Het brein van de therapeut (I)Het brein van de therapeut (I) a brain-based approacha brain-based approach
12 april 201312 april 2013
John van der Meij John van der Meij Trilemma: Praktijk voor Training, Coaching en Trilemma: Praktijk voor Training, Coaching en
Therapie (Oegstgeest) Therapie (Oegstgeest) Instituut voor Toegepaste Neurowetenschappen Instituut voor Toegepaste Neurowetenschappen
(Haarlem)(Haarlem)
INLEIDINGINLEIDING
HERKENT U DIT?HERKENT U DIT?• Een op de tien Nederlanders kampt met psychische Een op de tien Nederlanders kampt met psychische
problematiek (Schoemaker,2010). problematiek (Schoemaker,2010). • Ruim een derde van de huwelijken loopt uit op Ruim een derde van de huwelijken loopt uit op
echtscheiding (cbs, 2010) echtscheiding (cbs, 2010) • Het aantal mensen met een leefstijlgerelateerde ziekte Het aantal mensen met een leefstijlgerelateerde ziekte
neemt toe (Vander Lucht & Polder, 2010). neemt toe (Vander Lucht & Polder, 2010). • We zijn angstig, depressief, vermoeid en overspannen.We zijn angstig, depressief, vermoeid en overspannen.• We zijn ziek, te zwaar, bewegen te weinig en We zijn ziek, te zwaar, bewegen te weinig en
consumeren te veel. consumeren te veel. • We hebben relatieproblemen, zijn op elkaar uitgekeken, We hebben relatieproblemen, zijn op elkaar uitgekeken,
kijken vooral naar een ander, voelen ons verwaarloosd kijken vooral naar een ander, voelen ons verwaarloosd en kunnen niet meer met elkaar praten.en kunnen niet meer met elkaar praten.
Waar bent u?Waar bent u?
Waar bent u?Waar bent u?
Hier bevindt u zich.
Resultaat behandelingResultaat behandelingNorcross,J; Psychotherapy relationships that work. Therapist contributions Norcross,J; Psychotherapy relationships that work. Therapist contributions and responsiveness to patients. Oxford University Press ( 2002)and responsiveness to patients. Oxford University Press ( 2002)
Werkrelatiefactoren 85 %- therapeutkenmerken- patiëntkenmerken
Methode/ technieken 15 %
““empirically validated psychotherapists, rather than empirically validated psychotherapists, rather than empirically supported treatment” empirically supported treatment”
(Lambert and Ogles 2004)(Lambert and Ogles 2004)
Wat gebeurt er in het brein van de Wat gebeurt er in het brein van de therapeut in relatie tot zijn patiënt?therapeut in relatie tot zijn patiënt?Inleiding in de neurowetenschappen, Ben van Cranenburgh; 2006Inleiding in de neurowetenschappen, Ben van Cranenburgh; 2006
In de amygdala-hoekIn de amygdala-hoekhet verzet tegen de de breincultuur groeithet verzet tegen de de breincultuur groeit
De Groene Amsterdammer, 07-02-2013De Groene Amsterdammer, 07-02-2013
1)1) Praktische kritiek op de overschatte Praktische kritiek op de overschatte waarde van hersenscanswaarde van hersenscans
2)2) De enorme aantrekkingskracht van De enorme aantrekkingskracht van enkelvoudige verklaringenenkelvoudige verklaringen
3)3) De “verkeerde lens” ; breindeterminisme; De “verkeerde lens” ; breindeterminisme; het hebben van geen geest ( wij zijn ons het hebben van geen geest ( wij zijn ons brein..)brein..)
Een relatie betekent niet per definitie een Een relatie betekent niet per definitie een causaal verbandcausaal verband
Als breingebied meer doorbloed raakt terwijl je aan seks denkt, betekent niet dat dit komt doordat je aan seks denkt
of.. Dat je denkt aan seks doordat dit gebied in brein actief is…
Enkelvoudige verklaringen geven ons de Enkelvoudige verklaringen geven ons de illusie van controle en uitzicht op verbeteringillusie van controle en uitzicht op verbetering
Liever:Liever:““Eindelijk is HET Psychose-gen gevonden..”Eindelijk is HET Psychose-gen gevonden..”
Dan:Dan:““Bij psychose gaat het over de Bij psychose gaat het over de wisselwerking tussen opvoeding, cultuur, wisselwerking tussen opvoeding, cultuur, genen en de expressie van die genen…”genen en de expressie van die genen…”
Waar hebben we het over…..Waar hebben we het over…..
The Healthy Mind PlatterThe Healthy Mind PlatterNeuroLeadershipjournal 4; 2012NeuroLeadershipjournal 4; 2012David Rock, Daniel J. Siegel, Steven A.Y. Poelmans and Jessica David Rock, Daniel J. Siegel, Steven A.Y. Poelmans and Jessica PaynePayne
Het Brein van de TherapeutHet Brein van de Therapeut
1)1)Heb kennis van het breinHeb kennis van het brein2)2)Zorg voor veiligheidZorg voor veiligheid3)3)Maak contactMaak contact4)4)Stem afStem af5)5)Vermijd langdurige stressVermijd langdurige stress6)6)ReflecteerReflecteer7)7)Doe niks Doe niks 8)8)MediteerMediteer
KENNIS VAN HET KENNIS VAN HET BREIN BREIN
HOE ZET JE HET IN VOOR HOE ZET JE HET IN VOOR JE EIGEN ONTWIKKELING JE EIGEN ONTWIKKELING EN/OF NAAR JE PATIENT?EN/OF NAAR JE PATIENT?
Wat gebeurt er in de binnenwereld…?Wat gebeurt er in de binnenwereld…?..we use our minds not to discover minds, but to hide ..we use our minds not to discover minds, but to hide them…them…
Damasio 2008Damasio 2008
Misunderstandings Perceptions
EmotionsInterestsConcerns FeelingsBeliefsValuesNeedsFears
The FactsThe FactsThe Facts
The facts
Objectief lijkt het
duidelijk
De subjectieveaspecten moeten
‘ontdekt’worden
De neurowetenschappen en de De neurowetenschappen en de (gedrags)biologie maken duidelijk dat het (gedrags)biologie maken duidelijk dat het werkingsmechanisme van het brein bij werkingsmechanisme van het brein bij voorkeur reflexmatig isvoorkeur reflexmatig is
Hoe werkt dan onze automatische piloot?
Het brein in je handHet brein in je hand
De drie lagen van het BreinDe drie lagen van het BreinHet gelaagde brein; Martin Appelo, 2011Het gelaagde brein; Martin Appelo, 2011
“Het is (on)verantwoord”
“Ik vind het gewoon (niet) lekker” “Ik ben het (niet) zo gewend”
Reptielenbrein: doet omdat-ie ‘t zo Reptielenbrein: doet omdat-ie ‘t zo gewend is…gewend is…
ReptielenbreinOverleven
Geen woordenGeen gevoel
Nieuwe reacties:via klassieke conditionering
Het limbische brein; als iets lekker voelt Het limbische brein; als iets lekker voelt gaan we ermee door gaan we ermee door
Limbische BreinReacties aangeboren en
deels aangeleerd
Nieuwe reacties :via operante onditionering
Limbische Brein;Handelt op principe van
beloning en straf
Geen woorden
Emoties spelen altijd rol
Neocortex: verantwoord ?Neocortex: verantwoord ?
Corticale BreinWe denken na en geven
woorden aan dat wat gebeurt
Geen belang bij directe behoeftenbevrediging
We doen dingen passend bij principes en overtuigingen
Nieuwe reacties: via redeneren
De drie lagen van het BreinDe drie lagen van het BreinHet gelaagde brein; Martin Appelo, 2011Het gelaagde brein; Martin Appelo, 2011
“Het is (on)verantwoord”
“Ik vind het gewoon (niet) lekker” “Ik ben het (niet) zo gewend”
Of het nu gezond of ongezond is, goed of Of het nu gezond of ongezond is, goed of fout, de drie breinlagen werken samen en fout, de drie breinlagen werken samen en proberen gedrag zo snel mogelijk te proberen gedrag zo snel mogelijk te automatiserenautomatiseren
Samenwerking tussen de hersenlagenSamenwerking tussen de hersenlagenvijf principesvijf principes
Brewin 2006; Nelissen 2006; Lamme Brewin 2006; Nelissen 2006; Lamme 2010.2010.
1) Hoe ouder, hoe dominanter1) Hoe ouder, hoe dominanter2) Oefening en ervaring baren reflexen2) Oefening en ervaring baren reflexen3) Hoe bedreigender of bekender; hoe korter 3) Hoe bedreigender of bekender; hoe korter de routede route4) Aandacht nodig? Eén ding tegelijk4) Aandacht nodig? Eén ding tegelijk5) Afleren kan niet5) Afleren kan niet
1) Hoe ouder, hoe dominanter1) Hoe ouder, hoe dominanter
100 duizend jaar
Instinct Reflectie Verslaving
Emotie Affectie Handelen
Taal Redeneren Intellect
Hersenstam
Limbisch Systeem
Cortex
Dicht bij externe wereld
Dicht bij interne wereld TYPE OUDERDOM FUNCTIES
200 miljoen jaar
500 miljoen jaar
OpdrachtOpdracht
Denk aan gisteren en achterhaal hoeveel Denk aan gisteren en achterhaal hoeveel reacties vanzelf gingen en hoeveel er reacties vanzelf gingen en hoeveel er gebeurde terwijl je erover nadachtgebeurde terwijl je erover nadacht
Waren er nog onverwachte of bijzondere Waren er nog onverwachte of bijzondere gebeurtenissen?gebeurtenissen?
3) Hoe bedreigender of bekender; 3) Hoe bedreigender of bekender; hoe korter de routehoe korter de route
Informatie van “bedreigende” stimuli kan de Informatie van “bedreigende” stimuli kan de amygdala via twee verschillende routes amygdala via twee verschillende routes bereiken bereiken LeDoux 1996; The emotional brain: The mysterious LeDoux 1996; The emotional brain: The mysterious
underpinning of emotional lifeunderpinning of emotional life
4) Aandacht nodig? Eén ding tegelijk4) Aandacht nodig? Eén ding tegelijk
Geautomatiseerd
Hersenstam
Limbisch Systeem
Cortex
Reactiepatronen dierlijke lagen makkelijk tegelijk
Corticale taak met gerichte aandacht; één ding tegelijk
Geautomatiseerd
Gerichte aandacht
Kost veelmentaleenergie
Kost weinigmentaleenergie
Kost weinigmentaleenergie
Retrieval CompetitionRetrieval Competitionactiviteit van mentale programma’s ( met ongewenst activiteit van mentale programma’s ( met ongewenst gevolg) kan worden beïnvloed door er met gerichte gevolg) kan worden beïnvloed door er met gerichte aandacht een ander, gewenst en krachtiger programma aandacht een ander, gewenst en krachtiger programma tegenover te zettentegenover te zetten Brewin ;Behaviour Research and Therapy, 2006Brewin ;Behaviour Research and Therapy, 2006
Activiteit mentaal programma die totongewenste reacties leidt
5) Afleren kan niet5) Afleren kan niet
De mentale programma’swaarin reactiepatronen zijn vastgelegd, worden leven langopgeslagen in het geheugen
Reactiepatronen zijn geen Reactiepatronen zijn geen ‘tumoren’ die je weg kunt snijden ‘tumoren’ die je weg kunt snijden
Wanneer je een bepaalde reactie minder of Wanneer je een bepaalde reactie minder of niet meer wilt vertonen helpt het niet om te niet meer wilt vertonen helpt het niet om te proberen eraf te komenproberen eraf te komen
Wel helpt, een ander reactiepatroon zo sterk Wel helpt, een ander reactiepatroon zo sterk te ontwikkelen waardoor de activiteit van de te ontwikkelen waardoor de activiteit van de ongewenste reacties uitdooft…ongewenste reacties uitdooft…
VEILIGHEIDVEILIGHEID
Hoe zorg je voor “veiligheid”?Wat maakt je gespannen? Onveilig?Hoe kom je weer uit dat gevoel?
In welke “toestand” verkeert je In welke “toestand” verkeert je zenuwstelsel?zenuwstelsel?
S.W.Porges, Polyvagal Theory 2008S.W.Porges, Polyvagal Theory 2008
OPEN
ONTVANKELIJK
STAND 1
GESLOTEN
REACTIEF
STAND 2
Besef van dreigend gevaar en de daarop volgende activatie van vecht-/ vlucht- / bevriesreactie geeft verlies van betrokkenheid, afsluiting en vervreemding bij de therapeut
Open modus ( stand 1)Open modus ( stand 1)“window of tolerance”“window of tolerance”
• Gezichtsspieren Gezichtsspieren ontspannenontspannen
• Stembanden ontspannenStembanden ontspannen• Bloeddruk omlaagBloeddruk omlaag• Hart coherentHart coherent• Veilig en “gezien”voelenVeilig en “gezien”voelen• Makkelijk connectie met Makkelijk connectie met
anderenanderen
Sociale betrokkenheid
Reactieve modus ( stand 2)Reactieve modus ( stand 2)oriënteren op gevaaroriënteren op gevaar
• Perceptie: ”Ik voel me Perceptie: ”Ik voel me bedreigd”bedreigd”
• Stemming is niet te Stemming is niet te veranderenveranderen
• Niet veiligNiet veilig• Geen connectie met Geen connectie met
anderenanderen
Vechten Vluchten
Reactieve modus ( stand 3)Reactieve modus ( stand 3)bevriezenbevriezen
• Mijn leven wordt Mijn leven wordt bedreigdbedreigd
• Aan de oppervlakte Aan de oppervlakte heel rustig; emoties heel rustig; emoties niet gevoeldniet gevoeld
• Geen connectie met Geen connectie met anderenanderen
Bevriezen
Stephen Porges: Reciprocal influences between body and brain in the perception and expression of affect; A polyvagal perspective. 2009
Sociale Betrokkenheidssyteem Sociale Betrokkenheidssyteem evaluatie dmv Neuroceptie evaluatie dmv Neuroceptie
Polyvagale theorie; Stephen Porges, 2008Polyvagale theorie; Stephen Porges, 2008
Weten wat je eigen neigingen bij neuroceptieve beoordeling zijnis belangrijk voor je aanwezigheid als therapeut
Self-directed neuroplasticitySelf-directed neuroplasticity
MAAK CONTACTMAAK CONTACT
CONNECTING TIMECONNECTING TIME
Hoe maak je contact met iemand?Is dat “ontmoeten op de grens”Blijf je voor de grens?Ga je over de grens?Hoe weet je dat je “afgestemd” bent?
Menselijk brein is een sociaal orgaanThe neuroscience of human relationships: Attachment and the developing social brain; Cozolino; 2006
Verschuiving van cognitieve processen naar emotioneel en sociaal welzijn
Veel motivatie heeft te maken met zoeken Veel motivatie heeft te maken met zoeken naar beloning/ waardering en vermijden van naar beloning/ waardering en vermijden van dreiging/ gevaardreiging/ gevaar
Toenaderen
Vermijden
Veel netwerken van sociale ervaringen zijn Veel netwerken van sociale ervaringen zijn dezelfde netwerken als die van de primaire dezelfde netwerken als die van de primaire levensbehoeftenlevensbehoeften
Pyramide van MaslowPyramide van MaslowMaslow’s Hierarchy of needs, 1970Maslow’s Hierarchy of needs, 1970
Sociale verbindingen zijn een even belangrijke Sociale verbindingen zijn een even belangrijke
levensbehoefte als voedsel en waterlevensbehoefte als voedsel en water
Lieberman, 2009Lieberman, 2009
Fysieke pijn wordt anders benaderd Fysieke pijn wordt anders benaderd dan sociale pijndan sociale pijn
Er is bijna niets erger dan te worden afgewezen en Er is bijna niets erger dan te worden afgewezen en buitengesloten…buitengesloten…
Naomi I. Eisenberger, Matthew D. Lieberman in Naomi I. Eisenberger, Matthew D. Lieberman in Pain, 2006Pain, 2006
Maar bijna niemand zegt “AU”; integendeel, je verbergt je kwetsbaarheidik maak het uit… Mooi niet, ik maak het al uit met jou….
Sociale en fysieke pijnSociale en fysieke pijn The pains and pleasures of social life: a social cognitive neuroscience approachThe pains and pleasures of social life: a social cognitive neuroscience approach
Lieberman & Eisenberger, 2008 Lieberman & Eisenberger, 2008
Rechter Ventro-laterale PFC
Anterior Cingula Cortex (dorsaal) Anterior Cingula Cortex (dorsaal)
Rechter Ventro-laterale PFC
STEM AFSTEM AF
Afstemming is dat we ons richten op iemand Afstemming is dat we ons richten op iemand anders of onszelf en het ons bewust zijn van de anders of onszelf en het ons bewust zijn van de interne toestand.interne toestand.
In de negentiger jaren van de twintigste In de negentiger jaren van de twintigste eeuw ontdekte Rizolatti en zijn groep de eeuw ontdekte Rizolatti en zijn groep de spiegelneuronen *spiegelneuronen *
* Gallese L (1996). Brain 119, 593-609.
GEZICHTSUITDRUKKING
LICHAAMSHOUDING
BEWEGING
I) Afstemmen op gedragI) Afstemmen op gedragspiegelneuronen nemen handeling waar spiegelneuronen nemen handeling waar waarachter intentie zit. waarachter intentie zit.
Sensorische InputWaarneming
Motorische OutputHandelingen
SPIEGELNEURONEN
II) Afstemmen op de innerlijke toestand van II) Afstemmen op de innerlijke toestand van de ander de ander
INSULA SPIEGELNEURONEN
Interoceptie= de perceptie van wat zich in Interoceptie= de perceptie van wat zich in ons lichaam afspeelt. We worden bewust.ons lichaam afspeelt. We worden bewust.
Insula
PFC
1
2
4Cingula
3
Emotionele besmetting: het fenomeen dat Emotionele besmetting: het fenomeen dat mensen die bij elkaar zijn qua stemming mensen die bij elkaar zijn qua stemming verschuiven naar degene met de sterkste verschuiven naar degene met de sterkste emotie van dat moment emotie van dat moment Goleman, 2007Goleman, 2007
SpiegelneuronenSpiegelneuronen
1)1) doen hun werk vooral in het limbische systeem ( geen doen hun werk vooral in het limbische systeem ( geen woorden of gedachten nodig om te imiteren)woorden of gedachten nodig om te imiteren)
2)2) laten je niet voelen wat de ander voelt, maar wat jezelf laten je niet voelen wat de ander voelt, maar wat jezelf zou voelen wanneer je in de situatie van de ander zou zou voelen wanneer je in de situatie van de ander zou zijnzijn
3)3) de werking ervan is niet talig ( vaak neocorticale van de werking ervan is niet talig ( vaak neocorticale van iets limbisch)iets limbisch)
4)4) is niet bij iedereen gelijkis niet bij iedereen gelijk5)5) het effect is wisselend (neg consequenties < pos het effect is wisselend (neg consequenties < pos
consequenties)consequenties)
Het brein functioneert optimaal bij matige Het brein functioneert optimaal bij matige stress, afgewisseld met rust.stress, afgewisseld met rust.
Merel Kindt, 2008Merel Kindt, 2008
Bedankt voor uw aandachtBedankt voor uw aandacht www.trilemma.nlwww.trilemma.nl
Top Related