Alles wat we kenden,alles wat we geleerd hadden,

moesten we vergeten.

We moesten allesopnieuw leren doen.

uit : Niemand weet dat ik een mens ben.Erwin Mortier & Lieve Blancquaert

DE COMPLEXITEIT VAN OPGROEIEN IN EEN OPVANGCENTRUM.

DR. L IEVE SWINNENKINDER- EN JEUGDPSYCHIATER

12 MEI 2011

Naar wie moet ik luisteren?

Naar wie moet ik luisteren ?

InleidingIemand worden

Veilig ontwikkelen Risicofactoren kind/gezin/omgeving Veerkracht

Iemand zijn Identiteit Verantwoordelijk en zelfstandig

Besluit

Inleiding

Vreemdeling, vluchteling, illegaal… Geen keuze maar noodzaak: oorlog, geweld,

mishandeling… Breuk met het verleden: vervreemding,

ontworteling,… Een plek vinden in een onbekende omgeving Mag ik blijven?

KIND! Iemand worden: ontwikkelen Iemand zijn: identiteit, verantwoordelijk en

zelfstandig

Iemand worden: Ontwikkeling

AanlegBetekenisvolle gebeurtenissen Factoren in de omgeving

beïnvloeden de ontwikkeling zowel in positieve (beschermende factoren/veerkracht) als in negatieve (risicofactoren) zin.

Veilig ontwikkelen

Basisveiligheid: hechtingBeperken van traumatische factorenVoorkomen van mishandeling/misbruikPositief gezinsfunctionerenOndersteuning door ouders, leerkrachten,

leeftijdsgenoten

Veilig ontwikkelen = beperkingen onderkennen, risico’s vermijden/minimaliseren, beschermende factoren bevorderen

Risicofactoren kind/gezin/omgeving

- Hechting- Traumatische factoren- Functioneren ouders- Pedagogisch handelen

- Risico op emotionele en/of gedragsproblemen

Hechting = maat voor de door het kind ervaren lichamelijke en emotionele veiligheid in de relatie met de belangrijkste verzorger(s) (Bowlby, 1969) Intense en blijvende gevoelsband tussen kind en

moeder (of moederfiguur) - Subjectief gevoel van zekerheid.

Biologische functie: bescherming Emotionele functie: noodzakelijk om vanuit vertrouwen

de wereld te kunnen verkennen

- Gezinnen op de vlucht: risico dat - veiligheid, -afwezigheid ,- emotionele betrokkenheid.

Basisveiligheid : hechting

Hechting/onthecht

Veilig gehecht: adequate reactie van de moeder(figuur) op affectieve en gedragsmatige signalen van kind - veiligheid om wensen kenbaar te maken, emoties te delen,..

Vermijdend: verwerping ervaren van ouder, vooral op momenten van troost - negatieve emoties worden onderdrukt, verstoorde emotieregulatie

Afwerend: ouder minimaal of veranderlijk beschikbaar- emoties uitvergroten, frequenter om aandacht vragen, afhankelijkheid uitvergroten

Gedesorganiseerd: gebrek aan respons, initiatieven die geen rekening houden met behoeftes kind - chaotisch, weinig coherentie in gedrag

Traumatische factoren

Vreemdeling/vluchteling/illegaal /KIND® Voorgeschiedenis van oorlog, politiek geweld, …

vreselijke verhalen en geschiedenissen® Ontworteling door de reis èn confrontatie met totaal

onbekend deel van de wereld, andere samenleving, andere cultuur, andere taal

® Opgroeien met getraumatiseerde ouders, ouders die verantwoordelijkheid niet (mogen/kunnen) opnemen

® Verhoogd risico op mishandeling/verwaarlozing® Onzekerheid!

Functioneren ouders

Moeder/vader zijn in opvangcentrumIdentiteit van de ouderTrauma’s verwerkenEigen problematiekTijd/plaats/ruimteOpvoedingsstijlenPedagogisch handelen

Pedagogisch handelen

Relatie gezin/gedragsproblemen

Riscio op gedragsproblemen Opvoedingsvaardigheden: tekort aan

controle/opvolging, niet consequent reageren, onduidelijke opdrachten geven, verwennende/permissieve opvoedingsstijl

Genetische invloeden Kwaliteit ouder-kind interactie: negatieve

omgangsvormen, onveilige hechting, verwerping Onrechtstreekse invloed van familiefactoren:

conflicten tussen ouders, stresssituaties, agressief gedrag ouders

Fysieke straffen, misbruik en verwaarlozing

Veerkracht (‘Resilience’)

Veerkracht betekent de mogelijkheid om met stress en moeilijke levensomstandigheden om te gaan op een wijze waardoor de ontwikkeling van zelfvertrouwen en sociale competentie bevorderd wordt.

Dynamisch proces van ‘goede’ adaptatie in een context van belangrijke risico’s.

Aanleg versus milieu

Lange tijd is ‘temperament’ aanzien als één van de belangrijkste factoren in het ontwikkelen van veerkracht

Nu: nadruk op wisselwerking. Het genetisch bepaald temperament lokt een vorm van aandacht en stimulatie uit dat effect van risicofactoren kan beperken/versterken ►Kwaliteit van ouderschap blijkt kritische factor in het ontwikkelen van veerkracht

Bevorderen van veerkracht

Ondersteunen van Goede zelfervaringen Goede relationele ervaringen

Opvangen van Slechte zelfervaringen Slechte relationele ervaringen

‘Goed genoeg’ zelfbeeld

Bevorderen van veerkracht

Steun leren aanvaarden en gebruikenStevig, positief gekleurd zelfbeeldLeren uit wat verkeerd loopt

En dit in de verschillende levensdomeinen

Veerkracht

Bevorderen van veerkracht

In opvangcentrum- Kwaliteit van het ouderschap bewaken- Vervangende ouder zijn- Positieve ervaringen stimuleren: in in centrum/school/vrije tijd- Ondersteuning in verwerking van negatieve ervaringen- Evenwicht tussen zelf doen/hulp aanvaarden

Iemand zijn

Ontwikkelen = van afhankelijk kind tot zelfstandig functionerend persoon

PuberteitIdentiteitsvormingVerantwoordelijk en zelfstandig

Puberteit :Vijf grote veranderingen

Eén : de groeispurtTwee : kritiek op eigen lijfDrie : de blik naar buitenVier : de val van ma en pa (en alle

zeurende volwassenen)Vijf : verliefd tot en met

Identiteit

Adolescentie : mentale voorbereiding op de volwassenheid

Eigen keuzes leren makenZich minder laten leiden door wat er

op dit moment gebeurtHet leren aangaan van een relatie met

verantwoordelijkheid

Identiteit

Ontwikkelen van zelfgevoel als een autonoom, actief en competent handelend persoon in een relatief veilige wereld (Erikson, 1971) Identiteits’crisis’: crisis in de zin van een

keerpunt, cruciale periode van grotere kwetsbaarheid en verhoogd potentieel

Problemen in eerdere stadia bemoeilijken dit proces (misbruik, hechtingsproblemen)

Vreemdeling, Vluchteling, Illegaal…. confrontatie met het anders zijn! Dezelfde mogelijkheden? Toekomstperspectief?

Relatie tot volwassenen

Vroege adolescentie Volwassene is nog een belangrijke steun; stilaan

losmaken

Midden adolescentie: Leeftijdsgenoten = norm; afzetten tegen

volwassenen

Late adolescentie/Jongvolwassene Eigen keuzes worden belangrijker dan die van

de groep; volwassene: opnieuw een ‘partner’

Kwetsbare jongeren

Ontbreken van kleine, behaaglijke leefwereld en privacy - verkennen van eigen persoonlijkheid wordt bemoeilijkt

Vertrouwensrelaties opbouwen is niet evident‘Anders’ zijn wordt moeilijk aanvaard

(leeftijdsgenoten zijn de norm)Bijzondere relatie met ouders: parentificatie,

geen emotionele steun, zich afzetten tegen wie?,…

Toekomstperspectief?

‘Kwetsbaren’ versus ‘ettertjes’

Kwetsbaren: ‘lijdende’ groep Kansarm, integratiemoeilijkheden, ‘horen er niet

bij’ Verkopen last, gedrag niet goed te praten, maar

wel signaal

‘Ettertjes’ Problematisch, onaangepast gedrag, lastpakken

die rotverwend zijn Groot ‘ego’: hebben niet geleerd dat je ook met

frustraties moet leren leven

Verantwoordelijk en zelfstandig

Trauma’s verwerktOpleiding en vormingRealistisch zelfbeeldToekomstperspectief

Bedenking : Jongeren : 2/10 ernstige gedrags- en emotionele

problemen 1/10 andere gedragsproblemen (éénmalig, reactie op…) Met 70% van de tieners gaat het goed!)Ook voor jongeren in opvangcentra??

Besluit

Opgroeien als vreemdeling/vluchteling/illegaal/KIND = risico

Iemand worden kan het kind door het beperken van risicofactoren, het bevorderen van veerkracht. Kind èn ouders dienen ondersteund.

Iemand zijn kan de adolescent door het coachen van de identiteitsvorming. De trauma’s dienen verwerkt, opleiding gegarandeerd èn perspectief geboden. Ondersteunende volwassen zijn ook hier cruciaal.