Mens en Natuur
Groen als medicijn
Natuurbeleving dicht bij huis
Natuurspeelplaats Het Veldje leeft
Nordic walking over het Wekeromse Zand59ste jaargang - nummer 2, zomer 2008
Magazine voor leden en relaties van IVN
Gezonde natuur, gezonde mensen
www.ivn.nl
2
Zomer in Nederland. Koud is het niet, nat des te meer want het regent. Weer voor een dikke krant, een boek of een tijdschrift. Mens en Natuur, bijvoorbeeld. Ik logeer aan de kust. Het regent fors door en één tijdschrift is onvoldoende om de dag door te komen. Vroeger keken we de gaten in de wolken. Als je er een hemd van kon maken gingen we naar het strand. Zo eenvoudig is het tegenwoordig niet meer. Lui dagdroom ik weg. Heerlijk zo’n vakantie, geen computers en mobieltjes uit.En dan, het is al veel later, schrik ik wakker. Het is inmid-dels avond en ik zie meerdere hemden in de lucht.Naar zee dus. De mensen zijn op de vingers van één hand te tellen. Vogels zijn er volop, vooral scholeksters en meeu-wen. Vervolgens voltrekt zich een schouwspel om stil van te worden. De zon gaat elke dag onder, maar nu neem ik de tijd om er intens van te genieten. Het fascinerende spel van wolken, water en licht. Het is zomer.
Tekst en foto: Rob van de Bor(lid IVN Ede)
Zomergevoel
Wat geeft u een zomergevoel? Vertel het en laat het zien aan: [email protected]
3
> NATUUR EN LEEFOMGEVING
De natuur als medicijnDe gezonde effecten van natuur zijn sinds kort weer in de
mode. Geneest de natuur nou echt of denken we dat maar?
Dudeljoho, oewiet-oewietIedereen kent wel de roep van de wielewaal. In zijn digitale
cursus weet Nico de Haan van VogelkijkCentrum Nederland
nog veel meer te vertellen over deze en andere vogels. IVN-
leden krijgen een fl inke korting.
Vlinders in NederlandNederland telt meer dan tweeduizend soorten vlinders.
Maar het worden er steeds minder, weet De Vlinderstich-
ting, die zich al 25 jaar inzet voor de vlinders in ons land.
> V ERENIGING EN V RIJWILLIGER S
De natuur is overal, ook midden in de stad.In de Eindhovense projecten ‘Natuur als Buur’ en ‘Samen
de Natuur in’ zoeken buurtbewoners en mensen met een
verstandelijke handicap de natuurbeleving dicht bij huis.
> EDUC AT IE EN COMMUNIC ATIE
Natuurlijk bewegen De natuur heeft een positief effect op de gezondheid van
mensen. Het IVN is actief bezig met het onderwerp en wil
volwassenen en kinderen vooral aanzetten tot meer bewe-
gen in de natuur.
> JEUGD EN JO NGEREN
Vrij spel voor natuur en kinderenAl meer dan 25 jaar spannen Marianne van Lier en Willy
Leufgen zich in om natuur dichter bij mensen en vooral ook
bij kinderen te brengen. Op Het Veldje is dat goed gelukt.
De natuurspeelplaats, midden in een Nijmeegse woonwijk,
heeft weinig speeltoestellen en veel natuur.
WoesteLand zomerkampen WoesteLand slaat deze zomer weer op verschillende plek-
ken kamp op. Op Vlieland bijvoorbeeld, waar WoesteLan-
ders op een moderne manier kunst gaan maken.
Inhoud
Mens en Natuur59ste jaargang - nummer 2, zomer 2008
22
12
Vaste rubrieken
7 Thuis in de natuur
Piet Steltman: “Verwondering over de natuur”8 Uit het veld – provincies
20 Uit het veld – landelijk
24 Agenda
27 Gesignaleerd
28 Jubilea/Geslaagden
31 Bij ons in… Alphen aan den Rijn
16
4
18
22
14
12
16
28
4
Van groen word je beterMensen kunnen niet zonder natuur.
Buiten maakt je beter; groen is heilzaam,
zowel voor ons lichaam als voor onze
geest. Een open deur? Misschien, maar
het lijkt soms wel alsof stilaan wordt
vergeten van welke waarde de natuur is.
Voor volwassenen, maar zeker ook voor
kinderen. Samen met andere groene
organisaties proberen wij daarom de
jeugd terug te brengen naar de natuur;
niet voor niets een van de belangrijkste
speerpunten van ons beleid.
In ‘De groene hemel’ (NCRV Dokument)*
was onlangs te zien hoe we kinderen
leren zich te verwonderen over de na-
tuur. De documentaire is een ontroerend
portret van meester Bert Ydema, die
veertig jaar lang duizenden Amster-
damse kinderen schooltuinles gaf en
ze zo de liefde voor de natuur bijbracht.
Stadskinderen die nog nooit met hun
handen in de aarde hebben gewroet en
in de mooiste kleren naar de tuin komen,
vertelt de meester. “Ze mogen niet vies
worden, want dan worden ze ziek. Terwijl
vies er juist voor zorgt dat je niet ziek
wordt.” Meester Bert doelt letterlijk op
onze afweer. Maar fi guurlijk zegt hij veel
meer, in die paar zinnen.
‘Gezonde natuur, gezonde mensen’ was
ook het thema op de in maart gehouden
Inspiratiedag van IVN NatuurNetwerk.
Lees in deze editie van Mens en Natuur
over mooie projecten die op deze dag
voorbij kwamen. Natuurspeelplaatsen
bijvoorbeeld, zoals Het Veldje in Nijme-
gen. Voor kinderen de groene hemel en
dat middenin de stad.
Peter RomboutsVoorzitter IVN
* Op www.uitzendinggemist.nl is ‘De groene hemel’ nog te zien. Het boek en de DVD zijn verkrijgbaar bij de NCRV en de boekhandel.
Nat
uur
en le
efom
gevi
ng In Haarlem hebben senioren een ‘groenkamer´, Rotterdamse kinderen
mogen ravotten in de Speeldernis en bleekneuzen uit Amsterdam kunnen
vakantievieren in de duinen. Welke verbanden zijn er tussen natuur, lichaam
en geest?
De natuur maakt mensen weerbaarder tegen stress. Maar ook
een gebroken been geneest sneller als de patiënt uitzicht
heeft op een boom of grasveld, zo laten onderzoeken zien. De
positieve gevolgen van natuur op onze gezondheid zijn altijd
wel herkend. Honderd jaar geleden bouwden we tenslotte ook
al sanatoria en verzorgingshuizen in de bergen of de bossen;
daar vonden de zieken rust.
De gezonde effecten van natuur zijn sinds kort weer in de
mode. Geneest de natuur nou echt of denken we dat maar? De
Gezondheidsraad en de Raad voor Ruimtelijk, Natuurlijk en
Milieuonderzoek haalden in 2004 diverse onderzoeken door
de molen en concludeerden dat het verband tussen natuur en
het menselijke lichaam en de geest ´opmerkelijk en veelbelo-
vend´ is. Al zat er onderzoekstechnisch ook een berg bag-
ger tussen. Agnes van den Berg, omgevingspsycholoog van
Alterra en gepromoveerd op natuurbeleving, erkent dat er een
heleboel slap bewijs is voor de helende kracht van de natuur.
“Zoals onderzoek waarbij mensen naar een plaatje moeten
kijken en daarbij moeten aangeven of ze zich beter zouden
voelen als ze in die omgeving zouden zijn. Dat is een me-
ning. Daar zit natuurlijk wishful thinking in. Dat geeft zo veel
vertekening.” Wel overtuigend vindt de omgevingspsycholoog
onderzoek waarbij fysiologische zaken worden gemeten, zoals
hartslag en gezichtsspanning. Daarmee kunnen mensen im-
mers niet sjoemelen. Ze geniet ook van research die een heel
andere richting op gaat dan je verwacht. Zoals een test met
joggers die binnen en buiten op een renbaan moesten lopen.
Alhoewel de buitenbaan ruwer was en dus zwaarder, bleken
de joggers in de buitenlucht snellere rondjes te maken.
Veel aangehaald is het werk van Ulrich die in 1983 een experi-
ment opzette met ziekenhuispatiënten. Hij verdeelde 46 men-
sen die een galblaasoperatie hadden ondergaan in twee groe-
pen. De ene groep kreeg een kamer met uitzicht op een stenen
muur, de andere patiënten keken uit op bomen. Zij hadden
minder pijn, gebruikten minder pijnstillers en mochten eerder
naar huis. Het Martiniziekenhuis in Groningen geeft nu gevolg
aan dit soort bevindingen en werkt bij de nieuwbouw intensief
samen met Natuurmonumenten.
De natuur als medicijnDoor Ineke Noordhoff
4
Foto: Anneke van Leersum
Foto’s: Speeldernis
Natuur stimuleert Het is best lastig om overtuigend aan te tonen wat de na-
tuur met gezondheid doet, aldus Van den Berg. Onlangs liet
ze groepen kinderen in een sporthal spelen en daarna in
natuurspeeltuin de Woeste Weide. De week erna deden ze
dat in omgekeerde volgorde. De jongens bewogen in de hal
meer, zo bleek uit de stappentellers. Maar dat kwam mis-
schien omdat er in de Woeste Weide geen bal was om mee te
voetballen. Daarbij vertekenden de data omdat heel wat stap-
pentellers in het water vielen of per ongeluk gereset werden
tijdens een sluipgang in de bosjes. Toch durft Van den Berg
wel conclusies te trekken. “In de natuur deden de kinderen
meer verschillende spelletjes met elkaar dan in de sporthal.
Waarmee weer bewezen is dat de natuur creativiteit en fan-
tasie stimuleert. Juist dat ontdekken en zelf uitvinden tijdens
de jonge jaren is belangrijk voor het ontwikkelen van abstract
denken, zelfvertrouwen en zelfdiscipline.”
Groen levert veel opAlterra turfde in 2006 het aantal te dikke kinderen in wijken.
In stadswijken zonder groen vonden de onderzoekers 15
procent meer kinderen met overgewicht. Groen – mits toegan-
kelijk – daagt kinderen blijkbaar uit om te bewegen. Ook bij
volwassenen heeft groen een positieve werking. Onlangs ver-
geleek Van den Berg het cortisolgehalte van het speeksel van
dertig proefpersonen. De ene groep mocht na een stressvolle
taak een halfuurtje tuinieren, de andere groep ging een boek
lezen. Van tuinieren herstelden de mensen beter en sneller.
Ook bij ouderen van gemiddeld 83 jaar vergeleek de omge-
vingspsycholoog de mate van ontspanning in een kamer met
5
planten en in een zakelijk aangeklede ruimte. De ouderen in
de groenkamer waren positiever. Natuur kan ouderen sowieso
veel opleveren. De meeste goeie herinneringen blijken ge-
hecht te zijn aan natuurervaringen. Die komen bij het zien van
groen weer boven. Toch komen ze in veel tehuizen niet verder
in het ´aanbieden van natuur´ dan een uurtje bloemschikken
of een fi lm kijken. Een interessante pilot is het ‘natuurcircus’
van Stichting Veldwerk Nederland, dat met opgezette dieren,
bakken met planten en een verhaal van de ‘boswachter’ in
het bejaardenhuis een hoge score haalt op het activeren van
senioren door herinneringen aan vroeger.
Overigens blijkt fi lm wel een goed substituut voor echte na-
tuur. Virginia Lohr liet proefpersonen kijken naar plaatjes van
een stad met zakelijke objecten en andere met bomen. Ze
nam de bloeddruk op, de huidtemperatuur en vroeg de proef-
personen om te vertellen wat ze voelden. De mensen voelden
zich prettiger bij het zien van een stad met bomen. Die met
gespreide takken spanden de kroon. Dat plaatjes werken,
verbaast Van den Berg niet: “Dat is het psychologische effect.
De beelden zetten bepaalde hersenprogramma´s in gang.”
Ook allerlei kenmerken uit de natuur, zoals de kleur groen en
rondere vormen, kunnen zo´n effect losmaken. Daarom wordt
er druk geëxperimenteerd met natuurdesign in gebouwen.
Toen de bekende omgevingsonderzoekster Rachel Kaplan van
werkplaats veranderde ontdekte ze dat een groen uitzicht haar
veel productiever en vooral tevredener maakte. Ze experimen-
teerde verder en zette een plant naast het kopieerapparaat.
Ook dat bleek een goede invloed te hebben.
Niet alleen ziekenhuizen en werkgevers doen er verstandig
5
>>
666
aan dit soort noties te gebruiken, ook gemeenten kunnen er
hun voordeel mee doen. In een achterstandwijk in Chicago
ontdekten onderzoekers dat uitzicht op de natuur leidde tot
minder bij de politie geregistreerde misdrijven.
OergevoelMaar waarom werkt de natuur rustgevend? Vaak wordt
daarvoor terugverwezen naar het oergevoel van de mens.
´Liefde voor het leven´ is verbonden met de notie dat we voor
ons overleven zijn aangewezen op de natuurbronnen om ons
heen. Ook is natuur verbonden met ´er even uit zijn´ en relati-
vering. Daarnaast speelt verbondenheid met de omgeving een
rol. Sommige wetenschappers zien de kracht van de natuur
vooral in het vermogen tot herstel. Studeren bijvoorbeeld
vergt veel gerichte aandacht. De natuur biedt als tegenhanger
ongerichte impulsen en dat helpt dus de vermoeidheid tegen
te gaan.
Daarnaast is de neurobiologie recent verbanden op het spoor
gekomen die nieuw licht kunnen werpen op de invloed van
de natuur. De lijn loopt via aanvoer van dopamine naar de
hersens. Zodra de aanvoer van dopamine vermindert, treedt
gemakkelijker aandachtsmoeheid op. En er komt steeds meer
bewijs dat stress het gevolg is van aandachtsmoeheid, maar
precies weten de deskundigen nog niet hoe dat zit. Naast de
‘gevoelswaarde’ van natuur is er ook de fysieke invloed van
natuur op de samenleving. Groen vangt fi jnstof af, dempt
geluid en reguleert vocht en temperatuur in de lucht.
Terwijl dus steeds meer komt vast te staan dat natuur goed
is voor lichaam en geest van de mens en de balans in de sa-
menleving, komen we steeds minder buiten en wordt het land
geplaveid met asfalt en gebouwen. In 2003 kwamen Ameri-
kaanse kinderen in de leeftijd van 9 tot 12 jaar nog maar half
zo vaak buiten als in 1997. Computer, televisie en allerhande
digitale spelletjes zouden de jeugd teveel binnen houden.
Van de Nederlandse jeugd komt iets meer dan de helft (bijna)
nooit in de natuur. Het kabinet richt zich erop om mensen
meer naar buiten te krijgen. ´Ik investeer in scharrelkinderen
om hangjongeren te voorkomen´, zei minister Gerda Verburg
onlangs. Onder meer via Groen en de Stad probeert ze lagere
overheden en andere organisaties te laten zien hoe belangrijk
groen is. Inmiddels is een site opgetuigd (www.natuuren-
gezondheid.nl) met allerhande initiatieven. Zo komt er een
toplijst van gemeenten die goed bezig zijn, is er 45 miljoen
uitgetrokken voor extra natuureducatie. Ook de maatschappe-
lijke stages mogen een groene invulling krijgen.
Ineke Noordhoff is correspondente Drenthe
>>
“Verwondering over hoe alles met elkaar verbonden is”
“De natuur betekent voor mij zowel vreugde als een inspira-tiebron. Na een lange werkweek kan
ik mijn accu helemaal opladen door een
uurtje te gaan wandelen in een natuurge-
bied. Ik kan van het geheel van de natuur
genieten, me verwonderen over de totali-
teit, hoe alles met elkaar verbonden is.
Met buitenlandse natuurliefheb-bers ga ik graag naar het Thijsse-park, een ecopark in Amstelveen. Ik verbaas me steeds weer over de
diversiteit van het park. Na een wande-
ling van twee uur heb je heel Nederland
gezien. Een bijzondere buitenlandse na-
tuurbeleving was mijn reis naar nationaal
park Biolowicza in Polen. Dit regenwoud
is zo groot als de helft van Nederland. Ik
heb er oude eiken van wel driehonderd,
vierhonderd jaar gezien. En wisenten
en orchideeën om stil van te worden zo
mooi.
Mijn belangstelling voor natuur-behoud komt voort uit mijn over-tuiging. Onze omgeving is kwetsbaar en
het is onze taak om condities te schep-
pen waardoor de natuur zich kan ontwik-
kelen. Daarom vind ik het heel belangrijk
dat er goede voorlichting en educatie is.
Ik heb gezien hoe het planten van een
boom op een schoolplein kleuters be-
wust kan maken van de hele leefwereld
eromheen. Het kappen van een boom
betekent veel meer dan alleen een boom
die verdwijnt. Een gehele levensgemeen-
schap wordt beëindigd.
Mensen zijn anders gaan denken over natuurbehoud. We beseffen
steeds vaker dat we deel zijn van een
groter geheel. Vijftig jaar geleden gaf ik
al lezingen. Toen zeiden mensen dat ik
van Mars kwam, nu hangen ze aan mijn
lippen. Ook in het bedrijfsleven is een
omslag merkbaar: duurzaam onderne-
men, ‘cradle to cradle’, de natuur is hot.
Als we allemaal een steentje bijdragen,
kan een veranderingsproces ontstaan.
Goede natuurvoorlichting is de kunst om mensen stil te laten staan. Zorgen dat ze zich verwon-deren over de natuur. Als je dat
als gids kunt bewerkstelligen, dan is je
excursie geslaagd, ook al heb je geen
bijzonder plantje of beestje gezien. Het
is ook helemaal niet belangrijk om veel
namen van planten of dieren te kennen.
Het gaat erom dat je goed voor het voet-
licht kan brengen wat de noodzaak van
maatregelen is om de natuur een kans te
geven. Denk bijvoorbeeld aan het onder-
water laten lopen van landbouwgebie-
den. Je moet kunnen uitleggen waarom
dit nodig is en wat je ervoor terugkrijgt.
Natuureducatie en voorlichting is zowel
in de stad als in de buitengebieden
noodzakelijk. Ook daar waar veel natuur
voorhanden is, hebben mensen de be-
hoefte er meer van te weten. Gelukkig is
het IVN groter dan ooit tevoren. Daar ben
ik best trots op.
Anne-Marie Kirch is redactielid
Favorieten
Gebied: Dat was de Botshol, een waterrijk
moerasgebied in de omgeving van Amstel-
veen. En nu is het Beekvliet, een groot natuur-
gebied in de omgeving van Borculo.
Soort: Het roodborstje. Ik kan genieten van
dit levenslustige vogeltje, dat vrolijk kwettert
in de winter.
Informatiebron: Mijn vogelgids van 55 jaar
oud is voor mij onmisbaar. Die gids heeft
net zoveel natuurervaringen beleefd als ik.
Ook heb ik goede herinneringen aan mijn
tijd als presentator van het TV-programma ‘Ja
Natuurlijk!’.
Vrije tijd: Ik wandel en fi ets graag, en vind het
fi jn om mensen te ontmoeten.
Door Anne-Marie Kirch
Piet Steltman (Amsterdam, 19 april 1941)Is coördinator van Groenforum Nederland en directeur/eigenaar van Piet Steltman Produkties. Was 18 jaar directeur van het IVN. Getrouwd met Janny de Bruin. Drie kinderen: Marjan (41), Peter (38) en Ruud (36).
Thuis
in de natuur
Foto’s: Martine Sprangers
7
8
Uit het veldBerichten uit IVN, natuur, leef-omgeving, educatie en communicatiein de provincies
> GRO NINGEN
Groningse leerlingen barsten van de ideeën Een indrukwekkend aantal ideeën
liet begeleider Arjan Woertink zich
ontvallen, toen één van de twintig
groepen leerlingen van het voort-
gezet onderwijs in het kader van
Scholen voor duurzaamheid haar
presentatie hield in het provincie-
huis van Groningen. Dit voorjaar
werkten zo’n vijfhonderd leerlingen
van vijf scholen van VMBO tot VWO
in de provincie Groningen aan het
Provinciaal OmgevingsPlan (POP).
De provincie daagde de jongeren
uit om met frisse toekomstideeën te
komen. Bij elke presentatie waren
experts uitgenodigd om commen-
taar te geven. Pim de Bruijne, de
kersverse nieuwe gedeputeerde
voor wonen, welzijn en zorg, was blij
met de adviezen die het provinciaal
bestuur kreeg van de leerlingen.
Twintig vertegenwoordigers ontvin-
gen een oorkonde uit handen van
de gedeputeerde. De Statenfracties
kregen een dvd met de ideeën, ook
te zien op www.scholenvoorduur-
zaamheid.nl. Ze nemen deze aan
het eind van de zomer mee in hun
beoordeling van het POP.
> OV ERIJSSEL
Zilveren NatuursprokkelsZilver voor IVN-afdeling Hellendoorn-Nijverdal. Op 18 maart was het precies 25 jaar geleden
dat de eerste bijdrage verscheen van de natuurrubriek Natuursprokkels in huis-aan-huisblad
‘De Heuvelrug’. Nog steeds publiceert een schrijversgroep van de afdeling eens per twee
weken, sinds 1986 in het Twents Volksblad. Het jubileum vieren de schrijvers, van wie Anny
Alferink en Ton Kappert al 22 jaar actief zijn, met hun lezers. Ze gaan in hun vaste rubriek
in het Twents Volksblad in gesprek met trouwe lezers van de rubriek en een aantal bekende
mensen uit de gemeente. Daarbij zal natuur(beleving) het centrale thema zijn. Anny en Ton
hebben alle reacties van de afgelopen 22 jaar in schriftjes vastgelegd en kennen zo een aan-
tal mensen dat regelmatig heeft gereageerd.
> OV ERIJSSEL
Nestkastenproject in HardenbergIVN-afdeling Hardenberg-Gramsber-
gen onderhoudt goede contacten
met Ada Hofman, eigenaresse van
de beroemde vijvertuinen in Loo-
zen, gemeente Hardenberg. In het
vlinderseizoen telt Piet Smit van de
afdeling daar wekelijks de vlinder-
soorten. Op verzoek van mevrouw
Hofman heeft de afdeling in de
vijvertuinen nu ook een nestkasten-
project opgezet. Het zijn vooral me-
zenkasten, maar ook kastjes voor
de boomkruiper, grauwe vliegenvan-
ger, ringmus en spreeuw. De kastjes
zijn genummerd en alle voorzien
van de aanduiding ‘IVN’. Omdat de
tuin jaarlijks duizenden bezoekers
trekt is het nestkastenproject op
deze plaats mooie promotie voor de
IVN-organisatie, aldus de afdeling
Hardenberg-Gramsbergen.
> UT RECHT
Prijs voor Waterwerkgroep IVN Vecht & PlassenWaterwerkgroep IVN Vecht & Plassen heeft de
AGV-prijs gewonnen van het hoogheemraadschap
Amstel, Gooi en Vecht in de categorie belangheb-
benden. De werkgroep introduceerde de BISEL-
methode voor de bepaling van waterkwaliteit in
Nederland. Met deze aan de universiteit van Gent
ontwikkelde methode is het goed mogelijk om aan
de hand van gevonden waterbeestjes de kwali-
teit van het oppervlaktewater vast te stellen. De
methode is vooral geschikt voor studenten vanaf de
bovenbouw HAVO/VWO en voor volwassenen: BI-
SEL staat voor Biotic Index at Secondary Education
Level. BISEL betrekt mensen actief bij de waterkwa-
liteit in hun leefomgeving en het waterleven. De ac-
tiviteiten bieden daarmee veel aanknopingspunten
voor voorlichting rond herinrichting en herstel van
waterlopen. Door het registreren van de gegevens is
het mogelijk de ontwikkeling van de waterkwaliteit
in de tijd te volgen en zo de effecten van herinrich-
tingen zichtbaar te maken. Er zijn inmiddels plan-
nen om de BISEL-methode landelijk op te pakken
binnen het IVN als aanvulling op WATCH en er ook
internationaal mee aan de slag te gaan.
Informatie: www.ivnvechtplassen.org/bisel
> UT RECHT
Utrechtse estafette van start IVN-regiodirecteur Coby Adema en de Utrechtse wethouder Robert Giesberts gaven
half april in Oud-Amelisweerd in Bunnik het startsein voor de estafette ‘Stappen door
Utrechtse landschappen’. IVN-afdelingen geven twaalf weken de estafettestok door.
Wie wil zien wat Utrecht al heeft gedaan voor de ecologische hoofdstructuur en waar
nog knelpunten liggen, gaat mee op wandel- of fi etsexcursie en verkent onder leiding
van een ervaren IVN-natuurgids de wegen van de natuur. De estafette door de provincie
Utrecht wordt zondag 29 juni afgesloten in natuurpark Galecop in Nieuwegein.
Kijk voor meer informatie op www.ivn.nl/utrecht, mail [email protected] of bel (030) 2210599. > GELDERL A ND
Natuur in de Arnhemse ‘beleef-bibliotheek’Boeken, cd’s en computers genoeg in de bibliotheek. Om ook eens de tastbare natuur in huis te halen zocht de bibliotheek in Arnhem contact met het IVN in Arnhem. Het IVN reageerde enthousiast op het verzoek tot samen-werking. Een bibliotheekwerkgroep verzorgt nu de ‘beleefbibliotheek‘ die gericht is op de natuur dichtbij huis. Op een aantal zaterdagmiddagen is het IVN van 11.30 tot 15.00 uur pre-sent met educatieve (spel)materialen en de levende natuur. Het IVN verzorgt de activiteit en de bibliotheek tekent voor de public relations. Andere part-ners binnen de ‘beleefbibliotheek’, gericht op buitenactiviteiten, zijn regionale sportverenigingen en reisor-ganisaties. De groep is steeds te gast in een ander fi liaal. Wat in 2007 begon als een experiment staat voor dit jaar vast op de agenda. Beide partijen zijn enthousiast over het effect. Kinderen krijgen binnen de kans de natuur te ontdekken. Ook allochtone kinderen en ouders raken aan de praat met de IVN’ers.
> GELDERL A ND
Bloeiende LandjesWat een eindexamenproject van een natuurgidsencursus al niet in gang kan zetten. De werk-
groep Bloeiende Landjes van de IVN-afdeling Arnhem verandert braakliggende landjes in het
stedelijk gebied in fl eurige, bloemrijke terreintjes. Aangenaam voor passerende Arnhemmers
en aantrekkelijke pleisterplaatsen voor vlinders en bijen. Kinderen kunnen bovendien natuur
dichtbij huis beleven. De gemeente reageerde enthousiast op het initiatief van de natuurgid-
sen en verleent volop medewerking. De werkgroep Bloeiende Landjes maakt een zaaiplan
afgestemd op de grondsoort, bestelt het zaad en zaait het uiteindelijk in, samen met bewo-
ners uit de omgeving en collega-IVN’ers van de afdeling. En zo kleurde het veldje onderaan
de trappen van station Arnhem-Zuid twee jaar geleden al vrolijk roze, wit, geel blauw en paars
dankzij een prachtig wilde bloemenmengsel. In de winter van 2007 werd op hetzelfde veldje
rogge gezaaid en afgelopen zomer geoogst. In Presikhaaf stond dit voorjaar een landje op de
agenda met een speciaal wildebloemenmengsel van onder andere korenbloemen, klaprozen,
bolderik, gele ganzenbloemen en kamille. Bij deze activiteit kwamen buurtbewoners helpen.
Mensen van de moskee aan de overkant verzorgden ook de koffi e.
9Foto: Maria Pompe
10
> GELDERL A ND
Natuurkennis digitaal Hoe leg je vast wat vrijwilligers in
een bepaald gebied over de fl ora
en fauna weten? Hoe benut je die
kennis?
Het waterschap Rijn en IJssel nam
het initiatief om verspreidingsgege-
vens van populaties planten en die-
ren met vrijwilligers te delen. Ook
gemeente en provincies stapten in.
De gezamenlijke inventarisatie en
archivering van gegevens zorgen
voor een breder beeld en een betere
bescherming en ontwikkeling van
kwetsbare populaties planten en
dieren. Het waterschap heeft de
Stichting Staring Advies opdracht
gegeven om het project verder uit
te voeren. Deelnemende partijen is
onder andere IVN-afdeling Oude IJs-
selstreek. Acht gidsen nemen deel
aan een pilot-cursus om te leren
werken met natuurdatabank KISAL:
Kennis- en InformatieSysteem Ach-
terhoek en Liemers. Het Fonds IVN
NatuurNetwerk kende een subsidie
toe van 1500 euro.
Meer weten? www.ivn.nl/gelderland of www.staringadvies.nl
> ZUID - HO LL A ND
Delfts GroenWinkelend publiek genoot in de Delftse Choorstraat in mei van
de tentoonstelling Delfts Groen. In de etalages van diverse
winkels waren natuur- en landschapsbeelden te zien met
de persoonlijke verhalen van de ondernemers. De beelden
gingen vergezeld van een stukje bijpassende ‘echte natuur’,
zoals een bloesemtak of een handjevol kastanjes, en weetjes
over het natuuritem. Delfts Groen werd georganiseerd ter
gelegenheid van het 25-jarig jubileum van IVN Delft e.o. Voor
Daphne Teeling en Esmeralda Michielsen was het project
ook de afsluiting van hun natuurgidsenopleiding. Met Delfts
Groen wilden ze
de natuur naar de
mensen halen en
de toevallige pas-
sant verbazen en
verwonderen met
al het moois dat
het Delfts Groen
te bieden heeft.
> ZUID - HO LL A ND
Dop uit de dopZelf een cursus volgen en
tegelijkertijd een eigen cursus
opzetten: dat was de insteek van
DOP, de opleiding voor docenten
van IVN-natuurgidsencursussen.
Deze docentenopleiding, vorig
jaar gegeven aan zeven teams
in Noord- en Zuid-Holland en
Utrecht, pakte zo goed uit dat de
Begeleidingscommissie voor de
Natuurgidsencursussen (BCN)
ideeën en aanpak gebruikt om
een landelijk opleidingsplan
vorm te geven. De docentenoplei-
ding omvatte zeven zaterdagen
en werd verzorgd door de BCN-ers
uit Zuid Holland, ondersteund
door vrijwilligersconsulenten van
de provinciale consulentschap-
pen in de deelnemende provin-
cies.
Met de ervaringen uit deze cursus
zijn inmiddels zes natuurgid-
sencursussen voorbereid. Twee
Utrechtse afdelingen hebben
besloten om samen één cursus
te gaan verzorgen. Eind dit jaar
volgt een terugkomdag voor de
cursisten om de eigen docenter-
varingen uit te wisselen.
> ZEEL A ND
Veenmosrietveld op Noord-Beveland Veenmos verwacht je niet gauw op Noord-Beveland. Toch is het er al
dertig jaar. Dankzij boer Rinus de Regt. Het Nationale Natuurfonds
kende De Regt in 2007 de Nationale Natuurprijs toe voor zijn inzet om
van landbouwgrond prachtige natuur te maken.
Op Noord-Beveland liggen vele inlagen aan de Oosterschelde; dat zijn
gebieden tussen een zeedijk en een extra dijk, aangelegd omdat de
zeewering niet voldoende werd vertrouwd. Op Noord-Beveland heet
zo’n inlaag een kuup. De Westelijke Kuup bij Colijnsplaat is zo’n 13 ha
grote inlaag waarin aanvankelijk al veenmos voorkwam. Boer Rinus
de Regt is dertig jaar geleden begonnen om van het toen hoofdzake-
lijk als landbouw- en weidegrond gebruikte gebied prachtige natuur
te maken. Het zoetwaterpeil is drastisch verhoogd waardoor het veen-
mos in het ontstane natte natuurgebied uitstekend gedijt. Daarnaast
zijn op enkele plaatsen putten uitgegraven zodat er ook open stukken
water blijven. De Regt: ”Op plaatsen heeft het veenmos al een pakket
van 1.30 meter dik trilveen gevormd. Trilveen is vaak sterk genoeg om
op te lopen, maar het golft bij elke beweging. Het kan een veelvoud
van het eigen gewicht aan water opnemen”.
De inlaag is niet voor publiek toegankelijk en dat maakt het voor de
vele vogels, zoals de roerdomp, tot een eldorado. Vanaf de dijk en
vanuit de vogelkijkhut levert het een prachtig gezicht op.
> BR A B A NT
Nieuwe jas voor natuurgidsencursus IVN Uden en OssDe Natuurgidsencursus is een stevig fundament
van vele IVN-afdelingen in Nederland. Toch zien
veel potentiële natuurgidsen op tegen het volgen
van de omvangrijke en langdurige cursus. De IVN-
afdelingen Uden en Oss zochten daarom met suc-
ces naar een andere opzet. “We hebben gekozen
voor een experimentele opzet in twee delen”, laat
oud-voorzitter van IVN Oss Maarten Decates weten.
“Als toelatingseis voor de Natuurgidsencursus heb-
ben we de Vier Seizoenencursus gesteld. Dit is een
laagdrempelige cursus van een jaar die de cursis-
ten op een ongedwongen manier met natuureduca-
tie vertrouwd maakt. De vervolgcursus is daardoor
niet zo uitgebreid en dat is maakt meer mensen
enthousiast.”
Begin dit jaar kregen 32 gidsen uit Uden en Oss en
omgeving het diploma IVN Natuurgids uitgereikt. Al-
lemaal zijn ze nu actief binnen hun IVN-afdeling. De
cursusleiding van de natuurgidsencursus nieuwe
stijl in Uden en Oss ziet zeker kansen voor de opzet
bij andere afdelingen.> BR A B A NT
Energy Ball levert schone energieOp de Groenhoeve, de gezamenlijke huisvesting van de kinderboerderij, de
vogelwacht en IVN Uden, is begin dit jaar een uniek type windmolen geplaatst
en in gebruik genomen. Na de projecten ‘Zonnestroom’ en ‘Regenwater’ is de
windmolen het derde educatieve project op het gebied van duurzaamheid bin-
nen enkele jaren. De Groenhoeve wil met deze projecten een voorbeeldfunctie
vervullen voor de woningbouw, bedrijven en overheid. De windmolen van Ne-
derlands fabrikaat heeft de veelzeggende naam ‘Energy Ball’. Hij werkt volstrekt
geruisloos en past in elke omgeving. Bij een gemiddelde windkracht 2 levert
de Energy Ball jaarlijks 500 kWh aan schone energie, direct leverbaar via het
lichtnet. Volgens de initiatiefnemers gaat het bij de Groenhoeve vooral om het
educatieve element: met name de jeugd bewust laten worden van het belang en
de kansen van duurzame energie.
> ZEEL A ND
Zwakke Schakels in ZeelandDe zeeweringen in Zeeland zien er imposant uit. Toch moeten ze
voldoen aan nieuwe, strengere veiligheidsnormen. Zo moeten ze in
een zogenaamde superstorm de veiligheid garanderen. Statistisch
gezien komt zo’n storm eens in de vierduizend jaar voor, maar het
kan ook morgen zijn. Onderzoek heeft uitgewezen dat de Nolledijk
ten noordwesten van Vlissingen en de “Westkappelse zeedijk”
tussen Westkapelle en Domburg over een afstand van 1500 meter
niet aan die nieuwe norm voldoen. Deze zwakke schakels wor-
den nu versterkt. Bij Westkapelle is inmiddels begonnen met de
uitvoering. Er komt een buitendijkse versteviging. Over het basalt
komt een nieuwe laag verharding waarna 2½ miljoen kuub zand
wordt aangebracht aan de buitenzijde van en deels op de dijk. Het
project, dat eind dit jaar klaar moet zijn, omvat ook een recreatief
bedoelde ‘Panoramaweg’ bovenop de dijk. Zo snijdt het mes aan
twee kanten: de dijk is stormbestendig en levert prachtige verge-
zichten over zee en het Walcherse platteland. De versterking van de
Nolledijk gebeurt binnendijks en start waarschijnlijk na de zomer.
Hopelijk houdt de superstorm zich aan de statistieken.
11
12
Rustgevend, ontspannend, inspirerend. De natuur heeft een positief effect
op de gezondheid van mensen. Het IVN is actief bezig met het onderwerp
en wil volwassenen en kinderen vooral aanzetten tot meer bewegen in de
natuur.
Er zijn veel associaties bij de positieve invloed van natuur op
onze gezondheid: rust, bewegen, sociaal contact, de ontwik-
keling van het kind en zingeving. Het is een veelzijdig onder-
werp en er zijn dan ook veel activiteiten te bedenken waarmee
het IVN een breed publiek kan bereiken. Meer aandacht
hiervoor kan gezondere mensen opleveren. Dat is ook een
extra argument voor behoud en uitbreiding van de natuur. Het
thema kan bovendien inspiratie bieden voor IVN-activiteiten
bij diverse afdelingen, en bij inbreng van natuur in onderwijs,
ruimtelijke ordening en in de gezondheidswereld. Maar hoe
krijg je dan meer mensen de natuur in? “Door het organiseren
van een spannende of thema-activiteit, een activiteit dicht bij
huis en door te zorgen dat deze goed bereikbaar is”, adviseert
Jeanne Hup van IVN Kenniscentrum. “Maar denk ook eens
grootschalige activiteiten, zoals groenmarkten, een roofvo-
geldag, een wandel- of fi etsdag of een paddenstoelendag. Zo
interesseer je ook een ander publiek voor de natuur.”
Natuurlijk bewegenNordic Walking, overgewaaid uit Finland en in 2002 in Neder-
land geïntroduceerd, staat voor een mooie combinatie van be-
wegen en natuur. In ons land doen ongeveer 300.000 mensen
aan Nordic Walking. Deze manier van bewegen kent meerdere
voordelen. Je gebruikt je lichaam goed, je loopt meer rechtop
en ontlast je knieën. Je ademhaling en conditie verbeteren,
en bovendien wordt het als sociaal en gezellig ervaren. IVN’er
Hans Kaptein verzorgt Nordic Walking-excursies*. Zo probeert
hij mensen in beweging te krijgen in het groen en ze boven-
dien op een eenvoudige en laagdrempelige manier bij de na-
tuur te betrekken. Dat trekt ook mensen aan die normaal nooit
meegaan met IVN-excursies. Ook de ‘belevingsexcursies’ die
IVN-afdelingen ondermeer tijdens de ‘Nacht van de Nacht’
organiseren, trekken bezoekers van diverse pluimage.
NatuurspeelplaatsenHet IVN zet zich ook voor natuurspeeltuinen en -bossen, waar
kinderen kunnen ravotten in de natuur. Aan veilige speel-
ruimte voor kinderen is in Nederland een groot gebrek, aan
natuurspeelplaatsen al helemaal. Alleen Ameland en Alkmaar
halen de norm van het ministerie van VROM. Terwijl juist voor
de kinderen van nu natuurervaringen uiterst belangrijk om
zich lichamelijk, emotioneel, sociaal, cognitief en spiritueel
gezond te ontwikkelen. Natuurspeelplaatsen zijn gevarieerde
Natuurlijk bewegen Door Caroline Dekker
Educ
atie
en
com
mun
icat
ie
Foto’s: Speeldernis
PlantenvademecumPlantenvademecum voor tuin, park en landschap is het nieuwe standaardwerk van Arie Koster uit Veenendaal. De (stads)ecoloog wordt wel vergeleken met de illustere Jac. P. Thijsse. Koster onderstreept de maatschappelijke betekenis van groen. De mens in aanraking brengen met de natuur ziet hij als een noodzakelijke opgave en uitdaging.
13
en afwisselende natuurterreinen. Geen paadjes en verboden,
wel fantasie, creativiteit en een beetje durf. Kinderen vragen om
uitdaging, binnen de marges van hun kunnen. Ze leren omgaan
met hun omgeving en met andere kinderen, op een heel andere
manier dan gebruikelijk. Hutten bouwen, slootje springen, bomen
klimmen, bessen zoeken. Een voorbeeld van zo’n natuurlijk speel-
terrein is de populaire natuurspeeltuin ‘de Speeldernis’ nabij het
centrum van Rotterdam.
Meer weten?Neem contact op met Jeanne Hup, IVN kennis-
en innovatiecentrum, tel. 020 - 530029, e-mail
[email protected] Op www.natuurengezondheid.nl
en www.degroenestad.nl staat veel informatie
over allerlei praktijkvoorbeelden op gebied
van groen, natuur en gezondheid. Ideeën
vanuit IVN-afdelingen voor een activiteit op het
raakvlak natuur en gezondheid zijn welkom,
en komen wellicht in aanmerking voor fi nan-
ciering vanuit het NatuurNetwerkfonds.
IVN Natuurkoffer: ook voor afdelingenIVN Nederland is het project aan het opschalen. Heb je interesse in de IVN Natuurkoffer en wil je meer informa-tie over de mogelijkheden van deelname aan dit project? Stuur dan een mailtje naar [email protected]. Er kunnen twee IVN-afdelingen per provincie meedoen, dus geef je snel op! Jan Westera komt de eerste keer helpen om de werking van de koffers uit te leggen. Kijk ook eens op www.janwestera.nl en klik op Groen voor ouderen.
Foto: Jan Westera
De IVN NatuurkofferDe IVN Natuurkoffer werd in 2004 ontwikkeld door IVN Zwolle,
als eindopdracht van de natuurgidsencursus. Aankomend
natuurgidsen bezochten een nieuw verzorgingshuis waarvan
de bewoners zeiden: ‘hier is geen natuur, hier zijn alleen maar
meeuwen’. De meeuwen werden de basis van de eerste kof-
fer, die werd gevuld met zoekkaarten van de diverse soorten
en met bijbehorende geluiden. Jan Westera van IVN-afdeling
Zwolle ‘Groen voor Ouderen’ heeft inmiddels negen koffers
gemaakt, waarvan vier gaan over de seizoenen. Er zit een
handleiding voor de activiteitenbegeleiders in, een presenta-
tie op CD, een fotoserie, een tekstboekje bij de presentatie en
de foto’’s en ,materiaal voor ruik- en voelactiviteiten. Met de
koffers kunnen IVN’ers ouderen in verzorgings- en verpleeg-
huizen in hun eigen omgeving opzoeken. Sommige bewoners
hebben dementie en vaak ook lichamelijke klachten waardoor
ze niet meer naar buiten kunnen. Bezig zijn met de natuur is
een positieve afl eiding, waarvan men-
sen genieten. De natuurkoffer maakt
de natuur voor de ouderen letterlijk
tastbaar. En door de natuur te ruiken
en te proeven komen bij hen ook al-
lerlei verhalen van vroeger naar boven.
De IVN’er of activiteitenbegeleider kan
daarop inspelen.
Caroline Dekker is redactielid en cor-respondent Noord-Holland
* Zie ook pagina 31.
14
Genieten van de natuur? Dan denk je aan wandelen in dichte bossen, door
uitgestrekte heidevelden of langs meanderende rivieren. Maar de natuur
is overal, ook midden in de stad. In de Eindhovense projecten ‘Natuur als
Buur’ en ‘Samen de Natuur in’ zoeken buurtbewoners en mensen met een
verstandelijke handicap de natuurbeleving dicht bij huis.
Eindhovense projecten houden natuurbeleving dicht bij huis
Door Marcel Donks
Vere
nigi
ng e
n vr
ijwill
iger
s
Het project ‘Natuur als Buur’ werd in november 2006 opge-
start in de Eindhovense wijk Kronehoef. Het Leefbaarheids-
team in de wijk houdt zich al geruime tijd bezig met het
aanbieden van activiteiten om de leefbaarheid in Kronehoef te
verbeteren. Met de wens kinderen en andere buurtbewoners
meer waardering te laten krijgen voor de eigen buurt, kwam
het team in contact met Anneke Ormel, coördinator van ‘Na-
tuur als Buur’. Samen bedachten ze dit belevingsproject dat
kinderen in contact brengt met de natuur in de wijk. “Het idee
is kinderen te betrekken bij de natuur in hun buurt en ze op
die manier de buurt eigen te laten maken; ze voelen zich be-
trokken en zijn er trots op. De buurtbewoners van Kronehoef
stonden er al bij aanvang open voor. Door de enthousiaste
medewerking van IVN-gids Anita Liebregts en buurtvrijwilliger
Joke Kasius stond het project meteen als een huis”, licht An-
neke toe.
Aan ‘Natuur als Buur’ werken naast het Leefbaarheidsteam de
gemeente Eindhoven, het MEC en het IVN mee. Via het team
worden onder andere scholen, scouting, moskee en ROC ook
bij het project betrokken. Die aanpak slaat zo goed aan dat in
mei 2007 de Kronehoef Rangers werd opgericht: een club voor
kinderen van 6 tot 14 jaar die als ambassadeurs van de na-
tuur in de wijk actief zijn. “De Kronehoef Rangers houden zich
bezig met leuke en leerzame activiteiten als vogelhuisjes ma-
ken en ophangen, watersafari’s, excursies naar onder andere
de Heemtuin en grondonderzoek in de buurttuin. De kinderen
zijn enthousiast. Het worden er steeds meer. We hebben
inmiddels 45 Rangers”, vertelt Anneke. Het project rond de
Kronehoef Rangers won de Rein Welschen Veiligheidsprijs
2007 van de provincie. “Een mooie opsteker.”
In de wijkDoor kinderen enthousiast te maken en te houden voor natuur
in de wijk probeert Anneke met het project ook de ouders en
grootouders te bereiken. Dat lukt goed. Door in te haken op
grootschalige evenementen als de Boomplantdag, de straat-
speeldag en het suikerfeest komt ‘Natuur als Buur’ bij steeds
meer mensen tot leven. “We houden alles bewust laagdrem-
pelig, gratis en vrijblijvend. Door de activiteiten zoveel moge-
Foto’s: Anneke van Ormel (Natuur als Buur)
15
lijk in de wijk te concentreren kunnen veel kinderen meedoen.
Ouders komen dan ook makkelijker een kijkje nemen en zien
met eigen ogen dat er op het gebied van de natuur veel te zien
en te beleven is in de wijk.”
De aanpak van Kronehoef is zo’n succes dat ‘Natuur als Buur’
ook in de Eindhovense wijk Blixembosch is opgestart. Er is
een draaiboek gemaakt voor buurtverenigingen die iets met
de natuur in hun buurt willen gaan doen. Anneke: “De belang-
rijkste voorwaarde voor het opstarten van een dergelijk project
is dat de buurt zelf organiseert. Op die manier is er meteen
een betrokkenheid die je vanuit een MEC of IVN minder snel
hebt. Wij zijn altijd bereid om buurtverenigingen advies te
geven over de opzet van dit project: er liggen veel kansen.”
Samen de natuur inEen zelfde soort succesverhaal is de cursus ‘Samen de natuur
in’ die in maart 2006 vanuit IVN Eindhoven werd opgestart.
In samenwerking met deskundige Anneke Scholte werd een
natuurcursus bedacht voor mensen vanaf 18 jaar met een
verstandelijke beperking die begeleiding nodig hebben. “We
willen deze mensen een natuurcursus aanbieden binnen een
reguliere organisatie”, vertelt coördinator Judith Vendrig.
“De cursus is speciaal voor de doelgroep gemaakt, maar er
is op deze manier wel sprake van een stukje integratie in de
‘gewone’ maatschappij. Voor ons als vrijwilligers is het ook
erg leerzaam. We zijn begonnen met een scholing die werd
gegeven door Anneke. We leerden hoe we het beste met de
doelgroep om kunnen gaan en welke mogelijkheden er liggen
om natuureducatie voor deze groep op te zetten. Met die basis
is ‘Samen de natuur in’ verder ontwikkeld.”
De cursus bestaat uit tien lessen, verspreid over een jaar. Na
afl oop van de cursus ontvangen de cursisten een diploma en
kunnen ze doorstromen in de natuurclub. Thema’s die aan
bod komen zijn onder andere jaargetijden, bos, water, dieren
en mensen. De cursus biedt een afwisseling van theorie en
praktijk. “Het is allemaal lekker dicht bij huis, dus daardoor
makkelijk te organiseren. Ik denk dat er wat deze cursus be-
treft veel mogelijkheden zijn bij andere IVN-afdelingen.”
De cursus heeft inmiddels een keer gedraaid. Het is de bedoe-
ling dat er dit najaar of volgend voorjaar een nieuwe cursus
van start gaat in het MEC Eindhoven. “We proberen cursisten
te werven via stichtingen in de buurt die zich met verstande-
lijk gehandicapten bezighouden. We hebben het idee dat er
veel behoefte is aan een dergelijke activiteit, maar het is best
moeilijk om de doelgroep te bereiken. Toch hopen we eind dit
jaar of begin volgend jaar weer een cursus te kunnen starten;
de vrijwilligers zijn erg enthousiast om er weer mee aan de
slag te gaan.”
Marcel Donks is redactielid en correspondent Noord-Brabant
16
Vrij spel voor natuur en kinderenDoor Wilmie Geurtjes
Kinderen spelen steeds minder buiten. Ze vervreemden van de natuur en
worden bovendien te zwaar. Als we gezond nageslacht willen, moeten we
als de wiedeweerga zorgen voor ongestructureerde speelruimtes met veel
natuur. Zoals Het Veldje in Nijmegen.
Het is zo’n zonnige, hete meimiddag. Zo eentje waarop je ver-
geet dat de zomer eigenlijk nog moet beginnen. Maar op het
lommerrijke veldje aan de Nijmeegse Hindelaan is helemaal
niemand. Zitten kinderen zelfs met zulk prachtig weer liever
achter de computer? Dat is het niet, zeggen de jonge ouders
die net met hun zoontje het terreintje betreden. “De scholen
hebben vakantie en veel mensen zijn weg. Normaal gesproken
krioelt het hier van de kinderen.” “Ze knoeien met zand, water
en modder, doen verstoppertje en bouwen schuilplaatsen”,
vertellen de grootouders die net met hun twee kleinkinderen
komen aanlopen. “En elke avond zijn er voetbalwedstrijden.”
Het Veldje, zoals iedereen in de buurt Hazenkamp dit terrein-
tje van oudsher noemt, heeft alles wat je van een natuurspeel-
plaats mag verwachten. Zand en een waterpomp, bomen en
struiken, wilde bloemen, geheimzinnige paadjes. Hoogtever-
schillen, een overdaad aan vogels, vlinders. In een achteraf-
hoek een berg oude stenen om hutten van te stapelen. Vlakbij
het toegangshek wat houten speeltoestellen voor de kleintjes,
hier en daar een bank. Ook de buurtgenoot die kortgeleden
een hartinfarct heeft gehad maakt hier voorzichtig zijn eerste
ommetjes.
Het Veldje leeft, kortom. Marianne van Lier is er trots op. Bij
de totstandkoming brachten zij en haar partner Willy Leufgen
regelmatig hun kennis en ervaring in. Het is een buitengewoon
geslaagde natuurspeelplaats geworden, vindt ze. Midden in
een woonwijk, met weinig speeltoestellen en veel natuur. Hier
kunnen kinderen écht creatief zijn en bewegen ze bovendien
aan een stuk door. En minstens zo belangrijk: er zijn ook plek-
ken waar ze zich kunnen terugtrekken. Marianne: “Kinderen
hebben zulke ongestructureerde ruimte nodig om vrijheid te
voelen en grenzen te leren kennen.”
LuchtplaatsAl meer dan 25 jaar spannen Marianne en Willy zich in om na-
tuur dichter bij mensen, en vooral ook bij kinderen te brengen.
Ze worden beroerd van schoolpleinen die meer weg hebben
van een luchtplaats en van woonwijken waar wel plaats is
voor auto’s, maar niet voor kinderen. “Het gemak van de auto
weegt zwaar”, zegt Marianne. “Dat is een realiteit waarmee
je rekening moet houden. Ouders zijn ook vaak bang om hun
kinderen naar buiten te sturen. Als ze thuis voor het een of
andere scherm hangen weet je waar ze zijn. Om dat te veran-
deren zul je veel moeten praten.”
Inspiratie deden de twee begin jaren tachtig op toen ze allebei
werkten op een avonturenspeelplaats in het Duitse Hamburg.
Marianne: “We zagen hoe belangrijk die plek was voor de
buurtkinderen. De meesten waren van niet-Duitse afkomst en
veel kinderen hadden moeite om op school mee te komen. Op
de speelplaats konden ze dingen laten zien die ze wél goed
konden. Ook de jongeren, die eerst alleen leken te komen om
Jeug
d en
jong
eren
17
Foto’s: Wilmie Geurtjens
rotzooi te trappen. Ze bouwden hun eigen hut. Daar waren ze
zó trots op. En toen gingen ze opeens de kleintjes helpen. Het
was ontroerend te zien hoe lief ze waren.”
NetwerkenTijdens latere reizen in Zwitserland en andere delen van Duits-
land zagen Marianne en Willy natuurtuinen bij kinderdagver-
blijven en basisscholen. Ook in Engeland, België en Scandi-
navië is het fenomeen veel wijder verbreid dan in Nederland.
Geïnspireerd richtten ze, samen met anderen, meerdere
netwerken op, om iedereen met belangstelling voor natuurtui-
nen (Stichting Oase) en natuurspeelplaatsen (Springzaad) bij
elkaar te brengen. “Dat is heel goed gelukt”, vertelt Marianne.
“Er zijn workshops, excursies naar gerealiseerde plekken en
ook een ideeënkoffer. Via de sites vinden mensen elkaar.”
In hun onlangs verschenen boek ‘Vrij spel voor natuur en
kinderen’ geven Marianne en Willy nog veel meer praktisch
advies. Regel één voor wie een natuurspeelplaats wil inrich-
ten is: bedenk goed wat je wilt. Waar moet zo’n plek komen?
Waarom? En met wie zou je dat willen of kunnen doen? Wie
moet het terrein beheren? En hoe fi nancier je de opzet en
instandhouding? Marianne: “Heel belangrijk is ook dat de
natuur vrij spel krijgt, mag groeien en doodgaan zoals bij de
soorten past. Maar verder leiden vele wegen naar Rome. Er is
niet één bepaalde manier om zo’n plaats te realiseren.”
VolwassenenIn Hamburg leerde het duo het belang van begeleiding door
volwassenen. Wanneer die ontbreekt kan het makkelijk
gebeuren dat een groep het terrein monopoliseert. Dan blijven
alle anderen vervolgens weg. In Nijmegen houden volwassen
buurtbewoners Het Veldje in de gaten. Ze sluiten na zonsop-
gang de poort, legen de vuilnisbak, organiseren een maan-
delijkse onderhoudsochtend en af en toe een activiteit. De
meest recente: mozaïek leggen. Het plan is om samen met de
buurtkinderen een Gaudi-achtige bank te maken. Iedereen be-
taalt een kleine bijdrage, maar materiaal hoeft sowieso geen
probleem te zijn. Marianne: “Heel veel kun je gratis krijgen.
Planten, oud hout, sloopspullen van de gemeente. Gewoon
vragen. Als het om kinderen gaat werkt bijna iedereen graag
mee. En ga vooral kijken op plekken die al gerealiseerd zijn.
Praat met de mensen. Daar leer je ontzettend veel van.”
Wilmie Geurtjes is freelance journalist
Meer weten? Kijk op www.stichtingoase.nl en www.springzaad.nl
‘Vrij spel voor natuur en kinderen’, door Marianne van Lier
en Willy Leufgen, uitgeverij Jan van Arkel, ISBN 978-90-6224-
470-6: € 20,-
Zie aanbieding op pagina 29!
18
Dudeljoho, oewiet-oewiet
Vere
nigi
ng e
n vr
ijwill
iger
s
Door Nico de Haan
We kennen allemaal wel de roep van de wielewaal. Maar
wist u dat deze vogel bij een regenbui graag met gespreide
vleugels en staart ondersteboven een douche neemt?
De wielewaal verraadt zijn aanwezigheid door regelmatig
‘dudeljoho’ te roepen. Als Nico de Haan hem hoort, begint hij
een zoektocht. Maar meestal lukt het hem niet de kleurrijke
wielewaal in de kijker te krijgen. “Ik blijf me verbazen over het
feit dat zo’n kleurrijke, opvallende vogel bijna geheel door het
bladerdak wordt opgeslokt”, zegt hij. “En dat al dat schitteren-
de geel en zwart tussen de bladeren zulke goede schutkleuren
blijken te zijn. Tijdens de vlucht vallen de felle kleuren wel op
en dan heb je de beste kans om de wielewaalman te zien.”
Maar wielewalen zijn echte boomvogels die sterke poten
hebben en heel handig van tak naar tak hippen en zo min
mogelijk vliegen. Ze vertonen soms heel bijzonder gedrag. Net
als paradijsvogels hangen ze bij een regenbui weleens met
gespreide vleugels en staart ondersteboven om zo een dou-
che te nemen. Agressief en moedig, dat zijn de wielewalen ze-
ker ook. Want hoewel ze zelf ongeveer net zo groot zijn als een
grote lijster, aarzelen ze geen moment als ze kraaien, eksters
of zelfs sperwers uit hun domein willen verjagen. De wielewaal
arriveert hier pas in mei dus zijn er heel wat wielewaalkinde-
ren die op of pas na de langste dag uit het ei kruipen.
DudeljohoSteeds weer klinkt van mei tot in ver in juli de jodelende roep
van de wielewaalmannen, die soms zachtjes en wat hoger van
toon in een duet door het vrouwtje wordt beantwoord. Het ‘du-
deljoho’ uit het bekende wandelliedje is overigens een heel
goede aanduiding, vindt Nico. “Met enige oefening kunnen
we ook zelf de wielewaalman uithangen. Het is me een aantal
keren gelukt om al fl uitend meneer te foppen en deze steeds
dichter naar me toe te lokken. Wielewalen kunnen trouwens
ook krijsen en miauwen als gaaien, waardoor ze hun relatie
met de kraaienfamilie verraden.”
WarmteliefhebbersWilt u de nachtzwaluw horen? De kans daarop is het grootst
als we een zwoele nacht hebben. Want nachtzwaluwen
zijn van alle vogelsoorten van ons land het meest gesteld
op warmte. Ze wachten tot het echt donker wordt en het is
meestal ruim na tien uur als ze de eerste droge, geheimzin-
nige ratel laten horen. En daarna houdt het ook niet meer op.
Fascinerend, vindt Nico. “Met een beetje geluk zie je rond
middernacht een valkachtige schim langzaam langs de grove
dennentoppen glijden.”
Er vallen nog veel geheimen van de nachtzwaluw te ontsluie-
ren. De bek van de nachtzwaluw, eigenlijk een enorme muil,
heeft al tot heel wat speculaties geleid. De snavel gaat name-
lijk verticaal en horizontaal open, waardoor die enorme, bijna
cirkelvormige opening ontstaat. Daar omheen zitten stevige
borstelharen die niet alleen de ogen beschermen, maar ook
het vangnet vergroten. “Nu schijnt de nachtzwaluw niet steeds
als een stofzuiger met een open bek rond te vliegen om zo in-
secten en nachtvlinders uit de lucht te snappen”, vertelt Nico,
”maar met zo’n grote bek nemen zijn vangkansen natuurlijk
wel toe.” Een ander intrigerend onderdeel is de middelste
teennagel, die er uitziet als een kammetje. “Verondersteld
wordt dat de nachtzwaluw hiermee zijn borstelharen rond
de bek uitkamt om zo de resten van insecten te verwijderen,
maar niemand heeft de vogel dit ooit zien doen.”
Foto’s: Nico de HaanN
atuu
r en
leef
omge
ving
19
Duurzame lintjes en initiatieven: een oproep
Ieder jaar weer zijn er IVN’ers die onderscheiden worden met een lintje. Zo ook dit jaar. Wiecher Hagevoort, Mar-lies Littmann, Jan Spierts, Wil Taken, Nijs Vogels, Koen Vogt: gefeliciteerd met deze extra blijk van waardering! Extra, want deze komt bovenop de ‘gewone’ waardering van deelnemers aan IVN-activiteiten - van excursies, cursussen en wilgen knotten tot WoesteLand-vakanties en lesmodulen Scholen voor Duurzaamheid.
Het IVN zelf looft bij uitzonderlijke verdiensten voor natuur, leefomgeving en duurzaamheid de Zilveren Waterlelie uit. Onlangs viel deze zeldzame eer te beurt aan Henk van Halm, in een wat verder verleden jaren-lang hoofdredacteur van dit blad en voorlichter van het IVN. Hiermee honoreert het bestuur het feit dat Henk van Halm grote groepen lezers wist te interesseren in de Nederlandse natuur, onder meer met de wekelijkse na-tuurrubriek die hij ruim veertig jaar schreef voor dagblad Trouw.
Wie ook waardering verdienen: al die personen en or-ganisaties die met eigen initiatieven positieve bijdragen leveren aan een duurzame ontwikkeling. Veel IVN’ers zullen zulke initiatiefnemers van dichtbij kennen. Voor het eerst is het nu mogelijk om hen te nomineren voor een Duurzaam Lintje. Op Duurzame Dinsdag, de eerste dinsdag van september, vindt op het Haagse Binnen-hof de eerste Duurzame Lintjesregen plaats. Daarnaast wordt dan het Duurzame Koffertje vol duurzame initia-tieven overhandigd aan een vertegenwoordiger van het kabinet.
Stimuleer alle bekenden, vrienden, collega’s, studie-genoten en familieleden duurzame initiatieven aan te melden voor het koffertje of lovenswaardige initiatief-nemers voor te dragen voor een lintje. Zie de website www.duurzamedinsdag.nl voor meer informatie en aanmelding. Een deskundige jury zal alle initiatieven en genomineerden beoordelen.
Jurr van DalenAlgemeen directeur [email protected]
Om de paar minuten hoor je, vanaf verschillende plekken het
“errr-oerrr-errr” dat telkens iets in toonhoogte varieert. Het ge-
ratel kan soms wel twintig minuten onafgebroken aanhouden
en bevat zo’n 35 noten per seconde. Nog angstaanjagender
wordt het als de vogel zijn vleugels tegen elkaar slaat. “Alsof
iemand in zijn handen klapt. En daar tussendoor klinkt dan
een heftig’ oewiet oewiet’. Prachtig.”
Meer vogelwetenswaardigheden biedt de digitale cursus van Nico de Haan (Vogelkijkcentrum Nederland). IVN-leden krijgen een fl inke korting. Kijk op pagina 29!
20
Uit het veldBerichten uit IVN, natuur, leef-omgeving, educatie en communicatie -landelijk
20
Proef op de som in vier gebiedenMinister Verburg van LNV investeert in vier proefge-
bieden in landschap langs de lijnen van het Delta-
plan voor het landschap van Vereniging Nederlands
Cultuurlandschap (VNC). De proef brengt partijen
die profi jt hebben van een mooi landschap in
contact met partijen die de kosten dragen. Samen
verbeteren zij de kwaliteit van het landschap.
Het loont om te investeren in landschap. Dat is
gebleken uit de maatschappelijke kosten-baten
analyse (MKBA) ‘Investeren in het Nederlandse
landschap’ die minister Verburg voorjaar 2007 in
ontvangst nam. De basis voor deze doorrekening
was het Deltaplan voor het landschap van de Ver-
eniging Nederlands Cultuurlandschap. In dit plan
pleit de VNC voor de aanleg van een aaneengeslo-
ten netwerk van landschapselementen en fi ets- en
wandelpaden door het Nederlandse landschap. De
MKBA laat zien dat dit plan een investering vergt
van 12 miljard euro, maar deze investering zichzelf
dubbel en dwars terugverdient: de totale netto
winst is beraamd op 17,8 miljard euro. Het Centraal
Plan Bureau adviseerde minister Verburg van LNV
dan ook om het deltaplan in de praktijk te toetsen.
De proef, die zich afspeelt in Ooijpolder-Groes-
beek, ‘t Binnenveld bij Wageningen, Amstelland
bij Amsterdam en ’t Groene Woud in Brabant, moet
ondermeer duidelijk maken wat de ideale fi nancie-
ringsconstructies zijn.
Voor uitvoer Deltaplan
Na uitvoer Deltaplan
Foto’s: Erik van Gelderen
Henk van Halm ontvangt de zilveren lelieEind mei overhandigde IVN-voorzitter
Peter Rombouts de Zilveren IVN Lelie
aan Henk van Halm, voormalig hoofd-
redacteur van Mens en Natuur en IVN-
voorlichter. Deze IVN-prijs werd twee
keer eerder uitgereikt. Met deze prijs zet
het IVN-bestuur mensen in het zonnetje
voor hun bijzondere prestaties op het
gebied van natuur- en milieueducatie
en daarmee een groot publiek weten
te bereiken.. Henk van Halm schrijft
al ruim 40 jaar over natuur, natuurbe-
scherming en milieuaspecten. Hij is bij
het grote publiek vooral bekend door
het Natuurdagboek, dat hij 42 jaar voor
Trouw schreef. Elke dag een nieuwe be-
schrijving van een plant of dier, dikwijls
geinspireerd door zijn directe omgeving.
In zijn toespraak roemde IVN-voorzitter
Peter Rombouts de veelzijdigheid van
Henk en zijn welhaast encyclopedische
kennis over de natuur. Van Halm was
eerst actief voor IVN Amsterdam, later
voor de afdeling in Amstelveen. Ook
zette hij zich in voor de vogelwerkgroep
van het Amsterdamse bos en de KNNV.
In zijn korte dankwoord gaf Henk aan
dat steun van het thuisfront voor hem
altijd belangrijk was en is. Na eerder
twee duo’s is Henk van Halm de eerste
die de Zilveren IVN Lelie als individu
ontvangt.
In het volgende nummer van Mens en Natuur – dat in een nieuw jasje ver-schijnt – wordt Henk van Halm nog eens in het zonnetje gezet.
Groene Maand 2008 in teken van klimaat-veranderingDat klimaatverandering ook
in onze eigen leefomgeving
merkbaar is, kan iedereen
ervaren door in september
op pad te gaan met een van
de vele Groene Maand-acti-
viteiten. IVN-afdelingen en
andere partners van de Groene
Maand belichten tijdens hun
activiteiten de gevolgen van
klimaatverandering op het
Nederlandse landschap en
de natuur. Ook voor IVN-gid-
sen is het een lastige klus
om abstracte begrippen als
klimaatverandering, opwar-
ming, verdroging en vernatting
interessant te maken voor hun
deelnemers. Om inspiratie op
te doen is er de Groene Maand
Klimaatmap vol tips, ideeën en
informatie. En natuurlijk is ook
de klimaatgids nog steeds te
bestellen.
De Groene Maand wordt ook
dit jaar feestelijk geopend op
Kasteel Groeneveld met onder
andere een debat georgani-
seerd door het Ministerie van
Landbouw, Voedselkwaliteit
en Natuur.
Elders in het land zorgen IVN-
Consulentschappen voor een
feestelijke provinciale aftrap
van de Groene Maand met
debatten en klimaatwandelin-
gen. In Limburg is de voorbe-
reiding al gestart. Daar vindt
op 31 augustus de opening
van de Groene Maand plaats
in Nationaal Park Meinweg
met tal van activiteiten.
Kijk voor meer informatie op www.GroeneMaand.nl
In het volgende nummer van
Mens en Natuur meer aan-
dacht voor de gevolgen van
klimaatveranderingen in de
Nederlandse natuur.
21
Duurzame Dinsdag 2008 Jaarlijks is het twee weken voor Prins-
jesdag - op de eerste dinsdag van sep-
tember - Duurzame Dinsdag. Doel van
deze dag is aan politiek en burgers te
laten zien dat de samenleving bruist
van duurzame initiatieven. Dit jaar
gebeurt dat voor de tiende keer. Nieuw
deze tiende editie is de uitreiking
van de eerste Duurzame Lintjes aan
mensen die een waardevolle bijdrage
leveren aan een duurzame samenle-
ving. Vanaf nu kan iedereen kandida-
ten voordragen én nieuwe duurzame
initiatieven indienen.
Duurzame Dinsdag roept iedereen op
om weer nieuwe duurzame initiatieven
in te dienen, en relaties of achterban
daartoe te stimuleren. Alle burgers,
bedrijven, overheden, maatschap-
pelijke organisaties en instellingen
voor onderwijs en wetenschap worden
uitgedaagd om met goede initiatieven
te komen. Dit jaar is er bijzondere
aandacht voor initiatieven op het ge-
bied van water en mobiliteit, maar alle
andere initiatieven die duurzaamheid
bevorderen zijn ook welkom. Alle inge-
diende initiatieven worden verzameld
in het Duurzame Koffertje, en op Duur-
zame Dinsdag aan een vertegenwoor-
diger van het kabinet overhandigd.
Enkele initiatieven worden, na selectie
door een vakkundige jury beloond met
een geldprijs en ondersteuning bij de
realisatie.
Eind mei gaf Jurr van Dalen (voorzitter
stuurgroep Duurzame Dinsdag, alge-
meen directeur IVN) de aftrap voor de
aanmelding van duurzame initiatieven
en de voordracht van kandidaten voor
de eerste Duurzame Lintjes.
Tot 10 augustus kan iedereen duur-zame initiatieven aanmelden, en kandidaten voor een Duurzaam Lintje voordragen, op www.duurzamedinsdag.nl
KlimaatwetStichting Natuur en Milieu, Milieudefen-
sie en Jongeren Milieu Actief zijn in het
voorjaar gestart met de klimaatwetcam-
pagne waarmee zij de politiek oproe-
pen om een krachtige klimaatwet in te
voeren. Het huidige doel van de regering
is om de uitstoot van broeikasgassen
in 2020 met 30 procent te verminderen.
Kern van de klimaatwet is dat er haalbare
tussendoelen geformuleerd worden: elk
jaar minstens een vermindering van 3
procent. Een groot aantal maatschap-
pelijke organisaties ondersteunen de
campagne en veel mensen steunden de
oproep via de website of door persoonlijk
te tekenen bij een van klimaathelden die
op grote evenementen aanwezig
Kijk voor meer informatie op www.klimaatwet.nu
Dagelijks op de hoogte via natuurbericht.nlNatuurbericht.nl bericht dagelijk over actuele
gebeurtenissen in de natuur. Biologen geven
u dagelijks informatie over onder andere vlin-
ders, zoogdieren, amfi bieën, libellen, planten,
zeedieren en vogels. Voor IVN Natuurgidsen is
deze site een handige hulpmiddel. De natuur
is continu in beweging: iedere dag gebeuren
er dingen die voor iedereen de moeite van
het bekijken waard zijn en die zijn te vinden
op deze website. Een paar voorbeelden: het
maarts viooltje bloeit dit jaar al half februari,
de eikenprocessierups nu ook in Drenthe
gezien, een record aantal boeren zwaluwen
uitgevlogen, bladval eik laat op zich wachten.
Nederland kent veel natuurorganisaties en
kennisinstellingen die één of meerdere soort-
groepen nauwlettend in de gaten houden.
Duizenden vrijwilligers geven dagelijks aan
deze organisaties hun natuurwaarnemingen
door (bijvoorbeeld via Telmee.nl). Ook komt er
iedere dag informatie binnen van webcams in
de natuur, satellietzenders op trekvogels en
computermodellen. Tot nu toe bleef het groot-
ste deel van deze informatie binnen de muren
van de betrokken organisaties. Het grote pu-
bliek werd nauwelijks op de hoogte gebracht
van de actuele gebeurtenissen in de natuur
en de reden waarom die gebeurtenissen zich
voordoen (extreem weer, fragmentatie, verzu-
ring, concurrentie, enzovoort). Natuurbericht.nl
brengt hier verandering in. Op deze website
geven biologen van verschillende natuurorga-
nisaties dagelijks het laatste nieuws over de
natuur in Nederland.
Jantien JansenPaul Meijerink Colette Brand Trijntje Oosterhuis
Nena van der Meer
DJ groovePiet Paulusma Marije Steenwijk
Babette van Veen
Darren Bates Sanne Braams Jantien Jansen
Noralie Beijer Froukje de Both Barend Schering
Frederique Spicht Sandre Oosting Kevin Grootmans Guus HiddinkMarieke van Beijrdonk Claire Ooms
Jantien JansenPaul Meijerink Colette Brand Trijntje Oosterhuis
Nena van der Meer
DJ groovePiet Paulusma Marije Steenwijk
Babette van Veen
Darren Bates Sanne Braams Jantien Jansen
Noralie Beijer Froukje de Both Barend Schering
Frederique Spicht Sandre Oosting Kevin Grootmans Guus HiddinkMarieke van Beijrdonk Claire Ooms
Kevin Grootmans Guus HiddinkMarieke van Beijrdonk
Frederique Spicht
GEENhalve maatregelen!
Ga naar www.krachtigeklimaatwet.nl
Zij tekenen voor eenkrachtige klimaatwet. Teken ook!
Nieuwe buren in de natuur Na ‘klimaatverandering in de achtertuin’
werken IVN, SKBN en de Natuurkalender
opnieuw samen binnen het klimaat-
project ‘Nieuwe buren in de natuur’. Dit
project maakt deel uit van de klimaat-
campagne HIER.
Met het project willen we de effecten van
klimaatverandering op de natuur en de
samenleving in kaart brengen, visuali-
seren en communiceren om vervolgens
het publiek, gemeenten en mogelijk ook
bedrijven te stimuleren klimaatneutraal
te gaan leven en werken. Afdelingen en
kinderboerderijen kunnen zich opgeven
om hieraan mee te doen.
Lokale activiteiten, georganiseerd door
IVN-afdelingen en kinderboerderijen, zijn
de kern van de campagne. Deze acties
zullen verschillend zijn en afhankelijk
van de aanpak van de afdelingen. Maar
overal zal het ‘Natuursmoelenbord’ een
centrale plaats innemen. Hierop zijn
planten en dieren te zien die als gevolg
van de klimaatverandering in Nederland
voorkomen of juist zijn verdwenen. Zo’n
twintig soorten worden vooraf ingevuld
en daarnaast kan iedere afdeling de lijst
aanvullen en zo inspelen op de lokale
situatie.
Het is de bedoeling dat het bord op een
goed zichtbare plek in de gemeente ge-
plaatst wordt waar veel mensen er kennis
van kunnen nemen.
Kijk voor meer info op www.ivn,nl/klimaat
22
Vlinders in Nederland: elke soort telt
Door Ineke koopmans (Vlinderstichting)
Om de vlinderstand in Nederland goed te kunnen volgen, zijn
verspreid over het hele land routes uitgezet. Overal worden
de vlinders op dezelfde manier geteld. Helaas telt De Vlinder-
stichting steeds minder soorten. Vijftig jaar geleden telde ons
land nog 70 soorten dagvlinders, nu zijn nog dat er maar 53.
Daarvan zijn 33 bedreigd tot ernstig bedreigd. Wie denkt dat
vooral de zeldzame soorten achteruitgaan, heeft het mis. Met
het zwart- en geelsprietdikkopje, de kleine vos, de citroenvlin-
der en de dagpauwoog gaat het zelfs erg slecht. De gehak-
kelde aurelia, het boomblauwtje, het groentje, de eikenpage
en de koniginnenpage doen het gelukkig wel goed. Werd die
laatste vroeger alleen af en toe in Zuid-Limburg waargenomen,
tegenwoordig is deze soort in het zuiden overal te zien. Opval-
lend volgens De Vlinderstichting: de vlindersoorten die zich
gemakkelijk aanpassen aan veranderende omstandigheden
handhaven zich beter dan de groep die veel eisen stelt aan
haar omgeving.
Foto’s: Henk BosmaN
atuu
r en
leef
omge
ving
Ontdek vlinders en libellenBuiten kunt u zomaar de fi jnste verrassingen tegenkomen.
In uw achtertuin, maar ook in de grote verscheidenheid aan
Nederlandse natuurgebieden. Kleurrijke vlinders en sierlijke
libellen maken iedere wandeling tot een ontdekkingstocht.
Ontdek Vinders en Libellen is daarvoor de ideale handlei-
ding. Algemene hoofdstukken laten u kennismaken met de
wondere wereld van de fl adderaars. U leest niet alleen over de
ecologie en levenscyclus van vlinders en libellen, maar ook
bijvoorbeeld over bescherming, beheer, fabels en feiten. Het
boek bevat ook tips voor observatie. Wat dacht u bijvoorbeeld
van experimenteren met alcohol en stroop om nachtvlinders
te lokken?
Ook passeren vijfentwintig van de mooiste Nederlandse
natuurgebieden de revue: van veengebieden tot duinen,
van bossen tot heidevelden. U ontdekt wat elk gebied nu zo
bijzonder maakt en welke vlinders en libellen er voorkomen.
De prachtige foto’s en tekeningen laten zien dat Nederland
niet alleen voor insecten een waar paradijs is, maar ook voor
wandelaars.
Ontdek vlinders en libellen bevat veel achtergrondinforma-
tie, handige tips voor herkenning en ideeën voor vlinderrijke
wandelingen en uitstapjes. Duidelijke kaartjes laten zien waar
u een wandeling of bezoekerscentrum kunt vinden en met de
praktische bezoekersinformatie kunt u onbezorgd op pad.
Dit boek is verschenen ter ere van het 25-jarig bestaan vanDe Vlinderstichting. Kosten: € 14,95 Bestellen?KNNV Uitgeverij, Postbus 310, 3700 AH Zeist, tel. (030) 2333544, fax (030) 2368907, e-mail: [email protected] of via www.knnvuitgeverij.nl Tevens verkrijgbaar bij de boekhandel.
Dag
pauw
oog
Koni
ngin
nepa
ge
Nederland telt meer dan tweeduizend soorten vlinders. Maar het worden er
steeds minder, weet De Vlinderstichting. Die zet zich al 25 jaar in voor de
vlinders in ons land.
23
Help de vlindersU kunt vlinders ook een handje helpen door uw tuin vlindervriendelijk te maken. Dat
begint bij de planten. Voor een vlindervriendelijke tuin zijn twee typen planten nodig:
voedselplanten voor rupsen en nectarplanten voor vlinders. Omdat rupsen kieskeurige
eters zijn, die vaak maar één soort plant lusten, is de keuze beperkt. Waardplanten zijn
vaak wilde planten, zoals brandnetels en gras- of klaversoorten. Maar gelukkig zijn ook
sommige tuinplanten goede waardplanten, bijvoorbeeld klimop of hulst.
Een bekende nectarplant is de buddleja, de vlinderstruik. Maar ook lavendel, hemel-
sleutel en herfstaster zijn voorbeel-
den van goede nectarplanten. In
een vlinderrijke tuin bloeien allerlei
soorten bloemen vanaf het vroege
voorjaar tot de herfst, zodat er
altijd voldoende voedsel is voor de
vlinders.
Naast planten is zonlicht belangrijk.
Warme en beschutte plekjes zijn
essentieel: in de zon en uit de wind.
Er zijn verschillende mogelijkheden
om luwte te creëren, zoals slee-
doorn- of ligusterhagen. U kunt ook
warmte creëren door reliëf aan te
brengen. Zo zullen vlinders graag
vertoeven op een zuidhellinkje met
zandige en onbegroeide plekjes.
Meer weten?Ga naar www.vlinderstichting.nl, www.vlindertuinen.nl of www.uwtuinvolvlinders.nl
Tel mee!Welke soorten komen voor in Ne-
derland, hoeveel zijn het er en waar
zitten ze? Uw waarnemingen helpen
De Vlinderstichting om daarop ant-
woord te geven! Ze dragen namelijk
bij aan de kennisontwikkeling over
de natuur in Nederland. Deze ken-
nis is de basis voor natuurbeheer
en -beleid in ons land. Uw kunt uw
natuurwaarnemingen heel gemak-
kelijk doorgeven op www.telmee.nl
De Vlinderstichting 25 jaarIn 25 jaar heeft De Vlinderstich-ting veel bereikt voor vlinders en libellen. Maar nog steeds zijn het sterk bedreigde diergroepen, die veel extra aandacht nodig hebben om in Nederland te kunnen worden behouden. Het Vlinderstichting jubileumjaar 2008 staat bol van ac-tiviteiten en feestelijkheden, zoals een jubileumboek, de Nachtvlin-dernacht en een fotowedstrijd.
Voor een actueel overzicht van de activiteiten of vragen kunt u terecht op www.vlinderstichting.nl/jubileum,of stuur een mailtje naar [email protected]
Boo
mbl
auw
tje
Geh
akke
lde
Aure
lia
Citr
oenv
linde
r
24
Agenda
Nationale Milieudag 2008 20 juniCentraal staat het dilemma: ‘Bio-
massa: droom of drama?’. Vaste
onderdelen zijn de milieumarkt en
de uitreiking van de Rachel Carson
Milieuscriptieprijs.
www.nationalemilieudag.nl
Open Dagen zorgboerderij en biologische boer 21 en 22 juniIn dit weekend waarin de zomer begint, zetten
honderden bedrijven zaterdag en/of zondag hun
deuren open voor het publiek. Een uitgelezen
kans om een kijkje te nemen in de keuken van het
boerenleven.
www.biologica.nl en www.landbouwzorg.nl
Studiedag speelnatuur24 juniZowel de theoretische achtergrond als de prakti-
sche aanpak van ontwerp naar uitvoering komen
aan bod. We nodigen diverse experts en ervarings-
deskundigen uit die van verschillende kanten het
natuurlijke spelen en de natuurlijke speelplaats
belichten. Ook wordt de natuurlijke speelplek of-
fi cieel geopend die tijdens de Workshop van april in
het Eco-park is aangelegd.
www.dekleineaarde.nl
Fotowedstrijd Vlinderstichtingt/m 31 augustusDe Vlinderstichting bestaat 25 jaar. In dat
kader is een grote fotowedstrijd georga-
niseerd. Veel natuurliefhebbers fotogra-
feren en het vastleggen van vlinders en
libellen is altijd weer een (in)spannende
bezigheid. U kunt over vijf thema’s foto’s
insturen. Dit najaar worden de prijswin-
nende foto’s op diverse plekken in het
land tentoongesteld.
www.vlinderstichting.nl/jubileum
Groene Maand September De Groene Maand heeft dit jaar als thema
‘Klimaat’. Wat zijn nou precies de gevol-
gen van klimaatverandering voor de na-
tuur? De natuur past zich aan maar hoe
doet ze dat? Welke nieuwe soorten trek-
ken naar Nederland en welke verdwijnen?
Genoeg stof tot nadenken – of beter: om
erop uit te trekken en te ontdekken. Dat
kan tijdens één van de vele activiteiten
in de Groene Maand die uitnodigen om
fi etsend, wandelend, voelend en kijkend
de natuur te ervaren.
www.groenemaand.nl
Duurzame Dinsdag2 september De 10e Duurzame Dinsdag
staat in het teken van Duur-
zame Stromen.
www.duurzamedinsdag.nl
Week van de smaak22 t/m 28 septemberWeek van de Smaak is een
nationaal evenement met
honderden grote en kleine
lokale activiteiten waarin
‘smaak’ centraal staat, en
waarin ambachtelijke streek-
producten, seizoensproducten
en biologische voeding de
hoofdrol spelen.
www.weekvandesmaak.nl
Zomerexcursie:Themawandeling gezondheid“Recreëren in de natuur is gezond, dat weet eigenlijk iedereen. Oerwouden worden niet voor
niets onze groene longen genoemd. Het is belangrijk dat mensen buiten zijn en in beweging
komen. Natuur geeft rust; mensen onthaasten”, vertelt Piet Hein Klip, gids van IVN Noord-
west Overijssel. De Weerribbenwandeling staat op 3 augustus in het teken van natuur en
gezondheid. Deelnemers wandelen door een prachtig veenmoeras, met een rijke planten- en
insectenwereld. Onderweg krijgen ze praktische informatie rond het thema, bijvoorbeeld over
het gebruik van planten als huismiddel tegen kwaaltjes. Klip: “Het veenmoeras levert van
oudsher veel homeopathische geneesmiddelen. Zo wordt Waterdrieblad gebruikt als middel
tegen hoofdpijn. Lievevrouwebedstro weert insecten. Dat komt de hygiëne ten goede. Word
je toch gebeten, dan kun je Weegbree en Hondsdraf gebruiken om de beet te verzachten.
Misschien komen we tijdens de wandeling ook wel uitgebloeid Vingerhoedskruid tegen: een
middeltje tegen hartklachten. Vroeger was het gebruik van deze middelen voor veel mensen
vanzelfsprekend; tegenwoordig weet bijna niemand meer van het bestaan af.”
Datum: 3 augustus, 10.00 – 12.00 uurStartplaats: Natuuractiviteitencentrum De Weerribben, Hoogeweg 27, 8376 EM, Ossenzijl.Inlichtingen en aanmelden: VVV-kantoor De Weerribben, tel. (0561) 478187.
Voor meer zomerexcursies en vele andere acti-viteiten van IVN-afdelingen zie www.ivn.nl, ook voor links naar afdelingssites. Veel informatie van en voor natuur- en milieueducatieve centra zijn te vinden op en via www.podiumonline.nl
Foto: Alexandra Brouwer
25
> LIMBURG
Tentoonstelling: Schatgravent/m 25 juni In bezoekerscentrum De Meinweg van Staatsbosbeheer kunt u de tentoonstelling
Schatgraven bekijken. Dit is een expositie over stenen, mineralen en fossielen. Bij
het oprapen van een steen heb je in feite een stukje van onze aardbol vast. Zo’n
steen zegt iets over wat miljoenen jaren geleden begonnen is. Deze expositie ver-
telt de geschiedenis van de Nederlandse bodem met de belangrijkste factoren die
een rol hebben gespeeld en de sporen die in de bodem te vinden zijn.
Bezoekerscentrum De Meinweg, Meinweg 2
> UTRECHT
LANDSCHAP LEEFTt/m december De tentoonstelling LANDSCHAP LEEFT! toont
het Nederlandse landschap, bekeken vanuit
de verhouding tussen de mens en de natuur.
Een bijzondere fi lmpresentatie op meerdere
schermen neemt je mee naar het Neder-
landse landschap. Kunstenaars hebben door
de eeuwen heen verschillende landschappen
verbeeld. Schilderijen, foto’s, fi lmpjes en
objecten tonen de diversiteit. De collectie
wisselt regelmatig. Een actualiteitenwand
toont recente ontwikkelingen in het Neder-
landse landschap. Het eerste onderwerp
is de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Tot slot
kun je zelf aan de slag met het virtuele 3d-
landschapsspel waarin je naar eigen inzicht
veranderingen in het landschap kunt aan-
brengen. In hoeverre mag het Nederlandse
landschap van jou veranderen?
Kasteel Groeneveld, Groeneveld 2, Baarn, www.kasteelgroeneveld.nl
> FRIESLAND
Zoete insecten tot 1 november Expositie over bijen, hommels en
vlinders. Zonder bijen en hommels
zijn er minder bloeiende bloemen,
want zij zorgen voor de bestuiving.
Het levert ons ook nog wat lekkers
op: Heerlijke, gezonde honing.
Bezoekers kunnen deze proeven
tijdens de expositie.
Natuurmuseum Dokkum, Kleine Oosterstraat 12 in Dokkum, www.natuurmuseumdokkum.nl
Hoe tem je een leeuw’, dieren in het circust/m 26 oktober Deze expositie laat zien hoe dieren
door de eeuwen heen in het circus
zijn gebruikt. Van straffen naar
belonen en van de harde aanpak van
vroeger naar de hedendaagse zachte
dressuur. Er zullen opgezette circus-
dieren te zien zijn, oude circusfoto’s
en unieke circusparafernalia. Ook
is er aandacht voor het circus in de
eenentwintigste eeuw. Centraal hier-
bij staan de Engelse leeuwentemmer
Alex Lacey en de dierentrainers van
circus Renz.
Natuurmuseum Fryslan, Schoen-makersperk 2 in Leeuwaren, www.natuurmuseumfryslan.nl
> ZUID-HOLLAND
Zo apen zo mensent/m 2 september Een speelse en interactieve tentoonstelling
over apen, mensen en hun sociale gedrag.
Niet alleen de kleine verschillen, maar vooral
ook de grote overeenkomsten tussen mens
en aap worden zichtbaar gemaakt aan de
hand van herkenbare voorbeelden. Zo kennen
apen ook een moraal, zoeken ze elkaar op en
troosten ze elkaar.
Naturalis, Darwinweg 2, Leiden, www.naturalis.nl
> BRABANT
Duintje, de Toeristische
Gids van de Loonse en Dru-
nense Duinen en Woudje,
de Toeristische Gids van
de Oisterwijkse Bossen en Vennen, Kampina
(Het Groene Woud) zijn op diverse plekken
in de regio bij VVV-kantoren, campings,
restaurants en hotels te verkrijgen. Samen
met de recreatieve ondernemers is een at-
tractieve, toeristische gids samengesteld vol
met (persoonlijke) informatie, tips en ideeën
voor bezoekers van het
natuurgebied.
www.brabantrecreatief.nl
> NOORD-HOLLAND
Tentoonstelling ‘Over Nachtent/m 10 augustus De tentoonstelling is gemaakt voor kinderen
in de leeftijd van 3 t/m 7 jaar. In een don-
ker sprookjesbos komen de kinderen onder
andere vos, reekalf, konijn, bunzing, rat, vleer-
muis, nachtegaal, kerkuil, bosuil, slakjes en
nachtvlinders tegen. Voor de kleine bezoekers
een mogelijkheid de dieren eens van dichtbij
te zien, te horen wat voor geluid ze maken en
meer over het leven van deze dieren te weten
te komen.
Pieter Vermeulen Museum, Driehuizerkerkweg 34d in Driehuis, www.pieter-vermeulen-museum.nl
Het blijkt niet gemakkelijk om jongeren te betrekken bij natuur,
milieu en landschap. MSN, TMF, mobieltjes en een overvolle agenda
vergen veel van hun vrije tijd en de natuur schiet er dan bij in. Terwijl
buiten zijn zo leuk kan zijn. IVN Vereniging voor natuur- en milieueducatie
laat ze dat graag zien. Wonderweb is een lespakket dat IVN ontwikkelde
voor leerlingen in groep 5 en 6. Daarmee gaan ze op ontdekkingsreis
naar de natuur in de buurt van hun school en huis.
Op www.wonderweb.nl verdiepen ze hun ontdekkingen en
wisselen ze ervaringen uit. Het ontwikkelen van zo’n pakket kost veel
geld. IVN denkt dat dat dubbel en dwars terugkomt. Door dit lespakket
ontdekken de kinderen de verscheidenheid aan dier- en plantsoorten,
de relaties daartussen en het belang van die verscheidenheid. Deze
zoge heten biodiversiteit bepaalt niet alleen de rijkdom, maar ook de
kracht en gezondheid van de natuur, wereldwijd. Daarom houden
natuur beschermers en beleidmakers over de hele wereld zich hiermee
bezig. En nu dus ook onze schoolkinderen. En dat is belangrijk voor de
toekomst van iedereen.
De Postcode Loterij steunde
IVN in 2006 met 1,9 miljoen euro.
Vanaf 1996 ontving IVN in totaal
11,1 miljoen euro. Met z’n allen
werken we aan een betere wereld.
IVN natuur- en milieueducatie en de Postcode Loterij.
spelen met de natuur.
Bijvoorbeeld:
Samen maken we het verschil.De Postcode Loterij steunt 53 goede doelen. Ga naar www.postcodeloterij.nl
(advertentie)
Gesignaleerd Door Leontien Kuip, IVN Kenniscentrum
Leven in de stadJohan van Zoest, Martin Melchers, KNNV Uitgeverij,
2006, 320 pagina’s, ISBN: 9789050111775, prijs:
€ 47,50.
Slechtvalken op wolkenkrabbers, poema’s in
de buitenwijken van Los Angeles of varens in de
dakgoten van Amsterdam: Leven in de stad wil
laten zien dat natuur wel degelijk ook in de stad
aanwezig is. Het boek is een pleidooi voor stadse
natuur. Aanleg en beheer van groen zijn daarin
belangrijk. Want groen is niet alleen mooi, verras-
send en spannend, een groene omgeving geeft een
meetbare stressvermindering en is essentieel voor
onze gezondheid. In dit boek komen alle aspecten
van stadsnatuur aan de orde: de stad als biotoop,
groen door de eeuwen heen, biodiversiteit, verste-
delijking, bevolkingsgroei, de relatie met gezond-
heid. Het geeft ook praktische handreikingen voor
groenbeheer, inspraak en planning.
27
www.natuurengezondheid.nlDeze website geeft informatie over
allerlei praktijkvoorbeelden op gebied
van natuur en gezondheid. Ook is er
achtergrondinformatie over het thema
te vinden, zoals onderzoek, het net-
werk dat zich met het onderwerp bezig
houdt en actuele ontwikkelingen.
www.agnesvandenberg.nlOmgevingspsycholoog Agnes is spe-
cialist op het gebied van natuurbele-
ving. Deze website geeft een overzicht
van haar onderzoek, presentaties en
publicaties.
Een overzicht van natuurspeelplekken
in Nederland vindt u op
www.podiumonline.nl
Websites
Gezond zijn, gezond blijven. Een visie op gezondheid en preventieMinisterie van Volksgezondheid,
Welzijn en Sport, Den Haag, septem-
ber 2007, www.minvws.nl/images/
pg-2798399b_tcm19-152845.pdf
Deze visie van het Ministerie van
VWS geeft een analyse van de ge-
zondheidstoestand in Nederland en
de daarmee verbonden belangen.
Met deze visie in de hand wil het
ministerie samen met zijn partners
de komende jaren vorm geven aan
een gezond Nederland.
Vrij spel voor natuur en kin-derenWilly Leufgen en Marianne van
Lier, Uitgeverij Jan van Arkel,
Utrecht, 2007. 251 pagina’s, ISBN
9789062244706, prijs: € 20,00.
In dit boek willen de auteurs de
lezer deelgenoot maken van hun
zoektocht naar inspirerende pro-
jecten in binnen- en buitenland.
Het laat de lezer kennismaken met
de talrijke mogelijkheden om alle
denkbare educatieve buitenruimte
op een andere manier in te richten
en te gebruiken dan we tot nu toe
om ons heen waarnemen. Het boek
geeft bovendien pedagogische
argumenten, een stappenplan, tips
en veel adressen en websites. Ook
bevat het voorbeelden bij scholen,
op speelterreinen en onlandjes, in
tuinen en speeldernissen, op recre-
atieterreinen en in de ruige natuur.
Zie aanbieding op pagina 29!
De waarde van GroenMarcel Brosens en Martin Woestenburg, 2008
Groen levert steden veel op. In dit boekje leest
u meer over het hoe en waarom. Het bevat on-
der meer korte beschrijvingen van inspirerende
voorbeeldprojecten uit heel Nederland. Projecten
waarin overheid, bedrijfsleven en maatschappelijke
partners de handen ineen slaan om te werken aan
‘groen om de hoek’ voor alle Nederlanders. Dit
boekje is een uitgave van het programma Groen en
de Stad, een initiatief waarin het ministerie van LNV
samenwerkt met VROM, WWI, gemeenten, provin-
cies en maatschappelijke partijen.
U kunt het boekje (gratis, zolang de voorraad strekt) bestellen door een e-mail met uw adresgegevens te sturen naar [email protected] o.v.v. ‘Boekje De waarde van Groen’. Het digitale bestand downloaden kan ook. Ga naar www.groenendestad.nl, gezondheid, onderzoek en publicaties.
28
Grondwatergidscursus Gelderland Arie van den Berg, IVN afdeling
Nijkerk, Died de Bruijn, IVN afdeling
Oude IJsselstreek, Fons Kelderman,
IVN afdeling Oude IJsselstreek, Ceciel
Visser, IVN afdeling RijnWaal, Bas
Wrekenhorst, IVN afdeling Apeldoorn,
Leendert de Boer, IVN afdeling Nijkerk,
Irene Vanderwalle, IVN afdeling Rijk
van Nijmegen, Gijs Sepers, Bezoe-
kerscentrum De Grote Rivieren, Wiebe
Jouwsma, IVN afdeling Noord-Midden
Achterhoek, Annemieke Jansen, IVN
afdeling Maas en Waal, Ruud Schaaf-
sma, IVN afdeling Zuidwest Veluwe-
zoom, Hans Eygenraam, IVN afdeling
Apeldoorn.
NatuurgidsencursusIVN Den Haag e.o.Elize Boerman, Boukelien Bos, Fadoua
Essabiri, Carolien van der Graaf,
Hugo Hagen, Gerda Idsinga, Grada de
Jong, Irma de Kleijn, Conny de Lange,
Jolanda van der Linden, José Michael,
Mari-Elise Moolenaar, Martha Oos-
terbaan, Leonie Piscaer, Jacqueline
Reijnders, Floor de Roo, Anita van
Schijndel, Hermine Schuit, Ruud Steg-
gerda, Viola Sütö, Yvonne Vermazen,
Rob Visser, Henk Wardenaar, Mieke
Witte, Jaap Zoet
Jubilea/Geslaagden
“Iedereen is een Kunstenaar”. Met die
uitspraak van Joseph Beuys in het achter-
hoofd gaat WoesteLand deze zomer naar
het inspirerende Vlieland. Op camping De
Lange Paal gaat een groep WoesteLanders
een week lang aan de slag met natuur en
kunstvormen.
C’est La Vlie en andere zomerkampen
Jeug
d en
jong
eren
De grote schilders uit de Nederlandse historie
namen graag het landschap als uitgangsbron
voor hun kunstwerken. Keer op keer legden
zij de natuur vast in mooie, sprookjesachtige
taferelen. In de loop der tijd werden deze
abstracter en werd kunst meer een uiting van
beleving van de gevoelens die opkwamen
in de kunstenaar als hij midden in de na-
tuur stond. Sommige kunstwerken schetsen
daarom een beeld van de natuurbeleving van
de kunstenaar.
Natuurbeleving is ook een van de uitgangs-
punten waarmee WoesteLand jongeren
wil betrekken bij natuur en het landschap
waarvan zij deel zijn. Kunst is hiervoor een
prachtige uitingsvorm. Maar hoe doe je dat als
‘kunst’ door veel jongeren als saai en stof-
fi g wordt ervaren? WoesteLand komt daarom
met kunstvormen die jongeren aanspreken.
Dus niet alleen maar met de kunstvormen van
bijvoorbeeld kunstenaars met maar één oor of
van de grootmeesters van vroeger, maar kunst
gemaakt op een moderne manier. Door foto’s
te maken op je mobiele telefoon bijvoorbeeld,
strandtheater of met absurde fi lmpjes. Ook
deze vormen kun je gebruiken om op een
andere manier naar natuur en landschap te
kijken.
Deze zomer gaat WoesteLand naar het inspi-
rerende Vlieland. Op camping de Lange Paal
gaat een groep WoesteLanders een week lang
aan de slag met natuur en vele kunstvormen.
Op 23 augustus stellen zij hun ervaringen in
de vorm van kunstwerken tentoon. Iedereen is
welkom om te komen kijken naar het resultaat
van deze zoektocht naar de vermenging van
kunst en natuur. Ben je ouder dan 16, dan kun
je mee op deze natuurvakantie. Meer weten?
Kijk op www.woesteland.nl
Økosprøkjes18 tm 30 jaar4 t/m 14 juliVol!
I Tir an Uaine21 t/m 29 juli18 tm 30 jaarVol!
Ich bin ein Feinprufer!27 juli t/m 3 augustus15 tm 25 jaarVol!
En dit zijn alle WoesteLand Zomerkampen!
OER!14 t/m 19 juli16 tm 25 jaar
Streetwise21 t/m 26 juli12 tm 15 jaar
Lekker wiebelen7 t/m 15 augustus15 tm 25 jaar
C’est la Vlie!17 t/m 2416 tm 25 jaar
29
Hoe zien succesvolle, uitdagende speelplek-ken er uit? Bestaan zulke plekken nog? Het boek ‘Vrij spel voor natuur en kinderen’ is een
handleiding voor het scheppen van meer ruimte
voor natuur en kinderen, ook in de stad. Iedereen
met creativiteit en doorzettingsvermogen kan zelf
zo’n spannend landschap realiseren. Het toont
allerlei geslaagde voorbeelden van natuurrijke
speelplaatsen in binnen- en buitenland, een kleur-
rijk palet van ideeën voor een geslaagde praktijk.
Het geeft bovendien pedagogische argumenten,
een stappenplan, tips en heel veel adressen en
websites. Laat je inspireren!
Zie ook interview met de auteurs op pagina 16-17
van dit nummer.
€ 20,00 Zomeraanbieding voor IVN-leden: Tot en met 31 augustus 2008 betaalt u geen verzendkosten! (normaal €3,95)
Ja, ik bestel ‘Vrij spel voor natuur en kinderen’ Bestelcode DV 50:Naam: dhr/mevr.
Adres:
Postcode - woonplaats:
Telefoon:
Email:
Deze bon (met bestelcode) ingevuld opsturen naar: IVN/KNNV
Uitgeverij, Antwoordnummer 16542, 5280 WJ Boxtel
VogelkijkCentrum Nederland
Korting voor IVN’ers op vogelcursus
Lezersaanbiedingen
Vinderkast met korting
Unieke kans om de zangvogels te leren kennen. IVN werkt samen met Vogelkijkcentrum Nederland. U kunt nog meedoen!
Deze fraaie houten kast is speciaal ontworpen voor
vlinders. Achter de verticale sleuven bevindt zich
een rustplekje waar vlinders de nacht én de winter
ongestoord door kunnen brengen. Als u hier wat
takjes en twijgjes in doet, voelen de vlinders zich al
helemaal snel thuis!
U kunt de gratis Vivara catalogus aanvragen. Deze
staat boordevolle nuttige informatie en handige
producten om uw tuin nog aantrekkelijker te maken
voor vogels, egels, vlinders en andere tuindieren.
Bel (0478) 517960 om de catalogus kosteloos
thuisgestuurd te krijgen.
Kijk op www.vivara.nl voor ons gehele assortiment.
Deze vlinderkastactie is geldig t/m eind augustus 2008.
Prijs: van € 12,99 voor € 9,99(excl. € 4,99 verzendkosten)
Ja, ik bestel de vlinderkast (afmetingen 19 x 16,5 x
29 cm) Bestelcode 0-50040:
Naam: dhr/mevr.
Adres:
Postcode - woonplaats:
Telefoon:
Email:
Deze bon (met bestelcode) ingevuld
opsturen naar: Vivara, Postbus 5068,
5800 GB Venray
Aanmelden voor deze speciale IVN-actie kan tot maandag 1 september 2008 en uitsluitend op www.ivn.nl/vereniging. Klik op Vogelcursus en geef het e-mailadres op waar de cursus naar toe moet worden gestuurd. U betaalt na ontvangst van de eerste les, die vanaf donderdag 11 september wordt verzonden. Zie ook www.vogelskijken.nl
Nico de Haan van Vogelkijkcentrum Ne-
derland heeft, geassisteerd door enkele
leerkrachten, een vogelcursus ontwikkeld
voor internet die goed aansluit bij het IVN-
cursuspakket.
IVN-leden en donateurs – ook zij die zich te laat inschreven voor de voorjaarscursus – kunnen na de zomer beginnen. Ze krijgen bijna 50 procent korting op het cursusbedrag! Voor de gehele cursus van 36 lessen betalen zij € 60,00, inschrijven op een onderdeel van 12 lessen kost € 25,00. De lessen zijn ook heel geschikt als eventuele ondersteuning van de bestaande IVN-cursussen. De geluiden en vogelfi lmpjes blijven opklikbaar.
Inspirerende zomerkorting: Vrij spel voor natuur en kinderen
IVN is een van de goede doelen
van de Nationale PostcodeLoterij
www.postcodeloterij.nl
IVN is lid van:
• Vereniging NOV (Nederlandse
Organisaties Vrijwilligerswerk)
www.nov.nl
• World Conservation Union
IUCN
www.iucn.nl
• Foundation for Environmental
Education (FEE)-Nederland
www.fee-international.org
• supportgroep Dutch Caribbean
Nature Alliance
www.dcnanature.org
Mens en Natuur wordt gedrukt op FSC-gecertifi ceerd
papier, gemaakt van houtpulp. De kunststof omslag
is recyclebaar en levert na verbranding geen schade-
lijke reststoffen op.
30
ADRESSEN IVN>
Mens en NatuurUitgave van IVN Nederland
59ste jaargang - nummer 2
Zomer 2008
Postbus 20123
1000 HC Amsterdam
e-mail [email protected]
www.ivn.nl/mensennatuur
Redactie:
Michiel de Wit (hoofdredacteur),
Renate Duits (redacteur), Annemieke
Lenssinck (eindredactie), Caroline
Dekker, Annemarie Kirch, Mathilde van
Ravensberg
Correspondenten:
Annechien Cevaal, Frits Colnot, Marcel
Donks, Arthur Hilgersom, Ineke Noord-
hoff, Henk Sijsenaar, Yvonne Zwikker
Medewerkers aan dit nummer:
Wilmie Geurtjens, Jelle de Jong, Leon-
tien Kuip, Lude Mansens, Mathilde van
Ravensberg, Martine Sprangers
Vaste medewerkers:
Rob van de Bor
Ontwerp en vormgeving:
En-i, Nijmegen
Druk:
Senefelder - Misset, Doetinchem
Advertenties:
All-round Media Services, Haarlem
tel. (023) 5245336,
e-mail [email protected]
IVN NederlandPostbus 20123, 1000 HC Amsterdam
tel. (020) 6228115
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl
IVN Ledenservice Bereikbaar van maandag t/m donderdag,
tussen 9.00 en 16.00 uur.
tel. (020) 5308860
e-mail: [email protected]
IVN Consulentschap Drenthe Postbus 125, 9400 AC Assen
tel. (0592) 371740
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/drenthe
IVN Consulentschap Groningen Postbus 1020, 9701 BA Groningen
tel. (050) 3135933
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/groningen
IVN Consulentschap Fryslân Postbus 538, 8901 BH Leeuwarden
tel. (058) 2890463
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/fryslan
IVN Consulentschap Utrecht Oostbroek, Bunnikseweg 39, 3732 HV De Bilt
tel. (030) 2210599
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/utrecht
IVN Consulentschap FlevolandBotter 11-37, 8232 JN Lelystad
tel. (0320) 258980
e-mail: consulentschap.fl [email protected]
www.ivn.nl/fl evoland
IVN Consulentschap GelderlandJansbuitensingel 13, 6811 AB Arnhem
tel. (026) 3512927
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/gelderland
IVN Consulentschap Noord-HollandDorpsstraat 65, 1901 EJ Castricum
tel. (0251) 650783
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/noordholland
IVN Consulentschap Zuid-HollandOchterveltstraat 41 b, 3015 XL, Rotterdam
tel. (010) 4779669
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/zuidholland
IVN Consulentschap Zeeland Postbus 334, 4460 AS Goes
tel. (0113) 211675
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/zeeland
IVN Consulentschap Brabant Postbus 883, 5280 AW Boxtel
tel. (0411) 614111
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/brabant
IVN Consulentschap Limburg Godsweerderstraat 2, 6041 GH Roermond
tel. (0475) 386460
e-mail: [email protected]
www.ivn.nl/limburg
Natuur en Milieu Overijssel Stationsweg 3, 8011 CZ Zwolle
tel. (038) 4250960
e-mail: [email protected]
www.natuurmilieu.nl
COLOFON>
SCS-COC-00970
D U T C H C A R I B B E A N N A T U R E A L L I A N C E
DCNA
Dien een duurzaam initiatief of idee in! Iedereen kan weer initiatieven en ideeën indienen. De initi-
atieven worden verzameld in het Duurzame Koffertje dat op
Duurzame Dinsdag - 2 september - wordt aangeboden aan
een vertegenwoordiger van het kabinet. Elk initiatief maakt
kans op een prijs waarmee het een extra impuls kan krijgen of
gestart kan worden.
Dien uw initiatief in op www.duurzamedinsdag.nl!
Nomineer kandidaten Duurzaam Lintje!Kent u iemand die zich al jaren sterk maakt voor een duur-
zame wereld? En wilt u deze persoon in het zonnetje zetten?
Dat kan!
Nomineer uw kandidaat voor een Duurzaam Lintje op www.duurzamedinsdag.nl
Duurzame Dinsdag 2008
Op de eerste dinsdag van september is het weer Duurzame Dins-
dag. Iedereen kan kandidaten voordragen voor de eerste Duurzame
Lintjes en zelf nieuwe duurzaamheidsinitiatieven aanmelden voor
in het Duurzame Koffertje.
31
Door Mathilde van RavensbergActief bewegen en natuur beleven; met nordic walking sla je twee vliegen in één klap. Hans Kaptein, oud-voorzitter van IVN-district Gelderland en nu bestuurslid van IVN-afdeling Lunteren/Barneveld, is een fanatiek nordic walker. Hij trekt minstens vijf keer per week met de lange stokken eropuit. In de meeste gevallen is dat voor het geven van trainingen, want nordic walking is in. En je moet wel wat lessen volgen, anders zwaai je de stokken te ver vooruit. Bij nordic walking gebruik je 90 procent van je spieren; niet alleen je benen en heupen maar ook je schouders, rug en armen. Inmiddels is weten-schappelijk bewezen dat je er lichamelijk fi tter van wordt. Maar ook voor de geest is nordic walking heel goed, want je bent lekker buiten en alle muizenissen waaien weg.
Natuurliefhebber Kaptein neemt zijn groepen voor trai-ning mee de natuur in; door bossen, langs velden of zelfs over zandverstuivingen. Wat dit laatste betreft: Geldersch Landschap vraagt nordic walkers over het Wekeromse zand te lopen om de graspollen op dit stuifzandgebied los te maken. Het leuke vindt Kaptein dat nordic walkers die niet per defi nitie natuurkenners zijn, tijdens het wandelen toch natuurervaring opdoen. “Laatst liep ik met een groep over de dijk bij Nijkerk langs het randmeer. Ganzen, eenden, weide-vogels; je zag en hoorde ze overal om je heen. Dat pakken de wandelaars toch maar even mee. Achteraf gingen mensen me vragen stellen over wat ze gezien hadden.” Natuur is emotie, vindt Kaptein. Als gids laat hij tijdens een excursie deelne-mers graag eerst zelf een paar minuten rondkijken om dan te vragen wat ze gezien, gehoord of geroken hebben.
IVN kan inspelen op de nieuwe wandelsport door nordic walking-tochten met een natuurgids te organiseren. Afde-ling Lunteren/Barneveld doet dit al. Natuurlijk wordt dan niet stilgestaan bij ieder bloemetje, maar zijn er vier geplande stopplaatsen waar de gids wat kwijt kan over het omringende landschap. Zo krijg je ook wat andere mensen mee dan nor-maal bij een IVN-excursie.
Mathilde van Ravensberg (lid van IVN Nijkerk) is journalist en redactielid
Bij ons in... Lunteren/Barneveld
Heeft uw werkgroep, afdeling, dienst of centrum ook een opmerke-
lijk of succesvol project? Meld het bij [email protected]
Foto: Jelle de Jong
Effectiefhet klimaat beschermen met
Innovatievewarmte-isolatie
sinds 1979
www.tonzon.nl
TONZON
Badisolatie
Langdurig badderenzonder steeds bij te vullen.
TONZON badisolatie isoleert uw bad als een thermosfles,
dubbelwandig reflecterenden gevuld met gratis lucht.
Scheelt alleen al bij het vullen circa 30% energie. Pakketjes passen gewoon
door de brievenbus.
TONZON
Wandisolatie
Thermosheets bieden met minder ruimteverlies meer
isolatiewaarde en dat zonder koudebruggen.
Geschikt voor steensmuren en vervuildespouwmuren. Ook perfect
voor monumenten en energiezuinige sauna’s.
Equivalente lambda-waarde 0,029 W/mk
TONZON vloerisolatie
Door het dak gaat de meeste warmte, maar met goede vloerisolatie kan de meeste energie worden
bespaard.TONZON Thermoskussens
hebben een zeer hogeisolatiewaarde en maken uw vloer comfortabel warm. De
Bodemfolie op de bodem van de kruip-ruimte zorgt
voor een kurkdrogekruipruimte. Het maakt eeneinde aan muffe geuren en
aan hout- en betonrot.
TONZON
Dakisolatie
Combineert hoge isolatiewaarde met hoge winddichtheid. Voor koele
zolders in de zomer en warme zolders in de winter.Infraroodfoto’s laten zien dat TONZON dakisolatie minder warmte doorlaat dan andere
isolatie materialen.
TONZON
HR-Radiatorfolie
Doet onzichtbaar zijn werk op de achterkant van de radiator zelf. De HR-folie
voorkomt onnodige opwarming van de
achterliggende muur.Alle warmte die wordt
afgegeven komt ten goede aan de binnenruimte. Het product met het hoogste
milieu-rendement.
TONZON BV, Postbus 1375, 7500 BJ Enschede 053-4332391
sinds die man hier was hoeven ze mij niet meer
van de bank te jagen
Dit is prettig materiaal om boven
het hoofd te verwerken.Geen irriterende vezeltjes,
stof of giftige gassen. Perfecte pasvorm
stevige zeil ligt lekker schoon en droog.
Ook prettig als je er later nog eens onder moet
Warmstevloerisolatie
droogstekruipruimte
beschermttegen hout- en betonrot
Top Related