1 In de meeste kerken verloopt een kerkdienst in een vaste volgorde. We noemen dat de liturgie van de eredienst.

a Hoe verloopt een kerkdienst in jullie kerk?

__________________________________________________

__________________________________________________

__________________________________________________b Is dit bij iedereen in de klas hetzelfde?

___________________________________________________

2 a Wie hebben er tijdens een kerkdienst iets te doen?

___________________________________________________

b Wat doen zij?

___________________________________________________

Z i n g e n i n d e ke r kd i e n s t b i j Ca l v i j n

nIVeAu 1 nIVeAu 2 nIVeAu 3 nIVeAu 4

L2-n2

In

stap Instap Instap In

stap

Op 21 mei 1536 was in Genève de rooms-katholieke mis-viering afgeschaft. Ook het zingen door de priesters en het koor verdwenen. In de kerkdienst werd het Woord van God, de Bijbel, het belangrijkste. De predikant las uit de Bijbel, preekte daarover en bad. De gemeente luis-terde. De gemeente zweeg.

In de zomer van 1536 kwam Calvijn in Genève. Al snel ging ook hij preken in de diensten. Maar waarom werd er niet gezongen in de kerk? Dàt kon nooit de bedoeling zijn van de eredienst. In de Bijbel staat toch een boek vol liederen: de Psalmen.

Op 16 januari 1537 legden Calvijn en twee andere pre-dikanten een voorstel aan de Raad van Genève voor. Dit voorstel ging over de organisatie van de eredienst. Calvijn vond het belangrijk dat alles in de kerk met orde gebeurde. Alleen dan was het mogelijk om gezamenlijk met alle kerkgangers God te dienen. De eredienst moet niet afhankelijk zijn van de ideeën van een dominee of de gevoelens van de kerkgangers. Omdat het de weg is waardoor God tot ons komt, moet er een vaste vorm voor gebruikt worden.

In de eredienst is volgens Calvijn ook het gezamenlijke gebed door de gemeente belangrijk. Daarin belijdt de gemeente haar schuld, maar ook dient het als lofprijzing en aanbidding. Maar hoe krijg je de gemeenteleden zo-ver dat zij actief meebidden, zonder dat het een chaos wordt?

Zingen is nodig

3 a Hierboven staat: Zingen is nodig Waarom is zingen nodig?

___________________________________________________

___________________________________________________

b Ben je het zelf eens met deze stelling?

Waarom zou iemand zingen nodig vin-den?

________________________

________________________

_________________________

___________________________________________________

Over het zingen schreef Calvijn: ‘En inderdaad, als het zingen zich voegt naar de ernst die betamelijk is wanneer we onder de ogen van God en de en-gelen verkeren, kan het van grote betekenis zijn en er veel toe bijdragen om aan de heilige handelingen waardigheid en bekoorlijkheid te verlenen, alsook om het gemoed op te wekken tot een ware ijver en warme belangstelling voor het bidden.’ In 1537 schreef Calvijn over het zingen in de eredienst: ‘De psalmen kunnen ons opwekken om onze harten tot God op te heffen. Ze kunnen ons vurig maken, zodat we God aanroepen en door lofgezangen Hem eren.’

In de Rooms-katholieke kerk werd in het Latijn gezon-gen. De meeste kerkgangers begrepen daar niet veel van. Calvijn vond dat de hele gemeente mee moest zin-gen. Hij kwam vooral tot die conclusie toen hij een aan-tal jaren in Straatsburg doorbracht en daar zag hoe de gemeente in de eigen taal de psalmen zong. Toen Calvijn zijn beschrijving van de liturgie ‘De vorm van de gebeden’ noemde, gaf hij daarmee aan dat het gezamenlijk zingen een vorm van gebed is. De kerkva-der Augustinus (rond 400 n.Chr.) zei het ook al: Zingen is twee keer bidden.

4 a Wat is volgens Calvijn het belangrijkste doel van samen zingen tijdens de eredienst?

___________________________________________________ b Hoe belangrijk vind jij zingen in de kerk? Leg je

antwoord uit.

___________________________________________________

c Wat zou Augustinus bedoeld hebben met: ‘Zingen is twee keer bidden’?

___________________________________________________

5 Waarom luister jij naar muziek?

___________________________________________________

___________________________________________________

Verwer

king

Liturgie bevestigingsdienst

Orgelspel

Votum en groet

Zingen: Psalm 135 : 2 en 12

God is goed: looft Hem te zaâm

met gezang en snarenspel;

Prijs Zijn liefelijke naam,

want de HEER heeft Israël

Zich ten eigendom geschikt,

Jacob door Zijn heil verkwikt.

Sion, loof met dankb’re stem

God, uw HEER, die eeuwig leeft,

en het schoon Jeruzalem

door Zijn woning luister geeft.

Loof Hem voor uw heilrijk lot,

Loof al juichend uwe God!

Lezing van de wet des Heeren

Zingen: Psalm 80 : 11

Behoud ons, HEER der legermachten,

zo zullen w’ ons voor afval wachten;

zo knielen w’ altoos voor U neer.

Getrouwe Herder, breng ons weer;

verlos ons, toon ons ’t lief’lijk licht

van Uw vertroostend aangezicht.

Gebed om de opening van het Woord en verlichting

met de Heilige Geest

Verwer

king

Het koor van een Engelse kathedraal

Augustinus

Op weg naar een psalmboek

Calvijn wilde heel graag zijn gemeente alle psalmen laten zingen, maar er was geen psalmboek. In Straats-burg ontdekte Calvijn dat er wel andere geestelijke liederen waren. Ook de melodieën die hij daar hoorde spraken hem aan. Toch wilde Calvijn graag de psalmen zingen. eerst heeft hij zelf geprobeerd om psalmen in het Frans te vertalen. Hij maakte er liederen met ver-schillende coupletten van, compleet met rijm en ritme.

Toen hij Clement Marot ont-moette, kreeg Calvijn door dat Marot dat veel beter kon dan hij-zelf. Al snel waren er 49 Psalmen gereed om in de kerk te zingen. Toen vond Marot het genoeg en hij verliet Genève.Het werk aan het Franse psalm-boek werd afgemaakt door The-odorus Beza. Beza had het ech-ter druk en deed er 13 jaar over om 101 Psalmen te berijmen. In 1561 was het Franse psalmboek

van Genève compleet.

6 De psalmen van Marot had-

den rijm en ritme. Lees het psalm-

vers hieronder. Het komt uit psalm 23.

God is voorwaar mijn Herder wel getrouwe,

Dies vrees’ ik niet dat m’ enig nood be-

nauwe: Hij legert mij op schoon’ begraasde

weiden En zal mij voort aan ‘t stille water leiden Om Zijns Naams wil zal Hij mijn ziel verzaden En voeren mij op Zijne rechte paden.

a Welke regels rijmen op elkaar?

_____________________________

_____________________________

_____________________________

_____________________________

_____________________________

b Op welke lettergrepen in het psalmvers valt de klemtoon? Zet daar een streepje onder.

Calvijn vond dat je de psalmen niet op de wijs van volks-liedjes moest zingen. Een psalm moest een statige me-lodie hebben. Veel psalmmelodieën werden gemaakt door Louis Bourgeois. Regelmatig gebruikte hij daar-voor melodieën van oude, middeleeuwse gezangen. Calvijn vond dat prima! Na een ruzie tussen Bourgeois en Calvijn, vertrok Bourgeois in 1552 uit Genève. De psalmen die na 1552 door Beza zijn berijmd, werden door Maistre Pierre (= meester Piet) van een melodie voorzien.

7 a Wat vond Calvijn belangrijk bij een melodie voor een psalm?

___________________________________________________

___________________________________________________ b Maak voor het eigentijdse psalmvers hieronder een

melodie.

Wie mag, o God, bewonenuw tent, uw berg, die heilig is?Alleen wie doet wat recht is,wie recht door zee en echt is.

c Zing met elkaar de melodieën die jullie gemaakt hebben.

Verwer

king

Verwer

king

Zingen in de klas

Clement Marot

Theodorus Beza

Psalmboek van Beza

Hoe zong de gemeente van Calvijn?

Samenzang bestond in de tijd van Calvijn nog nau-welijks. Toen er in Genève een psalmboek was, moest de gemeente leren zingen. De schoolkinde-ren hielpen daarbij. Zij leerden op de scholen de me-lodieën van de psalmen. In de kerkdienst waren zij de voorzangers.

Volgens Calvijn moest het tempo van zingen aansluiten bij het hart van de mens. De hart-slag van de gemeente bepaalde zo het tempo. Bij een hartslag van 65 per minuut, moesten er even zoveel halve noten per minuut gezongen worden.

8 a Meet je hartslag. Hoeveel slagen heeft je hart per minuut?

__________________________________________

Probeer op het tempo van je hartslag een psalm te zingen.

b Zing je op die manier sneller of lang- zamer dan bij jullie in de kerk?

__________________________________________

c Hoe voelt het om op je hartslag te zingen?

__________________________________________

__________________________________________

In de Rooms-katholieke en de Lutherse kerk zong een koor meerstemmig. Calvijn wilde dat niet. De samen-zang in de kerkdiensten in Genève moest eenstemmig zijn. Calvijn vond dat goed meerstemmig zingen voor een hele gemeente niet mogelijk was. Wanneer er dan rommelig gezongen zou worden, zou dat de waardig-heid van het psalmgezang verstoren.

9 a Waarom was Calvijn tegen meerstemmig zingen in de kerk?

________________________________________________

________________________________________________

b Wat vind jij daar zelf van?

___________________________________________________

___________________________________________________

___________________________________________________

‘Zingen in de kerkdienst bij Calvijn’ door drs. P.G.W.C.H. Verrips is lesbrief 2, niveau 2, uit een serie van acht lesbrieven op vier niveaus (PO en VO) over Calvijn en het calvinisme. Niveau 2 is bedoeld voor de groepen 7 en 8 van het primair onderwijs en de onderbouw van het vmbo.

Deze lesbrief maakt deel uit van het educatieve materiaal dat ontwikkeld is door de Werkgroep Jongeren Educatie 500 jaar Calvijn, een initiatief van het Instituut voor Reformatieonderzoek te Apeldoorn. Behalve de lesbrievenserie is er een documentaire en een opstelwedstrijd beschikbaar.

Zie de website www.calvijn2009.nl voor aanvullend lesmateriaal, lesideeën en handreikingen voor de docent. De citaten uit de Institutie zijn ontleend aan de vertaling door dr. C.A. de Niet die naar verwachting in het najaar van 2009

bij Uitgeverij Den Hertog te Houten zal verschijnen. Er is zorgvuldig geprobeerd de rechthebbenden van de afbeeldingen te achterhalen. Mocht iemand desondanks menen op een van de afbeeldingen

rechten te kunnen laten gelden, dan kan hij contact opnemen met het Instituut voor Reformatieonderzoek. Copyright: Instituut voor Reformatieonderzoek, Apeldoorn 2008.

Opmaak en drukwerk: Drukkerij Verloop, Alblasserdam.

Verwer

king

Verwer

king

Zingende gemeente