28 d e Verdieping Trouw vrijdag 27 augustus 2010 Trouw vrijdag 27 augustus 2010 d e Verdieping 29

cultuur &media cultuur &media

Joël Friso

Het is een bont gezelschap top-musici en componisten uitOost-Europa en het Midden-

Oosten tot aan Oost-Azië dat bijeen isin het conservatorium van Amster-dam voor de Atlas Academy. Onderleiding van componist Joël Bonswordt twee weken lang naar elkaarstraditionele instrumenten geluis-terd en samen gemusiceerd. „Je kuntal die verschillende instrumentengoed mengen in één muziekstuk”,zegt Bons. „Maar de verschillendecultureel bepaalde muziekpraktij-ken maken de uitvoering niet altijdgemakkelijk.”

Tijdens een van de speelsessieswacht Bons even met het uitdelenvan bladmuziek aan zijn twintig mu-zikanten, die samen het Atlas En-semble vormen. Hij wil het publiek

Elke cultuur heeft zijn traditionele instrumenten met ieder hun eigenspeelwijze. Zet de musici van deze instrumenten bijeen en je krijgt hetAtlas Ensemble. Dat repeteert en speelt dit weekeinde in Amsterdam.

„Iemand van het ensemble kwamnaar me toe en vroeg of ze mijn in-strument mocht aanraken. Natuur-lijk, zei ik”, vertelt de Turkse NevaÖzgen. „Ze was verrast dat uit zo’nklein instrument zo’n groots geluidkan komen.”Özgen heeft een ’kemençe’ naar deAtlas Academy meegenomen. Metdit mediterrane instrument metdrie snaren dat bijzonder veel lijktop de menselijke stem, speelt ze

over de hele wereld, van klassiektot folk en jazz.Toen Özgen in 2002 betrokkenraakte bij het Atlas Ensemble, konze nog amper noten lezen volgenshet westerse systeem. Ze is erg en-thousiast over de Academy. „Hetbiedt me de mogelijkheid om muzi-kanten als de Indiase ’sarangi’-spe-ler Drubah Ghosh te ontmoeten,met wie ik al heel lang samen hebwillen spelen.”

Neva Özgen: de kemençe

Bloedstollende film overlaatste dagen ThatcherDe ’Future express’ van Nipkow-schijfwinnaar Rob Hof rijdt weer,maar de NCRV had die trein tochniet zonder voorafgaand omroepbe-richt mogen laten vertrekken. Tv-kijkers lezen ook kranten. Ze wetendat Hof van fraude wordt verdachten naar China is gevlucht, waar hijzijn onschuld volhoudt. De NCRVdeed of haar neus bloedde en dat israar voor een journalistieke organi-satie.

Goed, Hof treint nu op tv door Ar-gentinië, dat nog altijd worstelt metde naweeën van de militaire dicta-tuur (1976-1984). Juist nu Argenti-nië een democratie is, lijken oudewonden steeds schrijnender. De’dwaze moeders’ laten geen donder-dag voorbijgaan om te demonstre-ren. „Elke keer als ik het plein op-kom, voel ik me sterker. Ik worddoor de jaren heen alleen maarkwader”, vertelt één van hen.

Maar ook jongeren voelen nog depijn van de onderdrukking. „Ik her-inner me hoe bang ik was als de mi-litairen voorbij reden. Ze kondenmet je doen wat ze wilden”, zegteen jonge vrouw. „Wandaden begin-nen klein, je moet meteen in actiekomen”, is de les die ze uit het ver-leden trekt. Hof weet ook met zijntweede reeks ’Future express’ teboeien, al had deze eerste afleve-ring nog niet de diepgang die wevan hem gewend zijn.

Argentinië, en dan met name deFalklandoorlog, kwam ook voorbijin ’Who killed Maggie?’ op Canvas.Het vertrek van premier Thatcherin 1990 blijft intrigeren omdat hetniets te maken had met een demo-cratisch proces (geen Lagerhuis ofkiezer kwam eraan te pas), maar al-les met een Shakespeariaans ko-ningsdrama. De Franse filmregis-seur Willam Karel – bekend van

portretten van John F. Kennedy, Ge-orge W. Bush en François Mitter-rand – sprak de samenzweerders.Los van de vraag hoe volledig jekunt zijn als beide hoofdrolspelers,Thatcher en Heseltine, wegens ziek-te niet meedoen, maakte Karel eenbloedstollende film.

De Britse openhartigheid moet deFranse cineast, gewend aan dezwijgcultuur van politiek Parijs,hebben doen duizelen van geluk.„Ik heb haar mensen zien vernieti-gen”, zegt John Cummer (land-bouw). „Thatcher heeft zichzelf dedas omgedaan door die foute ge-meentebelasting, de poll tax”, meentKenneth Clarke (gezondheid). Lang-zaam voert de documentaire de sus-pense op, als wordt toegewerkt naarhet vertrek van vice-premier Geof-frey Howe, de voorbode van That-chers ondergang. Peter Lilley (han-del en industrie): „Ze was vaak vre-selijk grof tegen hem.”

Howe neemt wraak door na zijnaftreden in het Lagerhuis de histori-sche woorden te spreken: „Ik benvermoedelijk de eerste minister dieopstapt omdat hij het eens is methet beleid.” Iedereen lacht, behalveThatcher die zichzelf nog steeds on-aantastbaar waant en niet door-heeft dat de partij haar na elf jaarpremierschap meer dan beu is. Zegaat vol vertrouwen naar Parijsvoor een politieke top, terwijl ach-ter haar rug politiek opponent Mi-chael Heseltine zijn messen slijpt.

Verbijsterend zijn de archiefbeel-den aan het slot. Een verdwaasdeThatcher zegt tot negen maal toe –onderbroken door ondraaglijke stil-tes – dat het niet waar is dat minis-ters met aftreden hebben gedreigdals zij zou blijven. Dan zoeken haarvingers een wit zijden zakdoekje. Ervalt een bevrijdende traan.

tv Willem Pekelder

November 1990: Margaret Thatcher maakt haar aftreden alspremier bekend.

advertentie

F OT O ’S WERRY CRONE, TROUW

Bassem Alkhouri studeerde de’qanun’ aan het conservatorium inzijn geboorteplaats Damascus inSyrië. Later studeerde hij ook af alsoperazanger in Den Haag.Maar hij wordt vooral gevraagd omzijn bijzondere instrument, zo ookin het Atlas Ensemble. „Als je hierspeelt gaan er deuren open voor jeinstrument, en voor jezelf als spe-l e r. ”De ’qanun’ is een plankciter. Met

zijn 87 snaren en 26 tonen geeft hetinstrument een krachtig geluid. „Inde Arabische wereld kunnen zezich amper voorstellen dat je meerdan alleen traditionele muziekkunt maken met de ’qanun’.” Vo l -gens Alkhouri is de Academy bestvermoeiend, je wilt immers zoveelleren. Het heeft ook een groot voor-deel. „Ik hoef nu niet naar India ofChina te reizen, om muzikantenvan daar te ontmoeten.”

Bassem Alkhouri: de qanun

„Ik wil hier op de Atlas Academy zograag begrijpen hoe andermans in-strument in elkaar steekt, dat iksoms vergeet me op mezelf te con-centreren”, zegt de Chinese LanWe i w e i .Ze speelt al vanaf haar vierde pipa,een viersnarig instrument uit Chi-na dat verwant is aan de Perzischeluit. Vroeger waren de snaren vande pipa van zijde, maar tegenwoor-dig van nylon. De pipa wordt in een

hoog tempo en met speciale nepna-gels bespeeld.Weiwei geeft les aan het CentralConservatory of Music in Peking.Hier in Amsterdam tussen musiciuit allerlei culturen ziet ze hoe in-drukwekkend de traditie van Chi-nese muziek eigenlijk is. „Ik brengmijn traditionele muziek in het en-semble in en ontdek hoezeer mijnmuziek verbonden is met mijn Chi-nese identiteit.”

Lan Weiwei: de pipa

Jansons’keurtroepenmaken de blits

recensie

in de zaal, dat voornamelijk uit com-ponisten bestaat, laten zien wat vol-gens hem in essentie de gehele tijdgebeurt. Bons geeft de muzikantenalleen een indicatie van de tonen dieze moeten spelen, en laat het verderover aan hun improvisatiekunsten.Zo laat hij de Chinese Lan Weiweimet haar ’pipa’ als tegenspeler rea-geren op ’tar’-speler Elchin Nagijevuit Azerbeidzjan. Het resulteert ineen prachtig samenspel. Zichtbaaronder de indruk van het talent, kijktBons lachend om naar het publiek:„Daar heb je helemaal geen compo-nist voor nodig.”

Maar wanneer Bons vervolgens debladmuziek uitdeelt van de composi-tie die hij net nog in woorden over-bracht, treden er meteen problemenop. Sommige muzikanten begrijpenniet wat ze moeten spelen. Enkelemuzikanten, met name die uit de

Kaukasus, kunnen amper noten le-zen. En een Chinese muzikant die ereerst bovenuit sprong, speelt nuhaar partij verkeerd, hoewel ze pre-cies doet wat er geschreven staat.Bons legt uit: „Wij in het westen luis-teren harmonisch, naar het geheelder klanken. Zij is gewend lineair teluisteren, alleen naar haar eigen par-tij.”

Uit deze problematiek is volgensBons de Atlas Academy, die dit jaarhaar tweede editie beleeft, ontstaan.„Beide groepen moeten uit hun com-fortzone komen; zij die gewend zijn alhun muziek uit te schrijven en zij dieeen orale overdracht kennen.” Juistdaarom is er een componist nodig,om de musici uit te dagen iets cul-tuuroverstijgends te doen. „Die zalzijn vindingrijkheid aan moetenspreken.”

Dat dit verschillend aangepakt kan

worden, blijkt uit de volgende sessievan de middag. Daarin wordt eenwerk gespeeld van een van de gast-componisten, de Canadees Mark Ar-manini, die afkomstig is van het Van-couver Inter-Cultural Orchestra. Hetcomplete Atlas Ensemble wordt er-voor aangevuld met enkele West-Eu-ropese instrumenten. Nu mengt devariëteit aan geluiden zozeer, dat hetensemble opgaat in een groot strijk-orkest, waardoor een overbekendeklank geproduceerd wordt. Bekendin het westen althans.

Cynthie van Eijden luistert mee inde zaal. De Nederlandse is een van decomponisten, die een schets meege-nomen hebben om hier met het en-semble uit te proberen. Ze weet heelgoed dat ze rekening moet houdenmet de verschillende aangeleerde ge-woontes van de musici. „Ik schrijfdaarom niet met het instrument

maar met de persoon in gedachten”,zegt Van Eijden.

Volgens Bons is het Atlas Ensemblemeer een concept dan een ensemble.Het strakke programma dat de top-musici voorgeschoteld krijgen, is ineerste instantie om van te leren enmet elkaars culturele gewoontes incontact te komen. „Muziek is watvolkeren met elkaar verbindt.” Ietswat hij heel concreet meemaakt inhet ensemble. „Tussen het islamiti-sche Azerbeidzjan en het christelij-ke Armenië zijn veel politieke vetes.Maar ondertussen spelen musici uitbeide landen hier samen. Je kuntniet zomaar mensen bij elkaar zet-ten. Dit zijn mensen die werkelijkgeïnteresseerd zijn en zich open stel-len voor anderen.”

En zo wordt er de hele dag gemusi-ceerd. Zelfs vrije tijd wordt inge-deeld met een experimentele jam-

sessie. Alsof de musici er niet genoegvan kunnen krijgen, is er ’s avondsnog een klein concert in de openbarebibliotheek naast het conservatori-um. Het is wel een heel bescheidenzaaltje voor de ’sarangi’ meesterDhruba Ghosh uit India, die normaalvoor een groter publiek zijn oosterseklanken ten gehore brengt.

Bons reist de hele wereld over opzoek naar musici voor zijn ensem-ble. „Als je hier aan begint, dan ben jenog lang niet klaar. Dus ja, mijn ver-langlijstje is lang.”

Vrijdag 27 en zaterdag 28 augustushoudt de Atlas Academy open huis van-af 14:00 in het Conservatorium vanAmsterdam. Zondag 29 augustus om14:00 speelt het Atlas Ensemble op deUitmarkt, in de Grote Zaal van het Con-certgebouw in Amsterdam. Meer infor-matie: www.atlasensemble.nl.

Klassiek

Koninklijk Concertgebouworkest, Fer-ruccio Furlanetto (bas) olv MarissJansons op 25/8 in Robeco Zomercon-certen, Concertgebouw Amsterdam.

Het Koninklijk Concertgebouw-orkest (KCO) was woensdag officieelterug van vakantie en speelde eenexemplarisch en euforisch ontvan-gen concert in de volgepakte thuis-haven. Die werd meteen weer verla-ten, want vanavond treedt ’het besteorkest ter wereld’ met hetzelfde pro-gramma aan op de Salzburger Fest-spiele om in de dagen erna Edin-burgh, Luzern en Berlijn aan te doenmet een mooie variatie aan program-ma’s, waaronder Mahlers Derdesymfonie.

Bijna al die concerten worden gedi-rigeerd door Mariss Jansons. De chef-dirigent was woensdag voor heteerst weer in Amsterdam, nadat hijaan het eind van vorig seizoen con-certen had moeten afzeggen wegenshartproblemen.

Na dit eenmalige optreden hier ende erop volgende tournee moetJansons wederom op de operatieta-fel plaatsnemen. Zijn geplande Am-sterdamse concerten met AntonBruckners Zevende symfonie wor-den daarom volgende maand overge-nomen door Bernard Haitink – ver-vanging op hoog niveau dus.

Alsof Jansons wilde bewijzen dathet met hem, ondanks al die medi-sche ingrepen, prima gaat, dirigeer-de hij woensdag met ongebreideldeenergie en geconcentreerde precisieeen concert om in te lijsten. De disci-pline die hij aan de uitgebreidegroep strijkers in Bartóks ’Muziekvoor snaarinstrumenten, slagwerken celesta’ wist op te leggen wasadembenemend.

Hier zaten de keurtroepen van hetKCO en ze zullen er elders in Europabeslist de blits mee maken.

Dirigent en musici wisten hoor- envoelbaar te maken wat voor gewel-dige muziek Bartók in 1936 neer-pende. Dat begin alleen al! Eenklankveld als een rimpelloze duis-tere zee, stil en mysterieus. Maaronder dat gladde oppervlak loerdedirect de dreiging van iets onbe-stemds.

Weergaloos hoe Jansons die lagenin de compositie wist bloot te leggen.Perfect ook de uitvoering van Stra-vinsky’s suite uit ’L’ oiseau de feu’.De huiveringwekkend mooiemanier waarop Gustavo Nuñez zijnfagotsolo speelde mag model staanvoor de superbe klankkwaliteit diehet hele orkest deze avond liethoren.

Maar het absolute hoogtepunt vande avond was de uitvoering vanMoesorgski’s ’Liederen en dansenvan de dood’ door Ferruccio Furla-netto. De Italiaanse belcantobas iseen wereldster en niet zonder reden.Het is maar zelden dat er in Neder-land zo’n warme, overweldigende enegale stem te horen is.

Furlanetto, die de onlangs over-leden Cesare Siepi als zijn grotevoorbeeld ziet, is een Italiaansezanger tot in de perfectie. Dat be-tekent bovenal: legato, legato, lega-to! En dramatische inleving natuur-lijk.

Een onvergetelijke ervaring dezeuitvoering, geschraagd door lucidebegeleidingen van de wonderbaarlij-ke Jansons. Furlanetto was de parelin de kroon van zijn terugkeercon-cert.

Peter van der Lint

Ere-Oscars voor Godard enCoppolaRegisseurs Jean-Luc Godard en Fran-cis Ford Coppola krijgen een ere-Os-car voor hun volledige oeuvre. God-ard (79) krijgt de prijs tijdens eenspeciale ceremonie in Hollywoodop 13 november. Coppola (71) krijgtzijn beeldje voorafgaand aan de re-guliere uitreiking van de Oscars infebruari 2011.Godard (’A Bout de Souffle’, 1960) iséén van de pioniers van de nouvellevague, de Franse filmstroming dieprobeerde begin jaren zestig los tekomen van de beperkingen van deklassieke cinema om zo een meergeïmproviseerde stijl te creëren.Coppola (’The Godfather’, 1972) waséén van de meest vernieuwendeAmerikaanse filmmakers uit detweede helft van de twintigstee e u w.

Biografie in de maak overBoudewijn BüchEen groep naaste familieleden envrienden van Boudewijn Büch wil-len een biografie laten schrijvenover de overleden schrijver en pre-sentator. Een speciaal gevormdewerkgroep, onder leiding van tele-visiemaker Frits Barend, is op zoeknaar een biograaf. De biografiemoet in 2016 in de winkels liggen.Ook komt er in 2012, tien jaar nazijn dood, een tentoonstelling overzijn leven en werk in zijn zo gelief-de Artisbibliotheek, onderdeel vande Bijzondere Collecties van de Uni-versiteit van Amsterdam.

enz. enz.

a m s t e r da m – Actrice Anne-Wil Blan-kers geeft de Theo Mann-Bouwmees-terring door aan Ariane Schluter.Blankers had de ring zestien jaar inbezit.

Theo Mann-Bouwmeester kreeg dering in 1911 van het publiek, ter erevan haar veertigjarige jubileum. Zijgaf hem in 1934 door aan Else Mauhsen zo werd het traditie dat de eigena-res de ring doorgaf aan een volgendeactrice, die in haar ogen een belang-rijke bijdrage had geleverd aan hetNederlandse toneel. Na Else Mauhswerd de ring gedragen door Caro vanEyck (1959), Annet Nieuwenhuijzen(1980) en Anne-Wil Blankers (1994).Schluter, verbonden aan het Natio-nale Toneel, is de zesde drager van dering.

Toneelprijs voorAriane Schluter

Ferdinand Hodler Oskar Kokoschka Jan Toorop Carel Willink Pablo Picasso Jan Schoonhoven Piet Mondriaan Wassily Kandinsky Fernand Leger Francis Bacon Egon Schiele Max Beckmann Marlene Dumas Vincent van Gogh Claude Monet Giorgio MorandiErnst Ludwig Kirchner Donald Judd Louise Bourgeois

schitterend overzicht - Den Haag Centraal

Ensemble dat de cultuur overstijgt

amsterdam – Op het NederlandsFilm Festival zal een documentaireover Ayaan Hirsi Ali te zien zijn. Dedocumentaire ’De Leugen’ is ge-maakt door Robert Oey en gaat 25september in de Stadsschouwburgvan Utrecht in première.

In de documentaire komt Hirsi Alizelf ook aan het woord. Oey wil doormiddel van liedjes de motieven enemoties blootleggen achter het dra-ma van de van leugens beschuldigdeHirsi Ali. In mei 2006 ontstond eenrel rondom het toenmalige VVD-Ka-merlid, omdat zij niet in het bezitzou zijn van de Nederlandse nationa-liteit. Dat leidde uiteindelijk tot deval van het kabinet. Vanaf 30 septem-ber is ’De Leugen’ te zien in de Neder-landse bioscopen.

Documentaire overAyaan Hirsi Ali

•