9004889 L41

Toelichting artikel Josje van der Linden

Rebecca Schoenmaker 9-5-2019

1

Inhoudsopgave Inleiding ................................................................................................................................................... 2

Toelichting ............................................................................................................................................... 3

Bibliografie ............................................................................................................................................ 11

2

Inleiding

Tijdens mijn 4de jaar op de iPabo heb ik mij voor mijn onderzoek verdiept in het opstarten van

onderzoekend leren op een school die hiervan nog in de kinderschoenen staat. Ik heb me hierbij

gefocust op hoe en wat van het opstellen van een onderzoeksvraag.

Dit onderzoek heb ik uitgevoerd in groep 6/7/8 van de Sint Lidwina in Zwaagdijk-West.

In deze toelichting vertel ik meer over mijn onderzoek. Dingen die ik kort of helemaal niet in mijn

artikel heb staan worden hier verder uitgediept. Zoals alle stappen die ik samen met mijn leerlingen

heb doorlopen op weg naar een goede onderzoeksvraag.

3

Toelichting

De student gaat op een creatieve manier om met vraagstukken die voortkomen uit de specifieke

onderwijscontext en die betrekking hebben op het gekozen uitstroomprofiel.

Op mijn stageschool willen ze het onderzoekend leren integreren met de zaakvakken en dus ook in

het schoolprogramma. Ze willen hiervoor een wereldoriëntatie methode aanschaffen die het

onderzoekend leren aanbiedt. Hiervoor hebben ze vorig en dit schooljaar al verschillende

voorlichtingen gehad. De keuze is uiteindelijk gevallen op Leskracht. Maar om het onderzoekend

leren ook echt te kunnen starten zal er meer gedaan moeten worden dan alleen een methode

aanschaffen. De kinderen hebben namelijk nog nooit op deze wijze gewerkt. Het begrip

onderzoeksvraag is hen dan ook vreemd. Daarom heb ik uitgezocht hoe je het beste kinderen kunt

begeleiden bij het opstellen van een onderzoeksvraag.

De onderzoeksvraag die ik, samen met de directrice en de leerkrachten van de iPabo, opgesteld heb

is:

Hoe kunnen de leerkrachten van de Sint Lidwina in Zwaagdijk-West de leerlingen

van groep 6/7/8 het beste begeleiden in het leren opstellen van een onderzoeksvraag

bij wereldoriëntatie?

Deze onderzoeksvraag heb ik opgesteld aan de hand van de formulering die beschreven staat in van

der Donk en van Lanen (2018). Ook heb ik de techniek vragende woorden gebruikt. (Cyrilla van der

Donk & Bas van Lanen, 2018, p. 117) Ik heb een lijstje gemaakt met daarop allemaal vragen met

verschillende vraagwoorden. Dit hielp erg goed. Ik heb dit lijstje vervolgens aan de directrice laten

zien en samen hebben we een onderzoeksvraag geformuleerd.

De student zoekt naar systematiek in het beantwoorden van een vraag en maakt daarbij flexibel

gebruik van een onderzoek cyclus.

+ De student beschrijft hoe de opzet en aanpak van het onderzoek zich ontwikkeld hebben tijdens

het onderzoek en waarom.

Ik vond het eerst lastig om te beginnen. Ik heb met de directrice van mijn stageschool een goed

gesprek gehad over waar ik mijn onderzoek op zou richten. Maar de stap om te beginnen was groot.

Ik heb bij dit begin erg veel gehad aan het boek Praktijkonderzoek in de school van van der Donk en

van Lanen (2018). Hierin hebben ze het over de cyclus voor praktijkonderzoek. Ik heb één voor één

de stappen doorlopen. De stappen waar ik het over heb zijn:

1. Oriënteren

2. Richten

3. Plannen

4. Verzamelen

5. Analyseren en concluderen

6. Ontwerpen

7. Analyseren en concluderen

8. Rapporteren en presenteren

(Cyrilla van der Donk & Bas van Lanen, 2018, pp. 34-36)

Deze stappen hebben we op school ook besproken maar ik vond de uitwerkingen uit het boek erg

fijn.

4

Na het gesprek met de directrice ben ik gaan observeren in mijn klas. Ik heb voor mijn eerste

observatie een open observatie gedaan. Ik heb dingen op geschreven die ik zag en die mij opvielen.

Toen ik terugkeek op deze observatie merkte ik dat het een observatie was met een bepaalde bril op.

Ik zag alleen de dingen waarvan ik vooraf al had voorspeld dat ik ze zou zien. Daarom heb ik daarna

nog een gestructureerde observatie gedaan. Het schema heb ik uit van der Donk en van Lanen (2018)

gehaald. Ik heb in dit schema het gedrag van de leraar verandert in gedrag van de leerling. Ik heb met

dit schema drie kinderen geobserveerd. Eentje uit iedere jaargroep. Hieronder zijn die drie

observatieschema’s te zien.

Gedrag van de leerling: Sem Waarneembaar gedrag in tijdspanne van 10 minuten

Is afgeleid door een klasgenoot 5x

Is gefocust aan het werk 3x

Legt vragenblokje neer 0x

Overlegd met klasgenoot 7x

Roept vraag door de klas 5x

Gedrag van de leerling: Anouk Waarneembaar gedrag in tijdspanne van 10 minuten

Is afgeleid door een klasgenoot 2x

Is gefocust aan het werk 10x

Legt vragenblokje neer 2x

Overlegd met klasgenoot 10x

Roept vraag door de klas 0x

Gedrag van de leerling: Rens Waarneembaar gedrag in tijdspanne van 10 minuten

Is afgeleid door een klasgenoot 5x

Is gefocust aan het werk 5x

Legt vragenblokje neer 3x

Overlegd met klasgenoot 3x

Roept vraag door de klas 2x

(Cyrilla van der Donk & Bas van Lanen, 2018, pp. 190-191)

Ik heb in de bovenstaande observaties per minuut gekeken wat voor acties de leerlingen uitvoerde

en toen zitten turven.

Ik heb deze observaties gedaan omdat ik wilde bekijken of wat de directrice en ik vermoedden ook

echt klopte. Tijdens mijn observatie is mij opgevallen dat de kinderen weinig inhoudelijke vragen

stelden. Ze vroegen wel om hulp als ze iets niet begrepen, maar vragen over de inhoud van de stof

stelden ze eigenlijk niet. Ze toonden geen interesse en geen nieuwsgierige houding om meer te

weten over de stof dan wat er in de boeken stond. Verder vroegen ze wel heel vaak om hulp. Als ze

iets niet begrepen of als iets eventjes niet lukte ging meteen die vinger weer de lucht in. Er werd

weinig zelf uitgeprobeerd en weinig overlegd. Ze waren erg afhankelijk van mij en van mijn mentor.

En als ze elkaar dan om hulp vroegen dan resulteerde zich dat vaak in een discussie. Want dan waren

ze het niet met elkaar eens. En dat was dan heel erg moeilijk om zelf op te lossen. Wat mij heel erg

verbaasde was dat groep 8 de meeste moeite had met de bovenstaande voorbeelden. Zij stonden

Fig. 1 Observatietabellen

5

om de haverklap naast me voor vragen. En normaal overleggen was al helemaal geen optie voor ze.

Na deze observaties ben ik in de literatuur gaan kijken. Ik heb hiervoor het boek Wetenschap en

techniek op de basisschool gebruikt. Hierbij heb ik me gericht op de eerste drie hoofdstukken. Verder

heb ik ontzettend veel gehad aan het archief van het vaktijdschrift JSW. In JSW is al ontzettend veel

geschreven over onderzoekend leren en over het opstellen van onderzoeksvragen. Ze hebben

geschreven over het opstellen van vragen met kinderen, maar ook hoe je zelf het beste een

onderzoeksvraag kunt opstellen. Ik ben in mijn literatuurstudie verder gegaan dan alleen het

opstellen van onderzoeksvragen. Ik heb ook gekeken naar literatuur over een onderzoek voeren met

kinderen. En het eigenaarschap bij kinderen. Op deze manier kreeg ik een compleet beeld van wat

onderzoekend leren nu precies inhoudt. Na deze literatuurstudie heb ik een planning met

onderzoeksactiviteiten gemaakt:

Datum Onderzoeksactiviteit

14 maart Enquête afnemen

20, 21 en 27 maart Verwonderen

28 en 29 maart Voorkennis activeren met een mindmap

3 en 4 april Concrete vragen stellen

10 en 11 april Criteria onderzoeksvragen opstellen

17 en 18 april Onderzoeksvragen opstellen

23 en 24 april Elkaars onderzoeksvragen controleren

25 en 26 april Enquête afnemen

Ik heb aan het begin van mijn onderzoek een enquête onder de kinderen afgenomen. Aan de hand

daarvan ben ik met ze in gesprek gegaan. Er kwam namelijk duidelijk uit de enquêtes dat ze

wereldoriëntatie niet leuk vonden. De opdrachten waren te makkelijk en soms is het antwoord niet

terug te vinden in de tekst. Na afloop heb ik opnieuw een enquête laten invullen. En opnieuw kwam

er uit die enquêtes naar voren dat ze wereldoriëntatie niet leuk vonden. En dit vond ik gek. Want,

zoals hieronder beschreven, zag ik erg veel enthousiasme bij de kinderen. En ze leken erg veel plezier

te hebben in het onderzoek. Dus ben ik opnieuw met verschillende kinderen gaan praten. En wat was

nou het geval, zij zagen dit niet als wereldoriëntatie. Geschiedenis en aardrijkskunde kwamen er niet

in voor, dus dat vonden ze nog hetzelfde als voor het onderzoek. En dit kon nooit natuur en techniek

zijn, want dit was leuk. Dit vonden ze erg leuk om te doen en ze hopen dat ze dit snel weer mogen

doen. Doordat de kinderen de tweede enquête verkeerd hadden opgevat heb ik ze niet bijgevoegd in

mijn artikel en toelichting.

Na de enquêtes ben ik aan de slag gegaan met de fase van het verwonderen en het aanwakkeren van

de nieuwsgierigheid. Dit heb ik gedaan doormiddel van een aantal boeken uit de bieb. Boeken als

Energie van Alexandra Fix, Energie van Steve Way, Energie van Chris Woodford en Energie van

Richard Spilsbury. Ook hebben we meerdere filmpjes bekeken. Filmpjes over de stroomkring, de zon,

maar ook over de energie in je lichaam. En we hebben nog wat opdrachten en proefjes gedaan over

energie. Bijvoorbeeld van energie doorgeven. Hoe harder je tegen de bal trapt hoe verder de bal op

het schoolplein terecht komt. Hoe harder je trapt hoe meer energie het jou kost. Die energie geef je

dan door aan de bal, zodat die bal heel ver op het schoolplein komt. We hebben dit op het

schoolplein bekeken. Kost een hardere schop tegen de bal echt meer energie? In eerste instantie

merkte de kinderen het niet zo. Een harde schop tegen de bal koste wel meer kracht. Maar na het

een aantal keer gedaan te hebben merkte ze wel dat een harde trap echt meer energie koste dan

Fig. 2 Onderzoeksactiviteiten planning

6

een zachte trap. En bij een zachte trap kwam de bal natuurlijk lang niet zo ver. Ook hebben we een

stroomkring gemaakt. De kinderen kregen de materialen, dus het lampje, de batterij en de snoertjes,

op tafel. Hier mochten ze even mee aanrommelen. Sommige kregen tijdens deze fase het lampje al

brandend. Die stroomkring maakte ze wel nieuwsgierig. Want hoe kan het dan het ene lampje wel

gaat branden en het andere lampje niet?

Na deze verkennende fase gingen we over tot het oproepen van de voorkennis. De kinderen hadden

namelijk al een hoop vragen, maar wat wisten ze al. Dit hebben we gedaan aan de hand van

mindmaps. De voorkennis activeren is erg belangrijk. Je wilt namelijk dat de les aansluit bij iets dat ze

al weten.

‘Wanneer de activiteiten

die de kinderen onder-

nemen tijdens de les

niet verbonden raken

met hun voorkennis,

dan gebeurt er weinig

in hun hersenen.” (Hanno van Keulen & Ida Oosterheert, 2016, p. 108)

Als het een onderwerp is dat ze al kennen dan interesseert het de kinderen niet omdat ze het al

kennen. En ligt het te ver van hun voorkennis af dan frustreert het omdat ze het dan niet begrijpen.

De foto op de vorige pagina is een van de mindmaps die de kinderen hebben gemaakt. Zoals ook in

mijn artikel beschreven staat zijn mindmaps een goede manier om de voorkennis te activeren. In een

mindmap zijn namelijk heel goed verbanden te leggen en dan wordt het onderwerp wat meer

afgebakend.

Na het maken van de mindmaps zijn we over gegaan op het stellen van gerichtere vragen. Ik heb dit

gedaan in de jaargroepen. De vragen die ze hadden heb ik soms, met de toestemming van de

kinderen, herformuleerd zodat het een betere onderzoeksvraag werd. Deze vragen kwamen terecht

op een post-it. Deze post-its hebben ze op de vragenmuur geprikt. Voor elke jaargroep een andere

kleur post-it. Een uitgebreidere beschrijving staat in mijn artikel.

Na het stellen van vragen heb ik met de

kinderen criteria opgesteld voor een

goede onderzoeksvraag. Ik heb dit pas na

het vragen stellen gedaan, omdat ik bang

was dat de kinderen dan helemaal geen

vragen meer wisten te stellen. Omdat ze

steeds met die criteria in hun achterhoofd

zaten. De criteria die we met de klas

hebben bedacht kwam in een

vragenmachientje terecht. De kinderen

mochten in groepjes, uit hun eigen

jaargroep, een vraag van de vragenmuur

kiezen. Die vraag lieten ze dan door het

vragenmachtientje gaan. Als de vraag er

aan de andere kant dan weer uitkwam,

was het een goede vraag. Zo niet, dan

moesten ze de vraag aanpassen. Bij die

Fig. 3 Mindmap

7

vragen heb ik de kinderen geholpen. Zo hebben we in overleg de vragen aangepast, totdat ze wel

door het machientje konden.

De kinderen zijn nu nog bezig met de rest van het onderzoekend leren proces, zoals de vraag

uitvoeren, het antwoord erop zoeken en het antwoord verwerken. Ik heb dit niet in mijn onderzoek

meegenomen omdat dit geen onderdeel was van mijn onderzoeksvraag. Als dat wel het geval was

geweest dan had mijn onderzoek te groot geworden.

Vooraf dacht ik dat ik echt dingen moest gaan testen in de klas. Maar met mijn onderzoek was dat

niet het geval. Ik heb vooral heel veel in de literatuur opgezocht. Daarvan heb ik verschillende dingen

uitgeprobeerd. Zoals de mindmap, vragenmuur en het vragenmachientje. En ik kwam eigenlijk tot de

conclusie dat dit allemaal hele goede activiteiten waren om te helpen bij het opstellen van een

onderzoeksvraag. De onderzoeksactiviteiten moesten alleen sneller achter elkaar dan ik in eerste

instantie gepland had. Dit kwam omdat mijn literatuurstudie langer duurde dan ik van tevoren had

bedacht. Ik ben er ook achter gekomen dat ik onderzoek doen erg leuk vindt. Zolang ik maar een

goede onderzoeksvraag heb. Dit helpt ontzettend bij het geven van onderzoekende lessen. Omdat ik

het zelf leuk vind om te doen zal ik dit ook uitstralen. En dan zullen de kinderen mijn enthousiasme

eerder overnemen.

De student beschouwt de eigen vraag mede vanuit de theorie.

Zie artikel en literatuurtips aan het einde van het artikel.

De student verzamelt systematisch en met geëigende methoden data om de vraag te

beantwoorden.

In de onderstaande tabel staat wat voor onderzoeksactiviteit ik heb gebruikt voor de deelvragen. Aan

de hand van deze deelvragen heb ik mijn onderzoek verder uitgewerkt. Die uitwerking staat bij punt

twee en in mijn artikel. Mijn literatuuronderzoek bestond uit de eerste drie hoofdstukken van

Wetenschap en techniek op de basisschool. En uit 13 artikelen uit het JSW.

Deelvraag Onderzoeksactiviteit

Waar moet een goede onderzoeksvraag aan voldoen? Literatuuronderzoek

Wat zijn de stappen die je maakt om onderzoekend- en ontwerpend leren op te starten?

Literatuuronderzoek

Wat is het ideale plaatje van eigenaarschap/zelfregulering bij kinderen met onderzoekend- en ontwerpend leren?

Literatuuronderzoek

Wat zijn de knelpunten die de kinderen nu tegenkomen bij het opstellen van een onderzoeksvraag?

Observeren tijdens een onderzoekend- en ontwerpend leren activiteit

8

Hoe ziet de eigenaarschap/zelfregulering van de kinderen er nu uit?

Observeren

Waar staan de kinderen nu als het aankomt op onderzoekend- en ontwerpend leren?

Observeren tijdens een onderzoekend- en ontwerpend leren les

De student betrekt in zijn dataverzameling verschillende perspectieven.

Hiernaast staan twee enquêtes. Eentje als 0 meting en de ander als eindresultaat. En in de bijlage

vindt u er nog 2. Hierin is te zien dat de kinderen de wereldoriëntatie lessen op deze manier een stuk

leuker vonden dan voor dit onderzoek. Dit komt overeen met wat de meeste kinderen dachten.

Vanuit mijn perspectief waren de kinderen veel meer betrokken bij de lessen. Ze toonden heel veel

interesse in het onderwerp. Ze kwamen met goede vragen en ze wilden ook daadwerkelijk meer

weten dan dat het tekstboek ze vertelden. Ze waren erg enthousiast en wilden vaak na hun reken-,

taal-, en spellingwerk verder met wereldoriëntatie. Ik hield dit een beetje af omdat het

onderzoekend leren een nieuw gegeven is voor de kinderen. En ik dat proces graag intensief wilde

begeleiden. Zodat ze allemaal op dezelfde manier te werk gingen. Dit vonden de kinderen vaak niet

leuk, maar dat temperde hun enthousiasme niet. Want als het dan tijd was om aan de slag te gaan

met het thema energie wilden ze maar wat graag aan de slag.

Hun enthousiasme was te zien aan de irritaties als ze niet verder mochten met het onderwerp als ze

het vroegen. Maar ook aan de lachende gezichten als ze er wel mee aan de slag mochten. En als ze

het op het programma zagen staan vroegen ze de hele dag of ze er al mee aan de slag mochten.

En door dat enthousiasme kwamen ze ook echt tot goede vragen. Zo was er een kind dat wilde

weten wat meer energie kost rennen of skeeleren. De kinderen zijn nu in de pauzes steeds aan het

skeeleren en toen hij dat zag kwam hij met die vraag. Een ander kind wilde weten wat betere energie

is, zonne-energie, windenergie of waterenergie. Dit was uiteindelijk een te lastige vraag om uit te

zoeken, maar ik vond het wel een erg goed bedachte vraag.

Ik vond het ook erg leuk om op deze manier aan de slag te gaan met het onderwerp. Het was eens

iets anders dan samen de tekst bespreken en de kinderen vervolgens opdrachten te laten maken uit

hun werkboekje. Door het enthousiasme van de kinderen werd ik zelf ook enthousiast. En door mijn

enthousiasme werden de kinderen ook weer enthousiast. Ik vond het in eerste instantie wel

spannend om op deze manier te werk te gaan. Ik had het met deze klas al wel eens eerder gedaan

voor mijn lessenserie van mijn portfolio. Maar dat was aan het begin van het schooljaar, en dit was

een groter project. Maar met vallen en opstaan zijn we er toch gekomen. Zo besloot ik om het vragen

stellen klassikaal te doen. Maar dit bleek geen goed idee, omdat ze continu op elkaar reageerden.

Dus heb ik groep 7 en 8 aan het werk gezet en ben ik met groep 6 rondom de instructietafel gaan

zitten. Dit werkte een stuk beter. Het was rustiger en kleinschaliger. Dit is dus iets wat ik de volgende

keer weer zo ga doen. Tijdens het vragen stellen was het ook best moeilijk om de kinderen vragen te

laten stellen. Ze bleven namelijk maar stil. Toen herinnerde ik me iets uit mijn literatuurstudie. Ik

moest ze laten zien dat het niet erg is om vragen te stellen. Ik moest een nieuwsgierige houding

aannemen. En dit werkte, ze kwamen daarna echt tot goede vragen.

Fig. 4 Deelvragen + onderzoeksactiviteiten

9

De student hanteert passende methodes van analyse

Ik heb een kwalitatief onderzoek uitgevoerd. Bij een kwalitatief onderzoek maak je gebruik van

dataverzameling met een open karakter. Terwijl met een kwantitatief onderzoek je resultaten weer

worden gegeven in cijfertjes (Cyrilla van der Donk & Bas van Lanen, 2018, p. 139). En bij mijn

onderzoek zijn er geen resultaten met cijfertjes. Mijn onderzoek bevat vooral observaties, dingen die

uitgeprobeerd zijn en citaten uit literatuur. Dit valt te lezen in mijn artikel en mijn toelichting.

De student verbindt conclusies aan de uitgevoerde analyse van de data.

De conclusie is te lezen in mijn artikel.

De student beschouwt zijn eigen denken en het denken van anderen op kritische wijze.

Na dit onderzoek ben ik ook erg nieuwsgierig geworden in het verdere proces van het onderzoekend

leren. Hoe begeleid ik de kinderen daar het beste bij? Ik heb hier wel wat over gelezen tijdens mijn

literatuurstudie, maar ik heb hier toen niet zo heel veel aandacht aan besteed omdat het niet

relevant was voor mijn onderzoek. Dus hier wil ik me verder nog in verdiepen.

Ook is mijn interesse naar eigenaarschap binnen het onderzoekend leren gewekt. Ik kwam hier een

artikel van tegen en, ook al lag het buiten mijn onderzoek, ik heb dat artikel gelezen. Ik vond dit

ontzettend interessant. Ik wil me hier dan ook meer in gaan verdiepen. Ook eigenaarschap in het

algemeen vind ik erg fascinerend. Er waren hier verschillende onderzoeken naar binnen onze groep

op de iPabo. Ik heb dan ook met plezier naar deze mensen geluisterd.

10

De student presenteert de onderzoeksgegevens op een passende wijze aan medestudenten en

collega’s.

7 mei 2019 heb ik mijn

poster presentatie

gehouden. Hiernaast is

mijn poster te zien.

Hieronder is ook het

feedbackformulier te

zien dat medestudenten

van mij hebben ingevuld.

Het formulier is ingevuld

door Paul Veeman,

Samantha Bos, Kayleigh

van Emst en Nina

Beumer.

24 juni zal ik mijn

onderzoek ook aan mijn

collega’s op stage

presenteren. Wij hebben

dan een studiedag en

dan er is er tijd en ruimte

voor deze presentatie.

Aansluitend daaraan zal ik mijn onderzoek

ook nog presenteren op het

bestuurskantoor. Dit zal ik gaan doen samen

met de andere LIO studenten doe stagelopen

binnen SKO West-Friesland. Deze presentatie

zal dan zijn voor de directeuren van de

scholen binnen de stichting. En voor andere

belangstellende.

Fig. 5 Posterpresentatie

11

Bibliografie Cyrilla van der Donk & Bas van Lanen. (2018). Praktijkonderzoek in de school. Bussum: Uitgeverij

Coutinho.

Hanno van Keulen & Ida Oosterheert. (2016). Wetenschap en techniek op de basisschool.

Groningen/Houten: Noordhoff Uitgevers.