8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
1/68
Kantoren in cijfers 2012
Statistiek van de Nederlandse kantorenmarkt
Drs. R.L. Bak
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
2/68
Colofon
SamenstellingR.L. Bak
Grafische vormgeving en illustratiesKaartbeeld, Scherpenzeel
OmslagAtelier van GOG, Amsterdam
FotografieASR Vastgoed Ontwikkeling: omslag
G&S Vastgoed: 4, 8, 24, 28, 40, 48, 54, 60
ISBN/EAN: 978-94-90915-04-9
copyright 2013 - drs. R.L. Bak - Zeist
Bronvermelding is verplicht
BestelinformatieVerkrijgbaar bij:NVM BusinessFakkelstede 1
3431 HZ NieuwegeinTelefoon: (030) 608 51 85
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
3/68
3
Voor u ligt de tiende editie vanKantorenin Cijfers. Behoudens enkele kleinewijzigingen is deze uitgave qua opzetgelijk aan haar voorgangers. Graagbetuigt de auteur zijn erkentelijkheidjegens de heer J.F. Blackmore vanG&S Vastgoed voor het ter publicatiebeschikbaar stellen van fotomateriaal enjegens de heren A. Wagemakers, F. vander Sluys, M.C. Vader en M. Wolters voorhet leveren van aanvullende gegevens. Een
woord van dank gaat evenzeer uit naarNVM Business, die onderhavige publicatiewederom mogelijke maakte en waardoordeze statistiek van de Nederlandsekantorenmarkt een brede kring vangenteresseerden zal kunnen bereiken.
Zeist
Drs. R.L. Bak
Woord vooraf
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
4/68
4
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
5/68
5
Woord vooraf 3
Lijst van tabellen 7
Voorraad 9Bouwkosten 25Vraag 29Aanbod 41Huurprijzen 49Beleggingen 55Rendementen 61
BijlageGrote gemeenten in Nederland 65Indeling van Nederland in 66Corop-gebieden
Trefwoordenregister 67
Inhoud
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
6/68
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
7/68
7
Voorraad1 Voorraad kantoorruimte per provincie2 Voorraad kantoorruimte per landsdeel3 Onttrekking aan de voorraad4 Nieuwbouw van kantoorruimte per provincie5 Voorraad kantoorruimte per gemeente
Bouwkosten1 Richtprijzen bouwkosten kantoren2 Samengestelde materiaal- en loonkosten van nieuwbouw kantoren
Vraag1 Vraag naar kantoorruimte per provincie2 Vraag naar kantoorruimte per landsdeel3 Vraag naar kantoorruimte per bedrijfstak/-klasse
Aanbod1 Aanbod van kantoorruimte per provincie2 Aanbod van kantoorruimte naar leeftijd per provincie3 Aanbod van kantoorruimte per landsdeel
Huurprijzen1 Gemiddelde huurprijs van bestaande kantoorruimte per landsdeel
2 Gemiddelde servicekosten naar gebouwgrootte3 Gemiddelde huurprijs van nieuwe kantoorruimte per landsdeel4 Mediane werkplekkosten in kantoorgebouwen
Beleggingen1 Beleggingen in kantoren per provincie2 Beleggingen in kantoren naar type belegger
Rendementen1 Gemiddelde bruto aanvangsrendementen van kantoren2 Rendement op kantoren
Lijst van tabellen
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
8/68
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
9/68
9
Als basismateriaal voor de statistiek overde kantorenvoorraad dienen data diezijn verkregen door eigen waarneming,waarbij de grootte van de voorraadalsmede de samenstelling ervan jaarlijksdoor een plaatselijke inventarisatieper woonkern wordt vastgesteld.Een belangrijk hulpmiddel is deBasisregistraties Adressen en Gebouwen(BAG), een door het Kadaster beheerdeobjectendatabase.
Alleen kantoorpanden met een oppervlakteboven de 500 vierkante meter wordengenventariseerd. Als oppervlakte-eenheidwordt het verhuurbaar vloeroppervlak(v.v.o.) genomen. Ultimo 2011 teldeNederland 15.440 kantoorgebouwen.
In tabel 5 van deze publicatie zijnuitsluitend die gemeenten opgenomenmet een kantorenvoorraad van 10.000vierkante meter en meer.
Tegen de voorraad kunnen ook anderestatistische gegevens worden afgezet,zoals het aanbod voor de berekeningvan de leegstand en de vraag voor devaststelling van de verhuisdynamiek.
Begripsomschrijvingen
KantoorOnder een kantoor wordt verstaaneen ruimtelijk zelfstandige eenheid diegrotendeels in gebruik is of te gebruikenis voor bureaugebonden werkzaamhedenof ondersteunende activiteiten. De definitievan het begrip kantoor als een ruimtelijkzelfstandige eenheid betekent datkantoren in fabrieken, bedrijfsgebouwen,ziekenhuizen en universiteiten buiten de
statistiek worden gelaten.
Verhuurbaar vloeroppervlakDit ishet bruto vloeroppervlak minus hetconstructieoppervlak, de verticaleverkeersruimten en de installatieruimten.De omschrijving van het verhuurbaarvloeroppervlak is vastgelegd in de NEN2580. Als vuistregel kan gelden dat vanhet bruto vloeroppervlak ongeveer 86procent verhuurbaar is.
VoorraadMet voorraad wordt bedoeldhet totaal van leegstaande en in gebruikzijnde kantoren. Ook kantoren die op hetmoment van registratie nog in aanbouwzijn, worden tot de voorraad gerekend.
Voorraad
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
10/68
10
38
62
37
63
2001 2011
m2
32
21
23
19
5
28
22 24
20
6
2001 2011
22
3432
1716
1920
2830
2001 2011
% %
% %
% %
Huur
Koop
Voorraad kantoorruimte naar eigendomssituatie
500 - 1 000
1 000 - 2 500
2 500 - 5 000
5 000 - 10 00010 000 en meer
Voorraad kantoorruimte naar gebouwgrootte
Kantorenwijk
Centrum
Woonwijk
Bedrijfsterrein
Buitengebied
Voorraad kantoorruimte naar locatietype
Voorraad
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
11/68
11
2003m
2005 2007 2009 2011
1.135.000 1.170.000 1.177.000 1.232.000 1.223.000871.000 882.000 914.000 959.000 968.000567.000 593.000 619.000 637.000 640.000
2.114.000 2.217.000 2.278.000 2.351.000 2.427.000
3.657.000 3.776.000 3.898.000 4.017.000 4.142.0005.466.000 5.661.000 5.885.000 6.018.000 6.089.000
773.000 798.000 885.000 908.000 913.00010.793.000 10.950.000 11.311.000 11.478.000 11.546.000
12.232.000 12.409.000 12.889.000 13.317.000 13.537.000434.000 449.000 450.000 454.000 456.000
5.094.000 5.181.000 5.361.000 5.454.000 5.500.0001.956.000 2.008.000 2.022.000 2.044.000 2.080.000
45.092.000 46.094.000 47.689.000 48.869.000 49.521.000
10
4550
40
35
30
25
20
15
10
5
x miljoen m2
0090807042003 1105 06
Ontwikkeling van de voorraad kantoorruimte31 december
Voorraad
1 Voorraad kantoorruimte per provincie, 31 december
GroningenFrieslandDrentheOverijssel
GelderlandUtrechtFlevolandNoord-Holland
Zuid-HollandZeelandNoord-BrabantLimburg
Nederland
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
12/68
1209 10 110807062003 04 05
09 10 110807062003 04 05
1 000
800
600
400
200
0
x 1 000 m2
800
600
400
200
700
500
300
100
009 10 110807062003 04 05
x 1 000 m2
x 1 000 m2800
700
600
500
400
300
200
100
0
Huur
Koop
Nieuwbouw van kantoorruimte naar eigendomssituatie
Bedrijfsterrein
500 - 1 000
Nieuwbouw van kantoorruimte naar locatietype
Nieuwbouw van kantoorruimte naar gebouwgrootte
Kantorenwijk
WoonwijkCentrum
1 000 - 2 5002 500 - 5 0005 000 - 10 00010 000 en meer
Voorraad
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
13/68
13
Voorraad
2 Voorraad kantoorruimte per landsdeel, 31 december
2003m
2005 2007 2009 2011
Noord-NederlandGroningen 902.500 926.500 936.500 991.000 975.500Leeuwarden 554.500 554.500 566.000 585.500 582.000Assen 259.500 263.000 278.000 287.000 288.000
Oost-NederlandApeldoorn 627.000 668.500 684.500 695.000 733.000Arnhem 1.035.500 1.050.500 1.084.000 1.115.500 1.137.500Enschede 413.000 410.000 413.500 418.500 442.500Hengelo 269.500 273.000 277.000 277.000 281.000Nijmegen 465.500 483.500 484.000 488.000 492.500Zwolle 666.000 708.000 710.500 756.000 773.000
Midden-Nederland
Amersfoort 754.500 784.500 828.000 842.500 851.000Utrecht 2.305.500 2.413.000 2.540.500 2.624.500 2.701.500Almere 475.500 492.000 566.500 583.500 591.500
West-NederlandAmsterdam 5.660.000 5.775.000 5.976.500 6.076.000 6.066.000Den Haag 3.842.500 3.858.000 3.948.000 4.143.500 4.139.000Rotterdam 3.066.000 3.100.500 3.258.500 3.353.000 3.465.500Haarlemmermeer 1.320.000 1.320.000 1.348.000 1.393.000 1.414.500
Zuid-NederlandBreda 666.000 696.000 699.500 703.500 703.500Tilburg 479.000 462.000 467.000 479.500 479.500Den Bosch 916.500 934.000 935.500 943.500 964.500
Eindhoven 1.452.000 1.465.000 1.538.000 1.560.500 1.567.000Heerlen 442.500 449.000 499.000 468.000 468.000Maastricht 502.000 523.000 523.500 505.000 509.000
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
14/68
14
2003m
2005 2007 2009 2011
60.500 182.000 139.000 144.000 167.500
7.000 21.500 57.000 31.500 49.0006.000 5.000 - - 8.5006.500 16.000 5.000 14.500 7.5001.500 - - - -
07 08 09060504 112003 10
x 1 000 m2250
150
200
100
50
0
10
9
2
25
54
%
Onttrekking aan de voorraad
Sloop
Woningen
Hotels
Onderwijs
Overig
Onttrekking aan de voorraad naar bestemming2003-2011
3 Onttrekking aan de voorraad
NederlandwaarvanAmsterdamDen HaagRotterdamUtrecht
Voorraad
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
15/68
15
2003m
2005 2007 2009 2011
32.000 9.500 16.500 47.500 25.00021.000 2.500 20.500 31.000 1.50018.000 12.500 15.500 8.500 1.00069.000 56.500 35.500 15.500 33.500
98.000 89.000 44.000 56.500 82.50050.000 159.000 164.000 107.500 95.00017.500 14.500 72.500 18.000 3.000
201.000 107.000 245.500 131.500 65.000
202.000 178.000 297.000 153.000 61.00023.500 9.500 8.500 500 -
103.000 86.000 65.000 58.500 42.00034.000 33.000 19.500 7.000 20.500
869.000 757.000 1.004.000 635.000 430.000
170
160
140
150
130
120
110
100
1990=100
1110090805042003 06 07
Ontwikkeling van de voorraad in de vier grote steden
Amsterdam
Den Haag
Rotterdam
Utrecht
Nederland
4 Nieuwbouw van kantoorruimte per provincie
GroningenFrieslandDrentheOverijssel
GelderlandUtrechtFlevolandNoord-Holland
Zuid-HollandZeelandNoord-BrabantLimburg
Nederland
Voorraad
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
16/68
16
0 50 km
minder dan 1
1 - 2
2 - 3
3 - 4
4 en meer
m2kantoorruimte per inwoner
Omvang kantorenvoorraad per Corop-gebied
Voorraad
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
17/68
17
voorraadkantoorruimte
m2
inwoners1 kantoorruimteper inwoner
m2
aandeelhuursector
%
Aalsmeer 28.500 30.365 0,95 36Alblasserdam 14.000 19.465 0,70 49Albrandswaard 28.000 25.005 1,10 69Alkmaar 377.500 94.270 4,00 62
Almelo 194.000 72.755 2,65 61Almere 589.000 193.165 3,50 78Alphen a/d Rijn 159.500 72.855 2,20 68Amersfoort 851.000 148.250 5,75 75
Amstelveen 648.000 83.365 7,75 74Amsterdam 6.066.000 790.110 7,65 80Apeldoorn 733.000 156.960 4,65 46Arnhem 1.137.500 149.270 7,60 59
Assen 288.000 67.210 4,30 44Asten 10.000 16.405 0,60 28Baarn 88.000 24.350 3,60 70Barendrecht 104.500 47.055 2,20 55
Barneveld 104.000 53.520 1,95 59Beek 80.000 16.455 4,85 64Bergen op Zoom 104.000 66.130 1,55 48Berkelland 10.500 44.910 0,25 24
Best 102.000 28.695 3,55 45Beuningen 10.000 25.435 0,40 78Beverwijk 55.000 39.845 1,40 58Binnenmaas 12.500 28.960 0,45 37
Bladel 12.500 19.580 0,65 7Bloemendaal 10.000 22.055 0,45 40Bodegraven-Reeuwijk 64.000 32.835 1,95 60Borne 13.500 21.585 0,65 30
Boxmeer 31.500 28.395 1,10 13Boxtel 50.000 30.285 1,65 44Breda 703.500 176.400 4,00 62Brielle 14.500 16.070 0,90 58
Brunssum 15.500 29.200 0,55 5Bunnik 98.000 14.450 6,80 61Bunschoten 24.000 20.200 1,20 38
Bussum 51.000 32.585 1,55 59Capelle a/d IJssel 488.500 66.120 7,40 87Coevorden 22.000 35.880 0,60 7Cuijk 22.000 24.650 0,90 31Culemborg 82.000 27.630 2,95 49
De Bilt 129.500 42.080 3,10 41De Ronde Venen 33.000 42.975 0,75 24Delft 394.000 98.675 4,00 60Delfzijl 32.500 26.305 1,25 12
Den Bosch 964.500 141.895 6,80 68Den Haag 4.139.000 502.055 8,25 53Den Helder 74.500 57.065 1,30 19
Deurne 22.500 31.760 0,70 28
5 Voorraad kantoorruimte per gemeente, 31 december 2011
Voorraad
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
18/68
18
voorraadkantoorruimte
m2
inwoners1 kantoorruimteper inwoner
m2
aandeelhuursector
%
Deventer 362.000 98.670 3,65 64Diemen 286.500 24.935 11,50 84Dinkelland 12.000 26.075 0,45 19Doetinchem 144.000 56.250 2,55 43
Dongen 19.000 25.205 0,75 22Dongeradeel 10.500 24.285 0,45 16Dordrecht 316.000 118.860 2,65 60Drimmelen 10.000 26.665 0,40 30
Dronten 17.000 40.470 0,40 43Druten 11.000 18.195 0,60 44Duiven 39.000 25.525 1,55 38Edam-Volendam 11.000 28.700 0,40 9
Ede 254.000 108.765 2,35 68Eindhoven 1.567.000 217.225 7,20 72Emmen 115.500 108.840 1,50 41Enschede 442.500 158.050 2,80 54
Ermelo 12.500 26.125 0,50 55Etten-Leur 72.000 42.050 1,70 56Geertruidenberg 11.000 21.470 0,50 25Geldermalsen 24.500 26.335 0,95 28
Geldrop-Mierlo 22.000 38.670 0,55 13Gemert-Bakel 17.000 29.040 0,60 5Gilze en Rijen 45.000 25.590 1,75 52Goes 104.500 36.920 2,85 46
Gorinchem 130.500 35.085 3,70 53Gouda 345.500 71.235 4,85 71Groningen 975.500 193.125 5,05 59Haaksbergen 13.500 24.420 0,55 23
Haarlem 539.000 151.820 3,55 54Haarlemmerliede 19.000 5.475 3,45 80Haarlemmermeer 1.414.500 143.945 9,85 84Hardenberg 43.500 59.430 0,75 17
Harderwijk 90.000 45.430 2,00 48Hardinxveld-Giessendam 19.000 17.655 1,10 43Haren 25.000 18.455 1,35 36
Heemskerk 24.500 39.270 0,60 22Heemstede 28.500 26.240 1,10 73Heerenveen 114.500 43.515 2,65 56Heerhugowaard 102.000 52.485 1,95 46Heerlen 468.000 89.015 5,25 46
Hellendoorn 18.500 35.795 0,50 16Hellevoetsluis 14.500 39.440 0,35 28Helmond 173.000 88.800 1,95 54Hendrik-Ido-Ambacht 18.000 28.255 0,65 36
Hengelo 281.000 80.940 3,45 56Heumen 15.000 16.415 0,90 46Hillegom 13.000 20.830 0,60 30
Hilversum 627.000 85.535 7,35 69
Voorraad
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
19/68
19
voorraadkantoorruimte
m2
inwoners1 kantoorruimteper inwoner
m2
aandeelhuursector
%
Hof van Twente 21.000 35.600 0,60 5Hoogeveen 71.000 54.890 1,30 35Hoogezand-Sappemeer 23.000 34.780 0,65 11Hoorn 110.500 71.255 1,55 44
Houten 245.500 48.310 5,10 80Huizen 84.000 41.575 2,00 38Hulst 11.500 27.630 0,40 7IJsselstein 35.000 34.270 1,00 63
Kaag en Braassem 21.000 25.735 0,80 54Kampen 28.000 50.705 0,55 17Katwijk 33.000 62.475 0,55 22Kerkrade 71.000 47.280 1,50 70
Krimpen a/d IJssel 25.500 28.690 0,90 44Landgraaf 18.000 38.065 0,45 3Langedijk 14.500 26.990 0,55 41Lansingerland 54.500 55.265 1,00 28
Laren 14.500 11.360 1,30 58Leek 15.500 19.465 0,80 31Leerdam 13.000 20.665 0,65 37Leeuwarden 582.000 95.320 6,10 42
Leiden 522.500 118.750 4,40 65Leiderdorp 69.000 26.705 2,60 31Leidschendam-Voorburg 282.000 72.405 3,90 57Lelystad 242.000 75.310 3,20 49
Leusden 182.500 28.905 6,30 43Lisse 31.000 22.510 1,40 54Lochem 28.500 33.265 0,85 46Maassluis 23.000 31.850 0,70 29
Maastricht 509.000 121.050 4,20 56Medemblik 28.000 43.115 0,65 29Meppel 85.500 32.575 2,60 49Middelburg 148.500 47.770 3,10 18
Middelharnis 17.500 18.050 0,95 5Midden-Drenthe 10.000 33.560 0,30 5Moerdijk 41.500 36.520 1,15 37
Naarden 80.000 17.165 4,65 69Neerijnen 21.500 11.930 1,80 55Nieuwegein 515.500 60.270 8,55 82Nijkerk 104.000 40.125 2,60 51Nijmegen 492.500 165.180 3,00 58
Noordenveld 12.000 30.955 0,40 10Noordoostpolder 47.000 46.340 1,00 28Noordwijk 54.000 25.515 2,10 56Nuenen en Gerwen 10.500 22.550 0,45 42
Nunspeet 17.000 26.610 0,65 56Oegstgeest 13.000 22.790 0,55 25Oirschot 10.000 17.860 0,55 28
Oisterwijk 19.000 25.775 0,75 43
Voorraad
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
20/68
20
voorraadkantoorruimte
m2
inwoners1 kantoorruimteper inwoner
m2
aandeelhuursector
%
Oldambt 39.000 39.095 1,00 13Oldenzaal 62.500 32.175 1,95 46Ommen 13.000 17.380 0,75 5Oost Gelre 21.000 30.005 0,70 24
Oosterhout 122.500 54.005 2,25 53Oss 134.000 84.640 1,60 42Oud-Beijerland 34.000 23.415 1,45 42Ouder-Amstel 104.500 13.230 7,90 92
Overbetuwe 36.000 46.270 0,80 50Papendrecht 62.000 32.030 1,95 28Peel en Maas 15.000 43.270 0,35 7Pijnacker-Nootdorp 23.000 50.105 0,45 21
Purmerend 104.000 79.265 1,30 55Putten 12.000 23.860 0,50 23Raalte 27.000 36.605 0,75 17Renkum 27.000 31.630 0,85 72
Renswoude 12.500 4.820 2,60 5Rheden 73.000 43.610 1,65 61Ridderkerk 83.000 45.210 1,85 41Rijnwoude 13.000 18.620 0,70 79
Rijssen-Holten 42.000 37.560 1,10 14Rijswijk 892.500 46.990 19,00 68Roermond 247.000 56.165 4,40 40Roosendaal 116.500 77.425 1,50 58
Rotterdam 3.465.500 616.260 5,60 79Schagen 24.500 18.655 1,30 31Schiedam 215.500 76.245 2,85 59Schijndel 11.000 23.015 0,50 22
Schouwen-Duiveland 23.000 34.150 0,65 7Sint Oedenrode 13.000 17.910 0,75 30Sittard-Geleen 214.500 94.535 2,25 37Skarsterlan 22.000 27.520 0,80 33
Sliedrecht 78.500 24.230 3,25 58Slochteren 10.000 15.535 0,65 30Sluis 11.000 23.890 0,45 5
Smallingerland 107.000 55.455 1,95 42Soest 61.500 45.610 1,35 48Son en Breugel 80.500 15.820 5,10 78Spijkenisse 79.000 72.170 1,10 45Stadskanaal 14.500 33.000 0,45 9
Steenwijkerland 26.000 43.400 0,60 36Stein 26.500 25.625 1,50 22Stichtse Vecht 167.000 63.315 2,65 88Sudwest Fryslan 65.000 82.635 0,80 34
Terneuzen 91.500 54.740 1,65 26Teylingen 31.000 35.685 0,85 16Tiel 92.500 41.525 2,25 33
Tilburg 479.500 207.580 2,30 49
Voorraad
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
21/68
21
voorraadkantoorruimte
m2
inwoners1 kantoorruimteper inwoner
m2
aandeelhuursector
%
Twenterand 19.500 33.930 0,55 5Tynaarloo 24.000 32.355 0,75 32Uden 52.000 40.805 1,25 40Uithoorn 51.500 28.305 1,80 28
Utrecht 2.701.500 316.275 8,55 70Utrechtse Heuvelrug 97.500 48.265 2,00 60Valkenswaard 38.000 30.665 1,25 38Veendam 55.500 27.920 2,00 28
Veenendaal 173.000 62.870 2,75 72Veghel 44.000 37.555 1,15 41Veldhoven 123.500 43.880 2,80 38Velsen 121.500 67.285 1,80 34
Venlo 238.000 100.025 2,40 45Venray 49.000 42.960 1,15 14Vianen 116.500 19.670 5,90 80Vlaardingen 89.500 71.040 1,25 41
Vlissingen 39.000 44.500 0,90 20Voorschoten 18.000 24.310 0,75 44Voorst 11.500 23.720 0,50 21Vught 31.000 25.790 1,20 39
Waalre 31.500 16.505 1,90 87Waalwijk 80.500 46.420 1,75 29Waddinxveen 51.500 25.280 2,50 64Wageningen 195.000 37.050 5,25 24
Wassenaar 43.500 25.760 1,70 42Weert 67.500 48.670 1,40 54Weesp 74.000 18.020 4,10 67Westland 100.000 101.980 1,00 45
Weststellingwerf 12.500 25.780 0,50 5Wijchen 16.500 40.735 0,40 31Winterswijk 32.500 28.945 1,10 34Woensdrecht 10.000 21.675 0,45 5
Woerden 220.500 50.050 4,40 77Wormerland 11.000 15.780 0,70 59Woudenberg 10.500 12.035 0,85 51
Woudrichem 10.000 14.415 0,70 14Zaanstad 263.000 148.280 1,75 59Zaltbommel 83.500 26.775 3,10 71Zeewolde 16.000 21.290 0,75 34Zeist 314.500 61.235 5,15 47
Zevenaar 59.500 32.430 1,85 45Zoetermeer 638.500 122.330 5,20 69Zoeterwoude 23.000 8.170 2,80 19Zuidplas 23.000 40.675 0,55 55
Zutphen 91.000 47.145 1,95 39Zwijndrecht 89.500 44.500 2,00 41Zwolle 773.000 121.525 6,35 69
(1) Centraal Bureau voor de Statistiek
Voorraad
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
22/68
22
16
25
21
12
26
%
voor 1972
1972 - 1981
1982 - 1991
1992 - 2001
2002 - 2011
Voorraa antoorru mte naar ouwper o e31 december 2011
A
B
C
D
E
F
G
Voorraad kantoorruimte naar energielabel
16
12
10
1912
9
22
%
23
14
7
13
16
8
19
%
Bron: Agentschap NL; bewerking: Bak
Huur Koop
Voorraad
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
23/68
23
33
1218
20
15
2
%
Inwoners
10 000 - 20 000
20 000 - 50 000
50 000 - 100 000
100 000 - 150 000
150 000 - 250 000
250 000 en meer
Voorraad kantoorruimte naar gemeentegrootte
Groningen
Amsterdam
HaarlemmermeerEindhoven
Rotterdam
Arnhem
Den Bosch
Rijswijk
Utrecht
65 743210
x miljoen m2
Den Haag
Gemeenten met de grootste voorraad kantoren31 december 2011
Voorraad
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
24/68
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
25/68
25
Gemakkelijk hanteerbare kostengetallenwaarmee men snel bouwkosten vankantoren kan bepalen, zijn te vinden inde taxatieboekjes van SDU Uitgevers.Daarin wordt een onderscheid gemaakttussen vierkante kantoren en rechthoekigekantoren. Bij het bepalen van dekosten wordt uitgegaan van normalebouwconstructies, dat wil zeggendraagconstructies met stabilisatiewand,een gevel die voor 30 procent uit
gevelopeningen bestaat en een inpandigetechnische ruimte die 7 procent van hetvloeroppervlak voor haar rekening neemt.Verder is vanaf drie verdiepingen rekeninggehouden met een dakopbouw voortechnische installaties en n of meerdereliften. De technische installaties bestaanonder andere uit een centraal gasgestookteinstallatie, ventilatievoorziening metverwarming maar zonder koeling, pvc-riolering, centrale kracht- en lichtinstallatieinclusief armaturen, brandbeveiliging en
inclusief vaste sanitaire voorzieningen.
Een betrouwbaar beeld van dekostenontwikkelingen in de bouw gevende BDB-indexcijfers. Deze cijfers aldecennialang een standaard voor debouwwereld worden maandelijksberekend door het Bureau DocumentatieBouwwezen. De BDB-cijfers zijnzogeheten input-indexcijfers. Dat wilzeggen dat wordt uitgegaan van een
pakket van vaststaande hoeveelhedenmaterialen, manuren en indirecte kosten.Materiaalprijzen worden verkregen dooreen halfjaarlijkse materiaalenqute. Bijde berekening van de BDB-indexcijfersvoor kantoren wordt uitgegaan van eengebouw van 4600 vierkante meter in driebouwlagen.
Begripsomschrijvingen
BouwkostenBouwkosten zijn kosten dievoortvloeien uit aangegane verplichtingenten behoeve van de realisering van eenbouwproject tot en met de opleveringvan het gebouw. Bouwkosten omvattendirecte kosten en indirecte kosten en zijnexclusief grondkosten, projectgebondenbedrijfskosten, losse inrichting enbedrijfsinstallaties, bijkomende bouw- en
projectkosten en BTW. Directe kostenomvatten bouwkundige werken, inclusiefbodemvoorzieningen en paalfunderingvan 9 meter, gebouwinstallaties envaste inrichtingen. Indirecte kosten zijnalgemene bouwplaatskosten, algemenebedrijfskosten, winst en risico
Netto vloeroppervlakte (nvo) Dit is de brutovloeroppervlakte minus de oppervlaktenvan de begrenzende, opgaandescheidingsconstructies zoals muren.
Bouwkosten
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
26/68
26
2012bvo
/ m2vvo
2013bvo vvo
Bouwkosten
1 Richtprijzen bouwkosten kantoren
Vierkante kantorenDrielaags1 480 m2 988 1.055 1.085 1.1551 995 m2 959 1.015 1.055 1.1102 595 m2 921 966 1.015 1.065
Vierlaags1 385 m2 1.015 1.100 1.115 1.2001 970 m2 985 1.050 1.080 1.1503 455 m2 910 955 994 1.045
Vijflaags4 590 m2 886 928 970 1.015
Zeslaags9.800 m2 830 859 915 94816 600 m2 798 819 883 907
Rechthoekige kantorenDrielaags2 620 m2 974 1035 1.055 1.1203 250 m2 944 993 1.030 1.0805 360 m2 874 906 958 994
Vierlaags1 480 m2 1.055 1.145 1.150 1.2502 290 m2 998 1.110 1.080 1.2003 500 m2 946 1.005 1.030 1.095
Vijflaags5 415 m2 906 953 991 1.040
Twaalflaags9 600 m2 983 1.035 1.095 1.15515 715 m2 973 1.030 1.060 1.120
Bron: SDU Uitgevers; bewerking: Bak
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
27/68
27
090706 0805040302 10 11 12
130
140
120
110
100
90
2003=100
MateriaalLoon
Bron: Bureau Documentatie Bouwwezen
Bouwkosten
2 Samengestelde materiaal- en loonkosten van nieuwbouw kantoren
2004januari
2003=100
2006 2008 2010 2012
Januari 101,6 106,2 116,3 122,0 128,1Februari 102,1 106,2 117,0 122,1 128,0Maart 102,2 106,3 117,1 122,4 128,1
April 102,9 106,3 117,8 123,0 128,7Mei 103,4 106,9 118,1 123,3 128,7Juni 103,5 107,0 118,6 123,0 128,7
Juli 104,0 107,1 120,0 123,2 128,6Augustus 104,7 107,1 119,9 123,4 129,0September 104,7 107,9 119,5 123,5 128,9
Oktober 105,3 107,9 119,7 123,9 129,0November 105,1 108,2 119,5 124,1 128,9December 104,9 108,1 119,6 124,4 128,9
Jaar 103,7 107,1 118,6 123,2 128,6
Bron: Bureau Documentatie Bouwwezen Bouwkosten
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
28/68
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
29/68
29
In tegenstelling tot de hier gepresenteerdecijfers geven de meeste statistieken terzake van de vraag maar zeer beperkteinformatie; men registreert namelijkuitsluitend de vraag op de vrije markt.In deze publicatie omvat de vraag naarkantoren zowel ruimten die op de vrijemarkt worden verhuurd en verkocht alsgebouwen die door gebruikers zelf vooreigen rekening worden neergezet, dezogenoemde eigenbouw. De vraag wordt
geregistreerd in het jaar waarin tussenpartijen wilsovereenstemming is bereiktof in geval van nieuwbouw voor eigengebruik zodra de bouw daadwerkelijk isbegonnen.
De vraagcijfers die in deze publicatieworden vermeld, zijn totstandgekomendoor integratie van gegevens uitverschillende bronnen, waarbijVastgoedmarkten PropertyNL alsvoornaamste bron hebben gefungeerd.
Begripsomschrijvingen
A-locatie Een A-locatie is een openbaarvervoerlocatie in een stadscentrum, dichtbij een centraal station. In het algemeenis een dergelijke locatie minder goedbereikbaar met de auto en zijn er relatiefbeperkte parkeermogelijkheden.
B-locatie Een B-locatie is een gemengdeopenbaar vervoerlocatie en autolocatie,
gelegen dicht bij een voorstadstationof bij een knooppunt van hoogwaardigopenbaar vervoer (metro,sneltram). EenB-locatie heeft vaak een snelle aansluitingop het hoofdwegennet en beschikt overgoede parkeermogelijkheden.
C-locatie Een C-locatie is een autolocatieaan de rand van de stad met een directeaansluiting op het hoofdwegennet. EenC-locatie is in het algemeen minder goedbereikbaar met het openbaar vervoer.
NieuwbouwHiertoe worden gerekendkantoren die niet ouder zijn dan twee jaaren kantoren die nog niet eerder in gebruikzijn geweest.
VraagOnder de vraag wordt verstaanhet aantal vierkante meters kantoorruimtedat in gebruik wordt genomen voorkantoordoeleinden. Kantoorruimte diewordt opgenomen ten behoeve van een
bestemmingswijziging, zoals bijvoorbeeldvoor woningen, wordt niet als vraagmeegenomen. Ook contractverlengingenen zogenoemde sale-and-leasebacktransacties worden niet tot de vraaggerekend. Vraagcijfers hebben vrijwelaltijd betrekking op ruimten van minimaal500 vierkante meter.
Vrije markt Dit is de huur- en koopmarktwaarin projectontwikkelaars, bouwers enbeleggers ruimten aanbieden voor veelal
nog onbekende gebruikers.
Vraag
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
30/68
30
4035
30
25
20
15
10
5
0
%
2 500
2 000
1 500
1 000
500
x 1 000 m2
0
1009080706052004 11 12
1009080706052004 11 12
1009080706052004 11 12
2 500
2 000
1 500
1 000
500
0
x 1 000 m2
A-locatieB-locatie
C-locatie
Vraag naar kantoorruimte naar bereikbaarheid
Nieuwbouw
Bestaande bouw
Vraag naar kantoorruimte naar gebouwtype
Huur
Koop
Vraag naar kantoorruimte naar eigendomssituatie
Vraag
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
31/68
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
32/68
32
2008 2012
m2
2008 2012
2008 2012
% %
% %
% %
16 21
4 3
24 23
Kantorenwijk
Centrum
Bedrijfsterrein
Woonwijk
Buitengebied
Vraag naar kantoorruimte naar locatietype
West
500 - 1 000
1 000 - 2 500
2 500 - 5 000
5 000 - 10 000
10 000 en meer
Vraag naar kantoorruimte naar landsdeel
Vraag naar kantoorruimte naar grootteklasse
29
17
15
23
10
20 44
3
3219
17
11
12
13 60
12
12
14
58
12
12
1646
2
Midden
Oost
Zuid
Noord
Vraag
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
33/68
33
2008m2
2009 2010 2011 2012
32.500 62.500 20.000 42.500 16.50012.000 25.500 23.500 10.500 6.00011.500 11.500 7.500 2.500 1.50050.500 61.000 72.000 40.500 54.000
130.500 133.500 107.000 115.500 60.000181.000 275.000 153.000 130.000 120.000
24.500 15.000 14.500 11.000 4.000356.500 287.500 326.500 276.500 323.000
530.000 291.500 350.500 291.000 243.0005.500 1.000 3.000 1.000 1.000
144.500 128.500 141.500 132.000 84.00033.500 30.000 33.000 62.000 40.500
1.513.000 1.323.000 1.253.000 1.115.000 955.000
Vraag
1 Vraag naar kantoorruimte per provincie
GroningenFrieslandDrentheOverijssel
GelderlandUtrechtFlevolandNoord-Holland
Zuid-HollandZeelandNoord-BrabantLimburg
Nederland
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
34/68
34
2008 2012
% %
2008 2012
% %
2008 2012
% %
2111
13
20
21 47
27
15
11
16
2411
7
15 8
22
178
18
2
25
10 17
14
27
Vraag naar antoorru mte n Noor -Ne er an
Vraag naar kantoorruimte in Oost-Nederland
Vraag naar kantoorruimte in Midden-Nederland
Openbaar bestuur
Handel en Industrie
Zakelijke dienstverlening
Bank- enverzekeringswezenAutomatisering
Transport enCommunicatieOverig
Openbaar bestuur
Handel en Industrie
Zakelijke dienstverlening
Bank- enverzekeringswezenAutomatisering
Transport enCommunicatieOverig
Openbaar bestuur
Handel en Industrie
Zakelijke dienstverlening
Bank- enverzekeringswezenAutomatisering
Transport enCommunicatieOverig
14
17
23
3
11
22
7
21
6
30
3
16
Vraag
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
35/68
35
2008 2012
% %
2008 2012
% %
30
Vraag naar kantoorruimte in West-Nederland
Vraag naar kantoorruimte in Zuid-Nederland
Openbaar bestuur
Handel en Industrie
Zakelijke dienstverlening
Bank- enverzekeringswezenAutomatisering
Transport enCommunicatieOverig
Openbaar bestuur
Handel en Industrie
Zakelijke dienstverlening
Bank- enverzekeringswezenAutomatisering
Transport enCommunicatieOverig
6
1917
7
7
14 4
37
22
9
6
5
17
7
24
28
8
10
5
19
22
5
7
1
22
24
18
Vraag
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
36/68
3661
39
%
84
46
56
16
54
44
%
%
%
63
89 77
75
77
37
11
23
25
23
%
%%
%
%
73
82
23
27
18
77
%
%%
0 50 km
Huur
Koop
Vraag naar kantoorruimte naar eigendomssituatie per provincie2007-2011
Vraag
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
37/68
37
2008m2
2009 2010 2011 2012
29.000 61.000 16.500 38.500 13.0002.000 23.500 11.000 1.000 1.5008.500 4.000 4.000 2.500 500
9.500 14.500 19.500 43.000 9.50053.000 56.000 20.000 12.000 21.00012.000 6.500 14.000 8.500 17.5003.500 14.000 9.500 500 11.500
10.500 4.000 20.000 4.500 8.50021.000 26.000 32.000 9.000 14.000
20.000 53.000 15.000 26.500 14.50087.000 161.000 84.000 58.000 68.50017.500 9.500 14.000 8.000 3.500
233.000 159.000 185.000 185.000 226.000211.000 87.000 83.000 44.500 64.500155.500 62.500 137.000 118.500 59.000
39.000 49.500 39.500 42.500 37.500
33.500 19.500 22.500 21.500 6.0005.500 4.000 7.500 13.500 13.000
11.500 39.000 39.000 21.000 25.000
55.000 21.000 30.500 47.500 22.0005.000 2.500 1.500 9.000 13.0007.000 5.000 3.000 28.000 6.000
Vraag
2 Vraag naar kantoorruimte per landsdeel
Noord-NederlandGroningenLeeuwardenAssen
Oost-NederlandApeldoornArnhemEnschedeHengeloNijmegenZwolle
Midden-Nederland
AmersfoortUtrechtAlmere
West-NederlandAmsterdamDen HaagRotterdamHaarlemmermeer
Zuid-NederlandBredaTilburgDen Bosch
EindhovenHeerlenMaastricht
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
38/68
38
0 50 km
minder dan 15%
15 - 30%
30 - 45%
45% en meer
Aandeel overheid in vraag naar kantoorruimte per Corop-gebied2007-2011
Vraag
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
39/68
39
2008%
2009 2010 2011 2012
10 13 14 13 193 3 5 6 35 5 5 5 64 1 2 5 3
1 1 2 2 19 7 12 17 84 6 9 5 4
16 10 14 11 18
8 7 6 5 1123 28 15 11 8
9 8 8 10 98 11 8 10 10
Vraag
3 Vraag naar kantoorruimte per bedrijfstak/-klasse
IndustrieBouwnijverheidHandel en reparatieTransport
CommunicatieBank- en verzekeringswezenFinancile zakelijke dienstverleningOverige zakelijke dienstverlening
AutomatiseringOpenbaar bestuurOnderwijs en gezondheidszorgOverig
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
40/68
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
41/68
41
De basis voor de registratie van hetaanbod wordt gevormd door cijfers dieworden gepubliceerd door RealNextenFunda In Business. Registratie vindt alleenplaats van ruimten die tot de vrije marktbehoren. Alhoewel deze aanbodcijfersredelijk betrouwbaar zijn, vindt tochnog een uitgebreide controle plaats tervoorkoming van dubbeltellingen en deregistratie van ruimten die niet tot defeitelijke kantorenmarkt kunnen worden
gerekend.
Naast het totale aanbod van kantoorruimtewordt in deze publicatie ook aandachtgeschonken aan het zogenoemdestructurele aanbod van kantoren.Opgemerkt moet worden dat de analysevan het structurele aanbod zich beperkttot de vier grote kantorenagglomeratiesvan Nederland: Amsterdam, Den Haag,Rotterdam en Utrecht.
Tenslotte bevat deze publicatie enkelecijfers met betrekking tot het planaanbod,dat wil zeggen het aanbod van nogte bouwen kantoren. Deze cijfers zijngebaseerd op gegevens van de Verenigingvan Nederlandse ProjectontwikkelingMaatschappijen (Neprom).
Begripsomschrijvingen
AanbodOnder aanbod wordt verstaangebouwen waarin minimaal 500 vierkantemeter kantoorruimte te huur of te koopwordt aangeboden. Het aanbod wordtgemeten aan het eind van het kalenderjaaren omvat uitsluitend reeds opgeleverdeen/of nog in aanbouw zijnde kantoren.Projecten die in voorbereiding zijn enderhalve nog moeten worden gebouwd,
worden in het aanbod niet meegeteld.Aanbod is hier niet identiek aan leegstand,dat wil zeggen dat de aangebodenkantoorruimte niet leeg hoeft te staan.
NieuwbouwHiertoe worden gerekendkantoren die niet ouder zijn dan twee jaaren kantoren die nog niet eerder in gebruikzijn geweest.
Structureel aanbod Er is sprake vanstructureel aanbod indien in een
kantoorgebouw gedurende drieachtereenvolgende jaren steeds dezelfdevierkante meters worden aangeboden.
VoorraadMet voorraad wordt bedoeldhet totaal van leegstaande en in gebruikzijnde kantoren. Ook kantoren die op hetmoment van registratie nog in aanbouwzijn, worden tot de voorraad gerekend.
Aanbod
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
42/68
42
9 m2
10
8
16
12
14
6
4
2
0
2008 2012
%
10 11 120907062004 05 08
10 11 120907062004 05 08
4 000
5 000
3 000
8 000
7 000
6 000
2 000
1 000
0
x 1 000 m2
% %
500 - 1 000
1 000 - 2 500
2 500 - 5 000
5 000 - 10 000
10 000 en meer
Aanbod van kantoorruimte naar grootteklasse
Aanbod van kantoorruimte als percentage van de voorraad
Nieuwbouw
Bestaande bouw
Aanbod van kantoorruimte naar gebouwtype
26
26
20
19 11
30
24
21
14
Aanbod
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
43/68
43
2008m2
2009 2010 2011 2012
105.000 130.000 120.000 121.000 119.00035.000 72.500 89.500 102.000 116.50031.500 62.500 77.000 82.000 88.500
223.000 307.000 329.500 333.500 350.000
339.500 484.000 504.000 524.500 568.000636.500 802.500 911.000 969.500 1.098.000140.000 172.000 182.000 204.500 217.000
1.606.500 1.881.000 1.952.500 1.938.000 2.005.000
1.107.500 1.640.000 1.834.000 2.013.000 2.256.50011.500 15.000 9.000 13.000 21.500
432.000 507.000 539.500 646.500 721.000171.000 171.500 197.000 208.500 244.000
4.839.000 6.245.000 6.745.000 7.156.000 7.805.000
5 000
8 000
6 000
7 000
4 000
3 000
2 000
1 000
0
x 1 000 m2
10 11 120907062004 05 08
AanbodVraag
Vraag en aanbod op de vrije markt
Aanbod
1 Aanbod van kantoorruimte per provincie, 31 december
GroningenFrieslandDrentheOverijssel
GelderlandUtrechtFlevolandNoord-Holland
Zuid-HollandZeelandNoord-BrabantLimburg
Nederland
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
44/68
44
60
50
40
30
20
10
%
0
2008 2012
2008
% %
% %
2012
0907062004 05 08 1210 11
19
17
17
46 42
1
21
18
181
Kantorenwijk
Kantorenwijk
Centrum
Woonwijk
Bedrijfsterrein
Buitengebied
West
Midden
Oost
Zuid
Noord
Aanbod van kantoorruimte naar locatietype
Aanbod van kantoorruimte naar locatietype
Aanbod van kantoorruimte naar landsdeel
4
12
16
55
13
12
17
54
13
Centrum
Bedrijfsterrein
Woonwijk
Buitengebied
4
Aanbod
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
45/68
45
400
0907062004 05 08 1210 11
600
500
300
200
100
x 1 000 m2
0
Structureel aanbod van kantoorruimte
AmsterdamDen Haag
Rotterdam
Utrecht
11
Aanbod van kantoorruimte naar leeftijd31 december 2012
0 - 2 jaar
3 - 7 jaar
8 - 12 jaar
13 - 17 jaar18 jaar en ouder63 17
81
%
2 Aanbod van kantoorruimte naar leeftijd per provincie,31 december 2012
0-2 jaar
%
3-7 jaar 8-12 jaar 13-17 jaar 18 jaar enouder
Groningen 2 7 10 12 69Friesland 0 13 3 12 72Drenthe 0 6 7 13 74Overijssel 2 11 15 24 48
Gelderland 1 5 15 21 58Utrecht 0 5 16 18 61Flevoland 0 34 16 15 35Noord-Holland 1 8 9 22 60
Zuid-Holland 1 8 7 12 72Zeeland 0 6 7 11 76Noord-Brabant 2 4 13 16 65
Limburg 0 3 24 14 59
Aanbod
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
46/68
46
0 50 km
minder dan 6
6 tot 9
9 tot 12
12 tot 15
15 tot 18
18 en meer
Aanbod als % van de voorraad
Aanbod van kantoorruimte per Corop-gebied31 december 2012
Aanbod
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
47/68
47
2008m2
2009 2010 2011 2012
97.500 123.500 107.000 111.000 105.00018.500 40.000 53.000 61.500 75.50024.500 32.000 31.000 30.000 32.500
86.000 116.000 117.000 105.000 113.000134.500 153.000 170.000 187.500 190.500
24.000 48.000 62.000 80.500 65.50028.000 46.500 35.000 32.000 29.00025.500 54.500 51.000 45.500 54.00079.500 117.500 122.000 115.000 134.000
131.500 140.500 142.500 148.000 167.500243.500 269.000 299.000 326.000 402.000111.500 142.000 154.500 170.000 181.500
963.000 1.099.000 1.068.000 1.038.000 1.039.000272.000 386.500 446.000 462.000 518.500286.500 454.500 498.000 574.000 639.000220.000 280.000 324.000 279.500 315.500
63.000 67.000 69.000 100.000 115.50073.000 104.500 80.500 98.000 115.00033.000 47.500 52.500 52.000 55.500
132.500 152.000 176.500 214.500 224.00024.000 20.000 30.000 25.500 36.00050.500 52.000 71.000 79.000 78.000
Bron: Neprom
10
8
12
6
4
2
0
x 1 000 m2
200920082006 2007 2010 2011
Ontwikkeling van het planaanbod
Aanbod
3 Aanbod van kantoorruimte per landsdeel, 31 december
Noord-NederlandGroningenLeeuwardenAssen
Oost-NederlandApeldoornArnhemEnschedeHengeloNijmegenZwolle
Midden-Nederland
AmersfoortUtrechtAlmere
West-NederlandAmsterdamDen HaagRotterdamHaarlemmermeer
Zuid-NederlandBredaDen BoschTilburg
EindhovenHeerlenMaastricht
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
48/68
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
49/68
49
De statistieken van de huurprijzenhebben betrekking op markthuren diezijn berekend op basis van gerealiseerdeverhuurtransacties. Gegevens oververhuurtransacties worden in Nederlandverzameld en gepubliceerd doorVastgoedmarkten PropertyNL. De hierberekende markthuren zijn ongewogengemiddelden. Daarbij zijn extreem hogeen lage prijzen buiten beschouwinggelaten. Er is een onderscheid gemaakt
tussen huurprijzen voor bestaandegebouwen en huurprijzen voor nieuwekantoren. Bij de berekening van dehuurprijzen is geen rekening gehoudenmet zogenoemde incentives, zoalsverhuisvergoedingen, inrichtingsbijdragenof huurvrije jaren. Informatie overincentives is in Nederland niet vrijbeschikbaar.
Naast de gemiddelde huurprijzen zijnin deze publicatie ook huurprijzen
van eersteklas kantoren op toplocatiesvermeld. Daarbij gaat het om tophurenin Amsterdam, Den Haag, Rotterdam enUtrecht.
Voorts geeft dit hoofdstuk informatie overwerkplekkosten in kantoorgebouwen.Daartoe behoren huisvesting (huuren onderhoud), informatie- encommunicatietechnologie, overige internediensten en middelen (schoonmaak,
catering, werkplekinrichting enkantoorartikelen), externe voorzieningen(thuiswerkplekken en lease-autos) enfacility management. De gegevenskomen uit de Netherlands FacilityCosts Index. De NFC Index is eenonafhankelijke coperatie van aangeslotenorganisaties uit overheid en bedrijfsleven.Gerelateerde activiteiten zijn per vierkantemeter verhuurbaar vloeroppervlakgenventariseerd en omgerekend naarde mediane werkplek, die in 2012 een
vloeroppervlakte van 20 vierkante meterhad.
De NCF Index is gebaseerd op 144gebouwen of gebouwcomplexen meteen totale oppervlakte van 2,4miljoenvierkante meter.
Begripsomschrijvingen
HuurprijsDit is de prijs per vierkantemeter verhuurbaar vloeroppervlak perjaar, exclusief BTW, servicekosten en
huurderspecifieke inrichtingskosten.
InflatieHieronder wordt verstaan degemiddelde prijsverandering van goederenen diensten die huishoudens voor hunlevensonderhoud aanschaffen. Deinflatie wordt uitgedrukt in de zogehetenConsumenten Prijs Index (CPI) van hetCBS.
ServicekostenServicekosten zijn kostendie verband houden met het gebruik
en onderhoud van kantoren, zoalsenergie, schoonmaak algemene ruimten,gevelreiniging, groenonderhoud, technischonderhoud machines en beveiliging.
Toplocatie Dit is een gebied in een stadmet een hoogontwikkelde stedelijkeeconomie en een sterk gediversifieerdezakelijke dienstverlening, waar zich eensterke concentratie van hoogwaardigekantoorfuncties voordoet.
Verhuurbaar vloeroppervlakDit ishet bruto vloeroppervlak minus hetconstructieoppervlak, de verticaleverkeersruimten en de installatieruimten.De omschrijving van het verhuurbaarvloeroppervlak is vastgelegd in de NEN2580. Als vuistregel kan gelden dat vanhet bruto vloeroppervlak ongeveer 86procent verhuurbaar is.
Huurprijzen
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
50/68
50
180
170
160
160
150
200
140
120
100
400
350
300
250
200
150
100
180
140
130
120
110
100
/m2
1990=100
/m2
0907062004 05 08 1210 11
0907062004 05 08 1210 11
0907062004 05 08 1210 11
AmsterdamDen Haag
Rotterdam
Utrecht
Nieuwbouw
Bestaande bouw
Inflatie
Nieuwbouw
Bestaande bouw
Huurprijzen van eersteklas kantoren op toplocaties
Gemiddelde huurprijs en inflatie
Gemiddelde huurprijs van kantoorruimte
Huurprijzen
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
51/68
51
2008/m2
2009 2010 2011 2012
133 131 131 131 125120 120 124 124 120112 115 115 110 100
127 125 128 120 116131 127 128 128 128117 121 123 120 110122 120 120 120 110125 125 125 120 123148 142 136 140 122
142 140 142 140 131149 149 151 155 145141 136 129 122 122
193 193 186 185 195164 164 160 160 160158 145 148 145 151161 158 158 158 160
134 134 137 137 128143 151 146 140 148130 130 130 130 128
139 139 140 135 128126 120 120 110 115147 140 130 130 115
Huurprijzen
2 Gemiddelde servicekosten naar gebouwgrootte
2004/m2
2006 2008 2010
Minder dan 2 500 m 38,0 40,2 37,1 38,12 500 4 999 m 29,7 42,9 44,2 30,45 000 9 999 m 30,4 34,6 33,9 38,410 000 14 999 m 30,5 33,7 36,6 31,215 000 m en meer 26,6 31,1 37,5 31,5
Bron: Jones Lang LaSalle
1 Gemiddelde huurprijs van bestaande kantoorruimte per landsdeel
Noord-NederlandGroningenLeeuwardenAssen
Oost-NederlandApeldoornArnhemEnschedeHengeloNijmegenZwolle
Midden-Nederland
AmersfoortUtrechtAlmere
West-NederlandAmsterdamDen HaagRotterdamHaarlemmermeer1
Zuid-NederlandBredaDen BoschTilburg
EindhovenHeerlenMaastricht
[1] exclusief Schiphol
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
52/68
52
2008/m2
2009 2010 2011 2012
165 165 152 149 141
- - - - -140 140 - 130 -
- - - - 147- - - - -- - - - 132- - - - -- - - - 141
165 165 - - -
175 175 - - -190 185 185 177 -
- - - - -
260 260 270 260 260185 185 185 185 195176 176 183 183 -
- - 190 190 -
160 160 - 145 -160 160 170 170 162
- - - - -
157 160 150 165 153- - - - -- - - - -
2008
2009 2010 2011 2012
4.922 4.958 4.784 4.451 4.2552.301 2.176 2.122 2.103 2.0132.627 2.558 2.531 2.629 2.666
105 104 106 96 49479 484 447 410 553
10.434 10.280 9.990 9.689 9.536
Huurprijzen
3 Gemiddelde huurprijs van nieuwe kantoorruimte per landsdeel
Noord-NederlandGroningenLeeuwardenAssen
Oost-NederlandApeldoornArnhemEnschedeHengeloNijmegenZwolle
Midden-Nederland
AmersfoortUtrechtAlmere
West-NederlandAmsterdamDen HaagRotterdamHaarlemmermeer1
Zuid-NederlandBredaDen BoschTilburg
EindhovenHeerlenMaastricht
[1] exclusief Schiphol
4 Mediane werkplekkosten in kantoorgebouwen
HuisvestingDiensten en middelenICTExterne voorzieningenFacility management
totaal
Bron: Netherlands Facility Costs Index
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
53/68
53
44
2008 2012
% %
13
minder dan 114
114 - 136
136 - 158158 - 180
180 en meer
Vraag naar kantoorruimte naar huurprijs
Mediane werkplekkosten naar functies2012
Externe voorzieningen
Facility management
Diensten en middelen
ICT
Huisvesting
Bron: NFC Index
28
21
6 1
%
27
28
13
19 16
18
1618
32
Huurprijzen
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
54/68
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
55/68
55
Onder het beleggen in kantoren wordtverstaan het vastleggen van vermogenin onroerend goed met als doel uit deexploitatie en verkoop een toekomstigestroom geldelijke opbrengsten terealiseren. Investeringen in kantorenwaarbij het de eigenaar primair is tedoen om de diensten en producten diehet onroerend goed hem kunnen leveren,vallen niet onder het beleggen.
Individuele beleggingstransactiesworden in Nederland gepubliceerdin Vastgoedmarkten PropertyNL.De investeringsbedragen die indeze publicatie worden vermeld,zijn grotendeels hieraan ontleend.Daarnaast zijn ook zelf verzameldegegevens gebruikt. De vermeldebedragen hebben betrekking op directebeleggingen in kantoren. Hiervan issprake wanneer een belegger n eenmeerderheidsbelang heeft in het vastgoed,
n de directe zeggenschap heeft over hetvastgoedmanagement.
Begripsomschrijvingen
Institutionele beleggersDit zijn financileinstellingen die als uitvloeisel van hunhoofdfunctie met een zekere regelmaatde beschikking krijgen over geldenwaarvoor een met name langlopendebelegging moet worden gezocht.Instellingen die als zodanig kunnenworden aangemerkt, zijn pensioenfondsen,verzekeringsmaatschappijen en
beleggingsinstellingen.
Professionele beleggersDeze groepomvat de institutionele beleggers en deal dan niet aan de beurs genoteerdevastgoedfondsen.
Beleggingen
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
56/68
56
6 000
12 000
5 000
4 000
3 000
2 000
1 000
0
0
0
10 000
8 000
12 000
6 000
4 000
2 000
10 000
8 000
6 000
4 000
2 000
0907062004 05 08 1210 11
0907062004 05 08 1210 11
0907062004 05 08 1210 11
1 mln
1 mln
1 mln
ParticulierProfessioneel
Buitenlands
Nederlands
Bedrijfsruimten
Winkels
Kantoren
Beleggingen in kantoren door Nederlandse beleggers
Beleggingen in kantoren naar nationaliteit
Beleggingen in commercieel vastgoed
Beleggingen
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
57/68
57
100
%
63
78
84
37
22
16
%
%
%
76
48
46
56
48
24
52
54
44
52
%
%%
%
%
88
65
15
12
35
85
%
%%
0 50 km
Nederlandse beleggers
Buitenlandse beleggers
Beleggingen in kantoren naar nationaliteit per provincie2007-2011
Beleggingen
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
58/68
58
m2
2008 2012
2008 2012
% %
% %
2008 2012
% %
1 1
2
Nieuwbouw
Bestaande bouw
500 - 1 000
1 000 - 2 500
2 500 - 5 000
5 000 - 10 000
10 000 en meer
Beleggingen in kantoren naar gebouwtype
Beleggingen in kantoren naar grootteklasse
West
Zuid
Midden
Oost
Noord
Beleggingen in kantoren naar landsdeel
22 5
1
5444
9
14
688
78
95
5
11
11
71
1 410
85
Beleggingen
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
59/68
59
2004%
2006 2008 2010 2012
1,3 2,8 0,1 1,0 -0,4 0,6 0,5 - -
- 0,6 - 0,1 -6,5 5,5 1,9 5,6 0,4
7,2 5,7 7,1 6,7 0,410,4 11,5 12,7 12,2 1,41,8 1,7 1,1 - -
43,3 37,6 31,2 31,4 38,0
22,0 26,0 37,2 37,5 15,8- 0,2 - - -
4,8 6,2 7,3 4,7 43,82,3 1,6 0,9 0,8 0,2
20041 mln
2006 2008 2010 2012
827 2.578 1.714 670 582
77 182 29 23 22 180 2 - -
325 454 320 25 56412 1.691 1.320 591 506
1.397 2.557 697 1.025 457
811 1.314 526 926 379
2008 2012
% %
42
Kantorenwijk
Centrum
Woonwijk
Bedrijfsterrein
Beleggingen in kantoren naar locatietype
35
13
10
85
29
4
1 Beleggingen in kantoren per provincie
GroningenFrieslandDrentheOverijssel
GelderlandUtrechtFlevolandNoord-Holland
Zuid-HollandZeelandNoord-BrabantLimburg
Beleggingen
2 Beleggingen in kantoren naar type belegger
Nederlandse beleggerswaarvanPensioenfondsenVerzekeringsmaatschappijen
VastgoedfondsenParticuliere beleggers
Buitenlandse beleggerswaarvanDuitse beleggers
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
60/68
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
61/68
61
Een belangrijk beoordelingscriteriumdat beleggers hanteren bijinvesteringsbeslissingen is het brutoaanvangsrendement. Gegevens overbeleggingstransacties en de daarbijgerealiseerde bruto aanvangsrendementenworden in Nederland gepubliceerd doorVastgoedmarkt en PropertyNL.
Bij de bruto aanvangsrendementen dieworden gerealiseerd, kan een onderscheid
worden gemaakt tussen de Randstad ende rest van Nederland, en tussen de bestelocaties en overige locaties.
Een index die het totale rendement opdirecte vastgoedbeleggingen registreert,is de IPD Nederlandse Vastgoedindex.Deze index wordt samengesteld door deInvestment Property Databank (IPD). Voorhet bepalen van het totale rendementvindt jaarlijks een waardevaststellingvan de onderliggende objecten
plaats. De index heeft betrekking opvastgoedbeleggingen die gedurendehet gehele jaar in portefeuille wordengehouden. De gegevens wordenaangeleverd door een groot aantal groteen middelgrote institutionele beleggersen vastgoedfondsen. Eind 2012bevatte de Nederlandse database 493kantoorgebouwen.
Begripsomschrijvingen
Bruto aanvangsrendementHet brutoaanvangsrendement wordt gedefinieerdals de bruto jaarhuur op het moment vanaankoop als percentage van de totaleinvestering.
Netto aanvangsrendement Dit wordtgedefinieerd als de netto jaarhuur ophet moment van aankoop als percentage
van de totale aankoopprijs inclusiefverwervingskosten en overdrachtsbelasting.
Randstad Onder de Randstad verstaan wede stedenring in het westen van het landplus de gebieden die aan weerszijdengelegen zijn. De stedenring loopt vanDordrecht via Rotterdam, Delft, Den Haag,Leiden, Haarlem, Amsterdam en Hilversumnaar Utrecht.
ToplocatieDit is een gebied in een stad
met een hoogontwikkelde stedelijkeeconomie en een sterk gediversifieerdezakelijke dienstverlening, waar zich eensterke concentratie van hoogwaardigekantoorfuncties voordoet.
Totale rendementDit wordt berekend alsde som van de waardestijging (exclusiefinvesteringen) en de netto huurinkomsten,uitgedrukt als een percentage van degemiddelde waarde gedurende het
jaar. De netto huurinkomsten wordenberekend door de bruto huurinkomstengedurende het jaar te verminderen metde exploitatiekosten. Hiertoe wordengerekend: belastingen, erfpacht,verzekering, objectbeheer, onderhoud,kosten voor huurdermutaties, verhuur- enmarketingkosten en overige kosten.
Rendementen
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
62/68
62
0
-4
-6
-10
-2
10
-8
8
6
4
2
%
%
%
0907062004 05 08 1210 11
0907062004 05 08 1210 11
0907062004 05 08 1210 11Bron: IPD Nederland
Bron: DTZ Zadelhoff
Bron: DTZ Zadelhoff
10,5
9,5
9,0
8,5
8,0
7,5
7,0
10,0
6,5
10,0
9,5
9,0
8,5
8,0
7,5
7,0
6,56,0
Totaal rendementWaardegroei
Huurinkomsten
Beste locaties
Overige locaties
Beste locaties
Overige locaties
Rendement op kantoren
Gemiddelde bruto aanvangsrendementen buiten de Randstad
Gemiddelde bruto aanvangsrendementen in de Randstad
Rendementen
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
63/68
63
1 Gemiddelde bruto-aanvangsrendementen van kantoren
2004%
2006 2008 2010 2012
Randstad Beste locaties 7,00 6,25 6,90 6,95 7,45Overige locaties 7,70 7,50 8,00 7,90 9,35
Rest NederlandBeste locaties 7,70 7,00 7,60 7,80 8,75Overige locaties 8,40 8,20 8,75 9,25 10,25
2 Rendement op kantoren
2004%
2006 2008 2010 2012
Totaal rendement 5,5 11,5 0,9 3,5 -2,7Waardegroei -1,8 4,3 -5,5 -2,9 -8,8
Huurinkomsten 7,3 7,0 6,7 6,6 6,6
Bron: IPD/ROZ
Rendementen
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
64/68
64
6
16
14
12
10
8
4
2
-2-4
0
%
%
0907062004 05 08 1210 11
0907062004 05 08 1210 11
Bron: IPD Nederland
Kantoren
Winkels
Bedrijfsgebouwen
Woningen
Totaal rendement op vastgoed
Bron: CB Richard Ellis
7,0
6,5
6,0
5,5
5,0
4,5
4,0
Amsterdam
Den Haag
Rotterdam
Utrecht
Netto aanvangsrendementen op toplocaties
Rendementen
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
65/68
65
0 50 km
UTRECHT GELDERLAND
LIMBURG
NOORD-BRABANT
ZEELAND
ZUID-HOLLAND
NOORD-HOLLAND
FLEVOLAND
OVERIJSSEL
DRENTHE
FRIESLAND
GRONINGEN
Nieuwegein
Lelystad
Westland
Vlaardingen
Venlo
Roermond
Doetinchem
Velsen
Veenendaal
Terneuzen
Spijkenisse
Smallingerland
Sittard-Geleen
Schiedam
Roosendaal
Purmerend
Oss
Oosterhout
Leidschendam-Voorburg
Leeuwarden
Kerkrade
Hoorn
Hoogeveen
HilversumHilversum
Hengelo
Helmond
Heerlen
Hardenberg
GoudaGouda
Deventer
Den Helder
Delft
Capelle a/d IJssel
Bergen op Zoom
Barneveld
Assen
AmstelveenAmstelveen
Alphen
a/d Rijn
Alphen
a/d Rijn
Almelo
Alkmaar
Rotterdam
Zwolle
ZoetermeerZoetermeer
Zaanstad
Utrecht
Tilburg
Nijmegen
Maastricht
Leiden
Haarlemmermeer
Haarlem
Groningen
Enschede
Emmen
Amersfoort
Eindhoven
Ede
DordrechtDen Bosch
Breda
Arnhem
Apeldoorn
Amsterdam
Almere
Zeist
Heerhugowaard
Kampen
Katwijk
Lansinger-land
Stichtse Vecht
Sudwest Fryslan
Grote gemeenten in Nederland
Den Haag
50 000 - 100 000
100 000 en meer
Aantal inwoners
Bijlage
Bijlage
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
66/68
66
0 50 km
Indeling van Nederland in Corop-gebieden
Zuid-Limburg
Midden-Limburg
Noord-LimburgZuidoost-
Noord-Brabant
Noordoost-Noord-Brabant
Zeeuwsch-
Vlaanderen
Overig Zeeland West-
Noord-Brabant Midden-Noord-Brabant
Zuidoost-Zuid-Holland
Zuidoost-Zuid-Holland
Oost-Zuid-
Holland
Oost-Zuid-
Holland
Groot Rijnmond
Delft en Westland
Agglomeraties Gravenhage
AgglomeratieLeiden en Bollenstreek
ZaanstreekZaanstreek
Kop vanNoord-Holland
Alkmaar enomgeving
IJmond
AgglomeratieHaarlem
Groot-Amsterdam
Het Gooi enVechtstreekHet Gooi enVechtstreek
Utrecht
Zuidwest-Gelderland
Arnhem-Nijmegen
Achterhoek
Veluwe
Zuidwest-OverijsselZuidwest-Overijssel Twente
Noord-Overijssel
Flevoland
Zuidwest-Friesland
Noord-Friesland
Zuidoost-Friesland
Zuidwest-Drenthe
Zuidoost-Drenthe
Noord-Drenthe
Overig Groningen
Oost-Groningen
Delfzijl enomgeving
05
35
36
31
32 33 34
29
27
18
19
26
25
21
20 22
23
24
28
30
17
16
15
13
14
1112
40
10
09
01
08
0706
04
03
02
37
38
39
Bijlage
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
67/68
67
Aanbod 41,42,43,44,45,46,47A-locatie 29,30Automatiseringsbedrijven 34,35,39
Bank- en verzekeringswezen 34,35,39BDB-index 25Bedrijfsterrein 10,12,32,44,59Beleggingen 55,56,57,58,59Bestaande bouw 29,30,42,50,51,58B-locatie 29,30Bouwkosten 25,26,27
Bruto aanvangsrendementen 61,62,63Buitenlandse beleggers 56,57
Centrum 10,12,32,44,59C-locatie 29,30Communicatiebedrijven 34,35,39
Duitse beleggers 57
Eigenbouw 29,36Eigendom 10,12,30,36Energielabel 22
Exploitatiekosten 61
Financile zakelijke dienstverlening 39
Handel 34,35,39Hotels 14Huur 10,12,17,18,19,20,21,30Huurinkomsten 61,62,63Huurprijzen 49,50,51,52,53
Incentives 49
Industrie 34,35,39Inflatie 49,50IPD vastgoedindex 61,62,63Institutionele beleggers 55,57Inwoners 16,17,18,19,20,21,23
Kantoor 9,31Kantorenwijk 10,12,32,44,59Koop 10,12,30
Leegstand 41Locatietypen 10,12,32,44,59
Nederlandse beleggers 55,56,57
Netto aanvangsrendementen 61,64Netto huurinkomsten 61Netto vloeroppervlakte (nvo) 25,26Nieuwbouw 12,15,25,27,30,42,50,
52,58
Onderwijs 14,39Onttrekking 14,16Openbaar bestuur 34,35,39Overheid 38
Particuliere beleggers 55,56Pensioenfondsen 55,57Professionele beleggers 55,56,57
Randstad 61,62,63Rendementen 61,62,63,64
Servicekosten 49,51Sloop 14Structureel aanbod 41,45
Totaal rendement 61,62,63,64
Toplocatie 49,50,61
Vastgoedfondsen 55,57Verhuurbaar vloeroppervlak 9,49Verzekeringsmaatschappijen 53,55Voorraad 9,10,11,13,14,15,16,17,18,
19,20,21,22,42,46Vraag 29,30,31,32,33,34,35,36,37,
38,43,53Vrije markt 29,43
Waardegroei 61,62,63Werkplek 49Werkplekkosten 49,52,53Woonwijk 10,12,32,44,59
Zakelijke dienstverlening 34,35,39
Trefwoordenregister
8/13/2019 Kantoren in Cijfers 2012
68/68
Top Related