2040: Rotterdam uit de brand?stadsvisioenen op een metropool, honderd jaar na het bombardement
Jan Rotmans
10-05-2011
Ziel van Rotterdam
Mooi Rotterdam
moderne metropool prachtige skyline
oude havens
wereldhaven bruggen
Maas
internationaal open stad
waterrijk
Kop van Zuid Delfshaven
Lelijk Rotterdam
a-typische Hollandse stad
winderig tochtgat
stad zonder hart
alles ligt ver uit elkaar rommelig
niet gezellig
vervuild bouwput
Teheran aan de Maas
Rotterdamse Bijnamen
Blunderput Koopgoot
Natte Ballen
Kuip Apenrots Potlood
Erectie van Peper Harp Zwaan
Transparante Pannekoek Paperclip Sneeuwberg
Rotjeknor Klein Mokum
Ziel van Rotterdammer paradoxaal
rauw behulpzaam
recht door zee wars van kapsones
trots bescheiden
doorzetter mopperkont
cynische humor klein hartje
harde werker plezier en ontspanning
karakter
Rotterdamse Uitspraken
METRO: Met een Teringvaart Rotterdam Onderdoor
Joh, pleurt op, ga weg, je meent het
Van Kaatje Mossel zingen
Geef mij maar een kouwe klets
Hij hep ze houten jas aangetrokken
Rot op met je kapsones, ga eerst eens zakken sjouwen in de haven
Ziel van Rotterdam
arbeidersstad economische motor Nederland
havenstad verzameling van 14 dorpen
internationale stad moderne stad
stad van diversiteit ongepolijste cultuur
dynamische stad permanente bouwput
open, menselijke stad harde stad
Uitspraken over Rotterdam
“Er is toch maar weer mooi een stad gebouwd”
“Geluid van heipalen vormde het ritme van de stad”
“Enige echte internationale stad in Nederland”
“Stad waar je overhemden koopt met opgestroopte mouwen”
“Rotterdam vergelijkt zich steeds met andere steden”
“Rotterdam maakt zelden dingen af ”
“Rotterdam is een stad van de tweede blik”
DNA Rotterdam
genotype = water, haven, internationaal, handel, arbeiders, karakter
saamhorigheid, vechtlust, ongepolijstheid, ongeduld
fenotype = stoer, ruig, open, hard, iconen, skyline, authentiek, lef
solidariteit, geborgenheid, betrokkenheid, volkse cultuur
permanente veranderdrang
Problemen en Kansen
Persistente Problematiek
groter dan in andere grote steden
schaal diepte stapeling
sociaal-cultureel economisch ecologisch
Persistente Problematiek
slechte luchtkwaliteit
gezondheidsproblemen
lage omgevingskwaliteit
gebrek aan groen hoge werkloosheid
weinig arbeidsplaatsen
lage opleiding
lage sociale cohesie
onveiligheid
verloedering buurten
verouderde huisvesting
Persistente Problematiek
diepere drijfveren
laag zelfbeeld
etnische versplintering
sociale onthechting
opvoedingsproblematiek
gebrek aan toekomstperspectief
Historische Context R’dam Zuidontwikkeling Haven
boeren uit Brabant en Zeeland
goedkope arbeiderswoningen
tuinsteden
uittocht Brabanders/Zeelanders
intocht Spanjaarden/Italianen
satellietsteden
uittocht Spanjaarden/Italianen
intocht Turken/Marokkanen
vinex locaties
uittocht Turken/Marokkanen
intocht Oosteuropeanen
Historische Context R’dam Zuid
er is nooit luxe of welvaart geweest op Zuid
bedrijven hebben Zuid links laten liggen
zelfde patroon herhaalt zich telkens
‘Wie het beter krijgt vertrekt van Zuid’
Kansen
relatief jonge bevolking
kosmopolitisch karakter
ideale ligging in Randstad
kennisinfrastructuur
haven 3.0
Kansen
logistiek knooppunt
uitstekend bereikbaar
expertise handel en scheepvaart
aantrekkelijke kwaliteit/prijs verhouding
moderne architectuur / stedebouw
Kansen
evenementenstad van Nederland
mentaliteit van aanpakken
dynamisch, hip, jong
film / audiovisuele centra
sport en ontspanning
Kansen
Rotterdam is continu in beweging
kleurrijke, kosmopolitische stad met 174 nationaliteiten
die altijd open staat voor en onderhevig is aan verandering
Kansen
in potentie is Rotterdam meest kansrijke stad in Nederland
dé stad van de toekomst die in veel aspecten koploper is
jeugd, kennis, vakmanschap, ruimte, ambitie, lef
Verander Paradox
de kracht van Rotterdam is tegelijkertijd de zwakte:
de permanente veranderdrang van Rotterdam schept
ruimte en dynamiek, maar geeft vluchtig (ADHD-)karakter
Stelling I Rotterdam bevindt zich op een kantelpunt:
of ze glijdt verder af, of ze wordt toch
een bruisende metropool met allure
Vooruit naar Vroeger
Transitieperiode I
1870 – 1930
transitie van regionale haven naar wereldhaven
Transitieperiode 1870-1930
1872 Nieuwe Waterweg [directe verbinding met zee]
1894 Rijnhaven [ 30 ha ]
1905 Maashaven [ 60 ha ]
1910 Waalhaven [ 310 ha ]
1916 Vierhavens
1929 Pernis [eerste Petroleumhaven]
1932 Merwehaven
Lekhaven
Merwehaven
Transitieperiode 1870-1930
in enorm tempo werden havens aangelegd in Rotterdam
linkermaasoever: bulkgoed [kolen, erts, granen]
rechtermaasvoer: stukgoed [fruit, sap, groenten]
bulkgoed veel groter volume dan stukgoed
Lek- en IJsselhavens
Determinanten Transitie
- mechanisering [overslag i.p.v handwerk]
- massificatie [massagoederen]
- transitohaven [doorvoerhaven]
- industrialisatie [Duitsland]
veel weerstand van koopmannen en arbeiders
Onstuimige groei stad Rotterdam
1870 120.000 inwoners
1880 150.000 inwoners 3.500 schepen
1900 310.000 inwoners 10.000 schepen
1920 500.000 inwoners 30.000 schepen
Determinanten Transitie- nieuwe spelers [ingenieurs, handelaars, stuwadoors,]
geen kaderuimte, gingen zelf laden en lossen
- visie [G.J. de Jongh, directeur Gemeentewerken]
visonair de Generaal
zag behoefte aan nieuw type haven [grote waterplas]
mondiale oriëntatie [Suezkanaal, Panamakanaal]
aanleg diepe havens en infrastructuur
Visie, Strategie en Toeval- veel weerstand, ging tegen tijdsgeest in
- meesten zagen behoefte aan nieuwe havens niet
- plannen voor uitbreiding bleven lang liggen
- niche spelers (ondernemers) en ingenieurs (ambtenaren)
- geen blauwdruk of vastomlijnd plan, wel stip op horizon
serendipiteit
Transitieperiode II
1945 – 1970
de wederopbouw
Transitieperiode 1945-1970
1945-1950 Slopen en Opbouwen
1953 Groothandelsgebouw [hét monument van wederopbouw]
1953 Lijnbaan geopend [eerste autovrije winkelstraat Europa]
1957 Nieuwe Centraal Station
1960 Euromast [symbool van naoorlogs Rotterdam]
1965 Bouw nieuwe wijken Ommoord, Het Lage Land
1968 Metro
1970 Ahoy
Wederopbouw
Rotterdam haven/werkstad
eerst haven opbouwen daarna stad
grond onteigend en opnieuw herverkaveld
architecten zagen hun kans schoon
grote invloed modernisme op Rotterdam
onder regie van stadsbouwmeester Witteveen, later Van Traa
Modernisme
modernistische planning en architectuur
eenvoud en helderheid esthetisch superieur
rechte lijnen en hoeken zijn efficiënt en rationeel
functiescheiding van wonen, werken en recreëren
rationaal mensbeeld en illusie van nette ordening
verbroken verbinding tussen mens en stad
Rotterdam Modernistische stad
modernistische blauwdruk voor wederopbouw
stad in dienst van werk en verkeer
automobiliteit kreeg vrij baan
lage bebouwingsdichtheid in centrum (31%)
zakelijke, ‘blokkendozerige’ stad
havenbaronnen en industriëlen bepaalden
Modernisme
“Rotterdam is eerst gebombardeerd door het fascisme
en later nog een keer door het modernisme”
Gyz la Rivière
Rotterdam uit Balans nadruk op haven en centrum
oude stadswijken verloederden
satellietsteden kwamen op: Lage Land, Ommoord, Pendrecht
opknappen van oude wijken werd uitgesteld
conflicten tussen wijkbewoners en stadsbestuur
stadsvernieuwing uit tegenbeweging
Rotterdam Breder
daarna verbreding met kunst en cultuur
Museumpark, filmfestival, Kunsthal, Schouwburg
culturele instellingen en creatievelingen
culturele hoofdstad van Europa
daarna domineren veiligheid en integratie agenda
Wederopbouw Doorgeschoten
wederopbouw
is te eenzijdig verlopen: fysiek en economisch
niet in geest van cultuurhistorie van Rotterdam
niet overeenkomstig sociaal-culturele aspecten van DNA
was geen proces van mensen, maar voor en over mensen
stad en mens niet in harmonie
Wat is het Verhaal van Rotterdam?
samenhangende visie ontbreekt
wel deelvisies: binnenstad, waterstad, Stadionpark, Stadshavens
verhalen zijn niet op elkaar afgestemd vanuit één perspectief
verhalen zijn geen mensenverhalen maar fysieke verhalen
impuls à la Nieuwe Waterweg ontbreekt
groot, samenhangend verhaal ontbreekt
ee
Schaalsprong 2040
1e transitie 1870-1930
weer 350.000 mensen erbij de komende 30 jaar?
en wat is het equivalent van de Nieuwe Waterweg?
2e transitie 1945-1970
tweede wederopbouw: Rotterdam 3.0
maar vanuit een nieuw paradigma?
Stadshavens Rotterdam
oude havengebied van Rotterdam
Rijnhaven, Maashaven, Waalhaven, Eemshaven, Merwe-Vierhavens
- 1600 ha
- gebied ter grootte van Gouda
- een derde gebied is water
- kun je 200.000 mensen herbergen
nieuwe motor van Rotterdam
Stelling IIHet Stadshavens gebied is voor Rotterdam cruciaal
voor de tweede wederopbouw die Rotterdam
doormaakt. De oude Stadshavens kunnen uitgroeien
tot het kloppend hart van Rotterdam 3.0
Transitieperiode III
2000 – 2040
Rotterdam 3.0
Rotterdam 2040
Rotterdam ‘the Green & Blue Machine’
verbonden havenstad
• schoonste, groene haven ter wereld • schone technologie als groene productiemachine
• stadshavens als bruisend hart van Rotterdam 3.0
• water als drager van ruimte: voor productie, wonen en recreëren
• hoogwaardige leefomgeving voor diverse leefgemeenschappen
Rotterdam ‘the Green & Blue Machine’
uitgangspunten • bruisende mix van stoerheid, rauwheid en schoonheid, harmonie
• fysieke stromen verbinden haven en stad
energie, materialen, goederen, water
• virtuele stromen verbinden stad en haven
mensen, geld, kennis, informatie
• (waarden)gemeenschappen staan centraal
Groen Rotterdam
gebouwen worden groener
gebieden worden groener
stadslandbouw
Multi-functioneel Gebouwd Rotterdam
woningen, gebouwen, scholen zijn energiefabriekjes
leveren duurzame energie aan omgeving
alle daken en gevels worden benut
wateropvang fijnstof zuivering recreatie / landbouw
Stichting Urgenda
Rotterdam Electric City
elektrisch aangedreven
elektrische auto / scooter / watertaxi / waterbus
mobiliteit is dienst op maat geleverd
mobiliteitsmakelaar
aan-afkoppelbare elektrische voertuigen
treintjes op de weg
Rotterdam Waterstad
meer op en om het water leven en wonen
drijvende wijken / drijvende steden
groene infrastructuur op het water
drijvende parken
Dutch Research Institute For Transitions
waterrecreatie
ecologie:wetlands
technologie:drijvende fundering
energie: decentraal warmte/koude opslag
mobiliteit: drijvendesnelweg, watertaxi
Woon/werk-units
Stadshavens:van Vrijstaat naar Stadsoase
STADSOASE
HOE
Organisch Ontwikkelen
ruimte bieden
– faciliteren en stimuleren van eigen initiatief
– belemmeringen wegnemen, netwerken bevorderen
– mentale ruimte, juridische ruimte, financiële ruimte
richting geven
– vasthouden aan stip op de horizon en groot verhaal
– stap voor stap ontwikkelen, via zoeken, leren en experimenteren
– voortdurend aanpassen aan nieuwe omstandigheden
ONRotterdams Rotterdams
ONRotterdams Rotterdams
niet slopen maar transformeren
tuinieren
dingen afmaken
geduld
visie, tact en strategie
Stelling IIIDuurzaamheid wordt de economische motor
achter de herontwikkeling van Rotterdam:
de nieuwe economie rondom duurzaamheid
betekent voor Rotterdam een geweldige impuls
Rotterdam: niet te filmenRotterdam is niet te filmenDe beelden wisselen te snelRotterdam heeft geen verledenen geen enkele trapgevèl
Rotterdam is niet romantischheeft geen tijd voor flauwekulis niet vatbaar voor suggestiesluistert niet naar slap gelul
‘t is niet cameragevoelig.lijkt niet mooier dan het isHet ligt vierkant, hoog en hoekiggekanteld in het tegenlicht
Rotterdam is geen illusiedoor de camera gewektRotterdam is niet te filmenRotterdam is vééls te ècht JD