ZONLICHTZon en schaduwkanten belicht

Sevilla 2014

Henkjan Gebben

(potentiële) belangenverstrengeling geen

Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Bedrijfsnamen

Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële)

vergoeding Aandeelhouder Andere relatie, namelijk …

 

geen geen 

geen heb wel zonnepanelen van

Disclosure belangen spreker

zonlichtis het zichtbare deel van het totale spectrum van elektromagnetische straling dat door de zon wordt verspreid. Het zonlicht dat de aarde bereikt is een zeer klein deel van de totale hoeveelheid, maar voldoende en essentieel om het leven op aarde in stand te houden.

= licht dat overdag direct van de zon komt

• Onderscheid in golflengte (UV, zichtbaar licht, IR)

• Bron van energie en leven (flora, plantenrijk)

• Sinds mensenheugenis bepalend voor het leven (spreekwoorden, zonnetje in huis, niets nieuws onder de zon, achter de wolken schijnt de zon, voor niets gaat de zon op)

• 80.000 jaar geleden trok Homo sapiens uit Oost-Afrika• relatie breedtegraad en huidskleur• positieve natuurlijke selectie pigmentatiegenen ‘selective

sweep’• Hypothese dat vitamine D handhaving hier een rol in

speelde

Veranderende blootstelling• Chronisch, beroepsmatig -> intermitterend

• Dagelijkse blootstelling zonlicht afgenomen• Incidentele blootstelling zonlicht toegenomen

(zonvakanties)• Toename blootstelling kunstlicht avond en nacht

ZONLICHT EN ZIEKTE

Ongunstige effecten• Vaker of vroeger ontstaan basaalcelcarcinoom,

plaveiselcelcarcinoom en melanoom• Degeneratieve huidaandoeningen als rimpels, hyperpigmentaties,

hypopigmentaties en hyperkeratotische huidafwijkingen• Idiopathische fotodermatosen• Fototoxische reacties• Fotoallergische reacties zoals erupties bij geneesmiddelgebruik• Verergering huidziekten als rosacea en chronische discoide lupus

erythematodes• Bevordering cataractvorming en maculadegeneratie• Verergering porfyrieen

Gunstige effecten• Therapeutische werking bij huidziekten als psoriasis, constitutioneel

eczeem en vitiligo• Preventie van botafwijkingen als rachitis en osteoporose• Preventie van spierklachten• Preventie en/of behandeling van depressie• Remming van ontstaan van coloncarcinoom, mammacarcinoom,

prostaatcarcinoom en non-hodgkinlymfoom• Preventief effect op ontstaan multiple sclerose en metabool syndroom• Behandeling ziekte van Parkinson

ZONLICHT EN ZIEKTEUltra Violet licht en de rol van vitamine D

Melanoom en basaalcelcarcinoom• Melanoom risico vergroot door onregelmatig en

overmatige blootstelling• Chronische blootstelling boven 50e breedtegraad (lijn Zuid

Engeland – Praag) verkleint melanoomrisico

• Basaalcelcarcinoom risico ook vergroot door onregelmatig en overmatige blootstelling

• Epidermis wordt dikker en bruiner waardoor minder DNA schade in diepere lagen epidermis

Andere vormen van kanker• Mensen met een blanke huid hebben minder kans op

colorectaal-, mamma-, prostaatcarcinoom en Non-Hodgkinlymfoom

• naarmate meer en regelmatig blootgesteld aan UV• naarmate dichter bij evenaar

• Hoog vitamine D correleert met lage incidentie colorectaalcarcinoom

Rol vitamine D?

vitamine D of UV?• In vitro-, en proefdierstudies • -> celproliferatie, celdifferentiatie, tumorinvasie en

angiogenese gunstige regulatie door vitamine D• -> UV-bestralingen effectiever dan vit D

• Mogelijke verklaringen preventief effect UV-licht• -> invloed UV op immuunsysteem• -> productie stikstofmonoxide• -> afbraak foliumzuur• -> invloed circadiane ritme

Metabool syndroom• Eenmalige bestraling met UV leidt tot kortdurende

tensiedaling 10-15 mmHg• Chronische blootstelling leidt tot langdurig effect tensie

• Epidemiologische studies -> hoge vitamine D concentratie geeft verlaagd risico op diabetes mellitus type 2 en hart- en vaatziekten

• Interventiestudies -> geen causaal verband aantoonbaar• Bij hypertensie en chronische nierziekten wel gunstige

effecten gevonden

Multiple Sclerose• Risico op MS neemt af richting Evenaar• Hoge prevalenties Scandinavie, noorden VS en Canada

• Sterk verminderd risico bij blootstelling UV• Effect niet alleen toe te schrijven aan vitamine D

VITAMINE DAchtergronden en suppletie

uit zonlicht• 25 microgram in 30 minuten in • na 30 min neemt opname af• opname afhankelijk van huidtype, dikte huid, blootstelling

zonlicht

uit voeding• Gemiddeld krijgen Nederlanders vanaf 7 jaar 2 tot 4

microgram vitamine D per dag binnen via hun voeding• aantal voedingsmiddelen dat een bijdrage levert aan de

vitamine D-voorziening is grotendeels beperkt tot (vette) vis, leverproducten en eieren

• daarnaast is een aantal producten verrijkt met vitamine D, waarbij een maximaal verrijkingsniveau geldt van 4,5 microgram/100 kcal

Vitamine D

Risicofactoren deficientie• Gebrekkige zonlichtexpositie april-september• Breedtegraad• Donkere huidskleur• Leeftijd• Adipositas

Klachten vitamine D deficientie• Spierklachten• Gewrichtsklachten• Vermoeidheid

• Ervaringen populatie

• Vitamine-D-suppletie is effectiever dan een advies voor blootstelling aan zonlicht bij de behandeling van vitamine- D-gebrek bij niet-westerse immigranten.

oplaaddosering

• 50.000IE 1 x per week gedurende 6 weken / 8 weken / 10 weken?

• Oplaaddosering = (75- 25hydroxycolecalciferol spiegel) x 40 x lichaamsgewicht in kg

• vb. spiegel 15 mcg, patient 75 kg

-> 60 x 40 x 75 = 180.000 -> 4 weken

overdosering• leidt tot hypercalciemie• vermoeidheid, spierzwakte, eetlustvermindering,

misselijkheid, overgeven, constipatie, hartritmestoornissen, calciumafzettingen in zachte weefsels en gewichtsverlies.

• ook kan calciumafzetting leiden tot nierstenen en nefrocalcinose

• uit zonlicht geen overdosering

ZONLICHT EN ZIEKTEEffecten van zichtbaar licht

Biologische klok• Nucleus suprachiasmaticus (SCN) in hypothalamus is de

centrale biologische klok die verantwoordelijk is voor het circadiane ritme van de mens

• SCN zorgt via hormonale en neurale impulsen voor de synchronisatie van de perifere biologische klokken

• -> slaap-waakritme, gemoedstoestand, immuunsysteem, spijsvertering, hart-, vaatstelsel, nieren, lichaamstemperatuur

SCN en de zomertijd

• Te weinig licht overdag of te veel licht in de nacht verstoren circadiane ritme

• Fase en amplitude nachtelijke melatonine productie maat voor verstoringen circadiane ritme

Klokgenen en carcinoomrisico• Mamma-, prostaat- en non-hodgkincarcinoom

geassocieerd met verstoring circadiane ritme• Epidemiologische onderzoeken naar effecten

nachtdiensten

• Polymorfisme van klokgenen die ritme op cellulair nivo regelen spelen mogelijk een rol

• Melatonine heeft tumorremmende eigenschappen• Melatonine versterkt effect vitamine D in vitro

CONCLUSIE

Leerpunten• Zonlicht heeft een grotere invloed op ons welbevinden en

het ontstaan van ziekte dan tot voor kort werd gedacht• Nachtelijke expositie aan te veel zichtbaarlicht en te lage

expositie aan licht overdag kan circadiane ritmes verstoren

• Naast huidkanker en vitamine D gebrek worden ook andere vormen van kanker, multiple sclerose en metabool syndroom met een ongunstige expositie aan zonlicht in verband gebracht

• Voor zonlichtexpositie lijkt regelmatige, gematigde blootstelling het beste advies

Wat kunnen we hier als huisarts mee?

• -> ‘regelmatig in de zon’ advies• -> aandacht voor bescherming bij incidentele zonbelasting• -> aandacht voor lichtbelasting in de nacht bij klachten• -> vitamine D suppletie bij huidtypen 4,5,6