Zelfregie en langer zelfstandig wonen

Een overzicht van de bestaande onderzoeken

14 april 2013

1

Inhoudsopgave

Managementsamenvatting .................................................................................................. 2

Inleiding ............................................................................................................................... 3

Zelfregie................................................................................................................................ 4

Zelfregie in de Praktijk: Een kwalitatief onderzoek naar eigen regievoering van

kwetsbaren in de zelfredzame samenleving .................................................................... 4

(Op welke manier) willen ouderen langer zelfstandig wonen? ........................................... 6

Goed wonen in de toekomst; woonwensen en –behoeften van ouderen in relatie tot

voorzieningen- en zorgcapaciteiten .................................................................................. 6

Visie op het wonen van ouderen ...................................................................................... 7

Onderzoeksrapport: vraagpartonen van ouderen bewoners uit de wijk Veldhuizen te

Ede .................................................................................................................................... 8

Omslagpunten zelfstandig wonen naar wonen in een zorgcentrum bij ouderen. ........... 8

Ouderen van nu en van de toekomst. Hun financiële spankracht, zorgbehoefte en

woonwensen ...................................................................................................................... 8

Toekomst vast en zorgzeker wonen ................................................................................. 9

Oud worden in eigen wijk; een onderzoek naar externe factoren in Kralingen-

Crooswijk .......................................................................................................................... 9

Senioren op de woningmarkt; nieuwe generaties, andere eisen en wensen ..................10

Wat beweegt ouderen op de woningmarkt? Kwalitatief onderzoek naar woonwensen

van ouderen in Gelderland ..............................................................................................10

Woningbehoefte van senioren in Rotterdam ..................................................................11

Woonwensen senioren en aanbod van complexen ..........................................................11

Een onderzoek naar de woningmarkt voor 55-plussers .................................................12

Behoefteonderzoek Brusselse zorg ..................................................................................12

Behoefte aan thuistechnologie ............................................................................................14

2

Managementsamenvatting

In dit literatuuroverzicht is, in opdracht van stichting GEEF, antwoord gezocht op de

vraag ‘hoe willen ouderen zelfregie invullen om langer zelfstandig te blijven wonen?’.

Uit vele van de in dit document beschreven onderzoeken blijkt dat ouderen inderdaad

langer zelfstandig in hun huidige woning willen blijven wonen. Tevens blijkt dat naar

mate men ouder wordt de neiging tot verhuizen verder afneemt. Naar de manier waarop

zij zelfregie willen invullen is geen onderzoek gevonden. Wat wel uit onderzoek blijkt is

dat ouderen niet gemakkelijk aan kunnen geven waaraan zij in de toekomst behoefte

zullen hebben, zoals zorg en hulp.

Er komt steeds meer nadruk op zelfredzaamheid. De toenemende druk leidt ertoe

dat kwetsbare burgers (dit zijn met name laagopgeleiden) steeds meer een beroep op hun

sociale omgeving moeten doen, terwijl deze groep juist een beperkte toegang tot hulp uit

het eigen netwerk heeft.

De manier waarop mensen langer zelfstandig, in hun huidige woning, willen wonen

heeft te maken met hun behoefte aan: een gevoel van veiligheid (in de vorm van bijv.

een huismeester of alarmering), aanwezigheid van sociale contacten (bijv. in een

recreatiezaal), bereikbaarheid van woningen en woonomgeving (bereikbaarheid van

voorzieningen en het openbaar vervoer).

Redenen om wel te verhuizen hebben te maken met het niet tegemoet komen aan

de behoeften van de mensen. Met name de emotionele en sociale overwegingen wegen

zwaarder dan andere factoren, zoals aanwezigheid van ziekte of noodzaak tot het

ontvangen van hulp. Een verhuisreden is dan bijvoorbeeld de ontevredenheid met de

sociale kwaliteit van de buurt. Indirect speelt inkomen hierbij een rol.

Thuistechnologie kan volgens de meerderheid van de mensen die langer

zelfstandig willen blijven wonen een uitkomst bieden om dit te verwezenlijken.

Hoewel deze indeling van redenen om te willen blijven wonen in de huidige woning de

motivatie van veel ouderen beschrijft, moet in gedachten worden gehouden dat de

doelgroep zeer divers is in karakteristieken en daarmee ook in de woonwensen. Het is

dan ook belangrijk om een proactief ouderenbeleid te voeren, waarin ouderen betrokken

worden bij de besluitvorming. Wanneer ouderen de zeggenschap hebben gekregen over

de inrichting van hun woning e.d., zijn zij meer betrokken bij hun woonomgeving en

dragen bij aan de leefbaarheid van de buurt.

3

Inleiding

Zelfregie van ouderen is een hot item in de zorgwereld. De vraag is echter: hoe willen

ouderen die zelfregie invullen om langer zelfstandig te blijven wonen? Om hier grip op te

krijgen is dit overzichtsdocument in opdracht van stichting GEEF opgesteld. In dit

document zijn samenvattingen van onderzoeken met betrekking tot deze vraag terug te

vinden.

Het document begint met zelfregie; wat houdt het in en welke onderzoeken zijn er

naar de behoefte aan zelfregie van ouderen gedaan. Vervolgens worden de

samenvattingen van onderzoeken over de (woon-)wensen en behoeften van ouderen t.a.v.

langer zelfstandig wonen beschreven. Het document sluit af met een samenvatting van

het onderzoek naar de behoefte van ouderen aan thuistechnologie, waarvan wordt

beschreven dat het de zelfredzaamheid en zelfstandigheid van ouderen vergroot.

De samenvattingen zoals die in dit document beschreven zijn, zijn rechtstreeks

gedestilleerd uit de onderzoeksdocumenten, welke apart aangeleverd zijn.

4

Zelfregie

Over de regie die mensen zelf hebben zijn verschillende termen in de literatuur te

vinden. Zo wordt het zelfregie, zelfmanagement of het empoweren van mensen genoemd.

Volgens Vilans is zelfmanagement het vermogen en de vaardigheid van een persoon om

ook op oudere leeftijd een zekere mate van balans en welbevinden te ervaren ondanks

aan de leeftijd gerelateerde verliezen, met als doel een optimale kwaliteit van bestaan te

behouden of te bereiken. (voor meer informatie zie document ‘zelfmanagement’)

Vlind (2012, zie onderstaande samenvatting) beschrijft in haar onderzoek de volgende

definitie van empowerment: “een proces van versterking waarbij individuen,

organisaties en gemeenschappen greep krijgen op de eigen situatie en hun omgeving via

het verwerven van controle, het aanscherpen van kritisch bewustzijn en het stimuleren

van participatie” (Van Regenmortel, 2009, p.24). Empowerment richt zich niet op de

hulpeloosheid van personen, maar juist op hun kracht (Linders,2010).

Volgens de website Zelfregie.info bestaat zelfregie uit 6 uitgangspunten namelijk:

Ieder mens heeft kwaliteiten en mogelijkheden

Ieder mens bezit mogelijkheden voor zelfsturing

Ervaring = kennis, de cliënt is ervaringsdeskundige van zijn/haar eigen leven

Eigen netwerken versterken de eigen kracht

In contact met eigen drive en kwetsbaarheid

Gericht op betekenisvol leven

Wanneer men zoekt naar onderzoeken en literatuur over de inhoud die mensen aan deze

zelfregie willen geven, blijkt dat deze informatie zeer schaars is. Er is wel veel onderzoek

en informatie voor handen over het ondersteunen van ouderen bij het behouden van

zelfregie.

Op dit moment is er wel een onderzoek gaande, dat heet ‘Ideeën van ouderen over

eigen regie’, welke wordt uitgevoerd door Ouderennet VUmc en partners. Er zijn nog

geen resultaten van dit onderzoek bekend. Het onderzoek loopt tot het einde van 2013,

wellicht is er dan meer bekend.

Daarnaast is er onderstaande masterthesis over de eigen regievoering van

kwetsbaren in de zelfredzame samenleving.

Zelfregie in de Praktijk: Een kwalitatief onderzoek naar eigen regievoering van

kwetsbaren in de zelfredzame samenleving

Masterthesis (sociologie) in opdracht van MOVISIE over de manier waarop zelfregie in

de praktijk wordt gebracht door welzijnsprofessionals en hun cliënten én in hoeverre de

zelfregie wordt beperkt door de plicht tot een zelfredzaam leven.

Datum: augustus 2012

Resultaten: Gebleken is dat zowel cliënten als hulpverleners zelfregie als essentieel

beschouwen voor het succes van het hulpverleningstraject en voor het welzijn en

optimaal functioneren van de cliënt. Eén van de belangrijkste gevolgen van de

toenemende nadruk op zelfredzaamheid is dat kwetsbare burgers steeds meer een

beroep moeten doen op hun sociale omgeving wanneer zij hulp nodig hebben. Met name

laagopgeleide cliënten, waarvan wordt aangegeven dat zij de grootste groep onder de

5

kwetsbare burgers vormen, blijken echter vaak een zeer beperkte toegang tot hulp uit

het eigen netwerk te hebben: enerzijds vanwege een beperkt aantal sociale contacten en

anderzijds vanwege de drempel om hulp te vragen en te krijgen. Dit maakt dat

professionele hulpverlening over het algemeen bepalend is voor de grip en regie die

kwetsbare burgers op hun leven hebben. Aangezien zelfregie welzijnsverhogend is, en

daardoor in veel gevallen uiteindelijk ook zelfredzaamheid bevordert, is het dan ook van

belang dat het stimuleren van eigen verantwoordelijkheid niet als legitimering van

bezuinigingen wordt beschouwd maar juist als investering die de komende jaren

noodzakelijk is in professionele hulpverlening.

6

(Op welke manier) willen ouderen langer zelfstandig wonen?

Hieronder staan de onderzoeken die ingaan op de vraag of en op welke manier ouderen

langer zelfstandig willen wonen. Op het gebied van woonwensen van ouderen is een

groot aantal recente onderzoeken te vinden.

Goed wonen in de toekomst; woonwensen en –behoeften van ouderen in relatie tot

voorzieningen- en zorgcapaciteiten

Onderzoek in opdracht van de provincie Friesland uitgevoerd door Partoer CMO Fryslân

om inzicht te krijgen in het aanbod en de spreiding van zorgaanbod, voorzieningen en

woonvormen voor ouderen. Zodat de burgers in Friesland kunnen kiezen uit

verschillende woonvormen waar zorg beschikbaar is.

Datum: Juni 2010

Resultaten: Ouderen trekken weg uit kleine kernen naar centrumkernen, vooral omdat

daar meer voorzieningen aanwezig zijn. De keuze tussen enerzijds zelfstandig wonen, en

anderzijds intramuraal wonen is te beperkt voor de toekomst van 2025 en verder.

Ouderen die zorg nodig hebben zullen, naarmate men meer zorg nodig heeft, vooral in

stedelijke en regionale centra terecht kunnen. Wanneer men veel zorg nodig heeft maar

in een dorp woont, zal men de nodige voorzieningen moeten ontberen. Echter wordt dit

verlies gecompenseerd door de hoge draagkracht van het huishouden c.q. de buurt of

dorp. Het huidige systeem van wonen, voorzieningen en zorg is voor de toekomstige

ouderen en in het licht van de maatschappelijke en demografische ontwikkelingen niet

houdbaar.

De nieuwe generatie ouderen is geboren tussen 1940 en 1955, de zogenaamde

protestgeneratie of babyboomers. Zij hebben andere stijlvoorkeuren, waarden en

opvattingen dan de huidige generatie ouderen (= stille generatie). Meedoen is een wens

van de doelgroep en er is tegelijkertijd een gewenste ontwikkeling om de zorg

beschikbaar en betaalbaar te houden. Het kiezen voor het wonen in een kleine kern, een

bepaalde woonvorm, het aanbod aan voorzieningen etc. heeft consequenties voor de

inrichting van de ruimte, het beleid en ook voor de kwaliteit van leven voor de

desbetreffende oudere.

Het ouderenperspectief op thuiszorg: wensen en behoeften van ouderen ten aanzien van

de thuis(zorg)situatie in Friesland

Proefschrift door H.J. Bijsterveld.

De centrale probleemstelling in deze studie is: hoe zou, vanuit het perspectief van

ouderen, de thuiszorg er idealiter nu en in de toekomst uit moeten zien? En: welke

consequenties moeten overheden, zorgverzekeraars en zorgaanbieders hieraan verbinden

ten aanzien van hun (thuiszorg)beleid voor ouderen.

Bron kan niet worden toegevoegd proefschrift is alleen in boekvorm (hardcopy)

verkrijgbaar.

Datum: 2009

Resultaten: Allereerst is er in dit proefschrift in de literatuur gezocht naar de wensen en

behoeften van ouderen t.a.v. thuiszorg. Echter bleek deze informatie schaars te zijn.

7

Vervolgens is er een kwalitatief onderzoek beschreven. Deze bestond uit het houden van

interviews en groepsgesprekken met 30 vitale ouderen uit kleine dorpen, steden en de

stad Leeuwarden in Friesland. Uit dit kwalitatieve onderzoek kan geconcludeerd worden

dat het voor ouderen niet gemakkelijk is aan te geven aan welke vormen van hulp en

zorg zij behoefte (zullen) hebben bij toenemende hulpbehoevendheid en afhankelijkheid

in de thuissituatie.

Middels een uitgebreide post enquête is onder 2000 Friese ouderen is uitgezet is inzicht

verkregen in de wensen en behoefte t.a.v thuiszorg. Uit de enquête blijkt dat de ervaren

gezondheid het sterkst wordt beïnvloed door de aanwezigheid van (een of meer)ziekten,

naast het gebruik van medicijnen en het ontvangen van informele of formele hulp en in

iets mindere mate door het geslacht en het hebben van een partner.

Ouderen houden lang vast aan hun keuze zelfstandig te blijven wonen in de eigen

omgeving. Het verzorging of verpleeghuis is nauwelijks/ niet meer een vrijwillige optie.

Vele factoren en overwegingen spelen een rol in het blijven vasthouden aan de keuze

voor het eigen huis.

Het wel of niet hebben van aanpassingen;

situationele factoren zoals een groot huis, grote tuin, de afstand tot winkels en/of

andere voorzieningen;

emotionele factoren zoals een toenemend eenzaamheidsgevoel, verlies van

vrienden/bekenden of de angst voor aftakeling;

het wel/ niet hebben van een partner, aanwezigheid van chronische ziekte, het

wel/ niet ontvangen van hulp enzovoort.

Geconcludeerd wordt dat de emotionele, sociale overwegingen het behoud van de

zelfstandigheid het sterkst ondermijnen, meer dan de andere factoren zoals de

aanwezigheid van ziekte of de noodzaak tot het ontvangen van hulp.

Buiten het traditionele pakket van de thuiszorg denken ouderen vooral behoefte te

hebben aan alarmering, beveiliging, vervoer en maaltijdservice. Opvallend is de

huiverige houding ten opzichte van speciale woonvormen voor ouderen. Dit terwijl zij

eerder aangeven op zoek te zijn naar een verzorgingshuis-plus-model als

basisvoorziening tussen ‘thuis’ en institutionalisering. Ouderen lijken behalve bang voor

het gebrek aan privacy, beperkte woonruimte, het leven tussen enkel 3/ 4ouderen daarbij

ook bevreesd voor de financiële consequenties. Zij verwachten van de

huiszorgorganisaties een flexibele, intermitterende 24-uurs inzet. Daarvoor is volgens

het merendeel van de ouderen meer geld en menskracht nodig.

Visie op het wonen van ouderen

Een visiedocument dat de aspecten van het wonen beschrijft die belangrijk zijn voor het

langer zelfstandig en plezierig wonen van senioren en andere burgers met een

beperking. Geschreven door Gelders Steunpunt Wonen voor Ouderen.

Datum: september 2006

Resultaten: Het visiedocument beschrijft de aspecten van het wonen die belangrijk zijn

voor het langer zelfstandig en plezierig wonen van senioren en andere burgers met een

beperking.

Daarnaast worden er in dit document adviezen gegeven t.a.v. nieuwbouw, bestaande

bouw en woonomgeving. Bij al die adviezen is het van belang om oog te blijven houden

8

op de financieel minder draagkrachtige en kwetsbare ouderen en voor de groeiende en

specifieke vraag van allochtone ouderen.

Kansen liggen in de nieuwbouw en in het vraaggestuurd investeren in de bestaande

voorraad en in de leefomgeving. Proactief ouderenbeleid en het bieden van een divers

aanbod voor ouderen betekent investeren in: luisteren en in gesprek gaan met senioren

(middels consumentenpanels). Zij weten wat ze willen. En het bieden van keuzevrijheid

en meer zeggenschap. Bewoners die zeggenschap hebben gekregen over de inrichting van

hun woning zijn zij betrokken bij hun woonomgeving en dragen bij aan de leefbaarheid

van de buurt.

Onderzoeksrapport: vraagpartonen van ouderen bewoners uit de wijk Veldhuizen te Ede

Een kwalitatief onderzoek naar de wensen en behoeften van 65-plussers in een wijk in

Ede t.a.v wonen, zorg en welzijn. Dit onderzoek is gevoerd door studenten HBO

verpleegkunde in opdracht van Vilente (zorgaanbieder).

Datum: januari 2010

Resultaten: Het gevoel van veiligheid is erg belangrijk voor de respondenten. Zij voelen

zich in eerste instantie niet onveilig in hun wijk, maar geven bij naderinzien aan dat zij

‘s avonds na negen uur de deur op slot doen. Daarnaast raden zij het af om ’s avonds de

straat op te gaan, de wijk heeft namelijk last van hangjongeren. De bewoners kunnen

geen concreet punt benoemen waarop zij niet meer zelfstandig in de flat kunnen wonen.

Wat volgens hen wel een indicatie zou kunnen zijn, is wanneer zij vereenzamen. Zij

hechten dan ook veel waarde aan sociale contacten.

Omslagpunten zelfstandig wonen naar wonen in een zorgcentrum bij ouderen.

Een onderzoek naar de omslagpunten van ouderen m.b.t. het zelfstandig wonen en het

wonen in een zorginstelling binnen de gemeente Ede, Renkum en Wageningen.

Daarnaast is er onderzoek gedaan naar de zorg/diensten die ouderen nodig hebben om

zelfstandig te blijven wonen. Uitgevoerd door vier studenten in opdracht van

zorgaanbieder Vilente.

Datum: juni 2010

Resultaten: Uit het onderzoek zijn de volgende factoren naar voren gekomen die het

besluit om naar een zorgcentrum te gaan beïnvloeden: De lichamelijk en/of geestelijke

gesteldheid, de aanwezigheid van informele en formele zorg/diensten, de bereikbaarheid

in de woning en woonomgeving, de aanwezigheid van sociale contacten, het gevoel van

veiligheid, de beeldvorming van een zorgcentrum en de eigen persoonlijkheid.

Ouderen van nu en van de toekomst. Hun financiële spankracht, zorgbehoefte en

woonwensen

Achtergrondstudie bij het advies ‘Oude bomen? Oude bomen moet je niet verplanten’.

Advies over ouderenbeleid en wonen’ van de VROM-raad. Door het SCP.

De centrale vraag van dit onderzoek is om de financiële spankracht van ouderen in beeld

brengen en hoe deze van invloed is op keuzes met betrekking tot wonen en zorg en op

woonvoorkeuren als zodanig.

Datum: maart 2005

Resultaten: Verreweg de meeste ouderen (86%) willen absoluut niet verhuizen; slechts

5% wil het beslist of vindt het noodzakelijk. Hoe ouder men is, des te meer gaat men er

9

tegenop zien. Belangrijke motieven om te verhuizen zijn de gezondheid in combinatie

met een minder toegankelijke of geschikte woning (met het oog op mogelijke

zorgvoorziening) en daarnaast grote onvrede met de sociale kwaliteiten van de buurt.

Dat laatste zet meer aan tot verhuizen dan lichamelijke beperkingen en een ongeschikt

huis doen; het komt ongeveer half zo vaak voor in dusdanige ernst dat dit het

belangrijkste verhuismotief is. Indirect speelt inkomen hier een rol. Het gaat immers

vooral om ouderen in goedkope huurwijken. Beter opgeleide ouderen hebben niet alleen

een voorkeur voor gewone nultredenwoningen; de kans dat ze daar wonen is (bij gelijke

andere kenmerken) ook groter. Dat geldt nog sterker voor ingrijpend aangepaste

woningen. Het lijkt erop dat zij beter dan minder opgeleiden de weg naar de WVG weten

te vinden, of op andere manieren aanpassingen weten te organiseren.

Toekomst vast en zorgzeker wonen

Tussenrapportage van TNO van het project ‘toekomst vast en zorgzeker wonen’ naar

door ontwikkelen van een instrument dat oudere burgers helpt om inzicht te krijgen in

de wijze waarop hun woning en woonomgeving aansluiten bij de veranderende wensen.

Hiermee kan vraag en aanbod naar woon- zorg- en welzijnsvoorzieningen dichter bij

elkaar worden gebracht.

Datum: december 2011

Resultaten: Er zijn externe factoren in kaart gebracht die van invloed zijn op de

activiteiten en participatie van oudere bewoners. Tevens is er gekeken naar de

mogelijkheid om ouderen te clusteren in profielen en naar een voorspellingsfactor voor

het verloop van beperkingen. Het resultaat is drie vragenlijsten, die samen een integraal

instrument kunnen vormen om ouderen en gemeenten inzicht te verschaffen in de

wensen, behoeften en mogelijkheden op het vlak van wonen, zorg en welzijn in een

bepaalde wijk.

Oud worden in eigen wijk; een onderzoek naar externe factoren in Kralingen-Crooswijk

Onderzoek naar externe factoren die volgens de doelgroep van invloed zijn op het langer

zelfstandig wonen van ouderen en chronisch zieken in de wijk. Het onderzoek is

uitgevoerd door TNO in opdracht van het ministerie van volksgezondheid, welzijn en

sport en is een onderdeel van het grote project toekomst vast en zorgzeker wonen.

Datum: december 2011

Resultaten: De factoren die de respondenten benoemden die volgens hen van invloed zijn

op het langer zelfstandig wonen:

De toegankelijkheid van de woning; de respondenten zijn zich bewust van het belang van

een toegankelijke woning, maar lang niet altijd bekend met de mogelijk oplossingen en

‘de potentie’ van de huidige woning.

Aspecten met betrekking tot de wijk; Op het moment dat bepaalde voorzieningen in de

wijk niet aansluiten bij hun wensen en behoeften worden zij erg afhankelijk van andere

mensen. De aanwezigheid van toegankelijk openbaar vervoer, veilige stoepen en

oversteekplaatsen, een goed bereikbare huisarts, fysiotherapeut en apotheek en winkels

op loopafstand maakt dat ouderen de deur uit kunnen. Het maakt dat zij deel kunnen

nemen aan het leven in de wijk. Dit wordt door de respondenten als erg waardevol

ervaren.

10

Veiligheid; zowel in de woning als op straat heeft men behoefte aan het gevoel van

veiligheid. Het kan hier gaan om zichtbare beveiliging in de vorm van een camera bij de

voordeur of een agent op straat. Maar ook om het gevoel te hebben dat je gezien wordt en

dat buren opmerken als er iets met je aan de hand is.

Mobiliteit; Het behouden van een bepaalde mate van mobiliteit biedt mensen

zelfstandigheid en de mogelijkheid om er zelf op uit te gaan. Belangrijk hiervoor is

toegankelijk openbaar vervoer, zonder hoge opstappen om bijvoorbeeld de tram in te

komen.

Het belang van een sociaal netwerk; Niet alleen voor de gezelligheid, maar ook om

elkaar te helpen wanneer het even wat minder gaat.

Senioren op de woningmarkt; nieuwe generaties, andere eisen en wensen

Literaire studie naar de veranderende wensen, voorkeuren en gedrag van 55-plussers

m.b.t. wonen. Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het ministerie van

volkshuisvesting, ruimtelijke ordening en milieubeheer.

Datum: maart 2010

Resultaten: De meeste trends die leiden tot een veranderende populatie ouderen richten

zich op één uitkomst, namelijk: een sterkere wens om niet te verhuizen en langer

zelfstandig te wonen. Hierdoor zal er meer behoefte aan nultredenwoningen komen. De

wens om langer zelfstandig te wonen zal met name bij de hoogopgeleiden leiden tot het

behouden van hun (grote) eengezinswoning, wat kan leiden tot een verstopping op de

woningmarkt en in het bijzonder in het eengezinssegment. Daarnaast zal de behoefte

naar de klassieke ouderenwoning als zijnde een tweekamerwoning verdwijnen.

Wat beweegt ouderen op de woningmarkt? Kwalitatief onderzoek naar woonwensen van

ouderen in Gelderland

Een onderzoek in opdracht van de provincie Gelderland naar de woonwensen en

woonbeleving van ouderen. Het onderzoek had tevens tot doel om groepen ouderen

bewust te laten worden en te activeren zodat zij kunnen werken aan het realiseren van

woonwensen van verschillende groepen senioren.

Datum: mei 2010

Resultaten: De (Gelderse) oudere wil een woning (appartement of grondgebonden) met

ruimte en vrijheid (80-120 m2, drie kamers of meer en voldoende buitenruimte, een ruim

balkon of een onderhoudsvriendelijke tuin). Ouderen hebben een flink wensenlijstje. Ze

zitten vaak op de top van hun wooncarrière en denken dat ze zullen inleveren als ze

verhuizen. Daarnaast willen de meeste ouderen nog maar één keer verhuizen.

Gezien de grote diversiteit aan ouderen is er in dit onderzoek voor gekozen om een

onderscheid te maken tussen; medioren (ouderen van 50-75) en senioren (75-plus), stad

en platteland, koop en huur. Zo geven medioren meer blijk van inzicht in de financiële

kant van de woningmarkt dan de senioren, dit leidt tot een realistischere woonwens bij

de medioren. Tevens blijkt bijvoorbeeld dat ouderen in dorpen zich veiliger voelen dan

ouderen in steden.

11

Woningbehoefte van senioren in Rotterdam

Door het Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) in opdracht van Com.Wonen en

Stichting Ouderenhuisvesting Rotterdam. Een analyse waarin de huidige en toekomstige

woningbehoefte van ouderen in Rotterdamse deelgemeenten wordt geschetst.

Datum: september 2007

Resultaten: Huidige situatie (anno 2007): de verhuisgenegenheid neemt met het stijgen

van de leeftijd af. Tweederde van de ouderen tussen de 55 en 65 jaar wil verhuizen naar

een reguliere woning en een kwart zoekt een senioren woning; aan meer specifieke

ouderenhuisvesting is in deze leeftijdsklasse geen sprake. Vanaf 65 jaar stijgt de wens

naar specifieke ouderenwoningen. Vanaf 75 jaar wenst ongeveer een derde

ouderenhuisvesting met enige vorm van dienstverlening. De vraag naar ouderen

huisvesting gaat gepaard met een voorkeur voor een huismeester (81%), een

recreatiezaal (74%) en alarmering (67%).

Toekomst anno 2025: deze voorspellingen zijn gebaseerd op de bevolkingsprognose van

2025. Toename van de woningaanvraag betreft de leefdtijdsklasse tot 75 jaar, daarboven

is sprake van een afname van de woningvraag. Hierdoor neemt vooral de vraag naar

niet-specifieke ouderenwoningen en seniorenwoningen toe.

Woonwensen senioren en aanbod van complexen

Onderzoek gedaan naar de woonwensen van senioren en het aanbod van complexen in

Dordrecht en Zwijndrecht nu en in de toekomst. Uitgevoerd door Onderzoekcentrum

Drechtsteden in opdracht van drie woningcorporaties (Woonbron, Progrez en Interstede).

Datum: juni 2008

Resultaten: Op grond van het marktaandeel voor gelabelde huurwoningen van

corporaties zouden alle 3.781 gelabelde woningen goed verhuurbaar zijn. Er is jaarlijks

meer vraag dan aanbod te verwachten. Desalniettemin zijn diverse gelabelde complexen

minder goed verhuurbaar. Senioren vinden de kwaliteit van de woning (klein, weinig

geschikt) of woonomgeving (ligging) relatief weinig aantrekkelijk. Voor senioren in de

toekomst worden de keuzemogelijkheden groter en de behoefte diverser. De

seniorenmarkt wordt kritischer. Het marktaandeel voor gelabelde huurwoningen van

corporaties neemt af. Het is daarom belangrijk oog te houden voor de kwaliteit en

marktgerichtheid van de gelabelde complexen. Toch is er ruimte voor uitbreiding van het

aantal gelabelde huurwoningen van corporaties omdat het aantal huishoudens met

senioren in de toekomst flink toeneemt. Het programma van 500 nieuwe te labelen

nultredenwoningen voor senioren in de huursector tussen nu en 2030 is naar

verwachting aan de lage kant.

Ouderen en wonen, voor ieder wat wils; Een onderzoek naar de woonwensen van

ouderen en gebiedsgericht werken in de gemeente Apeldoorn

Masterthesis van een studente van de universiteit Utrecht in opdracht van de gemeente

Apeldoorn. Over de mate waarin in gebiedsgericht werken in de gemeente Apeldoorn

aandacht wordt gegeven aan de woonwensen van ouderen.

Datum: juli 2012

Resultaten: Gebiedsgericht werken in de gemeente Apeldoorn en wensen van ouderen

met betrekking tot hun woonomgeving komen tot uiting in het concept

woonservicegebied. Respondenten zijn tevreden over dit concept, maar het verhuizen van

12

ouderen naar een aangepaste woning blijft achter. Een lage verhuisgeneigdheid hoeft

niet perse een probleem te zijn. In de interviews komt het over alsof mensen zouden

moeten verhuizen naarmate ze ouder worden en dit beeld klopt niet met de realiteit

waarin men langer in de huidige woning wil blijven wonen. Waar het uiteindelijk om

gaat is dat ouderen tevreden zijn met waar ze wonen. Het gaat om een positieve ‘sense of

place’.In de interviews zijn vanuit de respondenten verschillende invullingen naar voren

gekomen van de ideale woonomgeving voor ouderen. Deze verschillende invullingen

weerspiegelen ook de diversiteit van wensen van ouderen. Het is lastig om een algemeen

beeld te vormen van de wensen van ouderen op het gebied van hun woonomgeving.

Een onderzoek naar de woningmarkt voor 55-plussers

Afstudeeronderzoek door twee studenten Architecture, Building and Planning aan de

technische Universiteit Eindhoven. Met als hoofdvraag: Welke rol kunnen de diverse

vastgoedontwikkelaars spelen om bij te dragen aan het realiseren van geschikte

woningen voor 55-plussers?

Methode: literatuurstudie

Resultaten: De toekomstige ouderen zijn steeds kritischer en zij zullen alleen worden

verleid door een kwalitatief aanbod dat aansluit op hun wensen en behoeften. Dé oudere

bestaat echter niet; het betreft een heterogene doelgroep met een gedifferentieerde

woonvraag. Ouderen verschillen niet alleen op het gebied van inkomen, opleiding en

vitaliteit, maar ook op het gebied van normen en waarden die men aanhangt. Dit heeft

als gevolg dat in toenemende mate afhankelijke, hulpbehoevende en mondige,

zelfredzame ouderen alsmede traditionele en nieuwe vormen van gedrag naast elkaar

bestaan. De heterogeniteit onder ouderen vraagt om een segmentatie van de doelgroep.

Doelgroepsegmentatie maakt het mogelijk meer inzicht te krijgen in de specifieke

woonvoorkeuren van verschillende groepen ouderen. Door te segmenteren op basis van

traditionele kenmerken en leefstijlen zijn er vier doelgroepen ouderen te onderscheiden

met verschillende kenmerken en woonvoorkeuren, namelijk de Terugtreders, de

Verankerden, de Stille Luxe en de Dynamische Individualisten. In het onderzoek staan

de karakteristieken van deze doelgroepen uitgebreid beschreven. Op basis van de

karakteristieken en woonvoorkeuren van de vier doelgroepen ouderen zijn vier

woonconcepten gevormd (deze staan beschreven in het onderzoeksrapport).

Behoefteonderzoek Brusselse zorg

Behoefteonderzoek naar de ervaringen, voorstellen en dromen over wonen en zorg.

Uitgevoerd door het kenniscentrum woonzorg Brussel.

Datum: december 2012

Resultaten: Allereerst is de huidige woonsituatie en woonomgeving geanalyseerd. Die

wordt weergeven in een SWOT- tabel (zie tabel 1). Op dezelfde manier worden de

resultaten van het behoefte-onderzoek t.a.v. de huidige woning, het wonen met zorg,

zorg- en dienstverlening, mantelzorg en steun in SWOT-tabellen vertaald.

13

Tabel 1 SWOT huidige woonsituatie en woonomgeving

Sterktes

- Ouderen zien en ervaren voordelen van de

stad

- Woningen beschikken over basiscomfort:

badkamer, keuken, verwarming…

- De nabijheid van winkels en voorzieningen,

openbaar vervoer…

- Aanwezigheid van tuin/terras of nabijheid

van groen/park

- Het goed nabuurschap en contacten met

buren

- Het sterk uitgebouwde (Vlaams)

verenigingsleven en cultuuraanbod

- Samenwonen van mensen van de eigen

gemeenschap in de buurt

Zwaktes

- Wonen en leven in Brussel is (te) duur

- Slechte woonkwaliteit voor kansarme

ouderen

- Veel woningen zijn niet aangepast:

trappen, te hoog bad, geen lift…

- Parkeermoeilijkheden

- Onveiligheid en onveiligheidsgevoel

- Verloedering, vervuiling

- Tekort aan aangepaste en betaalbare

woningen voor ouderen en personen met

een handicap

Opportuniteiten

- Besef dat appartement niet meer is

aangepast aan woonbehoefte van ouderen

- Besef dat ‘rust roest’

- Meer begrip en aandacht voor het

Nederlands in Brussel

- Enkele ouderen nemen

voorzorgsmaatregelen (woningaanpassing,

verhuis)

Bedreigingen

- Slechte woonkwaliteit verhoogt risico’s op

slechte verzorging en hygiëne, vallen en

kwetsuren en sociaal isolement

- Buurten in verandering leiden tot verlies

aan houvast en contacten

- Toenemende verfransing,

internationalisering

- Sociaal isolement

- Gebrek aan anticiperend gedrag

- Weerstand tot verandering, weinig verhuis

bereidheid

- Onderbezette grote huizen

14

Behoefte aan thuistechnologie

Er blijkt weinig (vindbaar) onderzoek naar de behoefte aan thuistechnologie gedaan te

zijn. Echter is er één zeer belangrijk onderzoek, deze is hieronder beschreven.

Verkennend onderzoek bekendheid en behoefte thuistechnologie in Zwolle en Kampen

Verkennend onderzoek onder oudere senioren (70-plus) in de plaatsen Zwolle, Kampen

en IJsselmuiden geeft zicht op de bekendheid, gebruiksbehoefte en voordelen van

thuistechnologie onder deze doelgroep en de mogelijkheden dit verder uit te bouwen.

Uitgevoerd door Atrivé in opdracht van de gemeente Zwolle.

Datum: april 2012

Resultaten: bekendheid: Een derde van de 70-plussers heeft wel eens van

thuistechnologie of domotica gehoord. Hoewel het begrip thuistechnologie niet bij alle 70-

plussers bekend is, maken zij in de praktijk vaak wel gebruik van afzonderlijke

technische toepassingen. Hierbij gaat het met name om automatische verlichting bij

voor- of achterdeur, een programmeerbare thermostaat, een videofoon of

personenalarmering met opvolging door de thuiszorg.

Behoefte: Er is vooral behoefte aan technologie op het gebied van veiligheid, comfort en

energiebesparing. Dit zijn tevens de drie gebieden die ook hoog scoren als het gaat om de

technologie die 70-plussers reeds in hun bezit hebben. De inzet van thuistechnologie als

middel voor sociaal contact en zorg op afstand is mogelijk wat meer onbekend bij

senioren. Persoonlijke kenmerken zijn van invloed op het bezit en de behoefte aan

thuistechnologie. Zo is er bijvoorbeeld bij senioren met een lichamelijke beperking (zelf of

hun partner) sprake van een grotere behoefte.

Langer thuis wonen: Ruim 80% van de 70-plussers wil in de huidige woning blijven

wonen. De meerderheid van hen is van mening dat thuistechnologie (mogelijk) helpt om

er te blijven wonen.