I NGEZON DEN

Sdu Uitgeversnummer 5 mei 201440

Door Door roy Johannink MCDM, senior aDviseur BeleiD en onDerzoek

vDMMP en herMan van hiJuM MCDM, PrograMMaManager CrisisManage-

Ment PolitieaCaDeMie

Donderdagmiddag 5 december 2013 krijgt ons land te

maken met een zware storm met windstoten van 130

kilometer per uur. Die ochtend zijn op diverse sociale

media talloze berichten te lezen over de aankomende

storm. Als we de foto van de torenhoge golf mogen geloven, stond

ons op basis van datgene wat die ochtend in Schotland gebeurde,

heel wat te wachten. Maar de foto hoort niet bij deze gebeurtenis.

Het is een foto van begin 2013, waar surfer Garett McNamara in

Portugal een nieuw record vestigt met het surfen op de grootste

golf. Het is niet onderzocht welke impact de foto heeft gehad op de

perceptie van de bevolking over datgene wat Nederland mogelijk

die middag zou kunnen verwachten.

verhaal aanslag zuiDPleinDat is wel bekend bij het voorbeeld van 11 mei 2012 (bron: Sociale

media als factor van invloed bij onrustsituaties. Politie & Weten-

schap, 2013). Op die dag verschijnen vanaf 11.49 uur op Twitter

geruchten dat ‘een gek mensen wil gaan killen #zuidplein’. Het

gerucht verandert vrij snel in ‘iemand wil mogelijk bloedbad

aanrichten’ en ‘aanslag gevaar’ in winkelcentrum Zuidplein in

Rotterdam. Onder de hashtag Zuidplein verschijnen talloze berich-

ten over de gepercipieerde dreiging. Het bericht mist de context

over de specifieke bedreiging en zorgt voor veel onrust op sociale

media. Uiteindelijk is veelvuldig door de politie in Rotterdam op

Meer aandacht in voorbereiding voor ‘verhalen’ in de buitenwereld Op de persconferentie rondom de schietpartij in Alphen aan den Rijn op 9 april 2011 werd

door de desbetreffende korpschef meegedeeld dat een tweede Tristan van der Vlis nu ‘geen

leven meer zou hebben’. Wat hij toen nog niet wist, is dat dit een compleet verzonnen verhaal

was van een Twitteraar. De impact van verzonnen verhalen en geruchten kan groot zijn.

Daarom is het in de voorbereiding op crisisbeheersing noodzakelijk om meer aandacht te

hebben voor de invloed van geruchten of verhalen op een crisissituatie.

Op social media werd de torenhoge golf waarop surfer Garett McNamara een

nieuw record vestigde, al snel gelinkt aan een aankomende zware storm.

I NGEZON DEN

nummer 5 mei 2014 41Brand&Brandweer

sociale media gereageerd om de onrust weg te nemen. Opvallend

is een veelvuldig doorgestuurde foto van politieauto’s. Volgens de

(sociale) mediaberichten zijn de auto’s allemaal onderweg naar

Zuidplein. De oplettende kijker ziet dat de foto is genomen uit een

politieauto en niet is genomen tijdens het incident, maar op een

eerder tijdstip tijdens een staking van politieagenten. Hoewel de

foto niet tijdens het incident is gemaakt, heeft het bijgedragen

aan het beeld dat iets ernstigs aan de hand is. Uiteindelijk heeft

een aantal winkels in Zuidplein besloten om uit voorzorg de deu-

ren te sluiten.

‘neem verhalen en geruchten

mee in De voorbereiDing

op een crisis’

iMPaCt van een verhaalSociale en traditionele media vormen een middel om de poten-

tiele impact van een verhaal te beoordelen. Om de verhalen in de

buitenwereld te analyseren en het waarheidsgehalte te beoorde-

len, is intelligence nodig van de hele crisisorganisatie en daarbui-

ten. Wie kan wat zeggen over de juistheid? En wie kan wat zeggen

over de impact van het verhaal? Met name omdat niet direct

duidelijk is of dergelijke verhalen van invloed kunnen zijn op de

perceptie van de bevolking, zal de crisisorganisatie zo’n verhaal

moeten signaleren om vervolgens te bepalen welke actie of reactie

nodig is. Dit is nodig om direct actie te kunnen ondernemen als

de informatie op waarheid berust en vanwege het verantwoor-

dingsaspect. Immers, als achteraf de informatie blijkt te kloppen,

verwacht de maatschappij uitleg over waarom hulpdiensten al

dan niet actie hebben ondernomen. Het negeren van verhalen in

de buitenwereld of op sociale media is geen optie meer.

De verhalen in de buitenwereld kunnen een indicator vormen

voor het versterken van de impact van een incident. Maar ze kun-

nen ook een trigger vormen voor het ontstaan van een crisissitu-

atie. Voorbeelden zijn de bekende aankondigingen op Facebook of

Twitter van Project X-feesten. De oproep om in Leeuwarden een

wereldrecord te vestigen met een dans genaamd de Harlem Shake

is een ander voorbeeld. En ook de oproepen tot sneeuwbalgevech-

ten in onder meer in Breda en Den Bosch behoren tot deze catego-

rie. Dat een verhaal snel groot kan worden, ervaart Lipton Ice Tea

na een oproep voor een watergevecht. Donderdag 1 augustus 2013

zorgt een oproep om een dag later om 14.00 uur een watergevecht

te houden met 100.000 waterballonen voor een potentieel veilig-

heidsrisico. Het beeld was ontstaan dat het strand vrijdagmiddag

zou worden omgetoverd tot één groot ‘slagveld’ voor een enorm

watergevecht. De organisator communiceert daarom donderdag-

avond voorafgaand aan het watergevecht dat er géén sprake is van

een georganiseerd evenement. Ook meldt het bedrijf dat niemand

wordt opgeroepen om naar het strand te komen. In een verkla-

ring zegt de organisatie: ‘Voor alle mensen die toch al genieten

van de zon op het strand, willen we op een vrolijke manier heel

even zorgen voor verkoeling en een lach.’ Uiteindelijk verloopt het

watergevecht rustig, maar de organisatie en ook de hulpdiensten

waren op hun hoede.

Of een verhaal waar is of niet, het kan in elk geval leiden tot

ingewikkelde dilemma’s binnen de crisisorganisatie. Hoeveel

mensen komen bij de record poging van de Harlem Shake in

Leeuwarden? Zijn het driehonderd deelnemers, zoals een sociale

media deskundige de gemeente Leeuwarden influisterde. Of is het

aantal tien keer zoveel, drieduizend deelnemers en hoe erg is dit

dan? Wie komen er naar Park Valkenburg in Breda om sneeuwbal-

len te gooien op 15 januari 2013? Meer dan 1.200 mensen laten op

Facebook weten dat ze komen. Uiteindelijk komen er vierhonderd

mensen. Wellicht doordat de NS die dag een storing had op het

spoor op dat traject? Mogelijk omdat de snelwegen last van files

hadden? We zullen het nooit weten. Wat we wel weten is dat

voor crisisorganisaties het een enorme uitdaging is om voor dit

fenomeen van ‘verhalen’ de risico’s in te schatten. De verkeerde

interpretatie kan namelijk leiden tot een onder- of overreactie van

de crisisorganisatie.

‘het is voor crisisorganisaties

een uitDaging om risico’s van

‘verhalen’ in te schatten’

Het is volgens ons daarom aan te bevelen om ‘verhalen’ mee

te nemen in de voorbereiding op een crisis. Het is goed om op

voorhand na te denken over de manier waarop een organisatie

om kan gaan met deze verhalen als ze zich voordoen. De kans en

de impact van dergelijke verhalen kunnen namelijk weleens groot

zijn of worden.

De foto gemaakt tijdens een staking van politieagenten, is op sociale media

gelinkt aan een verhaal over een mogelijke aanslag in winkelcentrum Zuidplein

in Rotterdam.