Zoute planten Een overzicht van de huidige stand van zaken in de zilte

landbouw

Profielwerkstuk vwo 6

Inleverdatum: 19 januari 2018

Begeleider: Meneer van Albada

Joyce van Leeuwen Dyslexie

2

Voorwoord Veel mensen zijn zich bewust van het wereld voedselprobleem, van de armoede in landen

ver weg en de verandering van het klimaat. We weten allemaal dat er iets moet veranderen,

maar eigenlijk lijkt niemand te weten hoe. Ik ben een van de mensen die hier iets aan wil

doen, ook niet wetende hoe. Toen ik op zoek ging naar een onderwerp voor mijn

profielwerkstuk was iets met brandstof mijn eerste ingeving, omdat daar veel op gewonnen

kan worden volgens mij. Toen dat echter niet goed te doen bleek ben ik verder gaan kijken

en kwam ik op de site van Universiteit Wageningen het onderwerp zilte landbouw tegen. Dit

sprak me gelijk aan. Het is een nog heel onbekend onderwerp en er wordt nog erg veel

onderzoek naar gedaan, maar ik ben van mening dat dit veel kan doen voor ons wereld

voedsel probleem, en misschien zelfs ook wel wat voor het probleem rond de fossiele

brandstoffen, aangezien we nu een kans hebben om meer landbouwgrond te gaan

gebruiken. Dit kan zowel voedsel als biobrandstoffen opleveren. Als we eenmaal weten hoe

we deze verzilte grond moeten gebruiken, hebben we een enorme stap richting de toekomst

gezet.

3

Samenvatting Er vindt steeds meer verzilting plaats. Al bijna alle kusten van Nederland hebben ermee te

maken. Niet alleen Nederland kent dit probleem; door verzilting is er wereldwijd al ongeveer

een miljard hectare aan landbouwgrond afgeschreven.

Een deel van het zout komt uit zeewater, wat gemiddeld 34,5 g zout per liter water bevat.

Een ander deel komt van het grondwater wat opstijgt uit de bodem en zout laat liggen als

het verdampt. Dit opstijgen komt door het overmatig gebruik van irrigatiewater.

Planten gebruiken het water uit de bovenste grondlagen. Zowel het water als de mineralen

die hier aanwezig zijn worden opgenomen door de wortels en door de houtvaten naar de

bladeren gebracht. Hier vindt de fotosynthese plaats waar de plant zijn voedingsstoffen uit

maakt.

Het natrium uit de grond wordt ook naar boven vervoerd en omdat het water in de bladeren

verdampt stapelt de natrium zich hier op. De bladeren raken beschadigd door de effecten

van het zout, het belangrijkst hiervan is de eiwitproductie van meer dan vijftig eiwitten die

hierdoor wordt stopgezet.

Bij het eigen onderzoek van dit profielwerkstuk wordt een proef gedaan met tuinkers, venkel

en selderij. Er wordt gekeken hoe goed deze planten groeien bij verschillende

zoutconcentraties (0, 6, 12, 18 en 24 gram zout per liter water). Hierbij zijn bij alle planten en

alle concentraties planten gaan groeien.

Omdat er bij het onderzoek een connectie is ontstaan tussen de verschillende bakjes water

is er een tweede onderzoek opgezet. Dit onderzoek heeft aangetoond dat het eerste

onderzoek inderdaad niet betrouwbaar is door het weglopen van het zoute water.

4

Summary The salinization is increasing. It is happening on almost every coast of the Netherlands. This

is not a problem for the Netherlands only; worldwide there is almost a miljard hectare of

farmland which isn’t used anymore because of this salinization.

A part of the salt comes from seawater. This containes on avarage 34,5 g salt per liter.

Another part comes from the water in the soil. This water raises in the ground to the surface,

but as the water evaporates, the salt remains. This raising comes from the exessive use of

water for irrigation.

Plants are using the water from the surface. The water and minerals in it are resorpt in the

roots and throuth the xylem transported to the leafs. Here fotosynthesis takes place which

provides the plant with its nessicary nutrients.

The natrium which was in the ground is taken into the leafs as well. Because of the

evaporation of the water in the leafs, natrium stays behind and accumulates. The leafs get

damaged by the effects of the salt. The most important is the production of over fifthy

proteïns is blockt.

The experiment in from this paper contains the plants cress, fennel and celery. Their growth

with multiple saltanity levels (0, 6, 12, 18 and 24 grams of salt per liter water) is measured.

All of the plants have been growing wit hall concentrations of salt.

Because there has been a connection between the containers in the first experiment, there

has been a second experiment. This one did indeed find that the first experiment was not

very reliable because of the movement of the salt water.

5

Inhoudsopgave Voorwoord ................................................................................................................................. 2

Samenvatting .............................................................................................................................. 3

Summary .................................................................................................................................... 4

Inleiding ...................................................................................................................................... 7

Hoofdstuk 1: ‘Onze’ grond ......................................................................................................... 8

Hoeveel zilte grond is er? ...................................................................................................... 8

Zilte grond ........................................................................................................................... 8

Zout ..................................................................................................................................... 9

Zout in onze grond ............................................................................................................ 10

Hoofdstuk 2: Gewassen en zilte grond .................................................................................... 11

Welke gewassen kunnen groeien op zilte grond? ................................................................ 11

De groei van planten ......................................................................................................... 11

Gewassen van het onderzoek op Texel ............................................................................ 12

Gewassen eigen onderzoek .............................................................................................. 14

Hoofdstuk 3: De invloed van zout ............................................................................................ 16

Wat heeft zout voor invloed op de plant? ........................................................................... 16

Natrium en kalium in planten ........................................................................................... 16

Hoofdstuk 4: Eigen onderzoek zilte plantengroei .................................................................... 18

Onderzoek 1 .......................................................................................................................... 18

Onderzoeksvraag .............................................................................................................. 18

Hypothese ......................................................................................................................... 18

Materialen ......................................................................................................................... 18

Methode ............................................................................................................................ 18

Resultaat ........................................................................................................................... 19

Conclusie ........................................................................................................................... 23

discussie ............................................................................................................................ 23

Onderzoek 2 .......................................................................................................................... 24

Onderzoeksvraag .............................................................................................................. 24

Hypothese ......................................................................................................................... 24

Materialen ......................................................................................................................... 24

Methode ............................................................................................................................ 24

6

Resultaat ........................................................................................................................... 24

Conclusie ........................................................................................................................... 25

discussie ............................................................................................................................ 25

Hoofdstuk 5: Conclusie en discussie ........................................................................................ 27

Conclusie ............................................................................................................................... 27

Discussie ............................................................................................................................... 27

Hoofdstuk 6: Evaluatie en dankwoord ..................................................................................... 28

Bijlage 1: Literatuurlijst ............................................................................................................ 29

Afbeeldingen:........................................................................................................................ 30

Bijlage 2: Urenverantwoording ................................................................................................ 32

Bijlage 3: kaart Nederland Verzilting ........................................................................................ 36

7

Inleiding Veel mensen zijn zich niet bewust van de verzilting van onze landbouwgrond. Toch is dit een

groot probleem. Doordat het zout de planten aantast kunnen boeren op deze grond minder

tot geen gewassen meer planten, waardoor er bijvoorbeeld minder voedsel verbouwd kan

worden.

Het Zilt Proefbedrijf Texel is samen met meerdere instanties, waaronder Wageningen

University & Research bezig met verschillende onderzoeken waaruit moet blijken welke

gewassen we hier toch nog kunnen verbouwen.

Dit profielwerkstuk is een overzicht van de kennis die we nu al hebben. Om dit overzicht te

maken is de hoofdvraag van dit werkstuk: welke mogelijkheden zijn er om zilte grond als

landbouwgrond te gebruiken?

Om deze hoofdvraag te beantwoorden wordt er besproken wat zilte grond is en wat zout

voor invloed heeft op planten. Er wordt ingegaan op een onderzoek van het Zilt Proefbedrijf

Texel en een onderzoek wat daar gedaan is naar de groei van planten bij verschillende

zoutgradaties. Als laatst is er een eigen onderzoek aan toegevoegd waarin wordt onderzocht

hoe verschillende zoutconcentraties de groei van tuinkers, venkel en selderij beïnvloeden.

8

Hoofdstuk 1: ‘Onze’ grond

Hoeveel zilte grond is er?

Zilte grond

Wereldwijd is er bij benadering een miljard hectare landbouwgrond afgeschreven omdat

deze verzilt is. Daarnaast is er nog zo’n biljoen hectare beïnvloed door zout in de grond. Dit

betekend dat er bij ongeveer 1/5de van het bewerkbare landt (ongeveer 63 miljoen hectare)

gevolgen zijn van verzilting. Hier komt dagelijks nog ongeveer 2000 hectare bij die beïnvloed

wordt door zout.

De verwachting voor Nederland is dat er in 2030 er ongeveer 125.000 hectare grond verzilt

zal zijn, en dat terwijl Nederland maar 4.154.300 hectare1 telt. Dit houdt in dat er in 2030

bijna 1/30ste van onze grond onbruikbaar is voor de landbouw wegens verzilting.2

Figuur 1 is een kaart3 van de verzilting in Nederland. De gele

gebieden bevatten minder dan 300 milligram chloride ionen

per liter opwellend grondwater. De lichtere paarse kleur

betekend 300 tot 1000 milligram chloride ionen per liter, iets

donkerder paars 1000 tot 5000 milligram per liter en de

donkerste kleur, die alleen in een stukje zeeland voorkomt

geeft aan dat er meer dan 5000 milligram chloride ionen is

opgelost per liter water. Hierin is te zien dat de verzilting

vooral rond de kust plaatsvind. Zeeland heeft hier het meest

mee te maken, maar ook Noord-Holland, Flevoland, Texel,

Friesland en Groningen hebben verzilte gebieden.

1 google. (sd). Nederland/oppervlakte. Opgehaald van google:

https://www.google.nl/search?ei=widbWpXCMtDTkwWB2oXYAQ&q=oppervlakte+nederland+ha&oq=oppervlakte+nederland+ha&gs_l=psy-ab.3..0i22i30k1.4160.4518.0.4916.3.3.0.0.0.0.94.246.3.3.0....0...1c.1.64.psy-ab..0.3.245...0.0.xDzUfke6se4 2 Salt Farm Texel. (2016, december). Doorbraak in voedselzekerheid met Nederlandse kennis over zilte

landbouw. Opgeroepen op oktober 2, 2017, van Zilt proefbedrijf: http://www.ziltproefbedrijf.nl/nieuws/doorbraak-in-voedselzekerheid-met-nederlandse-kennis-over-zilte-landbouw 3 De kaart is in het groot terug te vinden als Bijlage 3

Figuur 1: verzilting in Nederland

9

Zout

Het zout waar dit profielwerkstuk over gaat is het zout

natriumchloride (NaCl). Dit zout

wordt voor heel veel gebruikt: van koken tot het strooien van de

wegen.

Dit zout wordt gewonnen uit zee, maar niet elke zee is even zout.

Gemiddeld zit er in zeewater totaal 34,5 g/l zout4. Dit is niet een

soort zout, maar dit zijn er meerdere (zie tabel 1). Rond de evenaar

is dit gehalte hoger en rond de polen lager. Dit komt doordat er bij

de evenaar veel verdamping is en er maar weinig regen valt. Bij de

polen vindt weinig verdamping plaats, maar er wordt wel veel

water aangevoerd door het smelten van ijskappen, rivieren de

golfstroom. Deze golfstroom is te zien in figuur 2 en dit houd in dat

de het koude water (de blauwe pijl) onderin de zee deze halve

ronde maakt. Deze begint bij de noordpool, waar het de diepte in

zakt. Tussen Afrika en Amerika door gaat het langs Antarctica en

daar keert het terug naar de evenaar. Rond de evenaar warmt het

op en komt het nu warme water

naar de oppervlakte. Hier maakt het

water de andere helft van de ronde,

weer om Afrika heen terug naar de

Noordpool. Bij de noordpool koelt

het water weer af en begint de cirkel

opnieuw.

Afgesloten zeeën wijken ook erg af.

Dit zijn de zeeën die niet aan deze

golfstroom zijn gekoppeld, maar zijn

omringt met land. Een voorbeeld

hiervan is de dode zee. Deze bevat

ongeveer 10 keer zo veel zout als

open zeeën.

4 Alle getallen van het kopje ‘zout’ inclusief tabel 1 zijn afkomstig uit een mailwisseling met Willem

Brandenburg.

Soort zout Hoeveelheid (gram per liter)

NaCl 24

MgCl2 5

Na2SO4 4

CaCl2 0,7

MgBr2 0,8

Tabel 1: gemiddelde waarden hoeveelheid zout in zeewater.

Figuur 2: De golfstroom

10

Zout in onze grond

Zout kan op verschillende manieren het land binnen dringen. De makkelijkste manier is via

rivieren. Als rivieren een lage waterstand heeft kan de zee de rivierbeddingen binnen

stromen. Hier wordt het dan ook zout en via deze weg kan het zoute water ook stukken land

bereiken. Als het zoute water deze stukken land overstroomt, of erin sijpelt komt het zout in

de bodem terecht.

Een andere mogelijkheid is bij landbouwgronden. Als er irrigatie plaats vindt wordt vaak

maar een deel van het water door de planten opgenomen. De rest van het water zakt weg in

de bodem naar het grondwater. In dit grondwater zijn zouten opgelost. Als het grondwater

te veel stijgt kan er een capillaire werking ontstaan. Dit houd in dat de kleine moleculen door

onderlinge aantrekkingskracht door een hele smalle opening, wat lijkt op een buisje,

omhoog kunnen kruipen.

11

Hoofdstuk 2: Gewassen en zilte grond

Welke gewassen kunnen groeien op zilte grond?

Dit hoofdstuk behandeld de gewassen die zijn getest bij een onderzoek van het Zilt

Proefbedrijf op Texel en de planten van het onderzoek van dit profielwerkstuk. Dit hoofdstuk

begint met een algemeen stuk over de groei van planten.

De groei van planten

In figuur 3 is schematisch te zien hoe de sapstromen

van een boom werken. Onderin de boom worden

mineralen, water en zuurstof opgenomen. Dit

stroomt onder invloed van meerdere krachten naar

de top van de boom of plant door de houtvaten.

De eerste kracht die hierop van invloed is, is de

verdamping. In de bladeren van de boom verdampt

het water. Dit wordt aangevuld vanuit de

houtvaten. Omdat de houtvaten volledig zijn gevuld

met water wordt de rest van het water door het vacuüm wat anders wordt gecreëerd naar

boven gezogen.

De tweede kracht is die van de capillaire werking. Dit houd in dat moleculen in een heel

smalle doorgang door onderlinge aantrekkingskracht naar boven kunnen worden getrokken.

Deze kracht is in het eerste hoofdstuk ook al genoemd, maar dan in een andere context.

De laatste kracht is die van osmose. Hiermee wordt druk in de wortels gecreëerd.

Wortelcellen nemen actief mineralen op. Doordat ze hier hun energie in steken stijgt de

osmotische waarde in de wortel. Om dit te compenseren en dezelfde osmotische druk in de

wortel als in de bodem te creëren trekt het water de cel in. De wanden van deze cellen laten

water echter maar een kant op stromen. Als het water achter de mineralen aan trekt dieper

de cel in, kan dit water niet meer terug en neemt de plant nieuwe mineralen op. Zo laat de

plant druk ontstaan onderin de wortels die het water omhoog stuwt.

Boven in de plant, bij de bladeren, neemt een plant CO2 op. Onder invloed van licht wordt de

koolstofdioxide, met het water vanuit de wortels, omgezet tot glucose. Dit gebeurt door de

fotosynthese die plaats vindt in de bladgroenkorrels. Het chlorofyl in deze bladgroenkorrels

absorbeert de energie van licht. Hiermee vindt de volgende reactie plaats:

6 CO2 + 6 H2O C6H12O6 + 6 O2

Koolstofdioxide + water glucose

Figuur 3: sapstromen in de plant, schematisch

12

De gevormde glucose, een suiker, wordt via de bastvaten naar de rest van de boom of plant

getransporteerd waar het gebruikt kan worden voor processen om de boom of plant te

laten groeien.

Gewassen van het onderzoek op Texel5

Aardappel (Solanum tuberosum)

De aardappelplant is 30 tot 60 cm hoog. Hij is zwak behaard, vormt

knollen, aardappels en heeft rechtopstaande, stengels. De bladeren

hebben een of twee nerven en zijn vrij rond. De bloemen zijn wit,

roze of purper, het zijn er vaak veel bij elkaar met een grote bloem.

De bessen van deze plant zijn groen/purperachtig en rond. Ze lijken

op onrijpe tomaten en zijn zeer giftig. De aardappel knollen

ontwikkelen zich uit ondergrondse stengels.

De plant bloeit in juli en augustus en komt voor op vuilnisbelten en

bouwland. Van herkomst komt deze plant uit Zuid-Amerika. Nu komt

hij ook verwilderd voor in delen van noord en Noord- en Noordwest-

Europa. In Nederland en België komt de plant soms ook verwilderd voor.

Deze plant geeft nog 90% van zijn opbrengst bij 1,154 g Cl-/l. Bij 3,446 g Cl-/l

geeft de plant nog de helft van zijn normale opbrengst.

Wortel (Daucus carota)

Wortelen hebben na het zaaien ongeveer vier maanden nodig om te groeien

voor ze geoogst kunnen worden. De eetbare knol groeit onder de grond, de

groene sprieten met blaadjes groeien hieruit naar boven.

De plant blijft bij 1,329 g Cl-/l nog 90% van zijn opbrengst geven. De helft van

de opbrengst blijft over bij 2,900 g Cl-/l.

Ui (Allium cepa)

De ui wordt rond de 60 cm hoog en is een zeer veranderlijke, tweejarige

plant. De bollen worden ongeveer 10 cm, maar soms meer, in diameter. De

bladeren zijn stevig, hol en lopen spits toe. In het eerste jaar blijven de

bladeren vaak bij de grond, in het tweede jaar komen ze hoger aan de

stengel. Deze stengel is stevig en hol, met een verdikte voet. De bloemen

zijn wit en stervormig. Ze zijn ongeveer 5 tot 8 mm in grote. De plant bloeit

5 Alle informatie over zoutgehaltes onder dit kopje komen van: Salt Farm Texel. (2016, december). Doorbraak

in voedselzekerheid met Nederlandse kennis over zilte landbouw. Opgeroepen op oktober 2, 2017, van Zilt proefbedrijf: http://www.ziltproefbedrijf.nl/nieuws/doorbraak-in-voedselzekerheid-met-nederlandse-kennis-over-zilte-landbouw

Figuur 4: aardappelplant schematisch

Figuur 5: een wortel

Figuur 6: de ui

13

meestal van juli tot september. Hij wordt veel gekweekt en komt veel verwilderd voor in

geheel Europa. De herkomst van de gekweekte ui is door de lange geschiedenis en cultuur

niet meer achterhaalbaar.

Bij 1,452 g Cl-/l heb je nog 90% van de opbrengst over en de helft van de opbrengst blijft

over bij 2,560 g Cl-/l.

Sla (Lactuca sativa)

Bij sla groeien de bladeren in een krop. Veel slasoorten kunnen

al bij kouder weer geplant worden, en hebben ongeveer vier

maanden tot een half jaar nodig om ver genoeg te groeien om

te oogsten.

Deze soort geeft bij 0,641 g Cl-/l nog maar 90% van zijn normale

opbrengst en de helft wordt bereikt bij 2,148 g Cl-/l.

Kool (Brassica oleracea)

Kool wordt rond de 60 cm hoog. Deze grijsgroene plant is tweejarig.

Onderaan is de dikke stengel houdachtig, de onderste bladeren

hebben een gegolfde rand. Hogere bladeren hebben gladdere randen.

De bloemen zijn geel en hebben een doorsnede van 30 tot 40 mm. De

vrucht is langwerpig en 50 tot 70 mm. De plant bloeit van mei tot

september.

Kool komt voor aan zeekusten, vooral op kliffen van kalksteen. Ook

komt hij in wilde vorm voor in Groot-Britannië en Frankrijk. Daarnaast

wordt hij al sinds de Romeinse tijd op grote schaal gekweekt.

Deze plant bereikt bij 1,768 g Cl-/l nog 90% van zijn opbrengst en bij 3,750

g Cl-/l is dit nog de helft van deze opbrengst.

Gerst (Hordeum)

Gerst groeit in lange sprieten boven de grond uit. Bovenaan de stengel

bevinden zich de zaden die men oogst om meel van te maken.

Dit gewas heeft nog 90% van zijn opbrengst bij een zoutgehalte tot 1,086

g Cl-/l. Dit wordt de helft van de opbrengst bij 2,811 g Cl-/l.

Figuur 7: sla

Figuur 8: kool

Figuur 9: Gerst

14

Gewassen eigen onderzoek

Tuinkers (Lepidium sativum)

Tuinkers is eenjarig en wordt ongeveer 30 cm hoog. Hij heeft een sterke geur,

is groen en kaal met onderaan een vertakte stengel. De onderste bladen vallen

snel af en zijn diep ingesneden. Stengelbladen zijn minder ver ingesneden. De

bloemen zijn wit en soms wat roodachtig. Ze hebben een diameter van 3 tot 5

mm, en zijn geurig. De vrucht is 5 tot 6 mm en rond.

Tuinkers komt voor op braakliggende en onbewerkte grond. De plant bloeit in

juni en juli, komt oorspronkelijk uit west-Azië en wordt gekweekt als groente. Vaak komt hij

ook verwilderd voor.

Venkel (Foeniculum vulgare)

Venkel wordt maximaal 2,5 m hoog. De plant heeft een grijsgroene

kleur, geurt sterk en hij groeit in grote pollen. De holle stengels zijn

stevig, glanzend en staan rechtop. De bladeren zijn driehoekig en

bevatten 3 tot 4 nerven. De bloemen zijn geel en 2 tot 3 mm in

doorsnee. Bovenin ontstaat een scherm, op 1 punt ontspringen

meerdere takjes die elk een bloem krijgen. Bij deze plant ontstaan er 4

tot 30 van deze takjes.

De plant groeit dicht bij zee en bloeit van juli tot oktober. Hij komt voor in Ierland, Groot-

Brittannië en Frankrijk. Hij is verwilderd en op sommige plaatsen ingeburgerd in Duitsland,

België en Nederland.

Selderij (Apium graveolens)

Selderij wordt ongeveer 60 cm hoog. Hij is geel groen van kleur, vrij robuust

en onbehaard. De geur van deze tweejarige plant is sterk. De stengels zijn

massief en gegroefd. De bladeren glanzen en deze hebben 1 tot 2 nerven. Ze

hebben een ruitvorm en de randen zijn getand.

De bloemen zijn klein en groenachtig wit. Ook deze plant heeft schermen,

maar dan met 4 tot 12 stralen, meestal zit hier ook een klein drietallig blad

omheen. De vrucht is eivormig en zo’n 1,5 mm groot. De plant bloeit in juni

tot augustus.

Figuur 10: tuinkers

Figuur 11: venkel

Figuur 12: selderij

15

De plant staat op vochtige plaatsen zoals rivieroevers, sloten, vruchtbare brakke bodems en

kan ook voorkomen in zilte graslanden in het binnenland. Hij komt voor tot in Denemarken

en in ingeburgerd in midden en zuid Scandinavië.

16

Hoofdstuk 3: De invloed van zout

Wat heeft zout voor invloed op de plant?

Natrium en kalium in planten

De Na+ deeltjes, het natrium, uit het zout zijn giftig voor planten. Dit toxische effect bereiken

ze op meerdere manieren. Planten hebben K+, het kalium, juist hard nodig.

De Na+ wordt in de plant opgenomen in de wortels, samen met andere zouten. De natrium

wordt opgelost in water en door de houtvaten omhoog gebracht naar de bladeren. Hier

verdampt het water en blijft de Na+ achter waardoor het zich op gaat hopen. De bladeren

zijn veel gevoeliger voor Na+. De cellen uit de bladeren sterven af, maar blijven wel zitten

waardoor hun plaats niet kan worden ingenomen

door andere cellen. Hierdoor kunnen de cellen in de

omgeving van dit dode weefsel ook beschadigd raken.

Een van de problemen van de bladeren is dat de cellen

turgor moeten blijven. Dit houd in dat er zo veel vocht

in de vacuole van de cel zit, dat de cel als het ware zo

vol zit dat het celmembraan tegen de celwand zit

gedrukt dat de plant stevig blijft. Hiervoor moet de

osmotische waarde binnen de cel groter zijn dan de

osmotische waarde buiten de cel. Om dit te bereiken

moeten er in de cel meer stoffen zijn opgelost dan in

het vocht eromheen. Als er buiten de cel Na+ in hoge

concentraties is opgelost is dit alleen erg moeilijk voor

de cel. Na+ opnemen gaat echter ook niet goed, want

dit is toxisch voor cytosol, het hoofdbestanddeel van

het cytoplasma. Hierdoor is de kans groot dat de cel zijn turgor verliest en er plasmolyse

optreedt. Hierbij komt het celmembraan los van de celwand en klapt de cel als het ware in

elkaar. Dit leidt uiteindelijk tot celdood.

Als een cel zijn turgor dan toch weet te behouden loopt deze wel tegen een ander probleem

aan. Natrium neemt namelijk bindingsplaatsen in waar kalium hoort te binden. Deze stoffen

gaan met elkaar in concurrentie, maar een plant heeft al het kalium hard nodig om te

groeien. Meer dan 50 enzymen moeten worden geactiveerd doordat K+ hieraan bindt.

Daarnaast moet kalium aan het tRNA binden om te zorgen dat de ribosomen het kunnen

aflezen. Als Na+ deze bindingsplaatsen van K+ inneemt kan de plant zijn eiwitten en enzymen

Figuur 13: dierlijke cel

17

niet meer goed produceren en activeren. Hierdoor kan deze niet meer groeien. Dit laatste is

dan ook het grootste probleem wat Na+ voor de plant veroorzaakt.6

6 Tester, M., & Davenport, R. (2003, april 1). Na+ Tolerance and Na+ Transport in Higher Plants. (Oxford

Academic) Opgeroepen op januari 10, 2018, van Annals of Botany: https://academic.oup.com/aob/article/91/5/503/157102

18

Hoofdstuk 4: Eigen onderzoek zilte plantengroei

Onderzoek 1

Onderzoeksvraag Wat is het verschil in groei van tuinkers, venkel en selderij bij 0, 6, 12, 18 en 24 g/l

zoutoplossingen?

Hypothese De verwachting is dat tuinkers alleen bij de 0 g/l zout gaat groeien. Venkel zal doorgroeien

tot een iets hogere zoutconcentratie en selderij zal het langst blijven doorgroeien.

Materialen - Tuinkers zaadjes

- Venkel zaadjes

- Selderij zaadjes

- Zout (NaCl)

- Kraanwater

- Potten/bakken (15 keer)

- Kaasdoek

- Liniaal

- Lege kamer

Methode

Water op zoutconcentratie brengen:

- 0 g/l: Gebruik het kraanwater.

- 6 g/l: los 6 gram zout op in 1 liter kraanwater

- 12 g/l: los 12 gram zout op in 1 liter kraanwater

- 18 g/l: los 18 gram zout op in 1 liter kraanwater

- 24 g/l: los 24 gram zout op in 1 liter kraanwater

Zaadjes laten kiemen en groeien:

- Noteer op de bakjes welke groep erin komt

(plantensoort en zoutconcentratie

- Vul alle bakjes met kraanwater

- Leg de zaadjes op een rooster boven (/op het

oppervlak van) het kraanwater

- Vul dagelijks zo nodig water bij als het verdampt

- Laat de zaadjes op het water oppervlak liggen tot ze

beginnen te kiemen

19

Bij het kiemen van de zaadjes:

- Vervang het kraanwater uit het bakje voor het water

met de gewenste zoutconcentratie

- Vul het water wat verdampt (dagelijks) bij met

kraanwater

- Meet de zaadjes op (dagelijks)

- Noteer de lengte van de zaadjes (dagelijks)

- Laat de plant door groeien tot de groei stagneert

Conclusie trekken:

- Vergelijk per zoutconcentratie welke plant het beste

groeit (houd hierbij rekening met de groeisnelheid en

formaat van de plant)

- Vergelijk per plant hoe deze groeit bij de verschillende

zoutconcentraties

Smaaktestje

- Laat een testgroep de tuinkers in willekeurige volgorde proeven (zonder de

concentratie van het water te

weten)

- Noteer of ze de plant zout

vonden smaken

Resultaat

Tuinkers

Zoals af te lezen is in de tabel en grafiek

komen de tuinkers bij 0 g/l en 6 g/l al

op de vierde dag rond de tien mm

hoogte. Bij 12 g/l is dit op dag 5, bij 18

g/l op dag 8 en bij 24 g/l pas op dag 12.

Hieruit is goed het verschil in

ontwikkeling te zien. Tussen dag 10 en

16 treedt er bij alle planten gemiddeld

wat vertraging op in de groei die

aanhoudt tot het einde van mijn

onderzoek.

Venkel

De venkelplanten lijken in eerste

instantie vrijwel gelijk op te gaan. Wat

Dag tuinkers lengte (mm)

0 g/l 6 g/l 12 g/l 18 g/l 24 g/l

0 0 0 0 0 0

1 0 0 0 0 0

2 3 5 5 3 2

3 5 7 6 5 2

4 10 10 7 5 2

5 16 12 10 8 2

6 20 15 14 8 2

7 35 21 19 8 2

8 35 25 20 10 5

9 45 27 25 15 7

10 45 30 25 20 9

11 45 30 25 20 9

12 45 35 30 20 10

13 45 35 32 22 12

14 45 37 33 23 12

15 45 37 34 24 15

16 45 37 34 25 17

17 45 37 34 25 20

18 50 37 34 25 20

19 50 40 35 25 20

20 50 40 35 25 20

21 50 40 35 25 25

22 50 40 35 25 25

23 50 40 35 26 25

24 50 41 35 26 25

25 50 41 35 26 25

26 50 41 35 26 25

27 50 41 35 26 25

28 50 41 35 26 25

29 50 43 35 26 25

30 50 45 35 26 26

20

interessant is, is dat de venkel met 0 g/l rond dag 15 ineens harder groeit dan de andere

planten. Deze volgen wel, maar hoe minder zout het water, hoe hoger de planten worden.

Selderij

De selderij groeit bij 0 g/l zout het best. Dit is duidelijk te zien in zowel de tabel als de

grafiek. Als er zout aanwezig is in het water groeit de selderij minder hard, het verschil in

groei tussen de verschillende zoutconcentraties is aanwezig, maar veel minder sterk.

De uitkomsten van mijn smaaktest:

De 18 g/l is het eerst geproefd. Hierbij werd geconstateerd dat het zout was, maar dat dit

vooral aan de buitenkant van de plant te proeven is.

Hierna kwam de 6 g/l. Deze was ook zout, maar wel minder dan de 18 g/l.

Toen de 0 g/l. Deze was duidelijk minder zout, al heeft een van de proef personen wel

gedacht dat deze zout was.

Van de 24 g/l werd direct gezegd dat dit de zoutste was.

Als laatst kwam de 12 g/l. Deze werd ook als zout geconstateerd, al werd er gedacht dat

deze zouter was dan dat hij daadwerkelijk was.

21

Dag venkel lengte (mm)

0 g/l 6 g/l 12 g/l 18 g/l 24 g/l

0 0 0 0 0 0

1 0 0 0 0 0

2 0 0 0 0 0

3 0 0 0 0 0

4 0 0 0 0 0

5 0 0 0 0 0

6 0 0 0 0 0

7 3 6 5 5 5

8 5 6 8 7 7

9 7 8 10 7 7

10 9 9 12 10 10

11 10 10 14 10 12

12 10 10 15 15 15

13 12 14 15 15 15

14 17 17 20 15 15

15 35 20 22 20 20

16 40 30 30 25 25

17 40 30 30 27 25

18 40 33 30 28 25

19 40 35 35 30 25

20 40 35 35 31 27

21 40 36 35 31 27

22 40 37 36 31 28

23 40 38 36 31 28

24 40 38 36 32 28

25 40 38 36 35 28

26 42 38 36 35 28

27 43 38 37 35 28

28 44 39 37 35 28

29 45 39 37 35 28

30 45 40 37 36 28

Dag selderij lengte (mm)

0 g/l 6 g/l 12 g/l 18 g/l 24 g/l

0 0 0 0 0 0

1 0 0 0 0 0

2 0 0 0 0 0

3 0 0 0 0 0

4 0 0 0 0 0

5 0 0 0 0 0

6 0 0 0 0 0

7 0 0 0 0 0

8 0 0 0 0 0

9 0 0 0 0 0

10 0 0 0 0 0

11 0 0 0 0 0

12 0 0 0 0 0

13 0 0 0 0 0

14 2 2 2 2 2

15 5 3 3 3 3

16 5 4 4 3 3

17 9 5 4 4 4

18 10 5 5 5 5

19 10 5 6 6 5

20 12 6 6 6 5

21 15 6 6 6 5

22 15 7 6 7 5

23 15 7 6 7 5

24 15 8 6 7 6

25 15 8 7 7 6

26 15 8 7 7 6

27 15 9 8 8 6

28 15 9 8 8 6

29 15 9 8 8 6

30 15 10 8 8 6

Figuur 14: resultaat eigen onderzoek tuinkers

22

Figuur 2: resultaat eigen onderzoek venkel

Figuur 3: resultaat eigen onderzoek selderij

23

Conclusie Alle planten die getest zijn hebben het best gepresteerd als er geen zout aanwezig was in het

water. Wat opvallend is, is dat de groei van de selderij het meeste verschil lijkt te bevatten;

deze daalt gelijk een heel stuk als er zout aanwezig is. Bij de venkel blijft de groei best goed.

De tuinkers laat een wat grotere spreiding zien. Bij meer zout groeit deze veel slechter dan

bij een beetje zout. Dit maakt dat, uit deze resultaten, de venkel het best tegen zout kan, de

tuinkers hierop volgt en daarna de selderij. Mijn hypothese klopte dus niet.

Dat planten zout zijn is terug te proeven, dit blijkt uit de smaaktest die is uitgevoerd. Hoe

zout een plant is, is alleen lastiger in te schatten (al had een van de testpersonen alle

concentraties goed geraden).

discussie Het onderzoek is uiteraard niet uitgevoerd in een goed onderzoekslab. Dit is ook zeker te

merken.

Als eerste punt hebben de planten niet hun optimale belichting gehad. Ze hebben voor het

raam in de zon gestaan, in de winter. Op zich was dit genoeg licht, dat zie je ook aan dat de

planten gewoon zijn gaan groeien, maar het is uiteraard niet optimaal.

Daarnaast moet nog benoemt worden dat er een enorme waterstroom heeft

plaatsgevonden. De bakjes met water stonden op een plank. Op die plank is water gaan

staan en er is waarschijnlijk sprake geweest van de wet van de communicerende vaten. Dit is

ook te zien in de resultaten. Toen (vermoedelijk na een week) de plank vol stond zijn ook de

hogere concentraties beter gaan groeien.

Dan is er nog heel veel water van die plank weggelopen en hierbij is het zout waarschijnlijk

mee gegaan en hierdoor ook uit het water verdwenen, aangezien de bakjes wel werden

bijgevuld.

Als laatst heeft de selderij veel minder tijd gehad om zich te ontwikkelen dan de venkel, die

al minder tijd kreeg dan de tuinkers. Hierdoor hebben de planten zich niet ver genoeg

kunnen ontwikkelen om zeker te zijn van het resultaat.

Dit alles maakt dit onderzoek niet betrouwbaar.

Een punt wat het smaakonderzoek minder betrouwbaar maakt is dat de proefpersonen

wisten welke concentraties er in de proef zaten, ook al wisten ze de volgorde niet. Ook

waren er maar vier proefpersonen, wat de proef aanzienlijk minder betrouwbaar maakt.

24

Onderzoek 2

Onderzoeksvraag Hoeveel effect heeft zout water op de groei van tuinkers in een afgesloten milieu?

Hypothese Het vermoeden is dat de effecten van het zout langer zichtbaar blijven aangezien het water

nu niet weg kan lopen en kan mengen, zoals bij de vorige proef wel gebeurde.

Materialen - Tuinkers zaadjes

- Zout (NaCl)

- Kraanwater

- Potten/bakken (5 keer)

- Watjes

- Liniaal

- Lege plek

Methode

Water op zoutconcentratie brengen:

- 0 g/l: Gebruik het kraanwater.

- 6 g/l: los 6 gram zout op in 1 liter kraanwater

- 12 g/l: los 12 gram zout op in 1 liter kraanwater

- 18 g/l: los 18 gram zout op in 1 liter kraanwater

- 24 g/l: los 24 gram zout op in 1 liter kraanwater

Zaadjes laten kiemen en groeien:

- Noteer op de bakjes welke groep erin komt (plantensoort en zoutconcentratie

- Vul de bakjes met watjes

- Doorweek de watjes met de juiste zoutconcentratie

- Leg de tuinkers op de watjes

- Vul het water wat verdampt (dagelijks) bij met

kraanwater

- Meet de zaadjes op (dagelijks)

- Noteer de lengte van de zaadjes (dagelijks)

- Laat de plant door groeien tot de groei stagneert

Conclusie trekken:

- Vergelijk hoe de plant groeit bij de verschillende zoutconcentraties

Resultaat De tuinkers zonder zout in het water is goed gaan groeien en ook de tuinkers met 6 g/l heeft

het goed gedaan. Bij 12 g/l was duidelijk dat de plant niet meer goed groeide. De 18 en 24

25

g/l zijn na het eerste opengaan van het zaadje direct gestopt met groeien.

dag tuinkers lengte (mm)

0 g/l 6 g/l 12 g/l 18 g/l 24 g/l

0 0 0 0 0 0

1 0 0 0 0 0

2 3 3 0 0 0

3 5 4 2 1 0

4 6 4 3 1 1

5 9 5 3 1 1

6 15 9 4 1 1

7 20 11 4 1 1

8 26 14 4 1 1

9 28 15 5 1 1

10 28 17 8 1 1

11 28 18 8 1 1

12 32 20 10 1 1

13 35 21 10 1 1

14 37 21 10 1 1

Conclusie Bij deze proef is het erg duidelijk dat zout een groot effect heeft. Tuinkers kan 18 g zout per

liter water niet meer aan. Zes g/l lukt nog wel. De effecten zijn nu duidelijker dan bij mijn

eerste proef.

discussie Een groot punt bij deze proef is dat het zout al moet worden toegevoegd op het moment dat

je de bakjes voor de eerste keer neer worden gezet. Dit kan niet later gebeuren. Dit

26

betekend niet precies te achterhalen valt wanneer het zout invloed krijgt op je planten.

Tuinkers groeit waarschijnlijk beter met meer licht, dus dit zou ook nog een verbeterpunt

kunnen zijn. Daarnaast weet je niet precies of de zoutconcentratie wel gelijk blijft. Dit ligt

aan de hoeveelheid water die in de bakjes achter blijft tussen het water geven door. Ook is

niet bekend of de ondergrond van watten nog gevolgen met zich mee brengt.

27

Hoofdstuk 5: Conclusie en discussie

Conclusie Steeds meer land is aan het verzilten. Hierbij speelt de zee, maar ook de irrigatie van de

mens op landbouwgrond een rol. Doordat natrium toxisch is voor planten kunnen deze

lastig leven in gebieden met te veel zout. Het grootste probleem hierbij is de concurrentie

tussen natrium en kalium in een plant en het onvermogen van de plant om zijn eiwit

productie en activatie te reguleren als er te veel natrium aanwezig is.

Het onderzoek van het zilt proefbedrijf op Texel toont aan dat veel planten nog wel bij lage

zoutconcentraties kunnen groeien, maar dat deze concentraties niet te hoog mogen zijn.

Hoe hoog deze concentratie kan zijn is soort afhankelijk.

De onderzoeken die voor dit profielwerkstuk zijn uitgevoerd hebben laten zien dat tuinkers

ook bij 6 gram zout per liter kan groeien. Veel meer informatie kunnen we hier helaas niet

uit halen, omdat de proef niet betrouwbaar was.

Er moet nog veel onderzoek plaats vinden rondom dit onderwerp, maar zoals de huidige

onderzoeken lijken aan te tonen is er nog een kans dat we de verzilting op tijd onder

controle krijgen. Ook als dit ons niet lukt zijn we er dan wel op voorbereid.

Discussie Er vindt op dit moment al heel veel onderzoek plaats naar de effecten die natrium op een

plant heeft en naar de hoeveelheid zout die planten kunnen verdragen. Dit is maar goed

ook. Dit profielwerkstuk heeft wel uitgewezen dat er onderzoeken lopen, maar het

onderzoek wat bij dit profielwerkstuk hoorde heeft weinig opgehelderd. Het belangrijkste

wat hieruit af te leiden is, is dat dit onderzoek niet kan plaatsvinden als de zoutconcentraties

in elkaar over kunnen lopen. Ook moeten de planten veel meer tijd kunnen krijgen om te

groeien.

Een punt van het werkstuk zelf wat nog verbeterd zou kunnen worden is dat alle planten bij

het tweede hoofdstuk even goed moeten worden behandeld. In dit werkstuk is dit niet

gelukt gezien het ontbreken van bepaalde plantensoorten in het boek ‘De Geïllustreerde

Flora’ en een aanvullend boek hiervan wat dezelfde informatie bevatte.

28

Hoofdstuk 6: Evaluatie en dankwoord Ik heb het heel leerzaam gevonden om dit profielwerkstuk te maken. Het opstarten is helaas

heel erg lastig gegaan, en dit heeft later nog wel zijn weerslag gehad. Ik heb met hele leuke

mensen kunnen werken en ik zou willen beginnen met hen te bedanken.

Als eerst Hendrik Boekhoud, docent Landbouw aan de Hogeschool Van Hall Larenstein. Hij

heeft mij geholpen met het eerste stukje van mijn onderzoek opstellen en het in contact

komen met Willem Brandenburg.

Willem Brandenburg, senior scientist biosaline agriculture at Wageningen UR PRI, is de

tweede die ik wil bedanken. Met zijn hulp heb ik mijn

eigen onderzoek opgesteld en ik heb informatie van

hem gekregen die ik in mijn profielwerkstuk heb

verwerkt.

Dan wil ik de Boni Corlaer in Nijkerk bedanken. Hier

heb ik het zout kunnen afwegen wat thuis niet lukte

omdat onze weegschaal niet precies genoeg is.

Daarnaast wil ik mijn profielwerkstuk begeleider

meneer van Albada bedanken voor het helpen sturen

in mijn profielwerkstuk om tot een goed onderwerp en eindwerk te komen.

Ik wil de mensen bedanken die zich als proefpersoon ter beschikking hebben gesteld voor

mijn smaaktest bedanken.

Als laatst wil ik mijn moeder bedanken, aangezien zij foto’s heeft gemaakt van mijn

proefopstelling voordat het donker was en ik uit school kwam.

Mijn Engels is waarschijnlijk wat verbeterd tijdens de periode dat ik dit profielwerkstuk heb

gemaakt aangezien een aantal van mijn bronnen in het Engels waren geschreven. Ik denk dat

ik heel veel nieuwe woorden heb geleerd.

Het enige persoonlijke verbeterpunt wat ik heb is dat ik echt aan mijn planning moet denken

en op tijd moet beginnen omdat planten tijd nodig hebben om te groeien.

29

Bijlage 1: Literatuurlijst Blamey, M., & Grey-Wilson, C. (2003). De Geïlustreerde Flora met meer dan 2400 Europese

palantensoorten en ruim 10.000 illustraties in kleur (3e ed.). Baarn: Tirion Uitgevers

bv.

google. (sd). Nederland/oppervlakte. Opgehaald van google:

https://www.google.nl/search?ei=widbWpXCMtDTkwWB2oXYAQ&q=oppervlakte+ne

derland+ha&oq=oppervlakte+nederland+ha&gs_l=psy-

ab.3..0i22i30k1.4160.4518.0.4916.3.3.0.0.0.0.94.246.3.3.0....0...1c.1.64.psy-

ab..0.3.245...0.0.xDzUfke6se4

Kempenaer, J. d., Brandenburg, W., & Hoof, L. v. (2007). Het zout en de pap Een verkenning

bij marktexperts naar langetermijnmogelijkheden voor zilte landbouw. Utrecht:

Innovatienetwerk Grensverleggend in Agro en Groen.

Leenaers, H., & Donkers, H. (2010). De Bosatlas van Nederland Waterland. Groningen:

Noordhoff Uitgevers.

Noordhuis, K. T. (1998). De Tuin Enceclopedie. Lisse: R&B.

Salt Farm Texel. (2016, december). Doorbraak in voedselzekerheid met Nederlandse kennis

over zilte landbouw. Opgeroepen op oktober 2, 2017, van Zilt proefbedrijf:

http://www.ziltproefbedrijf.nl/nieuws/doorbraak-in-voedselzekerheid-met-

nederlandse-kennis-over-zilte-landbouw

Tester, M., & Davenport, R. (2003, april 1). Na+ Tolerance and Na+ Transport in Higher

Plants. (Oxford Academic) Opgeroepen op januari 10, 2018, van Annals of Botany:

https://academic.oup.com/aob/article/91/5/503/157102

(2013). In B. van Wanrooij, J. Bulthuis, H. van den Bunder, G. Gerits, I. Hendriks, J. Padmos,

et al., De Geo Systeem Aarde (p. 199). Amersfoort.

Verstegen, G.-J. (2017, juli 3). Texelse boeren willen wereld voeden met zilte aardappel.

Opgeroepen op september 22, 2017, van RTL Nieuws:

https://www.rtlnieuws.nl/geld-en-werk/texelse-boeren-willen-wereld-voeden-met-

zilte-aardappel

WUR. (sd). zilte landbouw; de toekomst voor Nederland. Opgeroepen op augustes 24, 2017,

van Wageningen University & Research: https://www.wur.nl/nl/Onderwijs-

Opleidingen/pws-scholieren/klimaat/Zilte-landbouw-de-toekomst-voor-

Nederland.html

Zilt Proefbedrijf. (2017). Zilt Proefbedrijf Texel. Opgeroepen op september 13, 2017, van Zilt

Proefbedrijf tested on Texel: http://www.ziltproefbedrijf.nl/zilt-proefbedrijf

30

Afbeeldingen:

Hoofdstuk 1:

afbeelding 1: Verzilting in Nederland

Grote Bosatlas (54 ed.), Noordhoff atlasproducties Groningen, pagina 46

Afbeelding 2: de golfstroom

https://www.google.nl/search?q=golfstroom&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEw

iz5eyR9N7YAhWS6qQKHRNdCAQQ_AUICigB&biw=1366&bih=635#imgrc=u8PA4TV8BgJJXM:

Hoofdstuk 2:

afbeelding 3: afbeelding van een boom met sapstromen

https://www.google.nl/search?hl=nl&tbm=isch&source=hp&biw=1366&bih=635&ei=kR1bW

tvNJ8-

RsAfrlbzADA&q=plant+schematisch&oq=plant+schematisch&gs_l=img.3..0j0i8i30k1.1296.68

44.0.7062.17.16.0.1.1.0.123.1467.10j6.16.0....0...1ac.1.64.img..0.17.1486...0i30k1j0i5i30k1.0

.gYWl53M83wM#imgrc=hHD3rzK91eqViM:

figuur 4: aardappelplant schematisch

https://www.google.nl/search?biw=1366&bih=635&tbm=isch&sa=1&ei=QjVfWoSLLtH8kwW

elZxY&q=aardappelplant&oq=aardappelplant&gs_l=psy-

ab.3..0l9j0i30k1.538860.542836.0.543021.23.13.0.5.5.0.156.1137.7j5.12.0....0...1c.1.64.psy-

ab..8.15.1228...0i67k1j0i5i30k1j0i24k1.0.UJUqOJdyD2A#imgrc=NfC8C04MaSGv1M:

figuur 5: een wortel

https://www.google.nl/search?biw=1366&bih=635&tbm=isch&sa=1&ei=qEJfWvfnN87UkwX

Mi4OQBQ&q=wortel+plant&oq=wortel+plant&gs_l=psy-

ab.3..0j0i7i30k1l2j0i8i30k1l2j0i24k1.34742.38037.0.38422.2.2.0.0.0.0.117.231.0j2.2.0....0...1

c.1.64.psy-ab..0.2.227...0i30k1.0.FGUv0YlV3BU#imgrc=WDxpvJ_RTnThJM:

figuur 6: de ui

https://www.google.nl/search?biw=1366&bih=635&tbm=isch&sa=1&ei=ZENfWvXQB4fQkg

WenJ8g&q=ui+plant&oq=ui+plant&gs_l=psy-

ab.3..0j0i24k1l3.1937.4058.0.4359.6.6.0.0.0.0.536.726.1j1j5-1.3.0....0...1c.1.64.psy-

ab..3.3.724...0i30k1j0i5i30k1j0i8i30k1.0.MwzsOysMhkY#imgrc=nG5bYqCInNL6VM:

figuur 7: sla

https://www.google.nl/search?biw=1366&bih=635&tbm=isch&sa=1&ei=aUNfWpfZFdGukwX

r25HQCQ&q=sla+plant&oq=sla+&gs_l=psy-

ab.3.0.0i67k1j0l2j0i10k1j0l6.200682.203469.0.207384.7.7.0.0.0.0.205.803.0j5j1.6.0....0...1c.

1.64.psy-ab..1.6.802....0.Qcfeh2CecSg#imgrc=26s7-ABYkmVzbM:

31

figuur 8: kool

https://www.google.nl/search?biw=1366&bih=635&tbm=isch&sa=1&ei=4ERfWryWKYfTsAe

R9abICA&q=kool+plant&oq=kool+plant&gs_l=psy-

ab.3..0j0i10i30k1j0i5i30k1l3j0i10i24k1l2j0i24k1.3839.4746.0.4906.6.6.0.0.0.0.128.591.3j3.6.

0....0...1c.1.64.psy-

ab..0.6.583...0i67k1j0i30k1j0i8i30k1.0.Dm482SgU8OE#imgrc=qMPQjjsCm9rZlM:

figuur 9: Gerst

https://www.google.nl/search?biw=1366&bih=635&tbm=isch&sa=1&ei=5kRfWtOLEMfCsAe

65IkY&q=gerst&oq=gerst&gs_l=psy-

ab.3..0l10.112549.114213.0.114363.14.9.0.0.0.0.110.628.6j2.8.0....0...1c.1.64.psy-

ab..8.6.538...0i10i30k1j0i5i30k1j0i10i24k1j0i24k1j0i67k1.0.5QVJze3qO-

Y#imgrc=VFrOBC0JHE-qGM:

figuur 10: tuinkers

https://www.google.nl/search?biw=1366&bih=635&tbm=isch&sa=1&ei=WkVfWon9MJCxsAf

4hLCQAw&q=tuinkers&oq=tuinkers&gs_l=psy-

ab.3..0l10.66510.68515.0.68664.12.9.0.2.2.0.69.473.8.8.0....0...1c.1.64.psy-

ab..3.9.464...0i67k1.0.KAOUJWBPkTs#imgrc=Xw3NROuX-PaAKM:

figuur 11: venkel

https://www.google.nl/search?biw=1366&bih=635&tbm=isch&sa=1&ei=7EVfWs_zH5KWsAf

Zy7igBA&q=venkel+plant&oq=venkel+plant&gs_l=psy-

ab.3..0j0i24k1l3.13670.14714.0.14831.6.5.0.1.1.0.75.329.5.5.0....0...1c.1.64.psy-

ab..0.6.367...0i10k1j0i8i30k1j0i10i24k1.0.4ueUHokR_-Y#imgrc=O5fjI6emzOWy9M:

figuur 12: selderij

https://www.google.nl/search?biw=1366&bih=635&tbm=isch&sa=1&ei=PEZfWoOcFIXUsAfrr

oa4Aw&q=selderij+plant&oq=selderij+plant&gs_l=psy-

ab.3..0j0i10i24k1j0i24k1l2.1402.2169.0.2291.6.6.0.0.0.0.100.356.4j1.5.0....0...1c.1.64.psy-

ab..1.5.353...0i8i30k1.0.YF_uWYHkwDc#imgrc=RZbNKFIdaY6yLM:

Hoofdstuk 3:

afbeelding 13: dierlijke cel

https://www.google.nl/search?hl=nl&biw=1366&bih=635&tbm=isch&sa=1&ei=6BheWtCLC9

LKkgWIgZko&q=plantencel+schematisch&oq=plantencel+schematisch&gs_l=psy-

ab.3..0j0i8i30k1l3.3352.5143.0.6263.12.12.0.0.0.0.138.1320.3j9.12.0....0...1c.1.64.psy-

ab..0.12.1310...0i67k1.0.Xs3WOFJwU34#imgrc=_ioVNRT5UvisHM:

Foto’s voorblad, voorwoord, inhoudsopgave, dankwoord en hoofdstuk 4; eigen onderzoek

zijn eigen foto’s.

32

Bijlage 2: Urenverantwoording Wanneer Tijd Wat Totale tijd

23-5-2017 45 min Eerste gesprek met begeleider 45 min

3-7-2017 20 min Eerste opzet pws maken 1 uur 5 min

19-8-2017 40 min Zoeken goed pws onderwerp 1 uur 45 min

21-8-2017 1 uur Zoeken goed pws onderwerp 2 uur 45 min

22-8-2017 1 uur 30 min

Tweede gesprek met begeleider, oriënteren op onderwerpen en nadenken over eerste te nemen stappen

4 uur 15 min

24-8-2017 15 min Bronnen zoeken en lezen 4 uur 30 min

7-9-2017 30 min Hoofd en deelvragen opstellen 5 uur

9-9-2017 20 min Pws begeleider mailen, begin uitwerking praktisch onderzoek noteren

5 uur 20 min

13-9-2017 20 min Zoeken informatie 5 uur 40 min

29-9-2017 30 min Pws gesprek met begeleider 6 uur 10 min

2-10-2017 1 uur 20 min

Mail schrijven Hendrik Boekhoud verzoek hulp eigen onderzoek en eerste overleg + rapport Crop Salt tolerance lezen

7 uur 30 min

3-10-2017 10 min Mail Hendrik Boekhoud schrijven 7 uur 40 min

10-10-2017

3 uur Overleg via e-mail, opstellen eigen onderzoek

10 uur 40 min

15-10-2017

30 min Uitschrijven eigen onderzoek (voor zover dat nog niet gebeurt is) en mailen aan Willem Brandenburg en meneer van Albada

11 uur 20 min

22-11-2017

3 uur 30 min

Lezen raport Crop Salt tolerance, spullen proef verzamelen/kopen, bakjes schoonmaken en kaasdoek in stukken knippen

14 uur 50 min

23-11-2017

4 uur Opzetten eigen onderzoek + afmaken rapport Crop Salt tolerance

18 uur 50 min

24-11-2017

30 min Proef onderhouden 19 uur 20 min

25-11-2017

3 uur Proef onderhouden, schrijven voorwoord, zoutconcentraties maken, tuinkers van normaal op zout water zetten

22 uur 20 min

26-11-2017

20 min Proef onderhouden 22 uur 40 min

33

27-11-2017

20 min Proef onderhouden 23 uur

28-11-2017

20 min Proef onderhouden 23 uur 20 min

29-11-2017

20 min Proef onderhouden 23 uur 40 min

30-11-2017

50 min Proef onderhouden en venkel op zout water zetten

24 uur 30 min

1-12-2017 20 min Proef onderhouden 24 uur 50 min

2-12-2017 1 uur Proef onderhouden en planten zoeken in ‘De geïllustreerde flora’

25 uur 50 min

3-12-2017 20 min Proef onderhouden 26 uur 10 min

4-12-2017 20 min Proef onderhouden 26 uur 30 min

5-12-2017 20 min Proef onderhouden 26 uur 50 min

6-12-2017 20 min Proef onderhouden 27 uur 10 min

7-12-2017 20 min Proef onderhouden 27 uur 30 min

8-12-2017 20 min Proef onderhouden 27 uur 50 min

9-12-2017 20 min Proef onderhouden 28 uur 10 min

10-12-2017

20 min Proef onderhouden 28 uur 30 min

11-12-2017

20 min Proef onderhouden 28 uur 50 min

12-12-2017

30 min Proef onderhouden en schrijven stukje golfstroom

29 uur 20 min

13-12-2017

20 min Proef onderhouden 29 uur 40 min

14-12-2017

40 min Proef onderhouden en informatie mails Willem Brandenburg verwerken

30 uur 20 min

15-12-2017

40 min Proef onderhouden + informatie zoeken in ‘De geïllustreerde Flora’

31 uur

16-12-2017

20 min Proef onderhouden 31 uur 20 min

17-12-2017

50 min Proef onderhouden + informatie zoeken in ‘De geïllustreerde Flora’

32 uur 10 min

18-12-2017

30 min Proef onderhouden + informatie zoeken in ‘De geïllustreerde Flora’

32 uur 40 min

19-12-2017

20 min Proef onderhouden 33 uur

20-12-2017

40 min Proef onderhouden + informatie zoeken in ‘De tuin encyclopedie’

33 uur 40 min

34

21-12-2017

20 min Proef onderhouden 34 uur

22-12-2017

20 min Proef onderhouden 34 uur 20 min

23-12-2017

2 uur 30 min

Proef resultaten verzamelen en noteren. Smaaktest en foto’s maken en resultaten verwerken beginnen

36 uur 50 min

29-12-2017

1 uur Rapport ‘het zout en de pap, een verkenning bij marktexpertise naar langetermijneffecten voor zilte landbouw’ lezen

37 uur 50 min

30-12-2017

30 min Proefopzet tweede eigen onderzoek maken

38 uur 20 min

2-1-2018 50 min Opzetten tweede eigen onderzoek 39 uur 10 min

3-1-2018 40 min Tweede eigen onderzoek bijhouden, lezen de bosatlas van Nederland Waterland/De grote bosatlas 54ste druk

39 uur 50 min

4-1-2018 1 uur Tweede eigen onderzoek bijhouden en verwerking eigen onderzoek

40 uur 50 min

5-1-2018 40 min Tweede eigen onderzoek bijhouden en gegevens raport Crop Salt tolerance gemiddeldes berekenen

41 uur 30 min

6-1-2018 1 uur 10 min

Tweede eigen onderzoek bijhouden en schrijven hoofdstuk eigen onderzoek, onderzoek 1

42 uur 40 min

7-1-2018 1 uur Tweede eigen onderzoek bijhouden, inscannen kaart atlas, inleiding schrijven en zoeken bron waterstromen bodem

43 uur 40 min

8-1-2018 1 uur 15 min

Tweede eigen onderzoek bijhouden, schrijven De groei van planten, Zilte grond en aardappel

44 uur 55 min

9-1-2018 1 uur Tweede eigen onderzoek bijhouden, schrijven hoofdstuk 2, ui, kool en planten eigen onderzoek

45 uur 55 min

10-1-2018 1 uur Tweede eigen onderzoek bijhouden, bestuderen bron Na+ Tolerance and Na+ Transport in Higher Plants lezen + hoofdstuk 2 afschrijven

46 uur 55 min

11-1-2018 1 uur 30 min

Tweede eigen onderzoek bijhouden + De Geo Systeem Aarde informatie zoeken en verwerken + hoofdstuk 1 afschrijven

48 uur 25 min

12-1-2018 45 min Tweede eigen onderzoek bijhouden + lezen Na+ Tolerance and Na+ Transport

49 uur 10 min

35

in Higher Plants

13-1-2018 50 min Tweede eigen onderzoek bijhouden + schrijven hoofdstuk 3

50 uur

14-1-2018 1 uur Tweede eigen onderzoek bijhouden + schrijven conclusie en discussie + invoegen afbeeldingen planten hoofdstuk 2

51 uur

15-1-2018 30 min Tweede eigen onderzoek bijhouden + toevoegen foto’s eigen onderzoek aan verslag

51 uur 30 min

16-1-2018 1 uur 30 min

Tweede eigen onderzoek afbreken + verwerken + bronvermelding controleren en schrijven samenvatting and sumary

53 uur

17-1-2018 2 uur 30 min

Tekst controleren en verbeteren, afspraak maken printen en inbinden

55 uur 30 min

36

Bijlage 3: kaart Nederland Verzilting