrentiekrach
t de laatste tijd
regelmatig aan
dach
t gevraagd w
ord
t voor versch
ijnse-
len als
creativiteit, vertro
uw
en en
resp
ect. W
at m
is-
Onderw
ijs maken
33
Arb
eidsp
rod
uctiviteit
en h
et hid
den
curricu
lum
in h
eto
nd
erwijs
Go
ed o
nd
erwijs is o
nb
etaalbaar en
wo
rdt d
at oo
k steed
s meer. O
m d
ie reden
zal de
discu
ssie over d
e bek
ostigin
g van h
et on
derw
ijs steeds d
win
gend
er wo
rden
en
wo
rdt h
et tijd o
m d
e pro
du
ctiviteit van h
et on
derw
ijs eens k
ritisch tegen
het lich
t te
ho
ud
en. T
egelijkertijd
zien w
e in h
et bed
rijfsleven een
toen
emen
de aan
dach
t voo
r
verschijn
selen als creativiteit, vertro
uw
en en
respect. C
om
peten
ties als deze k
rijgen
steeds m
eer een b
asis in ‘h
arde’ eco
no
misch
e pro
cessen, w
at niet zo
nd
er gevolgen
kan
blijven
voo
r het (b
eroep
s)on
derw
ijs.
Tot n
u to
e is de o
verheersen
de ged
achte d
at voor h
et verzorgen
van kw
alitatief hoogstaan
d
onderw
ijs de in
zet van veel, go
ed gekw
alificeerde p
rofessio
nals vereist is. D
e grote b
elang-
stelling vo
or in
tegraal perso
neelsb
eleid, d
e discu
ssies over gro
epsgro
otte en
over w
erkdru
k
verwijzen
allemaal n
aar de m
ogelijk te h
oge b
elasting van
pro
fessionals, d
ie med
e daard
oor
te wein
ig toeko
men
aan h
un eigen
pro
fessionele o
ntw
ikkeling. H
ierdoor ko
mt zo
wel d
e
kwaliteit van
hun b
aan (‘is h
et leuk?’) als d
e kwaliteit van
hun w
erk (‘voegt h
et wat to
e?’)
onder d
ruk te staan
. Met en
ige regelmaat w
ord
t in d
it verban
d o
ok gew
ezen o
p d
e te
geringe ken
nisin
tensiteit en
innovatie van
het o
nderw
ijs, die b
elemm
erend ku
nnen
werken
bij d
e ontw
ikkeling van
een ken
niseco
nom
ie.
Klassik
aal pro
du
ctiemo
del
De ru
imte o
m o
nderw
ijsinstellin
gen m
eer geld en
men
sen ter b
eschikkin
g te stellen, is n
aar
verwach
ting d
e kom
ende jaren
niet gro
ot en
zal op d
e langere term
ijn zelfs eerd
er krimpen
dan
groeien
. De vergrijzin
g van d
e Ned
erlandse b
evolkin
g en h
et daarm
ee samen
han
gende
toen
emen
de b
eslag op d
e collectieve m
iddelen
vorm
t hiervo
or d
e belan
grijkste reden
. Tege-
lijkertijd w
ord
t het verzo
rgen van
onderw
ijs steeds d
uurd
er. Het klassikale p
roductiem
odel
dat in
het o
nderw
ijs gehan
teerd w
ord
t, stamt u
it de in
dustriële revo
lutie en
dit geld
t ook
voor d
e arbeid
spro
ductiviteit. In
het o
nderw
ijs houdt d
e groei van
de arb
eidsp
roductiviteit
geen gelijke tred
met d
e loonko
stenontw
ikkeling. H
et uit d
e pas lo
pen
van d
e arbeid
svoor-
32
pro
f. dr. M
. Verm
eulen
is directeu
r van h
et Ru
ud
de M
oo
r
Cen
trum
voo
r pro
fession
alisering van
on
derw
ijsgevend
en (O
pen
Un
iversiteit
Ned
erland
). Teven
s is hij h
oo
gleraar
on
derw
ijssocio
logie en
Acad
emic
Directo
r van d
e scho
ol vo
or
strategisch o
nd
erwijsm
anagem
ent van
de T
ias Bu
siness Sch
oo
l.
“Onderw
ijs moet op
de schop: hogere
arbeidsproductiviteit en
een andere invulling van
het leerplan.”
organ
isaties toe te sch
rijven aan
het feit d
at men
de im
pliciete p
rocessen
goed
op o
rde h
eeft?
Het m
oge d
uid
elijk zijn d
at boven
staande vragen
retorisch
bed
oeld
zijn.
Co
nclu
sie
Tot n
u to
e zijn in
novaties van
het o
nderw
ijs (studieh
uis, P
GO
, leer-/werktrajecten
) steeds
geïnsp
ireerd van
uit o
nderw
ijskundige u
itgangsp
unten
. Ik pleit ervo
or o
m h
ier de n
oodzake-
lijke verhogin
g van d
e arbeid
spro
ductiviteit (zo
wel in
kwan
titatieve als in kw
alitatieve zin)
aan to
e te voegen
. Voorts vo
orzie ik van
wege h
et toen
emen
de b
elang van
diep
er liggende
gedragsco
mponen
ten in
com
peten
ties een zeer in
gewikkeld
deb
at over d
e wijze w
aarop w
e
een b
ijpassen
d stu
ringsp
aradigm
a voor h
et (bero
eps-)o
nderw
ijs moeten
ontw
ikkelen. Sleu
-
telbegrip
pen
die d
aar mijn
s inzien
s een ro
l spelen
zijn: creativiteit en
variatie, betro
uw
baar-
heid
, reputatie en
respect.
Onderw
ijs maken
35
schien
bego
n als een
post-m
odern
e hyp
e krijgt steeds m
eer basis een
basis in
‘hard
e’ eco-
nom
ische
pro
cessen.
Dit
heeft
verregaande
conseq
uen
ties vo
or
de
organ
isatie van
het
bero
epso
nderw
ijs in N
ederlan
d.
Boven
genoem
de o
ntw
ikkeling h
eeft mijn
s inzien
s te maken
met h
et zoeken
naar een
zo
hoog m
ogelijke to
egevoegd
e waard
e in een
steeds glo
baler o
pereren
de en
kennisin
tensie-
vere econom
ie. Als gevo
lg hiervan
en geco
mbin
eerd m
et een to
enem
ende kap
itaalinten
siteit
en co
mplexiteit, n
eemt h
et aantal afb
reukrisico
’s in p
roductiep
rocessen
toe. M
edew
erkers
van b
edrijven
en o
rganisaties w
ord
t steeds m
eer gevraagd te letten
op klan
tvriendelijkh
eid,
kwaliteit, m
ilieubew
ustzijn
enz.
Wan
kel stu
ringsp
aradigm
a
Hierm
ee kom
en w
e op d
e cruciale b
etekenis van
diep
er liggende ged
ragscom
ponen
ten in
com
peten
ties. H
et gaat
in de
discu
ssie over
ben
odigd
e co
mpeten
ties vo
or
begin
nen
de
bero
epsb
eoefen
aren steed
s vaker om
juiste attitu
des, zelfb
eeld en
moraliteit. In
het b
ekende
ijsbergm
odel (Sp
encer en
Spen
cer, 1993): om
het stu
k dat o
nder d
e waterlin
ie zit. Onderw
ijs
moet d
an een
betro
uw
bare en
zo o
bjectief m
ogelijke selecteu
r zijn, w
aarbij d
e invlo
ed van
etniciteit, geslach
t of so
ciale klasse gemin
imaliseerd
is (en d
at is nog in
gewikkeld
genoeg).
Wat n
u als h
et hid
den
curricu
lum
er meer to
ed
oet, d
an w
at we in
scho
olb
oeken
enein
dterm
end
ocu
men
ten o
p ku
nn
en sch
rijven?
Als b
oven
staande ju
ist is, dan
kent h
et bero
epso
nderw
ijs een zeer w
ankel stu
ringsp
ara-
digm
a, dat o
p d
e verkeerde vo
oro
nderstellin
gen geb
aseerd is. D
it sturin
gsparad
igma gaat
enerzijd
s min
of m
eer uit van
de ged
achte d
at iedereen
(bijn
a) alles kan leren
en d
at je dit
door m
iddel van
gerichte o
nderw
ijskundige in
terventies ku
nt b
ewerkstelligen
.
Instellin
gen w
ord
en afgereken
d o
p h
et verstrekken van
dip
lom
a’s, tenm
inste van
basiskw
a-
lificaties, en d
rop-o
ut m
ag niet vo
orko
men
. Maar als d
e moeilijker b
eïnvlo
edbare ged
rags-
com
ponen
ten in
derd
aad steed
s belan
grijker word
en, d
an m
óet d
rop-out
juist vo
orko
men
,
mits o
p eerlijke gro
nden
gefundeerd
. Onderw
ijs beïn
vloed
t dan
geen ged
rag, het m
aakt
slechts zich
tbaar w
at er in p
oten
tie aanw
ezig is en b
ouw
t hier o
p vo
ort. D
e selectiefunctie
win
t het in
het b
eroep
sonderw
ijs van d
e kwalificatiefu
nctie.
Hid
den
curricu
lum
Tegelijkertijd is d
atgene w
at echt van
belan
g is in p
roductiep
rocessen
eigenlijk n
iet te expli-
citeren. H
oe verh
oudt d
it zich to
t landelijk geregeld
e eindterm
en, h
et KCE, co
mpeten
tiepro
-
fielen en
z.? Dit zijn
allemaal vo
rmen
van cod
ified kn
owled
ge: de co
dificatie van
te beh
alen
resultaten
lijkt eerder m
eer dan
min
der b
elangrijk te w
ord
en. M
aar wat n
u als d
ie codificatie
in z’n
essentie o
nto
ereikend is? W
at nu als h
et zogen
aamde h
idd
en cu
rriculu
mer m
eer toe
doet, d
an w
at we in
schoolb
oeken
en ein
dterm
endocu
men
ten o
p ku
nnen
schrijven
? Is niet
juist h
et succesvo
l opereren
van een
aantal (vaak klein
ere) strak georgan
iseerde o
nderw
ijs-
34
dr. C
. M. W
igman
s
is voo
rzitter van C
ollege van
Bestu
ur van
Scop
e Scho
lengro
ep, A
lph
en aan
den
Rijn
e.o.
“Onderw
ijs(vernieuwing):
kinderlijke fascinatie voor
het onbekende met hart en
ziel handen en voeten
geven.”
Zo w
aren w
e terug b
ij het th
ema en
heb
ik nog gezellig een
halfu
urtje verteld
over d
e
idealen
uit m
ijn m
iddelb
are schooltijd
en d
at ongegen
eerde geld
zuch
t als motief vo
or stu
-
diekeu
ze in d
ie jaren n
og tab
oe w
as. Ze b
edan
kten m
e na aflo
op vo
or h
et ‘lesje’ levensb
e-
schouw
ing, filo
sofie, eco
nom
ie en m
aatschap
pijleer. Z
e wisten
eigenlijk n
iet precies b
ij welk
vak ons gesp
rek thuish
oord
e, maar ze h
adden
het h
eel boeien
d gevo
nden
, zeiden
ze,
opnieu
w in
koor.
On
geho
ord
e kan
sen
De d
rie meid
en in
deze an
ekdote vo
rmen
de alled
aagse voorb
eelden
van d
e wijze w
aarop
jonge m
ensen
zich aan
passen
aan een
onderw
ijscultu
ur d
ie nog steed
s uitd
rukkin
g is van een
bestel d
at gericht is o
p selectie en
allocatie. W
át je leert is ondergesch
ikt aan en
staat zelfs in
dien
st van d
e vraag of je gesch
ikt word
t bevo
nden
deel te n
emen
aan h
ogere o
nderw
ijsvor-
men
, die w
eer gericht zijn
op kw
alificatie voor b
epaald
e maatsch
appelijke fu
ncties.
Stel je voo
r dat leerlin
gen
kenn
is envaard
igh
eden
kun
nen
on
twikkelen
die er, o
ok
naar h
un
eigen
belevin
g, to
e do
en.
Zo w
as er die jo
ngen
uit d
rie VM
BO
, basisb
eroep
sgerichte leerw
eg. Hij w
as nogal go
ed in
wisku
nde en
zijn d
ocen
t vertelde h
em d
at er op een
andere lo
catie voorro
nden
werd
en
gehouden
voor d
e wisku
ndeo
lympiad
e. Dat leek h
em w
el leuk, d
us gin
g hij m
aar eens
kijken. H
ij bleek h
et beter te d
oen
dan
nogal w
at VW
O’ers en
is nog een
heel ein
d geko
men
in d
e wed
strijden
die vo
lgden
. Maar d
e wisku
nde d
ie hij d
agelijks op sch
ool krijgt, is van
een an
dere o
rde. D
ie word
t gegeven o
p h
et niveau
dat b
ij zijn sch
ooltyp
e past en
dus h
aalt
hij d
aar gewoon zijn
negen
s en tien
en als co
mpen
satie voor d
e onvo
ldoen
des d
ie som
mige
andere vakken
hem
steevast opleveren
.
We ku
nnen
er niet go
ed m
ee om
gaan in
het b
estaande b
estel. Stel je voor d
at niet lan
ger het
schooltyp
e, het vak, d
e meth
ode, h
et rooster en
het ein
dexam
en d
e schoolo
rde van
alledag
zouden
bep
alen. W
at een o
ngeh
oord
e kansen
zou d
at opleveren
. Wan
neer in
plaats d
aarvan
het leren
van leerlin
gen u
itgangsp
unt zo
u zijn
; wan
neer h
un fascin
atie, hun n
ieuw
sgierig-
heid
van jo
ngs af aan
gestimuleerd
zou w
ord
en d
oor p
rofessio
nele, in
spireren
de b
egeleiders
en in
houdelijke exp
erts, die in
teamverb
and sp
euren
naar o
ptim
ale mogelijkh
eden
om
het
leren o
p gan
g te bren
gen en
te houden
. Dan
kunnen
leerlingen
kennis en
vaardigh
eden
ont-
wikkelen
die er, o
ok n
aar hun eigen
belevin
g, toe d
oen
.
Bijn
a on
voo
rstelbaar
We versp
illen in
onze sch
olen
veel energie, tijd
, geld, m
aar vooral talen
t en m
otivatie van
jonge m
ensen
, door vo
ortd
uren
d te kijken
aan w
elke systeemeisen
wij en
zij allemaal
moeten
vold
oen
. Onze sch
olen
zouden
zich vo
oral m
oeten
richten
op d
e vraag of w
el alle
ontw
ikkelingsm
ogelijkh
eden
van
jo
nge
men
sen ben
ut
word
en.
Het
besef
zou m
oeten
groeien
dat w
e hun talen
ten d
e kom
ende d
ecennia h
ard n
odig h
ebben
. Onderw
ijs maken
37
Een n
ieuw
eg
eneratie
insp
irerenM
orele vo
rmin
g mag geen
geïsoleerd
e neven
activiteit zijn
Ze
had
den
via
mijn
secretaresse
een
afspraak
gemaak
t, drie m
eisjes uit V
WO
drie. M
et de vid
eo-
camera in
de aan
slag kw
amen
ze langs vo
or een
interview
. Ze m
oesten
een o
pd
racht m
aken
voo
r
levensb
escho
uw
elijke
vorm
ing
en
had
den
als
them
a ‘arm
en
rijk
’ gek
ozen
. Tw
ee gesp
rekk
en
zou
den
vold
oen
de sto
f mo
eten o
pleveren
voo
r de
presen
tatie die ze w
ilden
verzorgen
. Een
met d
e
‘armste’ m
ede-w
erker van
de sch
oo
l, een co
nci-
ërge, en een
met d
e ‘rijkste’, d
e voo
rzitter van h
et
college van
bestu
ur.
Wat ik vo
nd van
de in
kom
ensverh
oudin
gen o
p sch
ool
en in
de w
ereld, vro
egen ze en
of ik d
at alles wel rech
t-
vaardig vo
nd, w
ant ied
eréén w
erkte toch
hard
. Gaan
de-
weg
het
gesprek
werd
en
de
rollen
om
gedraaid
en
vroeg ik o
f ze het th
ema u
it oprech
te belan
gstelling
had
den
gekozen
. Nou n
ee, het gin
g hen
er voorn
ame-
lijk om
met zo
wein
ig mogelijk in
span
nin
g een vold
aa
n
te halen
voor d
it vak. Dan
waren
ze weer een
stapje
dich
ter bij h
un d
oel, o
vergaan n
aar VW
O-4, o
p w
eg
naar h
et eindexam
en o
m vervo
lgens te ku
nnen
gaan
studeren
. Wát w
ilden
ze dan
gaan stu
deren
, vroeg ik.
“Iets met rech
ten o
f geneesku
nde,” zeid
en ze in
koor.
Of h
et er dan
om
ging iets te d
oen
aan d
e onrech
t-
vaardigh
eid in
de w
ereld, w
as mijn
typisch
e zeventiger-
jaren-vraag. N
ou n
ee, ze wild
en vo
oral rijk w
ord
en o
m
leuke d
ingen
te kunnen
doen
.
36
De b
estaande kw
alificatiestructu
ur is u
itdru
kking van
een verled
en sam
enlevin
g met zijn
oero
ude arb
eidsd
eling. D
e arbeid
smobiliteit, d
e intern
ationaliserin
g, de ken
niseco
nom
ie, de
technolo
gische m
ogelijkh
eden
voor co
mm
unicatie en
uitw
isseling van
info
rmatie: h
et is alles
de laatste vijfen
twin
tig jaar in razen
d tem
po veran
derd
. De vraagstu
kken w
aar onze kin
de-
ren vo
or gesteld
zullen
word
en – n
iet alleen van
technolo
gische aard
, maar zeker o
ok o
p
sociaal en
moreel geb
ied – zijn
voor o
ns b
ijna o
nvo
orstelb
aar.
Daaro
m zo
u o
nze V
MBO
´er gebaat zijn
bij een
leerom
geving w
aar zijn w
iskundige m
oge-
lijkhed
en o
ptim
aal ben
ut w
ord
en. H
et is wel zeker d
at zijn leerp
lezier met sp
rongen
zal toe-
nem
en. D
at geldt o
verigens o
ok vo
or d
e dom
einen
waarvo
or zijn
belan
gstelling en
ontw
ik-
kelingsp
oten
tie min
der o
verdad
ig zijn. W
ant o
ok d
aar zal dan
niet d
e selectie maar zu
llen
zijn m
ogelijkh
eden
het p
erspectief vo
rmen
.
On
ze com
plexe w
ereld h
eeft gro
te beh
oefte
aan m
ensen
die n
og
and
ere levensd
oelen
nastreven
dan
eigen
gelu
k en vo
orsp
oed
.
Niem
and
armer
Ook d
e artsen o
f advo
caten in
spe u
it VW
O d
rie zijn geb
aat bij an
der o
nderw
ijs met an
dere
doelen
. Hun m
aatschap
pelijke vo
orb
ereidin
g vraagt om
een leero
mgevin
g waar, in
de race
om
een
to
egangsb
ewijs
voor
universitaire
scholin
g, niet
slechts
cogn
itieve verm
ogen
s
word
en aan
gespro
ken. O
nze co
mplexe w
ereld h
eeft grote b
ehoefte aan
men
sen d
ie nog
andere leven
sdoelen
nastreven
dan
eigen gelu
k en vo
orsp
oed
. Morele vo
rmin
g kan to
ch
geen geïso
leerde n
evenactiviteit zijn
van sch
olen
die d
at toevallig relevan
t vinden
?
Goed
onderw
ijs krijgt daar vo
rm en
inhoud, w
aar men
naar kin
deren
kijkt met h
et oog o
p
hun m
ogelijkh
eden
en w
aar men
naar d
e toeko
mst kijkt m
et het o
og o
p d
e vraagstukken
die
op o
ns af ko
men
. Dan
werkt d
e scheid
ing tu
ssen o
nderw
ijs, vorm
ing en
opvo
edin
g belem
-
meren
d en
is de sch
eidin
g tussen
vakken ach
terhaald
. Dan
word
en leerlin
gen in
een so
ciale
en m
orele gem
eensch
ap o
pgen
om
en, w
aar ze in staat gesteld
word
en vraagstu
kken van
toe-
nem
ende co
mplexiteit te lijf te gaan
. Daarto
e verwerven
ze gaandew
eg de b
enodigd
e com
-
peten
ties, ken
nis,
inzich
ten en
vaard
ighed
en.
Niveau
, rich
ting
en kw
alificatie vo
or
de
arbeid
smarkt w
ord
en n
iet van tevo
ren b
epaald
. In een
samen
leving w
aar leren to
t het leven
van alled
ag beh
oort gaat h
et veel meer o
m flexib
iliteit en m
aatwerk.
Wan
neer w
e onderw
ijs op d
eze wijze ku
nnen
vorm
geven, w
ord
en w
e er allemaal rijker van
.
“Wa
t verstaa
t u eigen
lijk ond
er rijk?” vroegen d
e drie m
eiden
. Missch
ien ka
n in
dit eerste
decen
niu
m va
n een
nieu
we eeu
w m
ijn zeven
tiger-jaren
- an
twoord
wel w
eer dien
st doen
. Wie
weet, krijgen
wa
ard
en a
ls ‘saa
mh
origheid
’, ‘solida
riteit’, ‘zorgzaa
mh
eid’ en
‘gemeen
scha
ps-
zin’ w
el weer ka
ns om
een n
ieuw
e genera
tie te inspireren
. Da
ar w
ordt n
aa
r mijn
overtuigin
g
in ied
er geval n
iema
nd
arm
er van
.
38
De d
aad b
ijh
et wo
ord
Door d
e gevarieerde w
ijze waaro
p w
ord
t geleerd, aan
-
gepast aan
de in
divid
uele leerlin
g, volstaat d
e traditio
-
nele leero
rganisatie, m
et één leerkrach
t op 25 leerlin
-
gen, n
iet langer. In
deze n
ieuw
e basissch
ool h
eeft een
leerling n
iet een h
eel jaar door te m
aken m
et één en
dezelfd
e leerkracht. E
en gro
ep van
zo’n
100 leerlingen
word
t begeleid
door een
team van
volw
assenen
, met
verschillen
de fu
ncties en
specialiteiten
. Doord
at zij als
team veran
twoord
elijk zijn vo
or een
grote gro
ep leerlin
-
gen, ku
nnen
zij elkaar aanvu
llen en
van elkaar leren
. De
leerling
kan
met
perso
onlijke
vragen
en
pro
blem
en
terecht b
ij de vo
lwassen
e die h
em o
f haar h
et beste kan
help
en.
Elk team
dat een
groep
van 100 leerlin
gen b
egeleidt,
bestaat u
it zo’n
zes volw
assenen
: een regisseu
r (senio
r
leerkracht), een
men
tor (b
eginnen
d leerkrach
t), begelei-
ders (o
nderw
ijsassistenten
) en (w
isselende) sp
ecialisten.
Elk team
is zo h
eterogeen
mogelijk van
samen
stelling
en d
e specialiteiten
van elke vo
lwassen
e (bijvo
orb
eeld
voorleestalen
t, m
uzikaal
talent,
orth
oped
agogisch
e
achtergro
nd,
theatero
pleid
ing,
bijzo
ndere
hobby’s)
word
en
optim
aal ben
ut.
In
samen
werkin
g m
et de
Fontys P
abo in
‘s-Herto
genbosch
word
en m
om
enteel al
men
toren
opgeleid
, die
kunnen
en
w
illen
werken
bin
nen
dit co
ncep
t.
Au
ton
om
ie centraal
Bij W
ittering.n
l staat de au
tonom
ie van leerlin
gen cen
-
traal. Leerlin
gen ontw
ikkelen zich
vo
oral
als zij
zelf
bezig zijn
met vragen
en u
itdagin
gen d
ie hen
bezigh
ou-
den
. Onze leerlin
gen ku
nnen
vaak zelf kiezen w
at ze
doen
, hoe ze h
et doen
, met w
ie ze willen
leren en
ook
hoe lan
g ze erover d
oen
. De in
teresses en h
et niveau
van leerlin
gen ku
nnen
zeer uiteen
lopen
. Bij h
et vorm
en
van leergro
epjes is d
e keuze van
leerlingen
niet b
eperkt
tot leerlin
gen u
it één klas, m
aar kan geko
zen w
ord
en
uit d
e grote gro
ep van
100 leerlingen
.
De n
ieuw
e school b
estaat uit een
aantal ru
imten
van
verschillen
de
om
vang,
die
met
elkaar in
verb
indin
g
staan. Z
o is er een
taalruim
te, waar allerlei talige acti-
viteiten
plaatsvin
den
(zo
als boeken
lezen
, verslagen
schrijven
etc.), een reken
ruim
te, een o
ntd
ekruim
te, een
Onderw
ijs maken
41
Bo
uw
en aan
eenn
ieuw
e basissch
oo
lD
e praktijk van
Witterin
g.nl in
’s-Herto
genbosch
De afgelo
pen
jaren is fo
rs geïnvesteerd
in verb
eteringen
van h
et prim
air on
derw
ijs.
Bin
nen
d
e b
estaand
e sch
oo
lorgan
isatie w
ord
t o
nd
er m
eer getrach
t b
eter in
te
spelen
op
verschillen
tussen
leerlingen
en o
m leerlin
gen zelfstan
diger te laten
leren. M
aar on
dan
ks alle in
span
nin
gen slagen
we er n
og o
nvo
ldo
end
e in d
e on
twik
-
kelin
gskan
sen van
kin
deren
sub
stantieel te verb
eteren. D
aarnaast n
emen
pro
ble-
men
als perso
neelstek
orten
en h
oge w
erkd
ruk
de laatste tijd
toe. W
e den
ken
dan
oo
k d
at het tijd
is voo
r een m
eer fun
dam
entele veran
derin
g van h
et on
derw
ijs.
SIGN
UM
(een sch
oolb
estuur van
22 scholen
in ’s-H
ertogen
bosch
) en K
PC G
roep
heb
ben
samen
het in
itiatief genom
en vo
or een
nieu
we b
asisschool in
’s-Herto
genbosch
, genaam
d
Witterin
g.nl. D
eze school gaat in
augu
stus 2004 van
start en b
iedt o
p een
fundam
enteel
andere w
ijze onderw
ijs. In d
eze school staat h
et leerpro
ces van d
e leerling ech
t centraal. D
it
beteken
t: een an
der leerm
odel, een
ander cu
rriculu
m, een
andere o
rganisatievo
rm, an
dere
materialen
, een an
der sch
oolgeb
ouw
en een
andere in
zet van p
ersoneel. D
eze basissch
ool
is uniek in
Ned
erland.
Leerling
en o
ntw
ikkelen zich
voo
ral als zij zelfb
ezig zijn
met vrag
en en
uitd
agin
gen
die h
enb
ezigh
ou
den
.
An
der leerm
od
el
In o
ns leerm
odel h
anteren
we een
andere b
enad
ering van
leren en
kennis. In
Witterin
g.nl
gaan leerlin
gen zelf o
p zo
ek naar an
twoord
en o
p h
un in
trinsieke vragen
: Hoe w
erkt dit n
ou
precies? H
oe kan
het to
ch d
at ...? Kan
ik dat o
ok? D
e info
rmatie d
ie leerlingen
vinden
, beo
or-
delen
ze in h
et licht van
de vraag (W
eet ik het n
u? Is m
ijn p
robleem
opgelo
st?). Auto
mati-
sche, vaak o
nbew
uste reflectie is h
et gevolg. D
eze eigen reflectie van
leerlingen
leidt ver-
volgen
s juist to
t leren. In
ons leerm
odel o
ndersch
eiden
we d
rie soorten
kennis: feiten
, routi-
nes en
inzich
t. Elk van
deze d
rie soorten
kennis vraagt o
m een
eigen leerm
ethode. B
ij Wit-
tering.n
l krijgt de in
zichtco
mponen
t veel aandach
t, om
dat h
et leerlingen
een fu
ndam
ent
geeft om
ook feiten
kennis gem
akkelijk te leren.
40
P. J. H. D
erikx
is voo
rzitter Cen
trale Directie SIG
NU
M
in vo
rmt d
e Cen
trale Directie van
Signu
m in
’s-Herto
genb
osch
. Signu
m
verzorgt p
rimair o
nd
erwijs o
p
tweeën
twin
tig scho
len, w
aarvan één
voo
r speciaal o
nd
erwijs en
voert d
e
directie vo
or d
e Stichtin
g
Peu
terspeelzalen
's-Herto
genb
osch
met 3
4 p
eutersp
eelzalen.
“Onderw
ijsvernieuwing:
neem de individuele
kindontwikkeling als
vertrekpunt en enig
echt houvast.”
Lerensyn
on
iemvo
or leven
‘Natu
urlijk leren
’ in h
et Gro
ene
Onderw
ijs (Wellan
tcollege)
Ho
e gaat
het
agrarisch
on
derw
ijs o
m
met
de
op
drach
t om
and
ers te den
ken
en te w
erken
? Ho
e
wo
rden
de w
erkers van
mo
rgen vo
orb
ereid o
p een
realiteit waarin
econ
om
ische zelfd
ragend
heid
en
maatsch
app
elijk veran
two
ord
on
dern
emen
samen
-
gaan? H
oe d
raagt het agrarisch
on
derw
ijs bij aan
het k
antelp
roces n
aar een licen
se to p
rod
uce? K
an
het agrarisch
on
derw
ijs een eigen
license to
teach
waarm
aken
? O
p
deze
vragen
zal ik
h
ieron
der
ingaan
.
Sociaal-eco
nom
ische en
technolo
gische o
ntw
ikkelingen
zullen
leiden
tot een
leven lan
g leren. H
et grootste d
eel
van d
at leren zal tijd
ens h
et werkzam
e leven p
laatsvin-
den
. Onderw
ijs van van
daag m
oet b
ij die realiteit aan
-
sluiten
. Dat h
eeft als bijko
men
d vo
ord
eel dat een
betere
aanslu
iting m
et de leefw
ereld van
de leren
de m
ogelijk
is. Leren w
ord
t pas b
etekenisvo
l en m
otiveren
d als je
zelf verantw
oord
elijk ben
t voor d
at leerpro
ces. Docen
-
ten m
oeten
daar h
et goed
e voorb
eeld in
geven. A
ls leer-
krachten
zichzelf n
iet ontw
ikkelen, n
iet experim
enteren
en n
ieuw
sgierig blijven
, dan
kun je d
at ook n
iet van kin
-
deren
verwach
ten. R
eversibel ged
rag is in d
e opvo
edin
g
essentieel.
Om
slag in d
enk
en
We m
oeten
in h
et onderw
ijs meer afstan
d d
urven
nem
en
van d
e oude, acad
emisch
e discip
lines. H
et gaat om
de
Onderw
ijs maken
43
video
/CD
-kijk ruim
te, een in
structie- en
overleg ru
imte, een
creatieve ruim
te, een ru
imte
voor d
rama, een
ruim
te voor sp
ort en
bew
eging…
Ook d
e med
iatheek en
de b
uiten
ruim
te
spelen
een b
elangrijke ro
l. Door d
eze opzet zijn
doorgaan
s veel min
der kin
deren
dan
de
vijfentw
intig in
de h
uid
ige klassen, o
p d
ezelfde p
lek aan h
et werk.
Op
voed
en b
eho
ort to
t de p
rimaire
verantw
oo
rdelijkh
eden
van d
e ou
ders.
Kern
con
cepten
Elke ru
imte van
de n
ieuw
e school ken
t een zo
dan
ige inrich
ting d
at er sprake is van
een
voorb
ereide, rijke leero
mgevin
g, waarin
leerlingen
allerlei feiten en
routin
es kunnen
leren.
Hierin
zijn
bijvo
orb
eeld ook
tv-pro
gramm
a’s van
K
lokh
uis
opgen
om
en,
om
dat
de
hier
gebru
ikte meth
odiek aan
sluit b
ij ons leerm
odel. IC
T w
ord
t functio
neel in
gezet, bijvo
orb
eeld
door m
iddel van
het p
rogram
ma K
now
ledge Fo
rum
en h
et digitale p
ortfo
lio. D
aarnaast
vinden
regelm
atig excu
rsies plaats
(naar
de
natu
ur,
bed
rijven,
instellin
gen,
musea)
en
word
en m
ensen
uit versch
illende b
eroep
sgroep
en in
de sch
ool u
itgenodigd
.
Om
inzich
t te ontw
ikkelen, staat steed
s geduren
de en
kele weken
of m
aanden
een kern
con-
cept cen
traal. Kern
concep
ten zijn
fundam
entele b
egrippen
waarm
ee de leerlin
g zichzelf en
zijn o
mgevin
g leert ord
enen
en b
egrijpen
. ‘Energie’ is zo
’n kern
concep
t en ‘M
acht’ en
‘Krin
g-
loop’ en
‘Com
municatie’. B
ij de start van
elk kernco
ncep
t word
t de leerlin
gen een
pro
-
bleem
context
aangereikt,
die
intrin
sieke vragen
bij
leerlingen
opro
ept.
In alle
ruim
ten
kunnen
leerlingen
antw
oord
en vin
den
op d
eze vragen. D
e werkelijkh
eid w
ord
t als het w
are
bekeken
vanuit h
et persp
ectief van d
it ene co
ncep
t, zodat h
et begrip
van d
at concep
t volle-
dig w
ord
t uitged
iept. D
e wijze w
aarop d
at gebeu
rt, is zeer gedifferen
tieerd: d
oor m
iddel van
video
, instru
ctie, com
putergeb
ruik, ro
llensp
el, experim
enten
, excursies, d
emonstraties etc.
Daarb
ij maken
de leerlin
gen geb
ruik van
beeld
materiaal en
allerlei leerervaringen
.
Go
ede co
mm
un
icatie
Opvo
eden
beh
oort to
t de p
rimaire veran
twoord
elijkhed
en van
de o
uders. D
aarom
vindt
Witterin
g.nl een
goed
e com
municatie o
ver het p
edago
gisch h
andelen
met d
e ouders van
groot b
elang. Z
ij zullen
nad
rukkelijk en
direct b
ij Witterin
g.nl b
etrokken
word
en. O
uders en
teamled
en in
form
eren elkaar o
ver belan
grijke gebeu
rtenissen
voor h
et kind, o
ver leeracti-
viteiten van
het kin
d en
de o
ntw
ikkeling van
het kin
d. Z
o krijgen
de o
uders b
ijvoorb
eeld via
Intern
et toegan
g tot d
e ontw
ikkelingsgegeven
s van h
un kin
d, zo
dat ze o
ok th
uis o
p d
e
hoogte ku
nnen
blijven
van d
e activiteiten o
p sch
ool.
Om
dat W
ittering.n
l hech
t aan een
doorgaan
de lijn
in p
edago
gische en
did
actische aan
pak
voor kin
deren
van 0 to
t en m
et 12 jaar, bied
t de sch
ool o
ok kin
dero
pvan
g en b
uiten
schoolse
opvan
g (van 8.00 to
t 18.00 uur). D
e kindero
pvan
g kent flexib
ele bren
g- en o
phaaltijd
en.
Organ
isatorisch
e pro
blem
en vo
or w
erkende o
uders b
ehoren
hierm
ee tot h
et verleden
.
42
B. J. F. F
ransen
is voo
rzitter van h
et Co
llege van
Bestu
ur van
Wellan
tcollege. H
et
Wellan
tcollege is d
e groo
tste
agrarische o
nd
erwijsin
stelling van
Ned
erland
met d
ertig vestigingen
in
West- en
Mid
den
-Ned
erland
.
“Beroepsonderwijs:
de voorkant van goed
personeelsbeleid.”
Als w
e als scho
olo
rgan
isatie niet vo
ortd
uren
dleren
, inn
overen
en o
nd
ernem
en, h
ebb
en w
eu
iteind
elijk geen
bestaan
srecht.
Waar h
et om
gaat, is dat jo
nge m
ensen
in co
mplexe en
kritieke praktijksitu
aties leren fu
ncti-
oneren
. Dat im
pliceert een
breu
k met h
et den
ken in
weten
schap
pelijke d
isciplin
es. Wij
weten
nog steed
s niet w
at goed
onderw
ijs is. Tel daarb
ij de sterke lo
bby van
de vakd
iscipli-
nes o
p en
het p
robleem
is glasheld
er. Tegelijkertijd w
eten w
e dat d
e bestaan
de o
nderw
ijs-
praktijk o
nvo
lledig is. D
at weten
we zelfs al h
eel lang. D
e aanpak d
ie ik voorsta, gaat teru
g
op d
e ideeën
van o
nderw
ijsvernieu
wers u
it de jaren
twin
tig van d
e vorige eeu
w. D
at geeft
wel aan
hoe w
eerbarstig d
e onderw
ijspraktijk is. E
r word
t nog steed
s te wein
ig aandach
t
besteed
aan leerth
eorieën
: hoe leren
tot stan
d ko
mt en
wat leren
eigenlijk is. In
het h
uid
ige
onderw
ijs kom
en w
e nog te vaak een
eng-co
gnitieve b
enad
ering tegen
, gebaseerd
op h
et
repro
duceren
in p
laats van zelf co
nstru
eren van
leerpro
cessen.
Bestaan
srecht
Het W
ellantco
llege heeft geko
zen vo
or h
et onderw
ijsconcep
t ‘natu
urlijk leren
’, dat o
p h
et
sociaal-co
nstru
ctivisme geb
aseerd is. O
nze am
bitie is o
m d
e bestaan
de allian
ties verder u
it te
bouw
en en
tot allian
ties te kom
en m
et bran
ches en
individ
uele b
edrijven
voor tw
aalf- tot
zestigjarigen. In
dit so
ort trajecten
kun je je co
mpeten
ties het b
este ontw
ikkelen, w
ant je ver-
andert m
et de secto
r mee.
Ook d
e vraag verandert vo
ortd
uren
d en
dat m
aakt het b
oeien
d. A
ls we als sch
oolo
rganisatie
niet vo
ortd
uren
d leren
, innoveren
en o
ndern
emen
, heb
ben
we u
iteindelijk geen
bestaan
s-
recht. D
aarom
is het n
oodzakelijk d
at we d
e innovatiekrach
t van alle o
nderw
ijsinstellin
gen
bundelen
: van V
MBO
tot u
niversiteit. V
ia de p
artnersch
appen
met h
et bed
rijfsleven verb
ete-
ren w
e de aan
sluitin
g op d
e arbeid
smarkt.
Ma
sters in lea
rnin
g
Deze aan
pak legt o
ok een
fundam
ent vo
or een
leven lan
g leren. D
aar zal de fo
cus o
p
gericht m
oeten
zijn. H
et grootste d
eel van w
at we leren
tijden
s ons leven
, leren w
e in b
edrij-
ven en
instellin
gen. M
ijns in
ziens ligt d
aar een h
eel nieu
we m
arkt voor h
et onderw
ijs, in d
e
functie van
coach
van leertrajecten
. Docen
ten sp
ecialiseren zich
in d
it toeko
mstb
eeld to
t
Ma
sters in lea
rnin
g; een leren
waarvo
or m
ensen
en b
edrijven
uitein
delijk zelf d
e verant-
woord
elijkheid
nem
en.
Onderw
ijs maken
45
com
bin
atie van ken
nen
, kunnen
en zijn
; van co
mpeten
ties dus. D
at beteken
t dat h
et bero
eps-
onderw
ijs af moet van
schoolse d
oelstellin
gen, van
institu
tionaliserin
g, van cen
trale examen
s,
van in
fantiliserin
g van kin
deren
en van
onderw
ijs dat ein
digt als je 16 o
f 22 jaar ben
t.
Er zijn
in h
et bero
epso
nderw
ijs al vele initiatieven
die reken
ing h
ouden
met h
et gegeven d
at
men
sen leren
om
in d
e werkelijke b
eroep
spraktijk te fu
nctio
neren
. Leerlingen
zetten zelf
ondern
emin
gen o
p, er lo
pen
duale leerw
erktrajecten en
er word
en p
restatiecontracten
met
de extern
e stakeh
olders
afgesloten
. Ik pleit ervo
or o
m van
uit d
e praktijk te gaan
leren en
werken
. Dat h
eeft boven
dien
als groot vo
ord
eel, dat h
et onderw
ijs vraaggericht w
ord
t in
plaats van
vakgestuurd
en aan
bodgerich
t. Deze o
mslag in
het d
enken
is noodzakelijk o
m als
bero
epso
nderw
ijs econom
isch zelfd
ragend en
maatsch
appelijk veran
twoord
te werken
. Het
leerlingstelsel is een
variant van
dit d
enken
, al word
en d
aar de leerp
rocessen
nog teveel
vanuit o
ud d
enken
bep
aald en
niet ech
t gemeten
en geëvalu
eerd.
Na d
e scho
olp
eriod
e ho
ud
t het leren
niet o
p.
Laten w
e nu
eens van
dat id
ee afstapp
en.
Vo
uch
ersysteem
Jonge m
ensen
die o
nderw
ijs vragen, krijgen
een leertraject aan
geboden
waarb
ij ze in d
e
praktijk leren
en w
erken. D
it kom
t tegemoet aan
hun leven
sstijl en levert d
irect wat o
p. K
ri-
tieke bero
eps-/leven
ssituaties h
ebben
doorgaan
s een h
oog leerren
dem
ent. V
oor d
e bed
rij-
ven, d
e afnem
ers van h
et ‘pro
duct’ van
het b
eroep
sonderw
ijs, word
t de aan
sluitin
g met h
et
onderw
ijs vele malen
sterker. Boven
dien
draagt d
e instro
om
van jo
nge m
ensen
bij aan
de
innovatiekrach
t van
de
bed
rijven.
Leerlingen
dragen
zelf
ook
verantw
oord
elijkheid
en
kunnen
word
en aan
gespro
ken o
p h
un p
restaties. Dat ku
nnen
ze prim
a aan. O
ok leerlin
gen
uit h
et VM
BO
. Sterker nog: d
at willen
ze graag, om
dat ze d
an o
p een
volw
assen m
anier
beh
andeld
word
en. D
at leidt to
t een veel gro
tere betro
kkenheid
Na d
e schoolp
eriode h
oudt h
et leren n
iet op. Laten
we n
u een
s van d
at idee afstap
pen
. Voer
een vo
uch
ersysteem in
w
aarmee
jongeren
–
bin
nen
bep
aalde
randvo
orw
aarden
–
zelf
bep
alen w
anneer zij leren
en w
erken. Slu
it prestatieco
ntracten
af en verstrek o
verzichtelijke
certificaten m
et een gro
ot civiel effect. D
an h
oef je jo
ngeren
niet m
eer te motiveren
om
te
gaan leren
. Leg de ‘b
ewijslast’ vo
or d
e leerresultaten
bij d
e leerling zelf, d
oor geb
ruik te
maken
van p
ortfo
lio. H
et leerrendem
ent w
ord
t meteen
belo
ond. O
ok h
et voortgezet en
hoger o
nderw
ijs zouden
bij een
dergelijke aan
pak geb
aat zijn.
Op
zichzelf teru
ggewo
rpen
Ideaal is een partnerschap
met bedrijven en andere w
erkgevers. Het is goed dat jongeren in dat
partnerschap
als het ware op
zichzelf worden teruggew
orpen. D
aardoor worden ze gestim
uleerd
om hun p
ersoonlijk ondernemerschap
te ontwikkelen. Je zou dit kunnen zien als een variant op
de maatschap
pelijke stage in het voortgezet onderw
ijs. Het verschil is dat er bij ons een leercon-
tract wordt afgesloten, zodat er over en w
eer verplichtingen zijn. G
één vrijblijvendheid!
44
De w
ereld veran
dert. D
e om
geving veran
dert, ken
nis
verandert, jo
ngeren
veranderen
. En d
us veran
dert h
et
onderw
ijs. Natu
urlijk zijn
in d
ie veranderin
gen go
lfbe-
wegin
gen te
herken
nen
. Vorm
en van
co
mpeten
tiege-
richt o
nderw
ijs – waar h
et nu zo
dikw
ijls over gaat –
dragen
duid
elijke ken
merken
van
vern
ieuw
ingsb
ewe-
gingen
, waar m
ijn co
llega’s en ik in
de zeven
tiger en
tachtiger jaren
van d
e vorige eeu
w al d
ruk m
ee waren
.
In h
et pro
jectonderw
ijs van to
en gin
g het im
mers o
ok al
om
: werken
vanuit een
them
a (een in
spireren
d th
ema
was
bijvo
orb
eeld ‘ch
aos’),
samen
han
g tu
ssen vakken
,
samen
werken
in
gro
epen
, een
gezam
enlijke
geïnte-
greerde afslu
iting en
de vrijh
eid o
m zelf zaken
uit te
diep
en, zo
nder al te kn
ellende ein
dterm
en.
Vern
ieuw
ing o
p in
ho
ud
Het
waren
geïso
leerde
uitin
gen van
vern
ieuw
ing.
Na
een p
roject gin
g we w
eer over to
t de o
rde van
de d
ag:
klassikaal onderw
ijs. En n
a deze vern
ieuw
ingsp
eriode is
– in ied
er geval in h
et bero
epso
nderw
ijs en d
e volw
as-
senen
educatie – een
perio
de aan
gebro
ken van
vooral
bestu
urlijke
en
organ
isatorisch
e veran
derin
gen.
Er
werken
bij
ons
men
sen
die
wel
vijf fu
siepro
cessen
heb
ben
m
eegemaakt.
Die
organ
isatorisch
e zaken
heb
ben
oneven
redig veel tijd
, aandach
t en (so
ms n
ega-
tieve) en
ergie gevraagd
. D
at is
allemaal
begrijp
elijk,
om
dat
er veel
tijd nodig
was
voor
enerzijd
s fo
rmele
zaken – regelgevin
g, harm
onisatie, ad
min
istratie – en
anderzijd
s vo
or
de
men
selijke m
aat: team
s m
oesten
elkaar leren ken
nen
en gro
eien in
hun sam
enw
erking.
Hero
rganiseren
, bijstellen
, afstemm
en: w
e kennen
het
allemaal. D
e inhoudelijke vern
ieuw
ing is w
el doorge-
gaan, m
aar heeft jam
mer gen
oeg n
iet het accen
t kunnen
krijgen d
at nodig w
as.
De ro
c’s heb
ben
zich in
mid
dels gevo
rmd en
organ
isato-
risch o
ntw
ikkeld; n
u is d
e tijd rijp
om
met extra en
ergie
aan d
e slag te gaan m
et vernieu
win
g op in
houd. Ik ver-
wach
t daarb
ij veel van d
e ontw
ikkeling in
de rich
ting
van co
mpeten
tiegericht leren
, die veel verd
er moet gaan
dan
het p
robleem
gestuurd
onderw
ijs (pgo
).
Onderw
ijs maken
47
“We leren
nu
inéén
dag
meer d
anvro
eger in
een jaar”
Com
peten
tiegericht leren
bij R
OC E
indhoven
“Do
en w
e het d
an zo
slecht n
u?” D
ie verzuch
ting is in
het o
nd
erwijs n
og w
el eens te
vernem
en als d
e zoveelste vern
ieuw
ing w
ord
t aangek
on
digd
. Mijn
antw
oo
rd is h
eel
eenvo
ud
ig: het o
nd
erwijs m
oet p
assen b
ij de sam
enlevin
g, bij d
e tijd w
aarin w
e
leven. N
aarmate d
e samen
leving zich
sneller o
ntw
ikk
elt, vraagt dit o
ok
van h
et
on
derw
ijs een h
oger tem
po
in h
et do
orvo
eren van
verand
eringen
. On
ze groo
tste
op
gave daarb
ij is niet te b
lijven stek
en in
organ
isatorisch
e vernieu
win
g, maar ju
ist
de m
eeste energie te sto
pp
en in
een verb
etering van
inh
ou
d en
meth
od
es.
Veertig jaar geled
en h
eb ik n
og les gegeven
met b
ehulp
van een
flanelb
ord
. Nu b
eschouw
ik de co
mputer als veel m
eer dan
een m
odern
flanelb
ord
: een o
nm
isbaar h
ulp
mid
del d
at de
wereld
ook tijd
ens d
e les onder h
andbereik h
eeft gebrach
t. De co
mputer is een
onuitp
utte-
lijke info
rmatieb
ron, w
aarmee je m
oet leren
om
gaan, m
aar ook een
hulp
mid
del b
ij presen
-
taties en d
e pro
ductie van
werkstu
kken. E
n d
an te b
eden
ken d
at ooit is vo
orsp
eld d
at de p
c
slechts m
ondjesm
aat ingan
g zou vin
den
in d
e ‘gewone’ h
uish
ouden
s. De w
ereld staat er
inm
iddels vo
l mee: th
uis, o
p h
et werk, o
p sch
ool. B
ij RO
C E
indhoven
heb
ben
we ru
im 3500
com
puters in
tensief in
gebru
ik.
Nu
is de tijd
rijp o
m m
et extra energ
ie aan d
eslag
te gaan
met vern
ieuw
ing
op
inh
ou
d.
Giro
blau
w
Wie teru
gkijkt, ziet dat d
e wereld
zich sn
eller ontw
ikkelt dan
‘zieners’ vo
or m
ogelijk h
ebben
gehouden
. Zo sch
reef de b
eroem
de p
edago
og K
ohnstam
m in
1946: “En d
an w
erp ik d
e
vraag op: eist d
e overgan
g van b
etaling d
oor kasgeld
van h
and to
t han
d n
aar giraal verkeer,
niet teveel van
de gesch
oold
heid
van d
e grote m
assa in h
aar huid
ige staat? Word
t hier d
idac-
tisch n
iet te hoog gegrep
en?” In
mid
dels p
ast het giro
blau
w b
ij al onze d
eelnem
ers!
46
drs. A
. Ham
oen
is lid van
het C
ollege van
Bestu
ur van
RO
C E
ind
ho
ven.
“Essentieel voor de
vernieuwing van ons
onderwijs: het bieden
van ruimte en vrijheid.”
Onderw
ijs maken
49
Co
mp
etentiegerich
t leren
Com
peten
tiegericht leren
hoort m
eer te zijn d
an p
go: w
e zoeken
daarin
meer h
et grote
geheel, zo
nder te m
oeten
vold
oen
aan allerlei verfijn
de ein
dterm
en. E
en gro
ot gevaar is d
an
ook d
at de co
mpeten
ties veel te nau
wkeu
rig en u
itgebreid
word
en o
msch
reven. R
uim
te en
vrijheid
zijn ju
ist van b
elang, zo
wel vo
or d
e scholen
als voor d
e deeln
emers aan
het o
nder-
wijs. M
aria Montesso
ri zei al dat leren
in vrijh
eid een
groot go
ed is. H
et is een m
isverstand
te den
ken d
at deeln
emers d
ie vrijheid
niet aan
kunnen
. Ze m
oeten
er wel m
ee leren
om
gaan, m
aar uit veel p
edago
gische ervarin
gen ko
mt to
ch n
aar voren
dat kin
deren
en jo
n-
geren o
ntzaglijk veel leren
van elkaar, h
et best in
een p
raktijkcontext leren
en u
itdagin
gen
nodig h
ebben
.
Het g
evoel van
‘Het is o
ns g
elukt’ is o
nein
dig
veel meer w
aard d
an h
et zoveelste kru
isje op
de afvin
klijst.
Com
peten
tiegericht o
nderw
ijs moet d
aarom
ook een
‘uitgaan
d’ karakter h
ebben
. Het is n
iet
gebonden
aan sch
oollo
kalen o
f een co
mputersch
erm. H
et kan p
laatsvinden
in b
edrijven
,
thuis, in
de b
uiten
luch
t of – en
dat zien
we steed
s vaker – in p
rojecten
in h
et buiten
land. Ik
hoop o
ok o
p teru
gkeer van h
et werken
met m
aterie, op u
itwerkin
g in 3-D
. In d
ie zin is d
e
com
puter w
eer te bep
erkt en zo
u een
terugkeer van
beeld
ende en
ruim
telijke vorm
ing in
het o
nderw
ijs heel w
at waard
zijn.
Leren veel leu
ker
Com
peten
tiegericht o
nderw
ijs kan d
e uitd
aging b
ieden
die d
e deeln
emers van
tegenw
oord
ig
(die aan
zo’n
veelheid
aan p
rikkels onderh
evig zijn) n
odig h
ebben
. Het kan
het leren
ook
veel leuker m
aken. A
ls bij o
nze Sch
ool vo
or E
lektrotech
niek een
groep
deeln
emers vrijw
el
geheel zelfstan
dig een
elektro-statisch
e luid
spreker o
ntw
ikkelt en p
roduceert, d
an zie je een
blijd
schap
die je n
a een to
ets nooit ziet. H
et gevoel van
‘Het is o
ns gelu
kt’ is onein
dig veel
meer w
aard d
an h
et zoveelste kru
isje op d
e afvinklijst.
“We leren
nu in
één d
ag meer d
an vro
eger in een
jaar,” zegt een van
die leerlin
gen in
een
video
pro
ductie o
ver com
peten
tiegericht leren
. Beter kan
ik het n
iet zeggen.
48
To
taal and
ere ben
aderin
g
Nieu
w o
nderw
ijs zal aan m
oeten
sluiten
bij w
at men
sen
willen
. Onze leerlin
gen vragen
vandaag o
m een
andere
ben
aderin
g, hoew
el ik twijfel o
f in h
et verleden
niet o
ok
al de b
ehoefte b
estond aan
een m
eer perso
onlijke to
ets
in d
e interactie tu
ssen leerlin
g en d
ocen
t. Kin
deren
van
deze tijd
streven m
eer dan
ooit n
aar zelfverwerkelijkin
g.
Daarb
ij zoeken
ze onderw
ijs dat aan
sluit b
ij perso
on-
lijke interesses en
eigen kw
aliteiten. Z
e willen
aange-
spro
ken w
ord
en o
p h
un eigen
iden
titeit. Em
otie is o
ok
deel van
die id
entiteit. W
e doen
er – onbew
ust – zelfs
meer b
eroep
op d
an o
p o
nze ratio
: emoties zijn
in d
e
meest
letterlijke zin
de
impulsen
die
onze
levens
in
bew
eging b
rengen
en h
ouden
.
Naar m
ijn o
ord
eel moeten
we o
nze en
ergie richten
op
dat w
aar het in
het o
nderw
ijs echt o
m gaat: go
ed en
bij-
detijd
s onderw
ijs voor leerlin
gen van
vandaag. In
dien
we w
erkelijk men
sen w
illen o
pleid
en vo
or d
e maat-
schap
pij van
morgen
, dan
zal ons o
nderw
ijs moeten
veranderen
. Niet lan
ger een cu
rriculu
m d
at gebaseerd
is
op w
at wij zin
vol vin
den
, maar o
nderw
ijs dat b
etekenis
heeft vo
or d
e leerling en
hem
aansp
reekt op co
mpeten
-
ties die h
ij heeft.
Ik weet, zo
gauw
je over co
mpeten
ties begin
t, loop je
het risico
dat je b
eschuld
igd w
ord
t van m
eedoen
met
een h
ype. D
aar ben
ik het n
iet mee een
s. Ik sluit m
e
graag aan b
ij wat p
rofesso
r Johan
van d
er Sanden
zei bij
de o
pen
ing van
de p
rachtige n
ieuw
bouw
– vmbo én
mbo in
één geb
ouw
– in H
elmond vo
or h
et Ter Kem
e-
nad
e College en
RO
C Ter A
a: “Com
peten
ties zijn d
ie
din
gen w
aar ieman
d go
ed in
is.” Dat klin
kt eenvo
udig,
maar h
et vraagt om
een to
taal andere b
enad
ering van
ons o
nderw
ijs en van
de leerlin
g.
On
s prach
tige vak
Ik pleit d
aarom
voor o
nderw
ijs dat talen
ten van
leerlin-
gen d
e volle kan
s geeft en ern
aar streeft leerlingen
nog
beter te laten
functio
neren
in d
ie zaken w
aar ze al goed
in zijn
. Dat o
nderw
ijs is niet alleen
een verad
emin
g voor
onze leerlin
gen, m
aar ook vo
or o
nze d
ocen
ten. O
ok zij
kunnen
weer gaan
werken
aan d
at waar ze eigen
lijk
voor
zijn opgeleid
: creatief,
inven
tief en
van
uit
een
Onderw
ijs maken
51
On
derw
ijs dat
beteken
is heeft
voo
r de leerlin
gPro
ject De N
ieuw
ste Scho
ol
van O
ns M
iddelb
aarO
nderw
ijs
In h
et scho
oljaar 2
001-2
002 h
eeft de R
aad van
Bestu
ur van
On
s Mid
delb
aar On
der-
wijs b
esloten
een p
roject te in
itiëren d
at ‘leren’, en
du
s oo
k ‘o
nd
erwijzen
’ een
nieu
we in
ho
ud
wil geven
. We n
oem
den
het D
e Nieu
we Sch
oo
l, en to
en b
leek d
at dit
een b
escherm
de d
om
einn
aam w
as: De N
ieuw
ste Scho
ol. O
ns M
idd
elbaar O
nd
erwijs
heeft m
et deze n
aam o
ok
de p
retentie w
illen o
nd
erstrepen
die in
zijn m
issie ver-
wo
ord
wo
rdt: w
e willen
een sch
oo
lbestu
ur zijn
dat vern
ieuw
ing d
aadw
erkelijk
inh
ou
d geeft. E
n d
oo
r een su
perlatief te geb
ruik
en, verp
lichten
we o
ns o
ok
om
bij
vernieu
win
g no
oit stil te staan
, maar altijd
do
or te gaan
.
Ons o
nderw
ijs is gestoeld
op een
traditie d
ie gekenm
erkt word
t door efficiën
tie: leer in een
zo b
eknopt m
ogelijke tijd
aan een
zo gro
ot m
ogelijk aan
tal kinderen
zo veel m
ogelijk b
ruik-
bare zaken
. Jozef K
ok
1)
spreekt in
dit verb
and van
‘inten
sieve leerlingh
ouderij’: o
nderw
ijs dat o
p m
in o
f meer
industriële w
ijze georgan
iseerd is, is – en
igszins gech
argeerd – o
p veel sch
olen
nog d
age-
lijkse praktijk, zeker in
de b
elevingsw
ereld van
men
ige leerling. D
e invlo
ed van
deze ratio
-
nele b
enad
ering van
onderw
ijs is derm
ate groot, d
at we vraagteken
s moeten
gaan p
laatsen
bij d
e zo lan
g gekoesterd
e efficiency.
Niet lan
ger een
curricu
lum
dat g
ebaseerd
is op
wat w
ij zinvo
l vind
en, m
aar on
derw
ijs dat
beteken
is heeft vo
or d
e leerling
.
1) Jozef K
ok, T
alenten
transfo
rmeren
. Over h
et nieu
we leren
en n
ieuw
e leerarrangem
enten
. Oratie u
itgespro
kenop 19 ju
ni 2003 b
ij het aan
vaarden
van h
et lectoraat aan
de p
abo’s van
Fontys H
ogesch
olen
.
50
drs. R
. H. A
. M. K
raakm
an
is voo
rzitter van d
e Raad
van B
estuu
r
van O
ns M
idd
elbaar O
nd
erwijs
(OM
O). O
MO
is het sch
oo
lbestu
ur van
45 sch
olen
voo
r voo
rtgezet on
derw
ijs
in N
oo
rd-B
raban
t.
“Onderw
ijs moet een
ontdekkingsreis voor
leerlingen zijn.”
Van
top
to
t teenG
estalt-leren en
Slash 21 in
Lichten
voord
e
Vo
rm en
inh
ou
d geven
aan veran
derin
gspro
cessen
met een
sterk in
no
vatief karak
ter is geen sin
ecure.
Vern
ieuw
ingsco
ncep
ten vragen
meestal o
m co
ncrete
uitw
erkin
g op
scho
oln
iveau. In
deze b
ijdrage laten
we zien
ho
e de th
eorie van
het G
estalt-leren een
con
-
crete vertaling h
eeft gekregen
bij h
et bo
uw
en aan
een n
ieuw
e scho
ol vo
or vo
ortgezet o
nd
erwijs: Slash
21 in Lich
tenvo
ord
e. Cen
trale vragen: w
elke k
euzes
zijn h
ierbij van
belan
g en w
at betek
ent d
at voo
r de
inrich
ting van
de leero
mgevin
g?
Gestalt-leren
is uitgew
erkt in een
aantal kern
begrip
pen
zoals
‘mach
t’, ‘en
ergie’, ‘tijd
’ en
‘ru
imte’,
‘materie’
en
‘com
municatie’. In
de sam
enlevin
g heb
ben
we – in
ver-
schillen
de versch
ijnin
gsvorm
en en
contexten
– met aller-
lei facetten d
aarvan te m
aken. Ied
er geeft er, afhan
kelijk
van h
et perso
onlijk referen
tiekader, eigen
invu
llingen
en
interp
retaties aan. O
p b
asis daarvan
ontstaat in
zicht.
In h
et Gestalt-leren
ligt
het p
rimaat b
ij inzich
t.
Gestalt-leren
Inzicht is een belangrijk sleutelwoord in het concep
t van
Gestalt-leren. D
e fundamentele achterliggende gedachte is
namelijk dat inzicht leidt tot leren en dat het geleerde leidt
tot begrijpen en kunnen leggen van verbanden.
De o
nderw
ijskundige b
ouw
stenen
kom
en vo
ort u
it drie
leertheo
rieën:
Onderw
ijs maken
53
voortd
uren
de reflectie o
mgaan
met vragen
die jo
nge m
ensen
dagelijks in
hun o
nuitp
uttelijke
nieu
wsgierigh
eid o
p h
un o
mgevin
g loslaten
. We m
oeten
werken
in h
et onderw
ijs opnieu
w
inhoud geven
, zodat w
e weer tro
ts word
en o
p o
ns p
rachtige vak.
Dat w
e met d
it pro
ject en p
assant o
ok een
rol
spelen
in h
et Ned
erland
se on
derw
ijsdeb
at,b
escho
uw
en w
e als een eer.
Weten
schap
pelijk
e kad
ers
Bij d
e realisatie van d
it voor o
ns b
elangrijke p
roject h
ebben
we vo
or een
pro
jectstructu
ur
gekozen
die slagvaard
igheid
bevo
rdert. E
en p
rojectgro
ep van
drie p
ersonen
leidt h
et pro
ject
inhoudelijk. In
dien
naast in
houdelijke zaken
ook strategisch
beleid
gevraagd w
ord
t, word
t
de p
rojectgro
ep u
itgebreid
met d
e voorzitter van
de R
aad van
Bestu
ur. H
iernaast fu
nctio
-
neert een
expertgro
ep d
ie ons van
uit m
aatschap
pelijke en
weten
schap
pelijke zijd
e van d
e
nodige im
pulsen
voorziet.
Ons p
roject D
e Nieu
wste Sch
oolnad
ert het p
unt w
aarop h
et gerealiseerd gaat w
ord
en. D
aar
is een p
eriode van
inten
sieve samen
werkin
g met A
lgemeen
Ped
agogisch
Studiecen
trum
(APS) aan
vooraf gegaan
. In d
e perio
de jan
uari 2003 – ju
ni 2003 h
eeft de p
rojectgro
ep in
wekelijkse sessies m
et een steed
s wisselen
d gezelsch
ap van
de kan
t van A
PS d
e uitgan
gs-
punten
van D
e Nieu
wste Sch
ooluitgew
erkt. We vin
den
het n
amelijk b
elangrijk d
at we o
ns
pro
ject niet alleen
vanuit o
nze id
ealen in
vullen
, maar d
at we o
ok d
e weten
schap
pelijke
kaders aan
geven. D
e werkw
ijze in d
e samen
werkin
g met A
PS w
as dat er b
ij elk deelo
nder-
werp
expertise van
hun kan
t werd
ingeb
racht: d
eskundigh
eid van
men
sen d
ie op h
et des-
betreffen
de d
eelterrein m
et voor o
ns d
enkp
roces cru
ciale zaken b
ezig waren
. Zo o
ntsto
nd
een gro
eimodel o
p b
asis van d
e meest recen
te ontw
ikkelingen
op allerlei geb
ieden
van
onderw
ijsinnovatie. U
iteindelijk h
eeft dit geleid
tot d
e publicatie van
het b
oekje D
e Nieu
wste
School, on
twerp voor beteken
isvol ond
erwijs.
On
derw
ijsdeb
at
Met h
et verschijn
en van
dit b
oekw
erkje is de co
ncep
tontw
ikkeling afgero
nd en
gaan w
e,
zoals gezegd
, over to
t realisatie van d
e eigenlijke sch
ool. D
at beteken
t nog h
eel wat w
erk,
wan
t “tussen
dro
om
en d
aad staan
wetten
in d
e weg en
praktisch
e bezw
aren” (W
illem E
ls-
schot). D
ie wetten
vragen o
m veel o
verleg met o
nze m
inister, d
e praktisch
e bew
aren o
m
oplo
ssingen
die o
nze id
ealen n
iet in d
e weg gaan
zitten, o
ok n
iet op d
e wat lan
gere termijn
.
Dat w
e met d
it pro
ject en p
assant o
ok een
rol sp
elen in
het N
ederlan
dse o
nderw
ijsdeb
at,
besch
ouw
en w
e als een eer. O
nze m
aatschap
pelijke veran
twoord
elijkheid
vraagt van o
ns
die ro
l, zeker als je een sch
oolb
estuur w
il zijn d
at zich veran
twoord
elijk weet vo
or jo
nge
men
sen tu
ssen d
e 12 en 18, o
ngeach
t hun talen
ten.
52
drs. H
. W. Laan
is lid van
het C
ollege van
Bestu
ur van
Stichtin
g Carm
elcollege te H
engelo
.
E. C
. M. U
yten
daal
is adviseu
r Vo
ortgezet O
nd
erwijs b
ij
KP
C G
roep
.
“Het innovatieve
onderwijsconcept
Slash 21m
aakt leren
weer leuk!”
overd
rager is slechts één
van d
e rollen
van een
tuto
r.
Daarn
aast word
en o
nderw
ijsassistenten
ingezet. D
eze
heb
ben
een o
ndersteu
nen
de ro
l bij h
et voorzien
in leer-
bro
nnen
en
het
ondersteu
nen
van
leerlin
gen tijd
ens
hun leeractiviteiten
. Ook o
ndersteu
nen
zij de tu
toren
bij
de u
itvoerin
g van h
un w
erkzaamhed
en. A
ls team zijn
tuto
ren
en
onderw
ijsassistenten
gezam
enlijk
verant-
woord
elijk voor h
et creëren van
een o
ptim
ale leerom
-
geving,
waarin
ied
ere in
divid
uele
leerling
zijn eigen
leerpro
ces kan o
rganiseren
. Bin
nen
het team
is de tu
tor
eindveran
twoord
elijk voor h
et dom
ein ‘ken
nis’.
c) gebouw
Een
flexibele leero
mgevin
g is niet alleen
van b
elang
voor w
erkmateriaal en
leerbro
nnen
: ook in
het geb
ouw
moet d
ie flexibiliteit teru
g te vinden
zijn. B
oven
dien
vereist sam
enw
erken
aan
com
puters
grote
ruim
ten,
waarin
flexibele o
pstellin
gen m
ogelijk zijn
. Om
leerlin-
gen d
e gewen
ste ondersteu
nin
g te bied
en, h
eeft Slash
21 verschillen
de w
erkruim
ten w
aarin een
vaste groep
leerlingen
haar th
uisb
asis heeft. D
it prin
cipe kan
ook
word
en
doorgetro
kken
in
het
samen
stellen
van
groep
en vo
or d
e verwerkin
g van d
e verschillen
de kern
-
concep
ten.
Tijd
en lef
Een
innovatief co
ncep
t is doorgaan
s abstract en
heeft
concrete u
itwerkin
g nodig. D
at is inm
iddels m
et het
bouw
en aan
Slash 21 w
el gebleken
. De zo
ektoch
t van
de Stich
ting C
armel C
ollege en
KPC G
roep
kost n
iet
alleen tijd
, m
aar vraagt
ook
lef. Tijd
, om
dat
keuzes
zorgvu
ldig m
oeten
word
en gem
aakt en altijd
in h
et per-
spectief van
de b
ron (G
estalt-leren) m
oeten
staan. Lef,
om
dat d
urven
experim
enteren
missch
ien w
el de m
eest
basale vo
orw
aarde en
grootste u
itdagin
g is voor h
et
slagen van
innovatieve p
rocessen
.
Onderw
ijs maken
55
• con
structivism
e, met ervaringsgericht en authentiek leren als centrale oriëntaties. Persoonlijke
beleving, eigen inzicht en intuïtie zijn hierbij de ankers van waaruit het leren p
laatsvindt;
• cogn
itivisme, w
aarin h
et leren van
feiten, vergaren
en rep
roduceren
van ken
nis cen
traal
staan. V
oorb
eelden
: het leren
van feiten
, data en
form
ules in
de zaakvakken
als voor-
waard
e om
andere o
pdrach
ten te ku
nnen
uitvo
eren;
• beh
aviorism
e, met als cen
trale ideeën
het exem
plarisch
leren en
inslijp
en van
bep
aalde
strategieën en
patro
nen
. Voorb
eelden
: het in
slijpen
van gram
maticale stru
cturen
in h
et
modern
e vreemde talen
onderw
ijs en leren
dialo
geren d
oor vo
or- en
nad
oen
.
In h
et traditio
nele, regu
liere onderw
ijs ligt het p
rimaat van
oudsh
er bij d
e cogn
itivistische
leertheo
rie. In h
et Gestalt-leren
ligt het p
rimaat b
ij kennis als in
zicht; h
et leren w
ord
t dan
ook van
uit d
eze invalsh
oek geo
rganiseerd
.
De leero
mgevin
g in Slash
21
Een
fundam
entele o
nderw
ijsvernieu
win
g gebaseerd
op h
et Gestalt-leren
vraagt om
een
aanpak van
top to
t teen. E
en keu
ze voor d
it concep
t stelt voorw
aarden
aan h
et curricu
lum
,
de b
egeleidin
g van leerlin
gen en
de leero
mgevin
g. Een
direct gevo
lg van d
it concep
t is de
inbren
g en keu
ze van leerlin
gen zelf en
de in
vloed
op h
un eigen
leren. In
trinsieke ervarin
g
en in
zicht staan
daarb
ij centraal.
a) cu
rriculu
m
Leerinhouden
word
en vertaald
naar vragen
en p
robleem
stellingen
waarb
ij eigen ervarin
gen
en leervragen
nad
er onderzo
cht w
ord
en. D
it heeft gevo
lgen vo
or d
e leerom
geving: d
eze
dien
t niet alleen
een flexib
el karakter te heb
ben
, maar o
ok o
ptim
ale mogelijkh
eden
voor u
it-
eenlo
pen
de leerb
ronnen
te bied
en. E
en b
elangrijke ro
l is weggelegd
voor IC
T, die actief
zoekged
rag mogelijk m
aakt en leerlin
gen in
belan
grijke mate o
ndersteu
nin
g bied
t bij h
et
verzamelen
van in
form
atie. Dit is n
odig o
m d
e intrin
sieke ervaring vo
rm te geven
en te ver-
ankeren
in co
ncrete ken
nis, d
ie weer leid
t tot een
veranderin
g in h
et weten
en ku
nnen
.
Beh
alve het geb
ruik van
ICT zijn
uiteraard
ook an
dere b
ronnen
nodig, zo
als meth
oden
,
allerlei vorm
en van
buiten
schools leren
en... m
edeleerlin
gen.
Du
rven exp
erimen
teren is m
isschien
wel d
em
eest basale vo
orw
aarde en
gro
otste
uitd
agin
g vo
or h
et slagen
van in
no
vatievep
rocessen
.
b) begeleidin
g
Een
an
dere
wezen
lijke leerb
ron is
de
docen
t, in
het
Gestalt-co
ncep
t ‘tu
tor’
genoem
d.
Tuto
ren h
ebben
niet p
rimair een
sturen
de ro
l (zoals w
e dat van
uit d
e reguliere settin
g in h
et
voortgezet o
nderw
ijs kennen
), maar eerd
er een o
ndersteu
nen
de en
faciliterende fu
nctie.
Vooral o
p d
e begeleid
ende kw
aliteiten van
tuto
ren w
ord
t een gro
ot ap
pel ged
aan. K
ennis-
54
Een Sin
t gaat m
etzijn
tijd m
eeO
nderw
ijsvernieu
win
g op Sin
tLucas
SintLu
casis een
degelijk
e scho
ol, w
aar creatieve en o
nd
ernem
end
e jon
ge men
sen
uitged
aagd w
ord
en o
m sam
en te leren
en zo
actief ken
nis en
vaardigh
eden
te on
t-
wik
kelen
. Het b
elangrijk
ste do
el is de o
ntw
ikk
eling van
het verm
ógen
om
te leren,
waard
oo
r on
ze deeln
emers zich
levenslan
g weten
te han
dh
aven in
een d
yn
amisch
e
bero
epsp
raktijk
in d
e bran
ches co
mm
un
icatie en
vorm
gevin
g, in
terieur en
presen
-
tatie
en va
stgo
ed en
on
derh
ou
d.
Het n
ieuw
e curricu
lum
is bew
ust geo
rganiseerd
rond stab
iele, voor lan
ge tijd ‘geld
ige’
kennis en
vaardigh
eden
in d
e specifieke secto
r waar Sin
tLucas vo
or o
pleid
t. Waren
er in h
et
verleden
evenveel cu
rricula als d
ocen
ten b
innen
de sch
ool, in
de to
ekom
st is er één stu
-
den
tgeoriën
teerd
curricu
lum
, geb
aseerd
op
vier ken
nisverw
erkingssystem
en:
inzich
ten,
vaardigh
eden
, feiten en
attitudes. H
et curricu
lum
word
t voortd
uren
d geto
etst bij h
et afne-
men
de b
edrijfsleven
en d
e (HBO
-)vervolgo
pleid
ingen
. Studen
ten w
erken w
aar mogelijk in
contextrijke (p
raktijk-)om
gevingen
. Het p
rojectb
ureau
SintLu
cas@w
ork vo
orziet stu
den
ten
van leven
sechte o
pdrach
ten u
it het b
edrijfsleven
.
Daaro
m w
ord
t er niet alleen
gep
raat, maar is
nad
rukkelijk g
ekozen
voo
r action
learnin
g.
Tijd
loze w
aarden
Een
hero
ntw
erp van
het o
nderw
ijsconcep
t vraagt veel van d
e spelers o
p h
et Sintlu
cas-veld.
Het team
heeft to
t voor ko
rt gewerkt zo
als een team
in een
traditio
nele sch
oolo
rganisatie d
at
doet: als au
tonom
e specialisten
, die h
un liefd
e voor h
et vak graag willen
overb
rengen
aan
de d
eelnem
ers. De kw
aliteit van h
et onderw
ijs was geb
aseerd o
p d
e kwaliteit van
ieders
individ
uele b
ijdrage. W
isselingen
in h
et docen
tenco
rps h
adden
daard
oor veel in
vloed
op d
e
aard van
het cu
rriculu
maan
bod.
In h
et nieu
we o
nderw
ijsconcep
t vorm
en d
eze specialisten
een team
dat in
gezam
enlijkh
eid
defin
ieert wat van
belan
g is voor d
e toeko
mst van
de Sin
tLucas-d
eelnem
er. In team
verban
d
dragen
zij een n
ieuw
vakman
schap
over, d
at het vo
oral m
oet h
ebben
van m
eer tijdlo
ze
56
J. M. d
e Rid
der
is lid van
het C
ollege van
Bestu
ur van
SintLu
cas in B
ox
tel.
“Verplichte lectuur
bij alle onderwijs-
vernieuwing: D
e
Gelu
kkige K
lasvan
Theo Thijssen.”
bren
gen m
et de in
grijpen
de veran
derin
gen. O
ok een
herijkin
g van d
e (externe) relaties zal
noodzakelijk b
lijken: h
oe verh
ouden
we o
ns als o
nderw
ijsinstellin
g tot o
uders en
studen
ten,
bed
rijven, ken
niscen
tra, collega-o
pleid
ingen
, VM
BO
en H
BO
? Bijko
men
d vo
ord
eel is dat in
een relatief klein
e instellin
g als SintLu
cas info
rmele relaties en
lijnen
een zegen
kunnen
zijn
voor d
e form
ele leidin
g.
Uiteraard
zijn er o
ok d
e nodige kn
elpunten
. Een
com
plex h
erontw
erp legt geb
rek aan co
m-
peten
ties blo
ot in
de versch
illende geled
ingen
, met so
ms w
eerstanden
en vertragin
gen to
t
gevolg. H
et blijft lastig o
m go
ed te b
epalen
wat je als in
stelling zelf d
oet en
wat je b
eter kunt
uitb
esteden
. Een
ander h
eikel punt is d
e mate w
aarin m
edew
erkers die d
e vernieu
win
g niet
zien zitten
, tegemoet ku
nnen
word
en geko
men
met o
pleid
ings- en
begeleid
ingstrajecten
.
Boven
dien
is het vo
ord
eel van een
relatief kleine in
stelling teven
s een n
adeel: in
een relatief
kleine in
stelling ku
nnen
info
rmele relaties en
lijnen
de fo
rmele aan
sturin
g verzwakken
.
Vo
etreis
In stu
diejaar 2004-2005 start b
ij SintLu
cas een n
ieuw
e generatie in
een vo
orb
ereiden
d eerste
jaar. De co
nto
uren
van h
et jaarpro
gramm
a zijn b
ekend, d
e opdrach
ten gefo
rmuleerd
. De
vernieu
win
g is als een vo
etreis waarvan
het d
oel b
ekend is, d
e route o
ngeveer u
itgestippeld
en d
e bagage klaarstaat. W
e gaan n
u lo
pen
en leren
al lopen
d m
et en van
elkaar wat d
e
beste w
eg is om
het d
oel te b
ereiken
Onderw
ijs maken
59
waard
en en
van d
e bagage o
m effectief te zijn
, ook in
de veran
deren
de co
ntexten
van d
e
bero
epsp
raktijk.
Pilo
t
In 2002 is d
aadw
erkelijk gestart met h
et hero
ntw
erp van
het o
nderw
ijsconcep
t. Dat vraagt
veel en so
ms m
oeizaam
overleg. D
aarom
word
t er niet alleen
gepraat, m
aar is nad
rukkelijk
gekozen
voor a
ction lea
rnin
g. Dat h
eeft concreet vo
rm gekregen
door een
groep
studen
ten
in h
un laatste stu
diejaar te laten
leren en
werken
in een
pilo
tgroep
. De n
ieuw
e man
ier van
leren is d
aar vanaf d
e eerste dag in
de p
raktijk gebrach
t. De trad
itionele lesu
rentab
el is
hierb
ij volled
ig losgelaten
.
De d
eelnem
ers van d
e pilo
tgroep
stippelen
aan d
e han
d van
realistische o
pdrach
ten h
un
eigen stu
diep
rogram
ma u
it. Dagelijks w
erken zij in
een go
ed geo
utilleerd
e eigen ru
imte zelf-
standig aan
de u
itvoerin
g van versch
illende o
pdrach
ten. E
en viertal ‘exp
erts’ (docen
ten)
begeleid
t de leerp
rocessen
, steeds o
p in
itiatief van d
e studen
t. Met an
dere w
oord
en: d
ocen
-
ten h
ebben
in h
et nieu
we o
nderw
ijsconcep
t de ro
l van co
ach, d
ie op afro
ep b
eschikb
aar is.
Bed
rijven en
organ
isaties, zow
el pro
fit als non-p
rofit, zijn
als opdrach
tgever of als p
artner
nau
w b
ij de p
ilot b
etrokken
.
De vern
ieuw
ing
is als een reis w
aarvan h
etd
oel b
ekend
is, de ro
ute o
ng
eveeru
itgestip
peld
en d
e bag
age klaarstaat.
Het resu
ltaat na vijf m
aanden
pilo
t: zeer enth
ousiaste, gem
otiveerd
e en zelfstan
dige stu
den
-
ten. D
e outp
ut is b
oven
verwach
ting en
gaat veel verder d
an h
et leveren van
een go
ed ein
d-
pro
duct. D
e studen
ten b
egeleiden
en ad
viseren h
un klan
ten, co
rresponderen
met h
en o
ver
organ
isatie, pro
ductie en
finan
ciën, en
presen
teren h
un u
itgewerkte id
eeën en
ontw
erpen
.
Studen
ten leren
van en
met elkaar o
m b
ewust en
plan
matig te w
erk te gaan. Sam
en lo
ssen
zij praktisch
e pro
blem
en b
ij werk en
studie o
p: ze o
ndersteu
nen
elkaar. Door d
e individ
uele
verschillen
en d
e onderlin
ge acceptatie d
aarvan gro
eien ze als m
ens en
toeko
mstig b
eroep
s-
beo
efenaar.
Tu
ssenb
alans
Het vern
ieuw
ingsp
roces is o
p d
it mom
ent in
volle gan
g. Een
tussen
balan
s is echter w
el te
maken
. Wat kan
de n
ieuw
e ontw
ikkeling to
t een su
cces maken
? Een
belan
grijk kenm
erk van
de p
ilot is d
e integrale aan
pak van
het p
rimaire en
secundaire leerp
roces. D
aarnaast is h
et
van gro
ot b
elang o
m ged
uren
de h
et gehele p
roces o
og en
oor te h
ebben
voor kritiek en
advies van
derd
en, d
at wil zeggen
: externen
. Dat b
etekent d
at zow
el schoolleid
ing als co
llege
van b
estuur zich
kwetsb
aar durft o
p te stellen
: vernieu
win
gen d
oorvo
eren h
oudt n
u een
maal
het risico
in van
onru
st in d
e school. V
erder d
ienen
man
agemen
tdevelo
pm
ent en
HRM
speerp
unten
van b
eleid te zijn
, om
com
peten
ties van h
oog to
t laag in o
vereenstem
min
g te
58
leerling
één!).
Alle
leerlingen
w
eten precies
wat
ze
moeten
doen
; ze
krijgen opdrach
ten w
aar ze
twee
weken
de tijd
voor h
ebben
.
De leerlin
gen
heb
ben
insp
irerend
e do
centen
enb
egeleid
ers no
dig
.
UniC
stelt zich ten
doel leerlin
gen zo
efficiënt m
ogelijk
op te
leiden
vo
or
het
HAV
O-
of
VW
O-exam
en.
Dat
gebeu
rt onder m
eer door h
et rangsch
ikken van
leerstof-
blo
kken in
leerlijnen
. Hierd
oor o
ntstaat een
samen
han
-
gend p
rogram
ma, m
et de n
adru
k op kern
concep
ten en
kernvaard
ighed
en
bin
nen
ied
er vakgeb
ied.
Leerstof-
blo
kken o
verlappen
elkaar niet en
kennen
geen o
nno-
dige h
erhalin
g van leerd
oelen
. De in
houd van
verschil-
lende b
lokken
is gebaseerd
op d
e landelijke exam
enei-
sen. D
it is het kern
curricu
lum
. Alles w
at de leerlin
gen
leren, w
ord
t in d
it licht gep
laatst. Wat n
iet beslist h
oeft,
word
t niet
gedaan
. Leertijd
die
hierd
oor
overb
lijft,
mogen
leerlingen
zelf invu
llen.
Het team
van U
niC
Wat m
aakt het team
van d
ocen
ten en
begeleid
ers op
UniC
zo
an
ders?
De
leerlingen
heb
ben
in
spireren
de
docen
ten en
begeleid
ers nodig, m
ensen
met veel erva-
ring en
kennis o
p tal van
terreinen
, men
sen d
ie verbin
-
din
gen ku
nnen
organ
iseren, d
ie weten
wat leerp
roces-
sen zijn
en h
oe ze d
oor m
iddel van
een aan
trekkelijke
did
actiek en leero
mgevin
g leerlingen
de w
eg kunnen
wijzen
in
een
veelh
eid
aan
kennis
en
info
rmatie.
Docen
ten en
begeleid
ers zijn o
p d
eze eigensch
appen
uitgeko
zen; tijd
ens d
e sollicitatiep
roced
ure h
ebben
ze
moeten
laten zien
wat ze eld
ers al heb
ben
bereikt.
Het team
van U
niC
heeft visie, d
rive en d
urf, en
is initi-
atiefrijk en in
novatief. Sam
en zijn
zij in staat d
e school
op te b
ouw
en. H
et team is d
oor D
ave Dro
ssaert, de
rector van
de sch
ool, zo
samen
gesteld d
at het in
staat is
al het o
nderw
ijs in d
e jaargroep
te verzorgen
. Daaro
m is
het o
ok b
elangrijk d
at de team
leden
onderw
ijskundig
Onderw
ijs maken
61
Een eig
enzin
nig
initiatief in
Utrech
tSlu
iting T
horb
ecke College leid
t tot n
ieuw
e school:
UniC
Na d
e sluitin
g van h
et Th
orb
ecke C
ollege zijn
we in
Utrech
t gaan n
aden
ken
over een
nieu
w o
nd
erwijsco
ncep
t. Iets wat p
ast bij o
nze tijd
en o
nze sam
enlevin
g. Met als
vertrekp
un
t niet een
bestaan
de sch
oo
l, maar o
nze eigen
ideeën
. Ho
e zou
on
ze ideale
scho
ol eru
it zien? Z
o is U
niC
on
tstaan. W
e zijn gew
oo
n o
pn
ieuw
bego
nn
en.
Op d
e eerste open
dag van
de n
ieuw
e school d
oet n
iets aan een
school d
enken
. Het
gebouw
, de in
richtin
g, de m
ensen
die er w
erken, d
e kleuren
en d
e geuren
: alles is anders.
De sch
ool is geh
uisvest in
een kan
toorp
and, er zijn
geen klaslo
kalen m
et rijtjes tafels en
schoolb
ord
en, m
aar open
ruim
tes met veel b
eeldsch
ermen
. Aan
de m
uur h
angen
grote kleu
-
rige kunstw
erken. O
p o
uders m
aakt dit alles een
verpletteren
de in
dru
k, het geb
ouw
gonst
van d
e positieve reacties en
de to
ekom
stige leerlingen
nem
en h
et meteen
in b
ezit, en ged
ra-
gen zich
actief en sp
ontaan
.
Leergebied
en
UniC
zal in au
gustu
s 2004 van start gaan
. Door d
e jaren h
een krijgen
de leerlin
gen een
steeds gro
tere verantw
oord
elijkheid
en zelfstan
digh
eid. O
ok h
ebben
ze geen ap
arte vakken,
maar tw
ee ‘leergebied
en’. D
at beteken
t dat ze b
ij iedere o
pdrach
t aan m
eerdere vakken
tegelijkertijd w
erken. Z
e maken
bijvo
orb
eeld een
werkstu
k over vu
lkanen
. Daarb
ij leren ze
iets over aard
rijkskunde, m
aar ook o
ver Ned
erlands. E
n ze leren
intern
et te gebru
iken, w
ant
daar zo
ek je de in
form
atie op d
ie je nodig h
ebt. D
e meeste kin
deren
werken
met d
e com
-
puter en
som
mige an
dere m
aken b
ijvoorb
eeld een
werkstu
k of p
osterp
resentatie. O
m tw
aalf
uur is h
et pau
ze en d
aarna w
erkt iedereen
weer van
half één
tot vier u
ur ’s m
iddags. E
n
naast w
erken is er o
p U
niC
ook vo
ldoen
de tijd
voor sp
ort, vo
or creatieve vakken
en vo
or
eigen in
teresses.
Kern
curricu
lum
Om
half n
egen zitten
alle kinderen
in h
un eigen
werkru
imte: d
at is een su
pergro
ot lo
kaal,
waar ze d
e hele d
ag aan h
et werk zijn
, som
s samen
en so
ms alleen
. Deze gro
epsru
imte b
iedt
volo
p m
ogelijkh
eden
: er kan d
oor d
ocen
ten in
structie w
ord
en gegeven
, er zijn stille w
erk-
plekken
en er zijn
groep
stafels. De co
mputers zijn
voor d
e leerlingen
in h
et tafelblad
gemonteerd
en ku
nnen
al dan
niet tevo
orsch
ijn w
ord
en geto
verd (U
niC
heeft er vo
or ied
ere
60
drs. H
. K. Slu
iter
is voo
rzitter van h
et Co
llege van
Bestu
ur van
het o
pen
baar vo
ortgezet
on
derw
ijs in U
trecht. H
et op
enb
aar
voo
rtgezet on
derw
ijs bestu
urt tien
verschillen
de sch
olen
, verspreid
over
de stad
Utrech
t.
“Durf en collectieve
ambitie zijn nood-
zakelijke voorwaarden
voor een succesvolle
onderwijsvernieuw
ing.”
E. V
os, M
SM
is vice-voo
rzitter van h
et Co
llege van
Bestu
ur van
het F
riesland
Co
llege.
“Onderw
ijsvernieuwing:
vaak tegen de stroom of
trend in je allergieën serieus
nemen!”
‘Ik kan h
et en ik
weet w
aarom
’Praktijkgestu
urd
leren en
beo
ord
elen o
p h
et Friesland
College
Het
Frieslan
d C
ollege
werk
t m
et h
et o
nd
erwijsco
ncep
t ‘p
raktijk
gestuu
rd leren
’.
Kern
hiervan
is dat elk
leerpro
ces start in o
f vanu
it de p
raktijk
. Prak
tijkvragen
sturen
het leerp
roces. K
euzes, ervarin
gen en
interesses van
de cu
rsisten zijn
het
vertrekp
un
t. Ieman
d leert als h
ij daarvo
or k
iest. Als d
e situatie, d
e con
text, h
et pro
-
bleem
hem
zod
anig raak
t en m
otiveert, d
at hij erm
ee aan d
e slag wil, erin
wil fu
nc-
tion
eren. P
as dan
bestaat er d
e mo
gelijkh
eid van
‘transfer’. M
aar wat b
eteken
t prak
-
tijkgestu
urd
leren vo
or d
e beo
ord
eling?
Succesfacto
ren
In h
et concep
t ‘praktijkgestu
urd
leren’ zijn
praktijkvragen
bep
alend en
sturen
d vo
or elke
stap in
ieder leerp
roces. Ied
ere cursist krijgt d
e kans o
m van
af de eerste d
ag ervaringen
op
te doen
in p
raktijksituaties, o
m van
daaru
it vragen te (leren
) form
uleren
, ambach
telijke
vaardigh
eden
te trainen
, kennis te verw
erven en
zichzelf b
eter te leren ken
nen
. Keu
zes
maken
, reflecteren en
het o
ntw
ikkelen van
perso
onlijke kw
aliteiten zijn
voor d
it pro
ces
essentieel.
Door keu
zes te maken
neem
t een cu
rsist verantw
oord
elijkheid
en verb
indt h
ij zich aan
een
bep
aald p
robleem
. Reflectie o
p h
et eigen (leer)ged
rag en d
e effecten ervan
voor h
et han
de-
len zijn
de m
oto
r van ied
er leerpro
ces. Bij h
et ontw
ikkelen van
perso
onlijke kw
aliteiten gaat
het m
et nam
e om
het verm
ogen
‘bin
din
gen’ aan
te gaan en
zelfstandig te fu
nctio
neren
in
een so
ciale om
geving. D
it vermogen
geldt als een
van d
e belan
grijkste succesfacto
ren vo
or
een lo
opbaan
. In tegen
stelling to
t ambach
telijke vaardigh
eden
en ken
nis d
ie in sch
ool en
in
de b
eroep
scontext w
ord
en geleerd
, ontw
ikkel je perso
onlijke kw
aliteiten vo
oral d
oor in
ver-
schillen
de co
ntexten
te functio
neren
, zow
el bin
nen
als buiten
de sch
ool.
Het is van
belan
g o
m van
uit versch
illend
ein
valsho
eken n
aar het g
edrag
van een
cursist
te kijken en
te on
derzo
eken in
welke co
ntext
hij iets w
el of n
iet kan.
Onderw
ijs maken
63
wen
dbaar zijn
. Elk team
lid is b
ereid en
in staat o
m een
expertro
l te vervullen
.
Maar zeld
en d
urft een
scho
olb
estuu
r on
der
og
en te zien
dat h
et oo
ko
ver en u
it kan zijn
met
een sch
oo
l.
Sluiten
is op
tie
De start van
een n
ieuw
e school b
iedt een
schoolb
e-
stuur
de
mogelijkh
eid
om
sam
en
met
een
selecte
groep
experts een
ideaal te realiseren
en een
nieu
w
onderw
ijsconcep
t neer te zetten
.
Schoold
irecteuren
en sch
oolb
esturen
stoppen
pas veel
tijd en
energie in
het veran
deren
en o
ntw
ikkelen van
scholen
, als daar een
directe n
oodzaak vo
or is, b
ij-
voorb
eeld w
anneer d
e groep
ouders en
leerlingen
ver-
andert van
auto
chto
on n
aar alloch
toon. O
f wan
neer er
meer leerlin
gen zijn
gekom
en d
ie extra zorg en
onder-
steunin
g nodig h
ebben
. Of w
anneer h
et leerlingen
aan-
tal afneem
t en er p
ersonele p
roblem
en o
ntstaan
.
Vaak is h
et dan
te laat en lu
kt zo’n
verander- en
ont-
wikkeltraject n
iet meer, n
iettegenstaan
de alle in
span
-
nin
gen van
docen
ten en
schoolleid
ing. M
aar zelden
durft een
schoolb
estuur o
nder o
gen te zien
dat h
et
ook o
ver en u
it kan zijn
met een
school. M
aar een
school
sluiten
ís
een optie.
En so
ms
bied
t dat
de
mogelijkh
eid een
nieu
we sch
ool te b
eginnen
. Niet d
e
makkelijkste
weg,
wel
de
weg
die
we
in
Utrech
t
heb
ben
bew
andeld
.
62
Onderw
ijs maken
65
Kw
aliteit zichtb
aar mak
en
Op h
et Friesland C
ollege is d
e cursist actief b
etrokken
bij zijn
eigen b
eoord
eling. H
ij is ver-
antw
oord
elijk voor h
et aandragen
van ‘b
ewijslast’, to
ont aan
dat h
ij ‘het’ kan
en d
at hij w
eet
waaro
m. O
ok d
e (bero
eps)p
raktijk is actief betro
kken b
ij de b
eoord
eling. B
edrijven
uit d
e
regio
den
ken
mee
in
het
operatio
naliseren
van
kern
com
peten
ties, fu
nctio
neren
als
opdrach
tgever van p
restaties en sp
elen een
substan
tiële rol b
ij de b
eoord
eling, d
ie intersu
b-
jectief van aard
is: het is van
belan
g om
vanuit versch
illende in
valshoeken
naar h
et gedrag
van een
cursist te kijken
en te o
nderzo
eken in
welke co
ntext h
ij iets wel o
f niet kan
.
Beo
ord
elen, to
etsen geb
eurt altijd
om
kwaliteit zich
tbaar te m
aken. M
aar de red
enen
hier-
voor ku
nnen
verschillen
d zijn
. Feedback geven
in een
leerpro
ces is een an
dere vo
rm van
beo
ord
elen dan
het
geven van
een
‘ein
dto
ets’. D
aarom
m
aken w
e ondersch
eid tu
ssen
beo
ord
elen o
m te leren
en b
eoord
elen o
m te b
eslissen. B
eoord
elen o
m te leren
gaat over
alle activiteiten d
ie de cu
rsist feedback geven
, gericht o
p h
et geven van
inhoud, rich
ting en
verdiep
ing aan
het leerp
roces. B
eoord
elen o
m te leren
is ontw
ikkelingsgerich
t. De eigen
ontw
ikkeling, d
e vergelijking m
et jezelf is hier h
et uitgan
gspunt. B
eoord
elen o
m te b
eslissen
gaat over h
et toetsen
aan een
vooraf gesteld
e norm
en is gerich
t op h
et resultaat. B
eoord
e-
len o
m te b
eslissen ken
t uitslu
itend d
e uitko
msten
‘geslaagd’ en
‘niet geslaagd
’.
Het is van
belan
g om
bij h
et vorm
geven van
beo
ord
elingssitu
aties het o
ndersch
eid tu
ssen
leren en
beslissen
te blijven
maken
. Het verw
arren van
‘ontw
ikkelen’ m
et ‘verzilveren’ leid
t
tot vo
or d
e cursist o
nduid
elijke situaties en
frustreert h
et leerpro
ces. Feedback w
ord
t dan
ervaren als afreken
en en
maakt d
e cursist ko
psch
uw
voor h
et maken
van fo
uten
.
Span
nen
d en
gericht
Beo
ord
elen o
m te leren
is het p
roces van
laten d
oen
, ruim
te geven en
volgen
, feedback
en
reflectie. De cu
rsist word
t uitged
aagd en
tegelijkertijd
met ru
st gelaten. H
ij krijgt d
e kan
s
om
fouten
te mak
en en
te experim
enteren
. Confro
ntaties zijn
gericht o
p gro
ei, presen
taties
zijn er o
m te laten
zien w
at je kunt en
af te sluiten
. Zo w
ord
t een leerp
roces sp
annen
d en
gericht. O
p vaste m
om
enten
besp
reekt d
e cursist aan
de h
and van
het m
ateriaal in zijn
portfo
lio zijn
voortgan
g en o
ntw
ikkelin
g. Aan
de h
and van
de leer- en
ontw
ikkelin
gslijnen
stelt hij vast w
aar hij staat, w
at volgen
de stap
pen
kunnen
zijn en
of h
ij toe is aan
een
beo
ord
eling o
m te b
eslissen: d
e beo
ord
eling van
de k
ernco
mpeten
ties die b
ij het leertra-
ject horen
.
Oo
k bij h
et beo
ord
elen o
m te b
eslissen, lig
th
et initiatief en
de b
ewijslast b
ij de cu
rsist.
Beo
ord
elen o
m te b
eslissen is d
e vaststelling d
oor d
eskundigen
of d
e cursist kern
com
peten
-
ties met su
cces toep
ast en vo
ldoet aan
de vo
oraf gefo
rmuleerd
e criteria. De b
eoord
eling
moet d
uid
elijk maken
of d
e cursist vo
ldoen
de in
staat is om
te den
ken en
te han
delen
op h
et
vooraf b
eschreven
niveau
en o
f hij in
staat is te reflecteren o
p d
e beh
aalde resu
ltaten in
situ-
aties die kritisch
zijn. B
eoord
elen o
m te b
eslissen rich
t zich u
itsluiten
d o
p h
et resultaat. H
et
64
Op
zoek
naar ru
imte
voo
ro
nd
erwijs-
inn
ovatie
Naw
oord
Inn
ovatie vo
lgens V
an
Da
le, 12e h
erziene d
ruk
inn
ovatie
(v.) [Lat. innovatio
], 1in
voerin
g van iets n
ieuw
s; 2nieu
wig-
heid
; 3tech
nisch
e, industriële vern
ieuw
ing: d
it kabin
et stimuleert d
e
innovatie in
de eigen
industrie o
nvo
ldoen
de. in
no
vatief(b
n.), sam
en-
han
gend m
et, gericht o
p, geïn
teresseerd in
nieu
wigh
eden
: innovatieve
ideeën
. in
no
vatiepro
gramm
a(o
.), pro
gramm
a ter
stimulerin
g van
innovatie. in
no
veren(in
noveerd
e) [<Fr. in
nover], 1 (o
verg; h. geïn
no-
veerd) als n
ieuw
igheid
invo
eren; 2 (o
noverg; is geïn
noveerd
) zich ver-
nieu
wen
: Wolkers in
noveert vo
ortd
uren
d.
Deze
bu
nd
el van
h
et N
etwerk
N
ieuw
O
nd
erwijs
bevat zestien
mo
oie, in
spireren
de verh
alen o
ver
on
derw
ijsinn
ovatie. D
e auteu
rs zijn (in
tegenstel-
ling
tot
mijzelf)
men
sen
uit
de
prak
tijk,
die
er
iedere
dag
voo
r zo
rgen d
at h
un
sch
oo
l ‘d
raait’.
Naast d
ie dagelijk
se hek
tiek slagen
ze er geluk
kig
in o
m o
ver de lan
ge termijn
na te d
enk
en, zo
blijk
t
uit d
eze bu
nd
el.
Het b
eeld d
at uit d
e bijd
ragen o
mhoog ko
mt, is vrij
consisten
t. Alle b
etrokken
en ervaren
het N
ederlan
dse
onderw
ijs als een veld
in tran
sform
atie, wat vaak in
cri-
sisachtige term
en w
ord
t besch
reven. D
e ontw
ikkeling is
Onderw
ijs maken
67
is het m
om
ent van
‘verzilveren’, d
at eigenlijk geen
verrassingen
voor d
e cursist m
eer mag
opleveren
. Het b
eoord
elen o
m te b
eslissen w
ord
t vorm
gegeven in
pan
elgesprekken.
Co
mp
etent zijn
Een
pan
el w
ord
t gevo
rmd
door
ieman
d
uit
de
praktijk,
een
docen
t (n
iet de
eigen
coach
/men
tor) en
een secretaris/vo
orzitter. T
ijden
s een p
anelgesp
rek word
t vastgesteld o
f
de cu
rsist de kern
com
peten
ties die b
eoord
eeld w
ord
en, effectief kan
toep
assen. H
et ‘bew
ijs-
materiaal’ h
iervoor kan
bijvo
orb
eeld b
estaan u
it afgesloten
pro
jecten en
them
a’s, resultaten
van d
eelnam
e aan kritisch
e settings en
/of assessm
ents, geleverd
e prestaties en
/of p
ositieve
reacties van leid
inggeven
den
in p
raktijksituaties. O
ok b
ij het b
eoord
elen o
m te b
eslissen, ligt
het in
itiatief en d
e bew
ijslast bij d
e cursist. H
ij bep
aalt of h
ij toe is aan
een b
eoord
eling o
m
te beslissen
en h
ij selecteert het b
ewijsm
ateriaal uit zijn
portfo
lio, n
u vo
or h
et examen
dos-
sier.
‘Ik kan
het en
ik weet w
aa
rom’ is d
e bondigste o
msch
rijving van
com
peten
t zijn (A
lex van
Em
st, APS). ‘Ik ka
n h
et’ is in situ
aties buiten
de b
eoord
eling al o
f niet b
ewezen
en w
ord
t
door h
et pan
el form
eel vastgesteld. ‘Ik w
eet wa
arom
’ is de kern
van een
pan
elgesprek en
doorslaggeven
d vo
or d
e beo
ord
eling. E
en n
egatieve beo
ord
eling b
etekent d
at de cu
rsist bij
de vo
lgende ro
nde p
anelgesp
rekken o
pnieu
w kan
beslissen
of h
ij het p
anel gaat laten
zien,
dat h
ij nu w
el vold
oen
de in
huis h
eeft. Iedere cu
rsist heeft ged
uren
de zijn
opleid
ingstijd
één
keer per h
alf jaar de gelegen
heid
om
zich aan
te meld
en vo
or een
pan
elgesprek.
Zo o
ntstaat een
voor d
e cursist in
zichtelijk exam
endossier d
at als het co
mpleet is, als d
e
kernco
mpeten
ties en stages p
ositief b
eoord
eeld zijn
en even
tueel aan
vullen
de to
etsen zijn
afgelegd, rech
t geeft op h
et dip
lom
a of o
p een
of m
eer certificaten.
66
drs. F. N
auta
is voo
rzitter van d
e stichtin
g
Ned
erland
Ken
nislan
d en
secretaris
van h
et Inn
ovatiep
latform
.
het b
eroep
van in
novato
r dat je d
e om
geving o
vertuigt van
het n
ut van
de vern
ieuw
ing. W
ie
daar n
iet toe b
ereid is, kan
beter een
andere ro
l zoeken
, bijvo
orb
eeld d
ie van zeu
rende
stuurm
an aan
wal. H
et is nogal arro
gant o
m d
e perso
nen
die je w
ilt overtu
igen o
p vo
orh
and
te bestem
pelen
als men
sen d
ie het n
ooit zu
llen sn
appen
. Geen
wonder d
at er niet gelu
isterd
word
t, zou ik tegen
deze ‘slach
toffer-vern
ieuw
ers’ willen
zeggen.
Stand
aard zo
u ik d
e regel w
illen vo
orstellen
dat o
ng
eveer vijjftig p
rocen
t van alle
inn
ovatieve p
rojecten
ho
ort te ‘m
islukken
’.
Inn
ovatiearran
gemen
t
Een
bergb
eklimm
er die m
et verouderd
e mid
delen
een n
og h
ogere M
ount E
verest moet
beklim
men
met veertig kilo
extra ballast: d
at is geen o
pw
ekkend b
eeld. Ik kan
me vo
orstel-
len d
at een aan
tal van d
e auteu
rs daar n
iet vrolijk van
word
t en d
aarom
vraagt om
radicale
systeemin
grepen
. Dat sp
reekt me aan
, mits er geen
oude fo
uten
gemaakt w
ord
en. Z
elf ben
ik een rad
icaal tegenstan
der van
radicale h
ervorm
ingen
die van
boven
af opgelegd
word
en.
Er liggen
nogal w
at baan
breken
de sch
oolco
ncep
ten o
p h
et Ned
erlandse o
nderw
ijskerkhof
die to
p-d
ow
n in
gevoerd
werd
en, w
aar vele men
sjaren w
erk en vele kam
erdeb
atten aan
ver-
spild
zijn.
Succesvo
lle vernieu
win
g begin
t altijd klein
en ko
mt altijd
van o
nderaf, krijgt kritisch
e massa,
stijgt op en
word
t vervolgen
s bestu
urlijk vastgesteld
als de n
ieuw
e dagelijkse p
raktijk. Het
radicale zit w
at mij b
etreft in d
e kunst van
het lo
slaten, in
het o
rganiseren
van d
e bestu
ur-
lijke condities o
m vern
ieuw
ing van
ondero
p te faciliteren
. Noem
het een
innovatiearran
ge-
men
t. Het is een
contract tu
ssen d
e min
ister en een
aantal in
divid
uele sch
olen
, waarin
de
scholen
de ru
imte krijgen
om
te innoveren
. Ze m
ogen
aangeven
van w
elke ergerlijke,
absu
rde en
hin
derlijke regels ze b
evrijd w
illen w
ord
en. O
mgekeerd
geven d
e scholen
een
aantal garan
ties die gaan
over een
verantw
oord
e bested
ing van
belastin
ggeld en
de kw
aliteit
van h
et geleverde o
nderw
ijs.
Maak o
ok sam
en afsp
raken o
ver de d
efinitie van
succes en
over h
et verspreid
en van
best
practices. Stan
daard
zou ik d
e regel willen
voorstellen
dat o
ngeveer vijjftig p
rocen
t van alle
innovatieve p
rojecten
hoort te ‘m
islukken
’, dat w
il zeggen: iets an
ders o
plevert d
an ver-
wach
t. Als d
at percen
tage lager ligt, is er te risicoarm
geëxperim
enteerd
. De ku
nst is d
an w
el
om
van d
ie mislu
kkingen
te leren, m
aar die vaard
igheid
is nog m
aar mager o
ntw
ikkeld in
de
publieke secto
r. Stel de sp
elregels vast in o
verleg met d
e Tw
eede K
amer en
de R
ekenkam
er,
zodat d
e vijftig pro
cent ‘m
islukkin
gen’ o
ok een
succes zijn
.
Zo’n
vorm
van ea
rned
au
tonom
ybeteken
t dat sch
olen
aan h
et begin
van d
e beklim
min
g in
ieder geval h
un veertig kilo
ballast kw
ijt zijn. D
aarna is h
et aan h
un in
ventiviteit o
m d
e
andere b
elemm
eringen
naar d
e top te o
mzeilen
. Ik heb
er alle vertrouw
en in
dat ze d
aar
dan
kzij vele mislu
kkingen
uitein
delijk in
gaan slagen
.
Onderw
ijs maken
69
die van
een trad
itioneel geo
rganiseerd
veld, geb
aseerd o
p in
dustriële p
rincip
es, naar iets
‘nieu
ws’, iets w
at beter p
ast bij d
e kennissam
enlevin
g die w
e de afgelo
pen
dertig jaar gew
or-
den
zijn.
Het gaat o
m een
inhaalslag: d
e samen
leving is veran
derd
en h
et onderw
ijs holt er h
ijgend
achteraan
. Dat b
lijkt ook u
it de statistieken
. Ons lan
d h
eeft op o
nderw
ijsgebied
de afgelo
pen
dertig jaar een
koppositie in
geruild
voor een
plekje ach
terin d
e Euro
pese m
idden
moot. H
et
opleid
ingsn
iveau van
nieu
we gen
eraties is te laag, de u
itval is (met n
ame aan
de o
nderkan
t)
veel te hoog, d
e kwaliteit van
het o
nderw
ijs is niet lan
ger excellent en
de o
nderw
ijsbeste-
din
gen zijn
de laagste van
Euro
pa.
HB
O-p
lus
Er is gelu
kkig ook go
ed n
ieuw
s: er is nam
elijk een gro
eiende m
aatschap
pelijke erken
nin
g
voor h
et belan
g van excellen
t onderw
ijs. Er is een
bred
e consen
sus gegro
eid d
at de to
e-
kom
st van N
ederlan
d n
iet ligt in d
elfstoffen
, landbouw
pro
ductie o
f industriële p
roductie,
maar in
het in
tellectuele, creatieve en
ondern
emen
de p
oten
tieel van o
nze b
evolkin
g. Feite-
lijk zijn w
e een lan
d van
16 miljo
en ken
nisfab
rieken en
de gro
te vraag is hoe w
e het p
oten
-
tieel van d
ie fabrieken
bij elkaar gen
om
en zo
groot m
ogelijk m
aken.
Het h
oo
rt bij h
et bero
ep van
inn
ovato
r dat je
de o
mg
eving
overtu
igt van
het n
ut van
de
vernieu
win
g.
Dat kan
niet zo
nder go
ed o
nderw
ijs, wat zeg ik, d
at kan n
iet zonder excellen
t onderw
ijs. Dat
gaat niet alleen
over een
smalle to
p, m
aar ook o
ver een b
rede su
bto
p en
een sterke b
asis.
Net als in
andere E
uro
pese lan
den
zullen
we ten
min
ste vijftig pro
cent van
onze h
uid
ige
generatie sch
olieren
naar H
BO
-plu
s niveau
moeten
bren
gen en
de u
itval aan d
e onderkan
t
drastisch
terug m
oeten
bren
gen.
Mo
un
t Everest b
eklim
men
Uit d
e bijd
ragen b
lijkt dat er geb
rek aan ru
imte is vo
or in
novatie. Veel au
teurs vragen
om
‘radi-
cale ingrep
en’. D
e bestaan
de regelgevin
g word
t als te gedetailleerd
en verlam
men
d ervaren
.
Het o
nderw
ijsveld w
ord
t geconfro
nteerd
met (veel) h
ogere eisen
uit d
e samen
leving, m
aar
heeft n
iet de ru
imte o
m avo
ntu
urlijk te zo
eken n
aar nieu
we m
ogelijkh
eden
. Het is o
ngeveer
hetzelfd
e als aan een
bergb
eklimm
er vragen o
m d
e Mount E
verest te beklim
men
met ap
para-
tuur en
kledin
g uit d
e jaren zeven
tig, terwijl d
e top een
kilom
eter verhoogd
is en d
e klimm
er
veertig kilo extra gew
icht m
ee moet zeu
len. D
at is een recep
t voor veel fru
straties.
Anderzijd
s tref ik, als relatieve buiten
staander in
het o
nderw
ijsveld, iets te vaak o
nderw
ijs-
vernieu
wers d
ie zwelgen
in d
e rol van
lijden
de leid
er. Zijzelf zien
wel h
oe h
et anders m
oet,
maar d
e om
geving, o
h d
ie dom
me o
mgevin
g, die sn
apt er h
elemaal n
iets van en
zal het o
ok
nooit sn
appen
. Ik heb
het d
aar eerlijk gezegd w
el mee geh
ad, m
et dat gezeu
r. Het h
oort b
ij
68
De h
eer drs. F. N
auta
is voorzitter van
de stich
ting N
ederlan
d
Ken
nislan
d en
secretaris van h
et
Innovatiep
latform
.
Mevro
uw
J. M. d
e Rid
der
is lid van
het C
ollege van
Bestu
ur van
SintLu
cas in B
oxtel.
j.de.rid
der@
sintlu
cas.nl
De h
eer drs. S. Slagter
is voorzitter van
het C
ollege van
Bestu
ur
van Sch
olen
groep
Christelijk O
nderw
ijs
Zw
olle / K
ampen
/ Dro
nten
. Scholen
groep
Christelijk O
nderw
ijs bestaat u
it acht
scholen
voor V
oortgezet O
nderw
ijs en tw
ee
scholen
voor P
raktijkonderw
ijs.
s.slagter@agn
ietenco
llege.nl
Mevro
uw
drs. H
. K. Slu
iter
is voorzitter van
het C
ollege van
Bestu
ur
van h
et open
baar vo
ortgezet o
nderw
ijs in
Utrech
t. Het o
pen
baar vo
ortgezet o
nderw
ijs
bestu
urt tien
verschillen
de sch
olen
,
verspreid
over d
e stad U
trecht.
rsluiter@
bcvo
.nl
Mevro
uw
E. C
. M. U
yten
daal
is adviseu
r Voortgezet O
nderw
ijs bij K
PC
Gro
ep.
e.uyten
daal@
kpcgro
ep.n
l
De h
eer pro
f. dr. M
. Verm
eulen
is directeu
r van h
et Ruud d
e Moor C
entru
m
voor p
rofessio
naliserin
g van
onderw
ijsgevenden
(Open
Universiteit
Ned
erland). Teven
s is hij h
oogleraar
onderw
ijssocio
logie en
Acad
emic D
irector
van d
e school vo
or strategisch
onderw
ijsman
agemen
t van d
e Tias
Busin
ess School.
marc.verm
eulen
@ou.n
l
Mevro
uw
E. V
os, M
SM
is vice-voorzitter van
het C
ollege van
Bestu
ur van
het Frieslan
d C
ollege.
l.vos@
fcroc.n
l
De h
eer dr. C
. M. W
igman
s
is voorzitter van
College van
Bestu
ur van
Scope Sch
olen
groep
, Alp
hen
aan d
en R
ijn
e.o. cw
i@gh
lyceum
.nl
Onderw
ijs maken
71
Lijst met au
teurs
De h
eer P. J. H. D
erikx
vorm
t de C
entrale D
irectie van Sign
um
in
’s-Herto
genbosch
. Signum
verzorgt p
rimair
onderw
ijs op tw
eeëntw
intig sch
olen
,
waarvan
één vo
or sp
eciaal onderw
ijs en
voert d
e directie vo
or d
e Stichtin
g
Peu
terspeelzalen
's-Herto
genbosch
met 34
peu
terspeelzalen
.
p.d
erikx@sign
um
onderw
ijs.nl
De h
eer B. J. F. F
ransen
is voorzitter van
het C
ollege van
Bestu
ur
van W
ellantco
llege. Het W
ellantco
llege is
de gro
otste agrarisch
e onderw
ijsinstellin
g
van N
ederlan
d m
et dertig vestigin
gen in
West- en
Mid
den
-Ned
erland.
bjf.fran
sen@
wellan
t.nl
De h
eer drs. C
. Free
is algemeen
directeu
r van K
onin
g Willem
I
College / Sch
ool vo
or d
e Toeko
mst en
voorzitter van
het C
onso
rtium
voor
Innovatie.
c.free@kw
1c.nl
De h
eer drs. J. G
ispen
is voorzitter van
het C
ollege van
Bestu
ur
van d
e Stichtin
g Christelijk V
oortgezet
Onderw
ijs te Utrech
t (CV
O) en
van d
e
Stichtin
g Pro
testants C
hristelijk O
nderw
ijs te
Utrech
t (PCO
U).
l.loef@
bco
u.n
l
Mevro
uw
drs. A
. Ham
oen
is lid van
het C
ollege van
Bestu
ur van
RO
C
Ein
dhoven
.
anto
inette.h
amoen
@ro
ceindhoven
.nl
De h
eer drs. C
. Ho
rsman
is coörd
inato
r van h
et pro
ject Q5
(stimulerin
g kwaliteitszo
rg VO
).
c.horsm
an@
plan
et.nl
De h
eer drs. R
. van K
erkvo
ord
en
is senio
r consu
ltant b
ij CBE C
onsu
ltants te
Am
sterdam
.
r.vankerkvo
ord
en@
cbe.n
l
De h
eer drs. R
. H. A
. M. K
raakm
an
is voorzitter van
de R
aad van
Bestu
ur van
Ons M
iddelb
aar Onderw
ijs (OM
O). O
MO
is
het sch
oolb
estuur van
45 scholen
voor
voortgezet o
nderw
ijs in N
oord
-Brab
ant.
bestu
ur@
om
o.n
l
De h
eer drs. H
. W. Laan
is lid van
het C
ollege van
Bestu
ur van
Stichtin
g Carm
elcollege te H
engelo
.
laan@
carmel.n
l
De h
eer drs. L. Len
ssen
is voorzitter van
het C
ollege van
Bestu
ur
van R
OC A
SA en
voorzitter van
de R
aad
van To
ezicht van
de Stich
ting C
hristelijk
Voortgezet O
nderw
ijs te Utrech
t (CVO
);
initiato
r van h
et Netw
erk Nieu
w O
nderw
ijs.
llenssen
@asa.n
l
De h
eer W. P. Litto
oij
is bestu
ursm
anager van
CVO
Rotterd
am
e.o. C
VO
Rotterd
am is een
schoolveren
iging vo
or V
oortgezet
Onderw
ijs met 11 sch
olen
in en
om
Rotterd
am, ru
im 45 vestigin
gen en
22.000
leerlingen
.
wp.litto
oij@
cvo.n
l
70
Co
lofo
n
Deze u
itgave is tot stan
d geko
men
op in
itiatief van h
et Netw
erk Nieu
w O
nderw
ijs. De au
teurs van
de artikelen
in d
eze bundel zijn
allen actief b
ij dit N
etwerk b
etrokken
.
Uitgave: N
etwerk N
ieuw
Onderw
ijs
© 2004 N
etwerk N
ieuw
Onderw
ijs
Het co
pyrigh
t van d
e afzonderlijke teksten
beru
st bij d
e individ
uele au
teurs. A
lle rechten
voorb
ehouden
. Niets
uit d
eze uitgave m
ag word
en verveelvo
udigd
, opgeslagen
in een
geauto
matiseerd
gegevensb
estand, o
f open
-
baar gem
aakt, in en
ige vorm
of o
p en
ige wijze, h
etzij elektronisch
, mech
anisch
, door fo
toko
pieën
, opnam
en,
of o
p en
ige andere m
anier, ten
zij met verm
eldin
g van au
teur en
bro
n.
Red
actie en sam
enstellin
g: Martin
Slagter ( Tekstp
roducties, T
iel)
Ein
dred
actie: Leo Len
ssen
Om
slag en b
oekverzo
rging: V
ia Traiectu
m/E
rik Uiten
bogaard
(BN
O)
Dru
kwerk: d
rukkerij P
racticum
, Soest
Foto
’s: ter besch
ikking gesteld
door d
e auteu
rs
Foto
om
slag: deeln
emers R
OC A
SA To
erisme A
msterd
am, fo
to E
rik UIten
bogaard
Datu
m: vo
orjaar 2004
Oplage: 3.500
ISBN
90-76738-08-4
72
Top Related