Niet-aangeboren hersenletsel (NAH) en arbeidsparticipatie
Marloes Netten
Neuropsycholoog / psycholoog NIP
Heliomare Arbeidsintegratie
Donderdag 25 oktober 2012
Najaarsschool NSPOH
Niet-aangeboren hersenletsel Schedeltrauma
Commotio cerebri (hersenschudding)
Contusio cerebri (hersenkneuzing)
CVA (cerebro vasculair accident)
Infarct
Bloeding
Ruimte-innemende processen
Neurointoxicaties/infecties
Anoxie (bv na reanimatie)
Degeneratieve aandoeningen
contusio cerebri
CVA
Hypoxie/anoxie
reanimatie
near-drowning
Mogelijke gevolgen NAH
Neurologische / somatische stoornissen
Verandering van persoonlijkheid, emotie en/of gedrag
Psychiatrische stoornissen
Cognitieve stoornissen
Aandachtstoornissen
Geheugenstoornissen / leervermogen
Planning en regulatie
Taalstoornissen / communicatieproblemen
Waarneming
GEVOLGEN VAN NAH
NEUROLOGISCHE /
SOMATISCHE STOORNISSEN zichtbaar
COGNITIEVE STOORNISSEN
EMOTIONELE STOORNISSEN onzichtbaar
GEDRAGSSTOORNISSEN
LINKER HEMISFEER
(hemiparese rechts)
Afasie: taalstoornis
Dysartrie: spraakstoornis
Mondapraxie/verbale apraxie
Ideatoire/ideomotorische apraxie (LINKS!)
Problemen met: lezen, schrijven, rekenen
AFASIE: stoornis in de taalproductie en het taalbegrijpen
Broca
Wernicke
AFASIE VAN BROCA
Telegramstijl Vooral zelfstandige naamwoorden en werkwoorden Vooral veel fonematische versprekingen (piets i.p.v.
fiets) maar ook wel semantische versprekingen (auto i.p.v. fiets)
Begrip lijkt intakt, maar licht gestoord bij complexe en langere zinnen
AFASIE VAN WERNICKE
Vloeiend taalgebruik (taalinhoud lijkt normaal)
‘Zinloze’ lange woordenvloed
Veel versprekingen
Weinig zelfcorrectie/weinig zelfinzicht
Slechte luisterhouding/neiging door ander heen te spreken
Taalbegrijpen: zeer slecht
Schrijven: evenzo gestoord als spreken
RECHTER HEMISFEER
(hemiparese links)
Neglect
Visuoruimtelijke stoornissen
Gestoorde tijdsbeleving
Impulsiviteit
Initatiefverlies
RECHTER HEMISFEER vervolg
Affectvervlakking
Verminderd gevoel voor sociale situaties
Stoornissen in abstract taalgebruik/begrip
Zelfoverschatting/verminderd ziekte-inzicht
Neglect
Attentiestoornis, waarbij de ruimte of het lichaam contralateraal aan de leasie wordt verwaarloosd
50-70% van de RH-CVA
Emotionele gevolgen
Emotionele labiliteit (dwanghuilen) Depressiviteit Angst Prikkelbaarheid Affectvervlakking (RH-CVA) Verminderd gevoel voor sociale situaties (RH-CVA) “Verwerkingsproblematiek”
Emotionele impact / organisch letselmet name op de langere termijn
Beperkingen (meestal) tijdelijk van aard
Op termijn in principe volledig herstel
Persoonsgebonden factoren (motivatie, stressoren, oorzaak van problemen en persoonlijkheid) belangrijk
Structurele beperkingen
Langdurige onzekerheid over herstelmogelijkheden en uiteindelijke belastbaarheid
Testresultaten neuropsychologisch onderzoek belangrijk
Heliomare
Expertisecentrum NAH
Locaties Heliomare en Vroege Interventie (VI)
Wijk aan Zee
CureRevalidatie
ArbeidSport
CareWonen &
Dagbesteding
OnderwijsSpeciaal onderwijsVoortgezet speciaal
onderwijsBeroepsonderwijs
Ambulante begeleiding
Behandeling NAH-poli (RC)
Individueel
Groep
Duur: afhankelijk van aard en ernst van problematiek: 6 weken tot > 2 jaar (monopoli)
Frequentie kan varieren van 1-2 per week tot 1x in 2 maanden
modules NAH-poli volwassenen
Ind. groep
(para)medische diagnostiek+ medicatieadvies X
neuropsychologisch(arbeids) onderzoek X
voorlichting Patient/partner/ouders/brusjes X X
psychotherapie gericht op emotionele problemen/stemming/verwerking
X X
relatie- en gezinsbehandeling X
partnergroep X
inzichtgevende therapie X
agressieregulatie / gedragsstoornissen X X
sociale vaardigheden (X)
modules NAH-poli volwassenen vervolg
Ind. groep
Tempo van informatieverwerking X
Aandacht en geheugen X X
Geheugenhulpmiddelen: advies en training X
Neglect/visuele stoornissen X
Cognitieve revalidatiegroep X
Vermoeidheid na NAH X X
Arbeidsrevalidatie: worksamples+assertiviteitsgroep
X X
Van zorg naar werk
Zorg
Patiënt moet zich goed voelen: welbevinden
Werk
Werknemer moet goed kunnen presteren: verdiencapaciteit
Voorbeeldcasus
De heer V: meervoudig CVA 2011
Revalidatiecentrum: fysieke belastbaarheid en mentale (duur)belastbaarheid
Arbeid: uitbreiding van aanwezigheid = √ Arbeidsintegratie: eisen WvP
Arbeid: o.b.v. jobcoach uren ↓ & taken ↑ / NPO beperkingen in werkgeheugen en snelheid van informatieverwerking = niet voldoende voor volledige re-integratie
Heliomare Arbeidsintegratie
Gericht op arbeid en re-integratie
Onderzoek naar arbeidsmogelijkheden en onmogelijkheden
Algemene normgroepen ipv patiëntenpopulatie
Analyse van arbeidssituatie (inhoud, omstandigheden, voorwaarden, verhoudingen, regelmogelijkheden)
Aandacht voor benodigde capaciteiten / functie-eisen
Contact met werkgever en bedrijfsarts
Praktijk ervaringen????
Arbeidsbeperkingen → Cognitieve beperkingen Vergeetachtigheid
Gesprekken moeilijk volgen
Snel afgeleid
Geen twee dingen tegelijk kunnen doen
Traagheid (denken én handelen)
Geen overzicht in het werk
Vastlopen in werk
(ongemerkt) fouten maken
Uiteindelijke overbelasting
Arbeidsbeperkingen→ Veranderingen in persoonlijkheid, emotie en gedrag
Prikkelbaarheid
Impulsiviteit
Ontremming
Stemming (depressie)
Teruggetrokken
Communicatie
Angsten
Vermoeidheid
Vermoeidheid is een veelvoorkomend verschijnsel na
NAH. De helft van de patiënten is na twee jaar nog
moe.
0
10
20
30
40
50
60
70
opname 6 mnd 1 jr 2 jr 3 jr
Beperkingen door vermoeidheid of vermoeidheid door beperkingen?
→ Vermoeidheid neemt vaak toe met de jaren.Oorzaak Acceptatie / langdurige onzekerheid over uiteindelijke belastbaarheid
Vaak te laat erkenning van problematiek en inzet ondersteuning (bv jobcoach)
Uiteindelijke overbelasting
Vooral vermoeiend Planning
Flexibel schakelen
Nieuwe dingen leren
Filteren
Ervaren beperkingen omzetten naar objectiveerbare (on)mogelijkheden ten aanzien van arbeid
Onderzoek
Interpretatie van testresultaten naar cognitieve beperkingen
Interpretatie van geobjectiveerde en/of ervaren beperkingen naar arbeids(on)mogelijkheden
→ Neuropsychologisch onderzoek gericht op arbeid
Toegevoegde waarde van neuropsychologisch onderzoek Inzicht cognitieve beperkingen
Inzicht aanvullende belastende factoren (psychische klachten / acceptatieproces / inzicht / persoonlijkheidskenmerken)
Spanningsbronnen (arbeid / privé)
Mentale (duur)belastbaarheid
Arbeidsmogelijkheden
Herstel / prognose
Toegevoegde waarde van neuropsychologisch onderzoek (voor BA)
Objectivatie (cognitieve) beperkingen
Prognose
Haalbaarheid van (eigen) werk – 1e of 2e spoor
Handvatten voor opstellen FML / inzetten AD-onderzoek / advisering vervolginterventies
Handvatten richting UWV bij WvP / WIA
Malingering
Aggravatie: overdrijven van bestaande afwijkingen, zoals vergeetachtigheid of traagheid
Simulatie: bewust misleiden v.d. onderzoeker door stoornissen voor te wenden (komt zelden voor)
Validiteitstest (bv Amsterdamse Korte Termijn Geheugen test – AKTG > 85) → voldoende inspanning voor optimaal resultaat?
Overschatten
Zelfbeeld is gebaseerd op de vermogens die voor het hersenletsel aanwezig waren
Cliënt heeft nog weinig ervaring opgedaan met nieuwe situaties
Nog weinig zicht op mogelijkheden en beperkingen
Cliënt denkt dat hij wel weer kan werken
Acceptatie vs Vermijding
Ook: cliënt wordt overschat door anderen
(verbale vermogens > praktische vermogens)
→ Het is een vorm van statusverlies (rouwverwerking)!
Tests
Gericht op: geheugen: verbaal
- werkgeheugen- opnemen- vasthouden - herkenning
geheugen: visueel- opnemen- vasthouden
visuele perceptie- visueel neglect/hemianopsie- visuoruimtelijke waarneming
visuoconstructieve vaardigheden verbale functies
intelligentie attentie
- gerichte aandacht- verdeelde aandacht- volgehouden aandacht- flexibiliteit
tempo- informatieverwerking- reactiesnelheid
executieve functies- planning / organisatie
- sociaal inzicht- responsinhibitie
TRAILMAKING (TMT)Taak: Om en om, cijfers
enletters met elkaar
verbinden,zo snel mogelijk.Meet: Het verdelen van deaandacht over
verschillende aandachtssporen. Arbeid: In welke mate isiemand in staat om
meerdere dingen tegelijk te doen?
Stroop
Taak: Benoem zo snel mogelijk achter elkaar de
kleuren waarin het gedrukt staat.
Meet: De mate waarin iemand in staat is automatische
reacties te onderdrukken.
Arbeid: In welke mate is iemand afleidbaar?
rood blauw geel groen geel rood blauw rood rood
geel blauw geel rood geel groen groen blauw rood
groen groen groen groen rood groen groen rood geel
groen geel groen groen rood groen rood geel rood
geel groen groen blauw groen rood groen rood geel
geel groen groen groen rood groen groen geel rood
rood rood geel groen groen blauw groen blauw blauw
blauw groen blauw rood groen geel geel blauw blauw
blauw geel geel geel geel blauw blauw geel groen
geel rood rood groen rood rood groen geel geel
DoolhovenTaak: Zo snel mogelijkvan binnen naar buiten.Meet: Plannen en bewaren van overzichtArbeid: Overzicht bewaren
CFTTaak: natekenen en 3 min. recallMeet: organisatie, visuoconstrictieve vaardigheid en visueel geheugenArbeid: Plannen, onderscheiden vangrote lijnen en details en geheugen voor visueel aangeboden informatie
Casus dhr Planner 53 jaar, havo, getrouwd, dochter
3 jaar geleden enstig ongeval
Fysiek letsel en hersenletsel (“reparatie-technisch” opgeknapt)
Na <1 jaar opbouw naar werk – volledige re-integratie eigen functie
1 jaar zonder problemen functioneren – daarna andere functie
Loopt vast, werkt nu slechts 40% + begeleiding jobcoach
Vraag: cognitieve beperkingen en arbeids(on)-mogelijkheden?
Na intake mijn vraag: Invloed letselschadezaak?
Testresultaten
AKTG 87
~ Snelheid informatieverwerking / werkgeheugen/ aandacht / geheugen (opnemen)
↓Reactiesnelheid / geheugen (vasthouden LT) / executieve functies (met name planning)
Verbaal > performaal (praktische vaardigheden)
Stemming ↓ / rigiditeit ↑
Casus mw Huiskamermedewerkster
42 jaar, mavo, getrouwd, 2 (drukke!!) kinderen
1 jaar geleden CVA
1/2 jaar geleden begonnen opbouw binnen werk – loopt vast
Vraag: welke arbeidsmogelijkheden liggen er op 2e spoor re-integratie?
Testresultaten Intake
Zeer afhankelijk, timide en onzeker
Patientenrol? Inzicht?
Observatie tijdens onderzoek
Zeer gespannen
Steunend en kreunend
Behoefte aan bevestiging / claimend/ zuigend
AKTG 82
Aandachtsfuncties ↓
Overige cognitieve functies op gemiddeld of hoger niveau
Eindgesprek Onvoldoende inspanning = geen valide weergave = geen
betrouwbare uitspraken niveau functioneren
Wel enige beperkingen (mn gedragsmatig en aandacht)
Jobcoach (praktijk bepalen haalbaarheid eigen functie)
Andere energie → sterke, daadkrachtige vrouw
Nieuwe medicijnen
Hertest = gemiddelde score
Invloed bijwerkingen op cognitief functioneren én gedrag
Casus mw Stewardess 35 jaar, mavo opleiding, samenwonend
6 jaar geleden epileptische aanval – diagnose AV malformatie
Afgekeurd voor functie stewardess – kantoorbaan
3 jaar geleden behandeling dmv bestraling malformatie (neuroloog: nawerking bestraling +/- 1 jaar, vochtophoping, mogelijk aanhoudende epileptische activiteit)
1 jaar redelijk functioneren
2 jaar geleden uitgevallen kantoorbaan – burnout
Vraag: Beperkte belastbaarheid als gevolg van malformatie, epileptische aanvallen?
Testresultaten AKTG 87
Verdeelde aandacht ↓
Mentale duurbelastbaarheid ↓↓
Gedragsmatig: hoog klachtniveau / behoefte autonomie / afhankelijke trekken / passieve en vermijdende coping
Geen objectiveerbare cognitieve beperkingen waardoor kantoorbaan niet passend zou zijn. Wel zeer geringe mentale (duur)belastbaarheid en psychische draagkracht.
→ Vermoeden onderliggende persoonlijkheidsproblematiek = advies inzet psychiater
Opbouw naar werkIn benadering tot werk is er aanvankelijk veel
overeenkomst:
Regelmaat en structuur
Geleidelijke opbouw
Eén ding tegelijk
Op de langere termijn zal er meer
verschil zijn. Hierbij dient vanaf de start rekening mee
gehouden worden.
Rol van de bedrijfsarts in onderzoeksfase
Soort onderzoek (neuropsychologisch onderzoek / mentaal belastbaarheidsonderzoek)
Gerichte vraagstelling
Aanvullende (medische) informatie / eerdere onderzoeken
Functieprofiel of –omschrijving
Overleg mogelijke vervolginterventies / advies opbouw naar arbeid
Aandachtspunten:
Voor mensen met hersenletsel bestaat geen standaardoplossing ten aanzien van arbeidsintegratie
Voor iedereen moet een individueel traject worden opgesteld waarin de gevolgen van de beperkingen worden geminimaliseerd en waarin de positieve aspecten zoveel mogelijk worden uitgebuit.
Bedankt voor uw aandacht
Heeft u nog vragen achteraf? Neem contact op!
Marloes Netten088 920 8355
Kijk ook op:www.heliomare.nl
of Social: #heliomarearbeid
Top Related