½Z M|ËÂneael.af/wp-content/uploads/2017/09/تجوید-آسان-دکتر-ابو-عاصم... ·...

تجوید آسان

مؤلف:دکتر ابو عاصم عبدالعزیز

عبدالفتاح قاري

مترجم:عبدالکریم محمدي

WWW.AEL.AF

��م اهللا ا��ن ا��م

بفهرست مطال

5............................................................. چهارم چاپ بر مترجم مقدمه

7........................................................................................ مؤلف مقدمه

11 .................................................................................................. قرآن12 ............................................................................... قرآن تالوت

12 ................................................................................. قرآن يقار13 ................................................................................. قرآن حفظ

15 ...................................................................................... قرآن دیتجو

16 ................................................................ حروف مخارج اول درس17 ................................................................................... جوف -117 ..................................................................................... حلق -218 ..................................................................................... زبان -3

WWW.AEL.AF

د آسانیتجو 2

19 ....................................................................................... لب -4

21 .......................................................................................... )1( نیتمر

23 ....................................... حروف مهم اتصف از یبعض دوم درس

26 ............................................ هم به هیشب حروف یبعض نیب فرق

28 .......................................................................................... )2( نیتمر

30 .............................................. حروف از یبعض احکام سوم درس30 ........................................................... :نیتنو و ساکن نون: الف

31 ...................................................................................... اظهار: اوال32 ...................................................................................... ادغام: ایثان

34 .. هم به کینزد و همجنس و همانند حرف دو ییشناسا قاعده

36 .......................................................................................... )3( نیتمر

39 ............................................ حروف از یبعض احکام چهارم درس39 .............................. اخفا و قلب: نیتنو و ساکن نون احکام هیبق

39 ....................................................................................... قلب: ثالثا40 ...................................................................................... اخفا: رابعا

42 .......................................................................................... )4( نیتمر

44 ........................................................................................ پنجم درس

44 .................................................................. حروف از یبعض احکام44 ............................................................................ ساکن میم: ب

45 ....................................................................................... اخفا: ایثان

WWW.AEL.AF

3 تجوید آسان

45 ...................................................................................... اظهار: ثالثا46 ............................................................. دداریشدت نون و میم: ج

47 .......................................................................................... )5( نیتمر

49 ....................................................................................... ششم درس

49 .................................................................. حروف از یبعض احکام49 ........................................................................................ »را: «د51 ......................................................................................... الم: ه

53 .......................................................................................... )6( نیتمر

55 ........................................................................ مد انواع: هفتم درسد55 .............................................................................................. م

56 .................................................................................. همزه: اوال

57 .......................................................................................... )7( نیتمر

59 .............................................................. مد انواع ۀیبق هشتم درس

62 .......................................................................................... )8( نیتمر

65 ..................................................................... وصل ةهمز نهم درس

71 ............................................................................... وقف: دهم درس72 ................................................................................ وقف عالئم

75 ............................................................ متفرقه احکام ازدهمی درس

77 .................................................................... قرآن درباره یاطالعات

WWW.AEL.AF


80 ............................................................................. قرآن تالوت آداب

84 ....................................... دیتجو به عالقمندان يراب ییرهنمودها

WWW.AEL.AF


مترجم بر چاپ چهارم مهقدم

الم علی د سيد ألأحلمدهللا رب ألعلمني و ألصالة و الس ـمرسلني سيدنا حمم

مكرمني، أما بعدـصحابته الوعلی آله الطاهرين وخیلی خوشحالم از اینکه خداوند،مرا موفق ساخت تا با کمک اهل خیر، سه

را تقدیم عالقمندان و دوستان قرآن کریم کنم و اکنون » تجوید آسان« چاپ از کتاب

»قواعد تجوید« کتاب ،دهم ار میکه کتاب را برای چاپ چهارم، مورد تجدیدنظر قر

چاپ شده و ان هترجمه و آماد ،از همین مؤلف که مکمل مسایل این کتاب است

گیرد. شاءالله با همکاری اهل خیر در دسترس عالقمندان قرار می

در این تجدید نظر اسلوب کتاب محافظت شده و جز در مواردی نادر با

.افزوده شده استها و پرسشها ینهای سابق فرقی ندارد و فقط به تمر چاپ

ها چون از اضافات مترجم به کتاب است بین دو که این پرسش شود یادآور می

ب [...] قرار داده شده است و همچنینمواردی که بخاطر توضیح یابعضی ،قال

عالمت مذکور مشخص شده تا با حاالت استدراک به متن کتاب افزود شده و با

نگردد.خته یاصل کتاب آم

WWW.AEL.AF


حال است که در »آقای دکتر ابوعاصم عبدالعزیز عبدالفتاح قاری« مؤلف کتاب

قرآن کریم دانشگاه اسالمی مدینه منوره و عضو مجلس هرئیس دانشکد ،حاضر

، سبب ساده باشد و تخصص ایشان در این علم و اسلوب علمی آن دانشگاه می

ه کتاب به سبب اخالص انتخاب این کتاب برای ترجمه شده و بحمدالله ترجم

فراموش شدتجوید را در این مناطق احیا کرد. از خدای تبارک و هایشان، علم تقریبا

تعالی خواهانم که این افاده و استفاده را مستمر گرداند و این عمل ناقابل را از این

ناچیز بپذیرد و آن را خالصانه برای خود قرار دهد.

اند ـ بدون ذکر انجام این کار یاری و تشویق کردهدر خاتمه از دوستانی که مرا در

ر می کنم. نام ـ تشک

صحابته أمجعنيوصلی اهللا علی سيدنا حممد وآله ألطاهرين و »عبدالکریم محمدی«

هرنگ (بستک)

.ق ه ۱۴۰۷شعبان

.ق ه ۱۳۶۶فروردین

WWW.AEL.AF


مقدمه مؤلف

علم تجوید، از علومی است که هر فرد مسلمان باید به آن اهمیت دهد و یاد بگیرد،

شود که عبادتی مطلوب نزد هر فرد مسلمان است. می چون به قراءت قرآن مربوط

قراءت قرآن، بر صفت معین و روش مخصوصی است که به باالترین درجه

ـ به ما رسیده است به این ترتیب، که هر قاری از استاد خود روایت ـ یعنی شفاها

شود و منتهی می الله گیرد و بر همین منوال تا اینکه سلسله روایت به رسول می

. ابن جزری در اشاره از خدای گرفته و جبریل از جبریل الله رسول

:گوید می به این موضوع

١صالهكذا منه الينا و ألنه به أال له أنزال

:گوید این بیت در تکمیل بیت دیگری است که می -١

وأالخذ بالتجويد ختم الزم

من مل جيود ألقران آثم

»النه به ... الخ«

WWW.AEL.AF


گرفته نامند از لغت عرب می» تجوید قرآن«این صفت قراءت که آن را در اصطالح

عربی است.، چون قرآن به این لغت نازل شده و در لفظ و معنی و لهجه،شده است

ترین لکن قرآن به فصیح، گفتند های مختلفی سخن می قبایل عرب به لهجه

اکرم یعنی، رسول ،شان ترین لغت و لهجه قریش و بر زبان فصیح ،یعنی ،ها آن

خوانیم، زیرا تابع لهجه و تلفظ قرآن را به بهترین لهجه می» تجوید«نازل شد و ما با

أبی بن کعب، عبدالله بن :همچونهستیم و از آنچه ایشان به یارانی الله رسول

کنیم. پیروی می ،اند آموخته ،زید بن ثابت و دیگر قاریان صحابه مسعود،

شماری های بی و کتاب ،اند اهمیت بسیاری به این علم داده، ان اسالمدانشمند

و ابوعمرو دانی و مکی بن طالب قیسی و ،اند ساخته ،های فراوانی تألیف و منظومه

ابوالقاسم بن فیره شاطبی و ابوالخیر محمد بن جزری شافعی در رأس آنان قرار

ئمه اهل تجویدند وتا دنیا باقی است دارند. ایشان بزرگان حفاظ و استادان قراءت و ا

کنند. های ایشان استفاده می همه از کتاب

های مختلفی است و از آن جمله ده قراءت به ثبوت رسیده بر روایت ،قراءت قرآن

است.

و بنابر ،نکه، روایت حفص از عاصم مورد قراءت اکثر اهل اسالم استیل ایبه دل

ل، در خدمت به این یدر سه کتاب ذ دارمل یتما ،خوانندگانت مراتب حال یرعا

:قراءت شرکت کنم

براي مبتدیان.» آسان :تجوید میسر« -1 .1به روایت حفص از عاصم بن ابی النجود براي متوسطان» قواعد تجوید« -۲

گرفتن تجوید حتمی و الزم است، و کسی که قرآن را با تجوید نخواند گناهکار است. زیرا یاد

خداوند قرآن را با تجوید نازل فرموده و اینچنین به ما رسیده است.

مترجم تا بحال دو بار چاپ شده است. هاین کتاب با ترجم -١

WWW.AEL.AF


هاي تألیف پیشینیان را در بهترین منظومه ،دراین کتاب» مجموعه تجوید« -۳آوري کرده ومورد تحقیق قرار جمع ،قراءت حفص که مورد اعتماداستام وبراي کسانی که قصد تحقیق و داده و شرحی کافی بر آن نگاشته

نافع و مهم است. ،اند تا این علم را کامال فرا بگیرند دارند و راغب اتقان

-عبارت از خالصه قواعد علم تجوید و قراءت است » تجوید آسان«این کتاب

تواند انجام دهد و بدون می که هر مسلمان -نگاریگونه اخالل و سهل ا بدون هیچ

زحمت و مشقت یاد بگیرد و بدان عمل کند.

اما، درمورد کودکان مرحله ابتدایی،تجربه نشان داده است که بهتر است تجوید

های کوتاه قرآن را همراه با به طریقه تلقین آموخته شود؛تا اینکه بعضی از سوره

شان به یراهنمایی ا با و، از دهان آموزگار بشنوند رعایت قواعد تجوید،مستقیما

از قبیل: اظهار، ادغام، اخفا، قلب مد متصل، و مد بعضی احکام آسان تجوید،

شان به این فن عادت کند و با قواعد آن الفت گیرند. منفصل آشنا شوند تا اذهان

مناسب سن و هایی را و کتاب ،گرچه، دانشمندان پیشین، کودکان را در نظر گرفته

» ألغلامنحتفة أالطفال و: «مشهورترین آنها که، اند طراوت ذهنشان تألیف کرده

.منظوم با ترکیبات و عباراتی آسان و ،شیخ سلیمان جمزوری است

و » فتح أالقفال برشح متن حتفة أالطفال«خود ناظم، در کتابی به نام

و » متعالـأل كملـفتح أل«ام ان: شیخ محمد میهی در کتابی به نینیشیهمچنین از پ

رین

اند. شیخ محمد ضباع، بر این منظومه شرح نوشته :از متأخ

رسد، که حتی این منظومه و مانند آن باالتر از سطح کودکان گاهی به نظر می

ی مشغول یچون روش آموزش و پرورش تغییر کرده و کودکان به کارها ،زمان ما است

اند. غول نبودههستند که امثالشان در گذشته مش

***

WWW.AEL.AF


:و آن اینکه ،اینجا بجا است به مسئله مهمی اشاره کنم

بینیم اعتماد زیادی بر ، روایت است، لکن با تأمل میگرچه تنها مصدر تجوید

یعنی، ،و در تمام قواعد و تقسیمات آن دو مقصد از مقاصد لغت ،ذوق و سلیقه دارد

زیرا طبیعت عربی زبانان فصیح، بر آن بوده که ،شود مالحظه می ،تسهیل و تزیین

کلمات سنگین را ـ چه در لفظ چه در معنی ـ آسان سازند و الفاظ غیر مألوف و

به ثبوت رسیده الله متنافر را به الفاظ نرم و لطیف تبدیل کنند. و از حضرت رسول

غن لیس منا من لم يت« ١»ز�نوا آلقرآن بأصوات�م« :اند است که فرموده :٢»بالقرآن

:گوید و این چیزی است که ابن جزری در اشاره به آن

هو أيضا حلية التالوةو ج

٣ألقراءةوزينة االذاء و

مان گردان و آنچه را از یها ها و اندوه غم همان و زدایندیها قرآن را شفای دل :خدایا

دانیم به ما بیاموز و نمیمان شده به یادمان آور. و هرچه را که از قرآن قرآن فراموش

تالوت قرآن را در ساعات روز و شب نصیب ما ساز.

ره مدینه منو

هجری قمری ۱۳۹۲یکم جمادی االولی سال

عبدالعزیز بن عبدالفتاح قاری

ابوداود و ابن ماجه و دارمی.از مسند احمد و سنن » قرآن را با صداهای خود زینت بخشید« -١

از صحیح بخاری.» قرآن خوش صدایی نکند از ما نیست کسیکه در خواندن« -٢

».و تجوید زبور تالوت و زینت ادای حروف و قراءت است« -٣

WWW.AEL.AF

قرآن

فرود آورده الله بر حضرت رسول باشد که جبریل قرآن کالم خدای می«

.»است

ه و راه حق را از باطل تمیز چیز را در قرآن کریم روشن ساخت خداوند همه

است. ها فرمان داده حذر داشته و به خوبیاز هر بدی بر است و ما را در آن، داده

ق � لل� دي�ه ءان قر ل ٱ ذا� إن ﴿ وم أ ٱ و�ب� ين ٱ من� مؤ ل �

ٱ ملون �ع ن ت ل� ل�ج لهم أ

ن ٩ �كب� �ر أ

ين ٱ وأ منون يؤ � �

� خرة �ٱب�م عذابا لهم ناتد أ

.]۱۰-۹اإلسراء: [﴾ ١٠ اأ

کند، و اهل ایمان را که نکوکاری همانا این قرآن به استوارترین راه هدایت می«

دهد. البته برای کسانی که به عالم دیگر ایمان میکنند به ثوابی بزرگ مژده می

.»ایم آورند عذابی دردناک آماده ساخته نمی

نزل ب ك� ﴿ل� ٱ من �اس ٱ رج �خ ك إ� ه � أ ﴾ �ور ٱ إ� ت لظ

.]۱م: یابراه[

بیرون آوری و به ها [ای کفر و نادانی] کتابی بر تو فرستادیم، تا مردم را از تاریکی«

»جهان نور رسانی

WWW.AEL.AF


﴿ � ى و�� ة ور� ىوهد ء � ل� ان � تب ب ك� ل ٱ ك علي اونز .]۸۹النحل: [﴾ لم� مس لل

قرآن را بر تو فرستادیم در حالی که بیانگر هر چیز و مسلمانان را هدایت و «

.»رحمت و مژده است

تالوت قرآن :ترین عبادات قرار داده و ما را به آن امر فرموده است خداوند تالوت قرآن را از بزرگ

ق ٱف ﴿ ما رءوا .]۲۰المزمل: [﴾ ءان قر ل ٱ من تي�

.»از قرآن بخوانید ،آن مقدار که برایتان آسان نمود« :اند فرموده الله و حضرت رسول

].صحیح مسلم[ ١»إقرؤوا ألقرآن«

دهند و همچنین حضرت از ثواب فراوانی که قراءت قرآن دارد به ما خبر میو

:فرمایند یم

.٢»أحلسنة بعرش أمثاهلارفا من كتاب اهللا فله به حسنة ومن قرأ ح«

قاري قرآناز ،کسانی که به قراءت قرآن و فهم معانی آن مشغول باشند و علوم قرآن را فراگیرند

:فرمایند الله بهترین و برترین افرادند. رسول

.]صحیح بخاری[ .٣»علمتهخ��م من تعلم ألقرآن و«

».قرآن را بخوانید« -١

کسیکه یک حرف از کتاب خدا بخواند؛ او را در مقابل آن یک، نیکی است و هر نیکی به ده، « -٢

[جامع ترمذی]. .»مانند است

.»را بیاموزد و به دیگران یاد دهد تان کسی است که قرآن بهترین« -٣

WWW.AEL.AF


دا کند و هر کس قرآن را با تجوید بخواندو بر مقداری که از و قراءت را خوب ا

در درجه ،قرآن حفظ کرده مواظبت نماید و در همه موارد استوار و ماهر باشد

:فرمایند الله رسول فرشتگان است.

.]صحیح بخاری و مسلم[ ١»ألقرآن مع ألسفرة ألكرام ألربرة ماهر يفـأل«

: فرشتگان است.»السفرة الكرام الربرة«از مقصود

اند؛ که هر بوده الله رسول رده استاولین کسی که فرمان خدای را اطاعت ک

همه خوش صداتر و و از خواندند روز سهم روزانه خود را در ثلث آخر شب می

تر بودند. خوش تالوت

حفظ قرآن ،ترین عبادات است و حافظان قرآن دوستان خاص پروردگارند حفظ قرآن از بزرگ

:اند خبر داده الله چنانکه رسول

.]سنن نسائی و ابن ماجه[ .٢»خاصتهأهل ألقرآن أهل اهللا و«

ر قیامت، قرآن حافظان را : دوستان و یاران دین او هستند. د»اهل الله«ود از مقص

:فرمایند الله شفاعت کند.رسول

.]صحیح مسلم[. ٣»أقرؤوا ألقرآن فانه يأىت يوم ألقيامة شفيعا ألصحابه«

مواظبت از حفظ و تکرار آن و با ادب و خاشع بودن هنگام :منظور از حفظ قرآن

ر از مخالفت قرآن است؛ زیرا چنانکه رسول

الله تالوت و عمل به احکام و حذ

،کنند خوانند و باکردارشان با قرآن مخالفت می : کسانی که قرآن میاند خبر داده

شود. ور می اولین کسانی هستند که آتش دوزخ به آنان شعله

».ماهر در قرآن با کاتبان بزرگوار و نکوکار (درگاه خدا) است« -١

».اهل قرآن اهل خدا و خاصان درگاه او هستند« -٢

».قرآن را بخوانید که در قیامت به شفاعت اصحاب خود آید« -٣

WWW.AEL.AF


کنند و نماز را به خوانند و به دستورات آن عمل می خداوند کسانی را که قرآن می

دهند و از امور حرام دهند و واجبات دیگر را انجام می دارند و زکات را می پا می

:فرماید و می ،است داده ثواب فراوان و فضل افزون، هگزینند، وعد دوری می

ين ٱ إن ﴿ ٱ ب ك� لون �ت � � قاموالو ٱ وأ ة لص نفقوا

ا وأ هم � رزق مم

جورهم �و�يهم ٢٩ �بور لن رة ت� جون ير وع��ية �� و�ز�دهم أ

.]۳۰-۲۹فاطر: [﴾ ٣٠ شكور �فور ۥإنه ۦ له فض من

دارند و از آنچه روزیشان و نماز را به پا می خوانند حقا، کسانیکه خدا را می«

کنند به تجارتی که هرگز نابود نشود، امیدوارند تا ایم پنهان و آشکار انفاق می کرده

های ایشان را تمام و کامل بدهد و از کرم خود افزونشان کند، زیرا او خدا پاداش

.»آمرزنده سپاسگزار است

WWW.AEL.AF

تجوید قرآن

و یارانشان ـ الله مقصود، خواندن به روش صحیحی است که حضرت رسول

ادغام و ،بر احکام قراءت محافظت کنیم عنی،ی، خواندند رضوان الله علیهم ـ می

و غنه را بجا آوریم و با روشن تلفظ کردن هر حرف از

اظهار و قلب و اخفا و مد

روشن و ،خته نسازیم و با صبر و تأملیر آممخرج مخصوص خود، آنها را با یکدیگ

ف و دقت کنیم هر گر اینکه،یشتاب بخوانیم و د بیچه خوش صداتر باشیم از تکل

جا دوری گزینیم و صدای خود را همچون لحن فاسقان، نگردانیم. کشیدن بی

:دهد را به تجوید قرآن فرمان می خداوند ما

.]۴المزمل: [﴾ �ي� تر ءان قر ل ٱ ورتل ﴿

.»و قرآن را با توجه و زیبا بخوان« :فرمایند یم و همچنین رسول الله

.١»لیس منا من لم يتغن بالقرآن«

.۱۴ر. ک. به ص -١

WWW.AEL.AF

درس اول مخارج حروف

جمع مخرج است و مقصود از آن جایی است که حرف، تلفظ » مخارج«

است. اگر شود و در حلق و زبان و لب قرار می

دارد وجوف مخرج، حروف مد

ای بیاور و حرف را ساکن خواستی مخرج حرفی را بیابی، قبل از آن حرف همزه

مخرج آن حرف است. ،گردان، هرجا صدا تمام شد

بینی صدا میان دو لب ـ أب. می :بگو ،را بشناسی» با«اگر خواستی مخرج :مثال

بین دو لب به » با«رسد. بنابراین، مخرج یاند ـ به آخر م در حالی که به هم چسبیده

هم چسبیده است.

بینی صدا بین وسط زبان و سقف دهان به بگو: أج. می» جیم«و برای یافتن مخرج

وسط زبان با نزدیک شدن به میانه سقف دهان است.» جیم«لذا مخرج ،رسد آخر می

».غین«و همچنین بینیم أغ. می: گوییم رای بدست آوردن مخرج آن می: بمثال

ر یشود پس مخرج آن اول حلق است. و نظا صدا در اول حلق از طرف زبان تمام می

ن ...یا

:ه کیفیتی که یاد شد؛ توجه کنیداکنون به تلفظ حروف از مخارج مربوط، ب

WWW.AEL.AF


جوف -1جوف، مخرج محدودی نیست بلکه همان فضای خالی و طوالنی است که از سینه

گذرد. [به شکل دهان ادامه دارد و از حلق و دهان می رونیشود و تا ب شروع می

نگاه کنید]. )۱(هشمار

سه

توان این حروف را به تنهایی تلفظ لذا نمی ،گانه است این، مخرج حروف مد

رد که دارای مخرج محدوداست تا صدا از یکرد، بلکه باید قبل از آنها حرفی قرار بگ

ادامه پ

.یدا کند]آنجا آزاد شود. [و در حرف مد

عبارت است از

:حروف مد

ا. -

الف: جا، ش

.جی، سیما قبل آن کسره (ـ) باشد: یای ساکنی که -

و، سوماقبل آن ضمه (ـ) باشد: واو ساکنی که - .ق

مقدار کشیدن این حرف برحسب سبب مد، همزه (ء) یا سکون (ـ) [که بعد از

گردد. آن واقع شود] تعیین می

حلق -2 :شود حرف به ترتیب زیر تلفظ می از حلق، شش

ه حلق -ء، شود می همزه و ها تلفظ یعنی، قسمتی که به طرف سینه است، از ت

: (أ

هء)؛ (أ

ه أ

.) ، أ

ع) :شود از وسط حلق، عین و حا تلفظ می -ع، أ

ح). ،(أ

ح، أ

(أ

)، :شود غین و خا تلفظ می یعنی، قسمت نزدیک به دهان، ،از اول حلق

غ، أ

غ

(أ

.(

خ، أ

خ

(أ

WWW.AEL.AF


زبان -3 :دشو از زبان هیجده حرف طبق تقسیم زیر، تلفظ می

). از ته زبان نزدیک به حلق، قاف تلفظ می -

، أق

ق شود: (أ

ک). تر از مخرج قاف، کاف تلفظ می از ته زبان ولی کمی بیرون -ک، أ

شود: (أ

: شود شین و یا تلفظ می هان؛ جیم واز وسط زبان با نزدیک شدن به سقف د -

ی).ی، أ

)، (أ

ش

، أ

ش

ج)، (أ

ج، أ

(أ

های پیشین از پشت زبان (یا پشت آخر زبان) با چسبیدن به بن (ته) دندان -

). :شود باال، طا و دال و تا تلفظ می

ت، أ

ت

د)، (أ

د، أ

)، (أ

ط

، أ

ط

(أ

باال، ظا و ذال های پیشین باز از پشت (آخر) زبان با چسبیدن به نوک دندان -

:شود و ثا تلفظ می

- .(

ث، أ

ث

)، (أ

ذ

، أ

ذ

)، (أ

ظ

، أ

ظ

(أ

هنگام تلفظ این سه حرف باید قسمت جلوی زبان که شامل آخر و :توجـــه

های پیشین بگذرد و ظاهر شود. نوک زبان است، از دندان

: شود تلفظ می نون های پیشین باال، از آخر زبان با چسبیدن به بن دندان -

ن).ن، أ

(أ

ی پیشین باال، بدون چسبیدن، ها از آخر زبان با نزدیک شدن به بن دندان -

ر). تلفظ می» را«ر، أ

شود: (أ

صاد و زا پیشین باال، بدون چسبیدن، ١های از نوک زبان با نزدیک شدن به دندان

:شود و سین تلفظ می

س س، أ

ز) (أ

ز، أ

ص) (أ

ص، أ

).(أ

های پیشین) بود، اما مترجم تعبیر فوق را ترجیح داد. تعبیر مؤلف (اصول ثنایا = بن دندان -١

WWW.AEL.AF


های آسیاب باال که در موازات آن از کنار (پهلوی) زبان با چسبیدن به دندان -

شود. ضاد تلفظ می ،قرار دارد

توان به سه شکل ادا کرد: [این حرف را می

ی آسیاب باالی سمت راست.ها کنار راست زبان با دندان -۱

ی آسیاب باالی سمت چپ.ها کنار چپ زبان با دندان -۲

ی آسیاب باال از دو طرف.ها دندان هر دو کنار زبان با -۳

و برای ضبط این مخرج، باید وسط زبان را پایین آوردتا هنگام چسباندن یک یا

) های آسیاب باال با سقف دهان منطبق نشود: دو کنار زبان به دندان

ض، أ

ض

.](أ

شود؛ به شرط از کنار زبان به طرف جلو، پس از مخرج ضاد، الم تلفظ می -

از آن و دو دندان پیش و دندان بعد یعنی،، ی موازی باالها به دندان چسبیدن آن

.(

ل، أ

ل

دندان نیش و دندان بعد ازآن): (أ

لب -4 :شود ار حرف به ترتیب زیر تلفظ میاز مجموع دو لب چه

از بین دو لب در صورت انطباق (به هم رسیدن) دو حرف با و میم، تلفظ -

م :شود میب)؛ (أ

ب، أ

م).(أ

، أ

و). :شود و بدون انطباق آنها، واو تلفظ میو، أ

(أ

: شود تلفظ می» فا«ی پیش باال ها از لب پایینی با چسبیدن به نوک دندان -

(

ف، أ

ف

.١(أ

:با توجه به تفصیالت گذشته؛ حروف عربی عبارتند از -١

ء، ب، ت، ث، ج، ح، خ، د، ذ، ر، ز، س، شف ص، ض، ط، ظ، ع، غ، ف، ق، ک، ت، م،

صدای ضمه کشیده، :»واو«صدای فتحه کشیده، :»الف«گانه؛ ، و، ی، و حروف مد سه ن، ه

صدای کسره کشیده.» یا«و

WWW.AEL.AF


تصویر

WWW.AEL.AF

)1تمرین (

:های زیر پاسخ دهی پس از مطالعه درس به پرسش -۱[

قاف، الف، الم، میم، نون، را، کجا است؟مخرج همزه، -أ

شود؟ های زیر چه حروفی تلفظ می از مخرج -ب

های آسیاب، بین دو لب، ته حلق. وسط حلق، کنار زبان با دندان

کنید؟ ضاد را از مخرج صحیح تلفظ می قایآیا دق -ج

در فارسی چیست؟]» آن«در عربی و تلفظ » واو«فرق بین تلفظ -د

د و یگوش کن ،اند تالوت این دو سوره که مشتمل بر همه حروفاکنون به -۲

ت کردن به متن،به مخارج حروف و چگونگی تلفظ آنها ن د:یز توجه کنیبادق

ٱ � ١ لرحيم ٱ لر�ٱ � د م � ٱ﴿ إياك ٤ �ين ٱ م يو لك � ٣ لرحيم ٱ لر�ٱ ٢ لم� � ل ٱ رب �

� ٱ دناه ٱ ٥ تع� �س �ياك بد �ع ٱ ط لص ين ٱ ط ص� ٦ تقيم مس ل � � ت عم �

ٱ �� هم علي آٱ و� هم علي ضوب مغ ل ﴾٧ ل� لض

WWW.AEL.AF


ٱ � لرحيم ٱ لر�ٱ �

ٱو ﴿ إذا �هار ٱو ١ � �غ إذا ل � كر ٱ خلق وما ٢ �� ٱو � إن ٣ ن� �

ي�م سع ا ٤ لش� م� من فأ

ق ٥ �� ٱو طي أ وصد ه ٦ � س � ٱب ۥفسني�

ا ٧ ى ي� لل مب ٨ � تغ س ٱو �ل من وأ و�ذ ه ٩ � س � ٱب ى ع� لل ۥفسني�

خرة ل� �ا �ن ١٢ هدى لل ناعلي إن ١١ تردى إذا ۥ ما� ه �ن � �غ وما ١٠ ٱو

نذر ١٣ و� �

ي �نار ت�م فأ يص � ١٤ تلظ لٮ ٱ إ� ها

يٱ ١٥ � ش � ب � كذ

ٱ وسيجنبها ١٦ وتو�يٱ ١٧ � � � ۥما� � يؤ � حد وما ١٨ ��

من ۥعنده �

ب ٱ إ� ١٩ زى � مة �ع ٱ ر�ه ه وج ء تغا� .]٢١-١ل: ی[الل﴾ ٢١ � ير ف ولسو ٢٠ �

WWW.AEL.AF

درس دوم بعضی از صفات مهم حروف

هر حرف حداقل دارای پنج صفت است که با کمک آنها فرق بین هر حرف از

:ترین آنها عبارت است از شود و مهم دیگری حاصل می

اوتشد

ت و رخ

ت

: به معنی حبس صدا است [که بر اثر برخورد مخرج، صدا به قوت آزاد شد

:کنیم تلفظ این حروف آشکارا حس میشود] این حالت را هنگام می

(

تک) (أ

ب) (أ

) (أ

ط

) (أ

ق

د) (أ

ج) (أ

(أ

اند: حروف شدت را در این مجموعه جمع کرده

(

ت بک

ط

ق

جد

(أ

ت به رخاوت

) معنی جریان صدا است؛ همچون: : بر عکس شد

لس) (أ

(أ

م)) (أ

ظ

) (أ

ث

و همچنین بقیه حروف (غیر از حروف شدت). (أ

ال

استعال و استف

[برعکس آن]؛ یعنی، استفال:یعنی،پر ساختن حرف هنگام تلفظ. استعال

:باریک ساختن حرف؛ لذا هنگام گفتن

طع) (أ

) (أ

ض

ص) (أ

) (أ

خ

؛ باید )(أ

WWW.AEL.AF


) حرف را چنان پر تلفظ کرد که زبان باال رود و هنگام تلفظ

لس) (أ

د) (أ

ح) (أ

(أ

(أ

و بقیه حروف استفال؛ باید حرف باریک شود تا زبان پایین آید. )ك

) :شود حروف استعال در این مجموعه دیده می

ظ قظ

غ

ص ض

و در بقیه (خ

حروف الفبا صفت استفال هست.

ی

ش

ف ت

ی، صفتی مخصوص شین است و مقصود از آن انتشار هوا در مخرج

تفش

)باشد. هنگامی که بگوییم: می

ششود و بینیم هوا در مخرج شین پخش می می (أ

چسبد. در نتیجه زبان به سقف دهان نمی

ررا

ک

ت

وجود دارد و مقدار آن » را«یعنی، به حرکت آوردن آخر زبان و فقط در ،تکرار

و حروف » را«نباید از یکبار حرکت تجاوز کند. این تکرار سبب حصول فرق بین

ر) :دیگر استر) (أ

(أ

صفیر

ز)هنگام تلفظس) (أ

ص) (أ

شود که شنیده می صدایی از صاد و سین و زا، (أ

و مخصوص این سه حرف است. با نامند] صدا را صفیر می[این شبیه سوت است.

گویند.» همس«صفیر یک نوع جریان هوا همراه است که آن را

لهق

ق

ل

: اضطراب و به هم آمدن حرف هنگام تلفظ است. هنگام تلفظمقصود از قلقله

د) ج) (أ

ب) (أ

) (أ

ط

) (أ

ق

) (مآب) و یا تلفظ(أ

ون) (محیط

تل

روج) (یق

خ

(أل

دید)

؛ باید صدا پس از فشار (روی مخرج) حرکت سبکی از خود نشان دهد به (ش

شرط اینکه به حرکت کامل تبدیل نشود تا سبب از بین رفتن سکون حرف، نگردد.

ب جد). :بینیم حروف قلقله را در این مجموعه می

ط (ق

WWW.AEL.AF


نه

غ

شود. میم و نون شنیده می : صدایی است ـ به مقدار دو حرکت ـ که ازنهغ

ا). :مخرج غنه خیشوم است؛ مثال من) (أ

(أ

:موارد وجود غنه پنج است

و » میم«و » نون«و » یا«در 1هنگام ادغام کردن نون ساکن و تنوین -1هنگام اخفا کردن نون ساکن و تنوین درپانزده حرف (چنانکه خواهد -2

).51-50 :آمد، ص ».با«ساکن در هنگام اخفا کردن میم -3 هنگام ادغام کردن میم ساکن در میم. -4 .٢هنگام تشدید (ـ) داشتن نون و میم -۵

:در عربی برای ضبط حروف، چهار عالمت وجود دارد -١

زیر (ـ). :کسره -۲ زبر (ـ). :فتحه -۱

سکون (ـ). -۴ پیش (ـ). :ضمه -۳

شود، شود اما نوشته نمی میو تنوین عبارت از نون ساکنی است که در لفظ به آخر اسم افزوده

گاه بر حرفی عالمت سکون (ـــ). و هر :کنند اشاره می های مذکور بدان و با تکرار عالمت

کند که دو می باشد، آن را ساکن گویند (ن نـ، م مـ). و هر جا عالمت تشدید (ـ) باشد داللت

اند. حرف در یکدیگر فرو برده شده

ورد صفات به کتاب قواعد تجدید رجوع کنید.برای اطالع بیشتر در م -٢

WWW.AEL.AF

فرق بین بعضی حروف شبیه به هم

» ز«و » ذ«فرق

شود، اما های پیشین باال تلفظ می -دندان از پشت زبان با چسبیدن به نوک ،ذال

لذا هنگام تلفظ ،باشد های مذکور می مخرج زا، نوک زبان با نزدیک شدن به دندان

:گوییم نه. می ذال باید آخر زبان بیرون آید، اما در زا،

ذین) (زعمتم).له) (أ

زرعون

م) (ت

ک

رؤ

ز) (یذ

) (أ

ذ

(أ

) و صدای آن را ۳۳است (چنانکه گذشت، ص و زا، دارای صفت صفیر

ز) :شنویم اگر بگوییم می (أ

»س«و » ث«فرق

دارند که ذال و زا، با یکدیگر داشتند، زیرا همان فرقی را گریکدیبا » سین«و » ثا«

:شود و صفت صفیر دارد سین از مخرج زا، تلفظ می

ل) (سأ

ل

س) (وأسأ

)؛ در (أ

و رخاوت در آن واضح ١شود و صفت همس ل تلفظ میحالی که ثا از مخرج ذا

تم). :استل

اق

(أث

همس به معنی صدای آهسته و زیرلبی است و در تجوید عبارت از ضعف صدا بر اثر جریان -١

( :نفس و عدم حبس آن است و حروف آن عبارتند از

تص سک

خ

ه ش

حث

).ف

WWW.AEL.AF


»ج«و » ش«فرق

در صفت شوند و تفاوت بین آنها شین و جیم هر دو از وسط زبان تلفظ می

در جیم است. ١همس در شین و صفت جهر

یعنی، هنگام تلفظ آن، هوا ،و همچنین صفت تفشی از خصوصیات شین است

اجازه چسبد، بلکه شود؛ لذا وسط زبان به سقف دهان نمی در وسط زبان پخش می

یاء) :دهد هوا بگذرد و منتشر شود می

شیاء) (أ

ش

. در جیم، صفت شدت وجود (أ

،شود و این حالت، در جیم واضح است یعنی، هنگام تلفظ آن هوا حبس می ،دارد

جرموا)( :گوییم می وقتیج) (أ

.أ

»ظ«و » ض«فرق

شود و باال، تلفظ میهای پیشین ظا، از پشت آخر زبان با چسبیدن به نوک دندان

آید، اما مخرج ضاد، کنار زبان با چسبیدن به آخر زبان بیرون می ،در این حالت

:لذا مخرج ظا از مخرج ضاد دور است ،های آسیاب باال موازی است دندان

ل) (أ

ظ

م (أ

ل

هیر) (ظ

م) (ظ

ل

ظ

ظلمین) (أ

).ك

بون). ر

) (یض

ل

ض) أ

ین) (یضل

آل

ألض

) (وال

ض

(أ

و همچنین صاد، دارای صفت استطالت است برخالف ظا. استطالت ـ که

مخصوص ضاد است ـ عبارت از امتداد فشار روی صدا در تمام مخرج است؛

گیرد. تمام کنار زبان را فرا میهنگام تلفظ ضاد، صدا، یعنی،

. جهر ضد جهر عبارت از قوی و بلند بودن صدا بر اثر حبس نفس در مخرج حرف است -١

باشد. بقیه حروف الفبا بعد از حروف همس می همس است و حروف آن،

WWW.AEL.AF

)2تمرین (

:ی زیر را پاسخ دهیدها ) پرسش۲پس از مطالعه درس ( -۱[

دهند؟ ها چه کارهایی را انجام می صفت -أ

حروفی را که از صفت رخاوت برخوردارند، نام ببرید. -ب

ت، ح، خ، ص، ط، :کنید های حروف زیر را تعیین صفت ،با کمک درس -ج

غ، ق، ر، ن.

:) تفاوت حروف زیر رادر گروه خود، بگویید۲) و (۱های ( با استفاده از درس -د

.]»غ«و » ق«، »ع«و » ء«، »ت«و » ط«، »س«و » ز«

هایی که حروف را از چون همه صفت ،ها توجه کنید به تالوت این سوره -۲

ت درمتن، به حروف توجه کن موجود است ها دهند در آن یکدیگر تمیز می د:یو بادق


ٱو ﴿ ما وج ل ٱ ذات ء لس ٱ م و � ٱو ١ � قتل ٣ هو� ومش وشاهد ٢ عود مو لص

ٱ ب � أ

ٱ ذات �ار ٱ ٤ دود خ � وهم ٦ �عود هاعلي هم إذ ٥ وقود ل ما �

علون �ف ٱب وما ٧ شهود من� مؤ ل هم من �قموا ن إ�

يؤ أ منوا ٱب عز�ز ل ٱ �

يٱ ٨ ميد � ٱ � ٱ ك مل ۥ� � لس ٱو ت � ٱو ض� �� ٩ شهيد ء � � �

WWW.AEL.AF


ين ٱ إن � ٱ �تنوا ٱو من� مؤ ل لم �م ت م� مؤ ل ولهم جهنم عذاب فلهم �تو�واين ٱ إن ١٠ ر�ق � ٱ عذاب � ءامنوا ٱ وعملوا لهم ت ل� ل� من ري� ت ج�

ٱ تها� � ن � ر هو ۥإنه ١٢ لشديد ر�ك ش �ط إن ١١ كب� ل ٱ ز فو ل ٱ لك �

ٱ غفور ل ٱ وهو ١٣ و�عيد دئ �ب ٱ ش عر ل ٱ ذو ١٤ ودود ل ال ١٥ مجيد ل ير�د لما �ع هل ١٦ تٮ

ين ٱ بل ١٨ و�مود ن عو فر ١٧ نود � ٱ حديث ك � � � �فروا

ٱو ١٩ ذيب ت� من � ي� �همورا يد ءان قر هو بل ٢٠ � ح لو � ٢١ � .]٢٢-١البروج: [﴾ ٢٢ فوظ �


ٱو ﴿ ما ارق ٱو ء لس ١ لط د وما أ ارق ٱ ما ك رٮ � إن ٣ �اقب ٱ م �ج ٱ ٢ لط

ا س �ف م من خلق ٥ خلق مم ن �� ٱ ينظر فل ٤ حافظ هاعلي ل ا ٦ دافق ء مل ٱ �� من رج � ٱو ب لص ا ۥإنه ٧ �ب ل� ٱ � �ب م يو ٨ لقادر ۦعه رج � ا �ر ل�� من ۥ� �ما ٩ ٱو ١٠ نا� و� قو ما ٱو ١١ ع لرج ٱ ذات ء لس

د ٱ ذات ض �� ع لص

هو وما ١٣ ل فص ل لقو ۥإنه ١٢ ٱب �يد ١٥ اد كي ي�يدون إ�هم ١٤ ل هز ل

وأ

ل ٱ �مهل ١٦ اد كي م فر�ن � .]١٧-١[الطارق: ﴾ ١٧ �د رو� هم هل أ

WWW.AEL.AF

درس سوم احکام بعضی از حروف

:نون ساکن و تنوین :الف

، لن : (ممکن است در حرف آید ،نون ساکن ، إن ن ، : (و در اسم) م ند ع

بياء ، أأل ن باء وا: (و در فعل) أأل ن تظر ، أن ن نأو ، ي نتم ).ك

شود و فقط در شود اما نوشته نمی نون ساکن زایدی است که تلفظ می و تنوین،

ق ( :آید اسم می اس ا، غ اج و ، أز د ، أح ور ف ، غ يز ز ...). ع

ن نتم لن إن م ن ك نأو وا ي تظر باء أن يا أأل ن بياء د ن ام أأل ن نع أأل

ور ف ور (غ ف ) غ ن يز ز يز (ع ز ند ع اع اج و ) أز ن د د (أح ) أح اج ن و ) (أز ن

( اللن ال (أغ ال الئك أغ ة (م الئك )م ن ق اس ق (غ اس ) غ ) تن ن د اس د (ح اس ح

( ن رس (خ رس خ

WWW.AEL.AF


:نون ساکن و تنوین چهار حکم دارند

هار -۱

ام -۲ اظ

ب -۳ادغل

فا. -۴ق

اخ

اظهار :اوال

مقصود از اظهار، روشن تلفظ کردن نون است؛ بدون آنکه غنه داده شود.

:پیوندد این حالت، درشش حرف به وقوع می

همزه، ها، عین، حا، غین، خا.

:های اظهار مثال

های نون ساکن: مثال -أ

ن من ام ن م ت د ر أ ن إ یط ع أ ن م ء نئو ي

ی د ن ه اد اهللا م ن ه لک م ن ه ر م أألهن

تم لم ل إن ع م ن ع لق م ن ع ت م م أنع

ل ن مح ک م آج ن ح كيم فم ن ح نون م نح ت

ل ن غ لني م س ن غ م م ك ري ن غ ون م ينغض فس

ی ش ن خ إن م تم ف ف خ ري ن خ ة م نق نخ ألـم

WWW.AEL.AF


های تنوین مثال -ب

ادغام :ثانیا

مقصود از ادغام، فرو بردن نون ساکن و تنوین در حرف بعدی است به شکلی که

تلفظ نشود؛ بلکه حرف بعدی با تشدید (ـ) گفته شود. نون، اصال

ون) زمانی است که بعد از آن ،وقوع این حالتها یکی از حروف ششگانه (یرمل

یا، را، میم، الم، واو، نون. :باشد؛ یعنی

:بر دو نوع استاین ادغام

یا، واو، میم، نون. :ادغام با غنه؛ در چهار حرف -

الم، را. :ادغام بدون غنه؛ در دو حرف -

:مثال

ل ( م ع ن ي ل ( :گوییم ) را در صورت ادغام میم م يع ).م

د ( ل ن و د ( :گوییم ) را در صورت ادغام میم ل و ).م

و ( أن ل و ( :گوییم می) را در صورت ادغام و أل ).و

افا ف نت أل ا و ج يئا إد لت ش م أج و ألی ي

اد م ه ل قو ی لك الم ه ار س ف ه ر ج

ليم ع ع اس الية و نة ع ظيام فی ج را ع أج

كيم يز ح ز ية ع ام ة نارا ح ارض ة ح رت جت

ور ف ب غ نون و ر مم ري ر غ ا أج ذ ه ري ان غ رء بق

بري طيف خ ة ل ي او ل خ ا نخ ا فيه الد ا خ نار

WWW.AEL.AF


ه ( ر اي ري ه ( :گوییم ) را در صورت ادغام میخ ر ي ري ).خ

وف ( ر ع ل م و ل ( :گوییم ) را در صورت ادغام میق و وف م ـق ر ).ع

های ادغام توجه کنید: اکنون به مثال

های نون ساکن مثال -أ

مثال های تنوین -ب

ونوا ك آء إن ي ن يش ل م م ع ن ي ر لن م د ق ي

اق ن و نا م د ج ن و د م ل ن و ة م ث ر ن و م

ال ن م د م س ن م ت م لك ا م ن م لک فم ن م م

ير ن نذ أ م يد إن نش ر ا ملن ن له خ لن ند

*** نه د ن ل ون و أن لو أن لن م لم ع لكن الي و

ن م م هب نی ر تغ اه أس ء ] أن ر م هب ن ر ول [ع س ن ر م

ه ر ا ي ري ئذ خ م و وه ي ج ی و و أبق ري د خ ل ا و الد و م و و

ة ر طه فا م ح وف ص ر ع ل م و د ق ال نم ة ك م ئذ ناع م و ي

*** بدا ماال ة ل ة ملز ز يم مه ح ور ر ف ية غ اض ة ر يش ع

م] أن رءاه أستغنی من رهبم من رسول [عن رهب

WWW.AEL.AF

قاعده شناسایی دو حرف همانند و همجنس و نزدیک به هم

یکی از چهار حالت زیر را ،هر دو حرف از حروف عربی که با هم جمع شوند

:نسبت به یکدیگر دارند

هر دو متماثـل (مثل همند). -

متجانس (با یکدیگر همجسند). : : -

متقارب (به هم نزدیکند). : : -

متباعد(از هم دورند). : : -

هرگاه دو حرف در مخرج و صفت متفق باشند، متماثل (همانند) خواهند بود؛

:، الم و الم. مثالهمچون: با و با، میم و میم

ل ن م م م ) (و ك م ألك ب بكتابی) (قل ألأس ه )ك (أذمختلف باشند؛ متجانس (همجنس) ،و هرگاه در مخرج، متفق و در صفت

:خواهند بود؛ همچون: تا و طا، قاف و کاف، ثا و ذال. مثال

).ك ل ذ ث ه ل ) (ي م ك ق ل خ ) (ن ة ف ئ آط ت ن م ا (ف حکم دو نوع متماثل و متجانس ادغام است.

WWW.AEL.AF


و هرگاه در مخرج به هم نزدیک و در صفت مختلف باشند، متقارب (نزدیک به

هم) خواهند بود.

در این نوع، عدم ادغام است، مگر در بعضی موارد. مثل ادغام ،اصل در حفص

: دغام الم در را. مثل حروف متقاربا ،نون ساکن در میم و واو

د )(ق م تيه أ ) (إذ ت م آء ه د ج ق ع اهللا) (و ل م سشرط ادغام در حفص ساکن بودن حرف اولی است، اما در صورت حرکت

کنند و آن را ادغام کبیر چه، دیگران ادغام می؛ اگرشود داشتن آن، ادغام نمی

:مثل گویند؛ می

).آء ش ي ن م ب ذ ع ) (ي ك ل م يم ح لر ) (أ م ك ك ل (س

(از هم دور) خواهند متباعد[و هرگاه مخرج دو حرف از یکدیگر دور باشد؛

وا) :با و الم، نون و ها، عین و فا.مثال :بود. مثال ف ع ) (ت ر لی) (أألهن .](قل ب

WWW.AEL.AF

)3تمرین (

:های زیر را پاسخ دهید پرسش ،پس از مطالعه درس -۱[

رق تنوین و نون ساکن چیست؟ف -أ

برای اظهار نون ساکن و تنوین هر کدام دو مثال بزنید. -ب

اظهار و ادغام را تعریف کنید. -ج

هایی است؟ مثال بزنید. ادغام بدون غنه در چه حرف -د

شوند؟ دو حرف متماثل و متجانس به چه شرطی ادغام می - ه

:هر کدام را تعیین کنیددغام است، های زیر برای اظهار و ا مثال -و

، م يه ل لظ ع اغ ا، و ري ا خ اج و ، أز م الك و د ، ع اب أليم، أن لن ذ ، ع م أتيه انت ت ك

اب ذ ن ع ، م ل خ د ، أن ي لوم ع ق م وا، ح لم ظ .]إذ

یر آنها ی باشید که زیها اکنون، با گوش کردن به تالوت این سوره متوجه مکان -۲

:ستخط کشیده شده ا

WWW.AEL.AF



�سبح ﴿ � ٱ � ما � لس ٱ � وما ت � ٱ � ض� �� وهو د م � ٱ و� ك مل ل �

يٱ هو ١ قدير ء � � ؤ ومن�م �فر فمن�م خلق�م � ٱو من م بما �� ٱ خلق ٢ بص� ملون �ع لس ٱو ت �

ض �� ر�م ق � ٱب ح وصو

صور�م سن فأ

ٱ ه �� ٱ � ما لم �ع ٣ مص� ل لس ٱو ت �ون ما لم و�ع ض �� وما ��

ٱو لنون �ع � دور ٱ بذات عليم لم ٤ لص�

ت�م يأ ين ٱ �بؤا � من �فروا

ل �ب م و�ال فذاقوا�م عذاب ولهم رهم أ

٥ أ نه لك �

�نت ۥب�

رسلهم �يهم تأ

�قالو ت ي� � ٱب �� ا دو�نا�ه � ف�فروا ٱ � تغ س ٱو وتولوا ٱو � �يد غ� �

ين ٱ ز�م ٦ �فرو � ن ا �ب لن أ بما �نبؤن �م ع� �ب ور� ب� قل عثوا

تم عمل ٱ � لك و� � ٧ �س� � امنوا ٱب ي ٱ �ور ٱو ۦورسو� � نز� � أ ا

ٱو ع� م � ٱ م �و مع�م � م يو ٨ خب� ملون �ع بما � ومن �غابن� ٱ م يو لك � من يؤ ٱب ه خل و�د ۦاته س� ه �ن ي�فر الح � مل و�ع � من ري� ت ج� ٱ تها�

�ين � ر � ن � بد �يها

� � ين ٱو ٩ عظيم ل ٱ ز فو ل ٱ لك � � �فروا

بوا � � و�ذ و� تناص �ك أ

�ين � �ار ٱ ب � أ ٱ س و�ئ �يها ١٠ مص� ل ما

صاب صيبة من أ ٱ ن �إذ إ� م من يؤ ومن � ٱب ٱو ۥ به قل د �ه � ب�ل �

١١ عليم ء � طيعوا ٱ وأ � طيعوا

ٱ وأ فإن لرسول ما تم تو� فإ� رسو�ا �

ٱ غ � � ٱ ٱ ١٢ مب� ل ٱ و� هو إ� ه إ� � � فل � ٱ يتو� ها� ١٣ منون مؤ ل ��

ين ٱ ءامنو � ز من إن او ج�م � أ

وأ �ع �ن ذروهم ح ٱف ل�م �عدو د�م � فوا

وتص و�غ فحوا ٱ فإن فروا ١٤ رحيم �فور � م إ�ما أ و ل�م �

فت د�م � وأ نة

ٱو ج ۥ عنده � ٱف ١٥ عظيم ر أ قوا ٱ � س ٱو تم تطع س ٱ ما � معوا طيعوا

وأ نفقوا

وأ

WWW.AEL.AF


نفس�م �خ� و� ۦسه �ف شح يوق ومن �

ٱ هم �ك فأ إن ١٦ لحون مف ل

�ق ٱ رضوا ٱو ل�م فر و�غ ل�م ه عف ي� احسن ضاقر � ١٧ حليم شكور �� ٱو ب غي ل ٱ لم � لش .]١٨-١التغابن: [﴾ ١٨ كيم � ٱ عز�ز ل ٱ دة

WWW.AEL.AF

درس چهارم احکام بعضی از حروف

قلب و اخفا :بقیه احکام نون ساکن و تنوین

قلب :ثالثا

مقصود از قلب، تبدیل کردن نون ساکن به میم است و این میم در حرف بعدی

شود. همراه با غنه اخفا می

صورت می» با «این حالت فقط نزد :پذیرد؛مثال

ل ( ن بخ ل ( :گوییم را می )م بخ .)مم

ري ( يع بص م ري ( :گوییم را می س بص م يع م .)س

به ( طر نف به ( :گوییم را می )م م طر نف .)ميج ( ج هب و يج ( :گوییم را می )ز به مج و .)ز

يم ( بنم آء ش يم ( :گوییم را می )م بنم آئم ش .)م

بأک ( ن بأ ( :گوییم را می )أ .)ك أم

WWW.AEL.AF


:رابعا

ف

ااخ

فا

تنوین در حرف بعدی است به ، پنهان ساختن نون ساکن و مقصود از اخ

ه. ،ای بین اظهار و ادغام باشد شکلی که در درجه ن

به شرط محافظت بر غ

، قرار نون ساکن و تنوین، یکی از بقیه حروف الفبازمانی است که بعد از ،این حالت

بینیم: و آنها را در اول کلمات این بیت می باشند می بگیرد که این حروف، پانزده حرف

ف ام ص س ص قد خ اد ش م ج نا ك اث ذ

ع ظال ی ض ق د فی ت يبا ز م ط ١ام ـد

:ی اخفا توجه کنیدها اکنون به مثال

:ی نون ساکنها مثال -أ

-۱۰د -۹س -۸ق -۷ش -۶ج -۵ک -۴ث -۳ذ -۲ص -۱ :مقصود این حروف است -١

ظ. -۱۵ض -۱۴ت -۱۳ف -۱۲ز -۱۱ط

م الهت ن ص ال ع لص ن ص م م ك نرص ا ي ور نص م

ب ه ن ذ ی م ا ألذ ن ذ ر م نذ م

ن لت م ق ة ث ر ن ثم ا م نثور أألنثی م

ان ن ك ن كتاب م ون م نكر ثون م نك ي

د اه ن ج م و م ك آء بيال إن ج نج م ز ئك أنج

ن رش آء م ه ملن ش آء أنرش إنش

بل ن ق م م لوك ات إن ق لب ف نق أو أنقص ي

ون يك ] أن س م ه ر ح ن س خ [م نس م ن ئك نس ن

ن دون م م تك و ع ند أن د ا ع اد أند

يبات ن ط إن طبن م م ف ك وا ل لق ون أنط نطق ت

WWW.AEL.AF


ی تنوینها مثال -ب

ا رص حيا رص طاع ثم ظل ذی ثالث ر ا م ام اتبني كر ك

ا با مج دا ح اه وال ش س ة ر يم تب ق م ك أهل ج س و ف

ا ك ا د ك ا د ور ا طه اب كية رش ا ز س ا نف ا فيه الد خ

ی ز ة جت م ی نع يز ة ض م ليال قس ظال ظ

قوم ن ز تم م م ع يل إن ز نز نا ت ل ز أن

ن فئة إن م ا ف فآءو كني نف ون م ق نف ي

ن تاب ا م و ل تو نتم و إن ت تم ك أن

يع ن رض ل م ن ض ود م نض م ن رض م

ري ن ظه لم م ن ظ نی م ر أنظر أنظ ف

WWW.AEL.AF

)4تمرین (

:های زیر پاسخ دهید به پرسش -۱[

پذیرد؟ قلب را تعریف کنید و بگویید در چه حالتی صورت می -أ

گیرد؟ چند عمل انجام می ،در حالت قلب -ب

اخفا چیست؟ در چند حرف است؟ نام ببرید. -ج

نا ... الخ «بیت -د اث ف ذ د.]یرا به خاطر بسپار» ص

باشید که قلب و ییها این سوره گوش کنید و متوجه مکان اکنون، به تالوت -۲

زیر آنها، خط کشیده شده است.، اخفا صورت گرفته


ها� ﴿ � �رم لم �� ٱ � حل ما

ٱ أ ز ضات مر ت� تب لك �

ٱو جك � أ �

ٱ فرض قد ١ رحيم �فور ي �لة ل�م � ٱو ن�م � � مو � وهو �م لٮ

� �ذ ٢ كيم � ٱ عليم ل ٱز ض �ع إ� �� ٱ أ

ا احديث ۦجه � أ ت فلم

ۦبه �بأ

ظ ٱ هره وأ ع ۥضه �ع عرف ه علي �

ا ض� �ع �ن رض وأ ها فلم

قالت ۦبه �بأ

WWW.AEL.AF


� من ك أ

� قال ذ� � بأ

إن ٣ ب� � ٱ عليم ل ٱ �بأ ٱ إ� �تو�ا صغت �قد �

ٱ فإن ه علي هرات� �ن قلو��ما مو هو � ٱ لح و� �ل وج� ه لٮ من� مؤ ل ٱو د �ع �كة م� ل ن طلق�ن إن ۥ ر�ه ع� ٤ ظه� لك �

ز ۥ د� �ب أ

جا� أ

ؤ ت ل� مس من�ن �خ� ت م� م ت �� ت ن� � � ت �ي� ت �� ت ب�ب ها� ٥ ��ار و� �

ين ٱ � � قو ءامنوا نفس�م ا

ه أ

�اس ٱ وقودها �نار لي�م وأ

ٱ صون �ع � شداد غ�ظ �كة م� هاعلي جارة � ٱو � مرهم ما ما علون و�ف أ

ها� ٦ مرون يؤ �ين ٱ � � �ع � �فروا و � ٱ تذروا كنتم ما ن زو � إ�ما م

ها� ٧ ملون �ع �ين ٱ � � تو�و ءامنوا ٱ إ� ا ن ر��م ع� نصوحا �ة تو �

أ

خل�م و�د ات�م س� عن�م ي�فر ٱ تها� من ري� ت ج� � م يو ر � ن �

ٱ زي� ين ٱو �� ٱ � � ي �� س نورهم ۥ معه ءامنواي ديهم �

نهم � و��

�قولون ت ر�نا فر غ ٱو نورنا �ا مم � إنك �ا ها� ٨ قدير ء � � � �

�� ٱ �

ار ل ٱ هد � ٱو كف هم علي لظ غ ٱو فق� م� ل ومأ ٱ س و�ئ جهنم هم وٮ ٩ مص� ل

ٱ �ب ين مث� � ل� ت م ٱ �فروات م ٱو نوح رأ

ن دي �ب ت � ��تا لوط� رأ

ٱ من هما�ن نيا�غ فلم فخا�تاهما لح� � عبادنا من خ� د ٱ و�يل ا ش� � ٱ مع �ار ٱ ٱ و�ب ١٠ خل� ل� ين مث� � ل� ت م ٱ ءامنوا

قالت إذ ن عو فر رأ

م قو ل ٱ من و�� ۦو�مله ن عو فر من و�� نة � ٱ � ات بي عندك � ن ب ٱ رب ٱ ح ل� ٱ ن � عم نت � ٱ �م ومر ١١ لم� ل�

وحنا من �يه نا�نفخ جهافر صنت أ ر

قت .]١٢-١م: یالتحر[﴾ ١٢ نت� � ل ٱ من و�نت ۦو�تبه ر�ها ت ب�ل� وصد

WWW.AEL.AF

درس پنجم

احکام بعضی از حروف

میم ساکن :ب

آید؛ گاهی در حرف می ،کنیم که میم ساکن با توجه به کلمات باال، مالحظه می

ا(و گاهی در اسم؛ مثل )أم (مثل ر نا() أم م ) (أم و گاهی در فعل؛ مثل )ه

ون ( ش لی( )يم ق ) (أم ح م ح أهللا) (ي ).يمون (ممکن است در وسط کلمه باشد؛ مثل ش ا) (يم ر یا در آخر کلمه؛ مثل )أم

م ( تم ) (ه ).أن

م أم تم إنك ح أهللا أن م ق ي ح م ا ي ر أم

م ون ه ش م م ي ه آء ع م أم لی هل نا أم أم

WWW.AEL.AF


:حکم داردمیم ساکن سه

اظهار -۳اخفا -۲ادغام -۱

ادغام :اوال

ن (شود؛ مثل فقط در میم ادغام می میم ساکن، ن ) (أم م م م نه م ن ) (و م م ) ك

ة ( ر ف غ م م .)هل

اخفا :ثانیا

:شود؛ مثال اخفا می» با«میم ساکن فقط در

ون ( ز ار م ب ط ) (ه م باس به ل م إن ) (ك م هب هب .)ر

اظهار :ثالثا

شود و میم ساکن در بقیه حروف الفبا که بیست و شش حرف هستند؛ اظهار می

:ی آن به ترتیب زیر استها مثال

نتم ون أم أم رت م م ثالثة ي ك ار نت فی د م ج أن هل

بتم س وا أم ح لق د هللا أم خ م ة أحل م ذل ه ق ه ر ت

ا ر ا أم ز م ون ر س ون مت ش م ي

مطرنا وأمضوا هم صاغرون و هم ظلمون وأ

م ه آء ع ف أم ر م غ ا هل م فيه ه بع و م ت أم قو

انوا م ك م إهن ون أم هل م نآئم ون و ه د ه م ي

ات و ون اأم ر ك ذ لهم ي ع ل

WWW.AEL.AF


میم و نون تشدیددار :ج

د (تشدیددار)، گاهی مشاهده می ،با توجه به کلمات باال

کنیم که میم و نون مشد

نا(مثل در اسم؛ و گاهی )ثم ) (إن (مثل آیند؛ می در حرف از ) (ألناس ) (م و )مه

م ) (تظنون (مثل گاهی در فعل؛ ناه ر م .)د

شوند؛ مثال: گاه در وسط کلمه دیده می -

م ( ناه ر م ) (د از ) (مه نة ) (أجل ) (ألناس نون ).تظ

:یا در آخر کلمه؛ مثال -

ن ) (إن ( م ) (ألقطع .)ثم ) (ه

د ـ در هر جا واقع شوند ـ به مقدار دو حرکت

شوند. غنه داده می ،نون و میم مشد

نا إن م م نون إنك ن تظ نة ألقطع أجل

نة نم ألنار ألناس أجل ه ج

ا ا أم إم از ثم ملا ف مه

م ناه ر م ر د م ت تد م مه ه

WWW.AEL.AF

)5تمرین (

:معلومات خود را آزمایش کنید -۱[

چند حکم دارد؟ برای هر کدام دو مثال بزنید. ،میم ساکن -أ

های زیر را تعیین کنید که برای چه موردی است؟ هر کدام از مثال -ب

ل ع م ه و ی، ط ع أ ن ا م م أ ، ف ام ن ، إ ن م ؤ م م ك ن م ، و ت ن ي ب ال ب م ه ل س وا، ر وب ت ي ی، مل

.ر ك لذ وا أ ع م ا س ، مل ر ذ ن أ ، ف ن م م ، ه ن ك ق ل ط مقدار غنه،چقدر است؟ -ج

د در اول کلمه باشند؟ چرا؟.] -د

آیا ممکن است نون و میم مشد

یی که زیر آنها خط اکنون، به تالوت این سوره گوش کنید و با توجه به جاها -۲

د: ینون تشدیددار را نشان دهمیم ساکن و میم و ،کشیده شده است


ل ﴿ سأ لل ١ واقع بعذاب �ل سا ٱ من ٢ دافع ۥ� س لي فر�ن � ذي �

ٱ ٱ رج �ع ٣ معارج ل وح ٱو �كة م� ل ل س� � ۥداره مق �ن � يو � ه إ� لر ف �

WWW.AEL.AF


٦ ابعيد ۥنه يرو إ�هم ٥ �ي� �ص� � ص ٱف ٤ سنة م يو ٧ اقر�ب ه ونرٮ ٱ ت�ون ما ٱك ء لس �يم ل �� و� ٩ ن عه ل ٱك بال � ٱ وت�ون ٨ ل مه ل

و�هم ١٠ ا�يم ٱ يود �ب� ١١ ببنيه م�ذ يو عذاب من تدي�ف لو رم مج لخيه ۦحبته و�

ٱ � ومن ١٣ و�ه � ل� ٱ وفصيلته ١٢ وأ

�م ا�يع ض ��

١٤ ينجيه ها � اعة ١٥ لظي إ� وى نز تد ١٦ للش د من عوا بر أ ١٧ وتو�

و و�ع ه إذا ١٩ هلو� خلق ن �� ٱ إن ۞ ١٨ � فأ ٱ مس �ذا ٢٠ جزو� ل�

ه ٱ إ� ٢١ منو� � � ٱ مس ين ٱ ٢٢ مصل� ل هم � ص�تهم � ٢٣ �مون داين ٱو م � �

أ ع حق لهم � ٢٤ لوم م ا ٱو �ل للس ين ٱو ٢٥ روم مح ل قون � م �يو يصد

ين ٱو ٢٦ �ين ٱ ش ر�هم عذاب من هم � �� ر�هم عذاب إن ٢٧ فقون م ين ٱو ٢٨ مون مأ إ� ٢٩ فظون � لفروجهم هم � ز �

و جهم � أ

ملكت ما أ

ي ت� � ٱ �من ٣٠ ملوم� �� فإ�هم نهم � � ء ورا و� لك �

عادون ل ٱ هم �ك فأ

ين ٱو ٣١ � هم �ين ٱو ٣٢ عون � دهم و�ه تهم � � تهم � �ش� هم � ٣٣ �مون قا

ين ٱو هم � و� ٣٤ �افظون ص�تهم � � �ك أ ك ت ج� �مال ٣٥ رمون م

ين ٱ � مال ٱ وعن م� � ٱ عن ٣٦ طع� مه قبلك �فروا �ط ٣٧ عز�ن لش مع �

ن هم من ري م ٱ � ٣٨ نعي� جنة خل يد أ ا هم� خلق إنا � ٣٩ لمون �ع مم

ق ف� ٱ برب سم أ ٱو رق م� ل ٤٠ درون ل� إنا رب م� ل ن �

ل أ بد هم من �خ� �

هم فذر ٤١ بو�� بمس ن � وما و�ل �وضوا عبوا ح� ي� يٱ مهم يو قوا � ٱ من رجون � م يو ٤٢ يوعدون

ا� داث ج � �هم �

٤٣ يوفضون نصب إ� ك�

ب شعة � هقهم تر رهم � � ذلة يٱ م و � ٱ لك � � المعارج: [﴾ ٤٤ يوعدون �نوا

٤٤-١[.

WWW.AEL.AF

درس ششم

احکام بعضی از حروف

»را« :د :دو حالت دارد» را«

ممکن است متحرک به ضمه (ر) یا به فتحه (ر) یا به کسره (ر) باشد. -۱

ممکن است ساکن پس از ضمه (...ر) یا پس از فتحه (...ر) یا پس از کسره -۲

(...ر) باشد.

کلمه یا وسط یا آخر آن، قرار داشته باشد. ١ممکن است در اولها، در همه این حالت

،در صورتی که، مفتوح یا مضموم یا ساکن بعد از فتحه یا بعد از ضمه باشند

شود. چه اول کلمه چه وسط و چه آخر آن، قرار بگیرد. می ٢تفخیم

ت ی»را«مقصود از وقوع -١

فخیم ساکن در اول کلمه؛ وقوع آن بعد از همزه وصل است که کامال

م أرجع «، »رب أرجعون « :شود مثل میم أرجعوا» «ث

ک

».ل

غلیظ و کلفت ساختن که باید در تلفظ حرف تفخیم، زبان باال برود تا فضای ،تفخیم؛ یعنی -٢

دهان از صدا پر بشود و ترقیق برعکس تفخیم است.

WWW.AEL.AF


WWW.AEL.AF


ترقیق ،سط و چه آخر کلمهچه در اول، چه و ،مکسور باشد» را«در صورتی که،

شود. می

ی ساکن باشد نیز، ترقیق »یا«یا بعد از ١اصلی هو هرگاه ساکن بعد از کسر

شود؛ مثال: می

الم : ه

م ) (أهللا (ی جاللهدر لفظ ،الم باشد؛ تفخیم اگر ما قبل آن فتحه یا ضمه )ألله

:ی زیر توجه کنیدها شود. به مثال شود و اگر ما قبل آن کسره باشد؛ ترقیق می می

شود؛ مثل نباشد وگرنه، تفخیم مین به شرطی است که بعد از را حرفی از حروف استعال یا -١

برای تفصیل بیشتر به کتاب قواعد تجوید رجوع کنید.». المرصاد«

وا ق ز ، ر بام ا ر ب ر ، ع غ ر نف نا س ل ري أهنم ني و و م ر أملج رش نح

يم ح ، ر وف ء وا ر ج ر ، خ ه ن و ر ر ي ف ، و غ رب ص

ی ج ، تر قون ز ر ان، ي ء ر ق ، و أنظر أل ر ج فأه

ی ض ر ، م ض ، أألر ش ر ع ر أل نه ، فال ت ر ه ق فال ت

قا ز ، ر ال ج ون ر يد ، تر يب ر ق رش يال ع ر و ل ج ف أل و

ة ب ر ، أإل ة ب ر ، م ن و ع ر فر تد ق ، م ، نارص كر د م

ير ، قد ، يس ير ري ، خ ري ، ألس ألطري

ع اهللا قال اهللا م آء س اهللا ش

ل س ع اهللا الر م م جي و الله ال ل اهللا ق س ر

م اهللا هللا تح اهللا بس ف ا ي م

WWW.AEL.AF


:در کلمات دیگر ـ غیر از لفظ جالله ـ بر دو قسم است» أل«اما الم

گردد؛ مثل شود، بلکه در حرف بعدی ادغام می قسمی که تلفظ نمی -۱

، ألر ة م آلط ، أ اس ، ألن س م ألش .يم ح ، ألر ن محو با عالمت » شمس = آفتاب«نامند؛ نسبت به کلمه می» الم شمسی«این نوع را

ه (ـ) روی حرف بعدی شناخته می

شود. شد

شود؛ مثل قسمی که ساکن تلفظ می -۲

، بأل ل و ق ، أل بري ، أخل ليم ع ، أل ر م ق وف ـأل ر ع مو عالمت آن، » قمر = ماهتاب«نامند منسوب به کلمه می» الم قمری« این نوع را

ه (ـ) روی حرف بعدی است.

نبودن شد

:شوند حروف قمری در این مجموعه دیده می

ف إبغ « ک و خ ج ه ح يم ق .»ع۱ ۲ ۳ ۵ ۶ ۷ ۸ ۹ ۱۰ ۱۱ ۱۲ ۱۳ ۱۴

(و بقیه حروف الفبا حروف شمسی هستند.)

WWW.AEL.AF

)6تمرین (

:خود را بیازمایید -۱[

را بشمارید و حکم هر کدام را در تفخیم و ترقیق بگویید.» را«های حالت -أ

شوند یا ترقیق؟ چرا؟ های زیر تفخیم می مثال -ب

، أل ، أرس ات ض ر طاس، م ، ـ قر ر ، أألهن م ه ، نور ري ص ، م بی ابوا، ر ت وا، أم أر ر ف ك

م ه ر ، ألنا قور، ألنار، أم م ك ل ر ف غ .ي شود؟ تفخیم می» الم«در چه مواردی، -ج

مثال بزنید؟] ،توانید برای هر یک ا میرا نام ببرید؛ آی» الم شمسی«حروف -د

د؛ زیر یکنتوجه » الم«و » را«اکنون، با گوش کردن به تالوت این سوره، به -۲

:آنها خط کشیده شده است


ها� ﴿ � ٱ � ثر ل نذر �م ١ مد

ور�ك ٢ فأ ٤ �طهر و�يابك ٣ فك�

� نقر فإذا ٧ � ص ٱف ولر�ك ٦ � تك �س ن �م و� ٥ جر ه ٱف ز لرج ٱو ل ٱ � ٩ عس� م يو م�ذ يو لك ف� ٨ �اقور ٱ � ذر ١٠ �س� �� فر�ن �

WWW.AEL.AF


م ما� ۥ� ت وجعل ١١ اوحيد ت خلق ومن ١٣ اشهود و�ن� ١٢ ادود مدت ن مع �ط �م ١٤ اهيد �م ۥ� ومه

ز�د أ

١٥ أ ١٦ اعنيد تنا� � �ن ۥإنه �

ر ر ۥإنه ١٧ صعودا ۥهقه سأ ر فك ر ف كي �قتل ١٨ وقد ف كي قتل �م ١٩ قد

ر د �م ٢٢ و�� عبس �م ٢١ �ظر �م ٢٠ قد � إن �قال ٢٣ � تك س ٱو بر أ ذا

� إن ٢٤ ثر يؤ ر سح إ� ص ٢٥ ب� ل ٱ ل قو إ� ذا ٢٦ سقر ليه سأ د وما

أ ما ك رٮ

احة ٢٨ تذر و� � �ب � ٢٧ سقر وما ٣٠ ع� عة �س هاعلي ٢٩ ب� لل لو جعل ص نا

م� إ� �ار ٱ ب � أ �هم ناجعل وما �كة ين نة فت إ� عد ل� �فروا

ين ٱ قن تي ليس � وتواين ٱ داد و�ز ب ك� ل ٱ أ ءامنو � ين ٱ تاب ير و� ان إي� ا �

وتوا ٱو ب ك� ل ٱ أ ين ٱ و�قول منون مؤ ل رض قلو�هم � � ل ٱو م فرون � راد ماذا

أ

ٱ ٱ يضل لك ك� مث� ذاب� � من � من ديو�ه ء �شا �شا جنود لم �ع وما ء ٱو ٣٢ قمر ل ٱو � ٣١ ب� لل رى ذك إ� � وما هو إ� ر�ك د إذ ل �

٣٣ بر أ

ب ٱو ح لص س إذا لمن ٣٦ ب� لل �نذير ٣٥ ك� ل ٱ دى�ح إ�ها ٣٤ فر أ من�م ء شا

نم أ و �تقد

ر أ خ

٣٨ رهينة كسبت بما ��ف � ٣٧ �تأ ص إ�

م� � ٱ ب � أ

٣٩ � ت ج� ٱ عن ٤٠ ءلون يتسا ٤٢ سقر � سلك�م ما ٤١ رم� مج ل قالوا ٱ من نك لم ٱ عم �ط نك ولم ٤٣ مصل� ل مع �وض و�نا ٤٤ ك� مس ل � ٱ ب و�نا ٤٥ �ض� ا ٤٦ �ين ٱ م �يو ن�ذ ح� تى

تنفعهم �ما ٤٧ ق� � ٱ نا�

ٱ عة ش� �هم ٤٩ رض� مع كرة �ذ ٱ عن لهم �ما ٤٨ فع� ل�س �ر ك� م تنفرة

قس من فرت ٥٠ ن هم من ري م ٱ � ير�د بل ٥١ ورةة اصحف � يؤ أ ن� ٥٢ م

٥٣ خرة �ٱ �افون � بل � تذ ۥإنه � �من ٥٤ كرة وما ٥٥ ۥذكره ء شا كرون يذ ن إ�

أ ٱ ء �شا ه هو �

ه وى �ق ٱ ل أ

ٱ ل وأ .]٥٦-١المدثر: [﴾ ٥٦ فرة مغ ل

WWW.AEL.AF

مد انواع: درس هفتم

دم گویند.

را، مد

کشیدن صدای حرف مد

:سه تا است ،حروف مد

ساکن ما قبل مضموم.» واو« -۱

ساکن ما قبل مکسور.» یا« -۲

».الف« -۳

طبیعی به مقدار دو حرکت وجود دارد و هنگام گفتن

در این حروف، مد

ا« يه ف را به مقدار دو : واو، یا، الدایزیرا باید ص ،شنویم آن را وضع می» نوح

حرکت بکشیم.

را از حالت طبیعی خارج می

سازد. دو چیز مد

سکون. -۲ همزه -۱

از حالت طبیعی ،یعنی

، یکی از این دو، قرار بگیرند؛ مد

هرگاه بعد از حرف مد

فرعی

فرعی، می (اصلی)، به حالت مد

به علت اختالف حالت همزه و رود و این مد

:شود مختلفی تقسیم میون به اقسام سک

WWW.AEL.AF


همزه :اوال، همزه قرار بگیرد

زیر، به وجود می ،هرگاه، بعد از حرف مد

:آید یکی از دو نوع مد

۱-

:متصل مد

آء آء ج یء ش یء ج وء وءألس س ر ق

لئـأل ون ك أولئ ةك م ائز ف ني أل ألطائف : همزه و حرف مبینی در این کلمات می

اند و هر دو، در یک کلمه به هم متصلد

ت آن را مد متصل، نامیدهیبه ا اند. ن عل

،چهار تا پنج حرکت است و قصرـ یعنی، به حالت طبیعی

مقدار کشیدن این مد

درآوردن ـ آن جایز نیست.

:مد منفصل -۲

ل آ أنز ي م ينآ إل ح ي ك أنآ أو وان ام ء ين ذ ا أل أهي

وا م ق ك س م يف و أنف ك س م أنف بك و أنيبوا إلی ر جدا و در کلمه دیگری واقع شده بینیم در این کلمات، می

: همزه از حرف مد

منفصل«است؛ لذا

نامیده شده است.» مد

، چهار تا پنج حرکت است و قصر آن ـ به مقدار دو حرکت

مقدار کشیدن این مد

.١باشد ـ جایز می

نفصل از شود، چون همه راویان بر قصر م در اینجا در تعبیر مؤلف نوعی تساهل دیده می -١

آن، بر چهار تا پنج حرکت ضبط حفص اتفاق ندارند و مصحف

های متداول بر روایت مد

شود که در قراءت خود از نکشیدن مد منفصل ست لذا از خوانندگان تقاضا میشده ا

خودداری کنند.

WWW.AEL.AF

)7تمرین (

:های زیر پاسخ دهید پس از مطالعه دقیق درس به پرسش -۱[

هستند؟» یا ،واو« -أ

چه زمانی از حروف مد

طبیعی، چقدر باید کشیده شود؟ -ب

مد

متصل و منفصل، چیست؟ -ج

سبب نامگذاری مد

متصل و منفصل را -د

بگویید.مقدار هر کدام از مد

منفصل را نکشید؟] آیا می - ه

توان مد

منفصل که -۲

متصل و مد

حال به تالوت این سوره گوش کنید و به مواضع مد

د:یزیر آنها خط کشیده شده است، توجه کن


﴿ ا ر إ�ن ۦ مه قو إ� نوحا ناسل أ

نذر أ

ن ل �ب من مك قو أ

أ

عذاب �يهم يأ

�م ب� نذير ل�م إ� م قو � قال ١ أ ن ٢ م

� ٱ أ ٱ بدوا طيعون �قوه ٱو �

وأ

ر ذنو��م من ل�م فر �غ ٣ جل إ� �م و�ؤخ� أ س� جل إن م

ٱ أ إذا �

� ء جا ر ٥ �و�هار � � � قو ت دعو إ� رب قال ٤ لمون �ع كنتم لو يؤخ

WWW.AEL.AF


جعلو لهم فر �غ �هم دعو �ما �� ٦ �فرار إ� ءي د� هم يزد فلم � ا بعهم أ

شو تغ س ٱو ءاذانهم � �يا�هم ا وا � تك س ٱو وأ وا إ� �م ٧ �بار تك س ٱ �

�م ٨ �جهار �هم دعو ع إ�� لهم لنت أ

ت �قل ٩ �ار إ� لهم ت ر وأ

تغ س ٱ ار �ن ۥإنه ر��م فروا ٱ سل ير ١٠ ��ف ما ١١ �رار مد �معلي ء لسم �مدد و�م

بأ ل�م علو�ج و�ن� ل � ن ل�م علو�ج ت ج�

ا ١٢ �ر � � م

جون تر � ل�م ط خلق�م وقد ١٣ �وقار �لم ١٤ واراأ

ترو � خلق ف كي ا

ٱ س� ع سب � م ٱ وجعل �نور �يهن قمر ل ٱ وجعل ١٥ اطبا� ت � اج س لش ١٦ ا� ٱو � �

ٱ من بت�مأ

١٨ اراج إخ رج�م و�خ �يها يعيد�م �م ١٧ ا�با� ض ��

ٱو ٱ ل�م جعل � لتس ١٩ ا�ساط ض �� نوح قال ٢٠ افجاج سب� هامن لكوا

ٱو � عصو إ�هم رب ه ۥما� ه يزد لم من �بعوا ٢١ �خسار إ� ۥ وو� ومكروا ٢٢ �كبار �ر مك �غوث و� سوا� و� اود تذرن و� ءالهت�م تذرن � وقالوا

وقد ٢٣ �و�� و�عوق ضلوا ٱ تزد و� � كث� أ ا ٢٤ � ض� إ� لم� ل� مم

غ تهم �خطي أ د رقوا

فأ فلم �نار خلوا ٱ دون من لهم �دوا نصار �

وقال ٢٥ �أ

ٱ � تذر � رب نوح ل ٱ من ض �� هم تذر إن إنك ٢٦ ديارا فر�ن � يضلوا

و و� عبادك ي� ار �فاجر إ� ا � فر غ ٱ رب ٢٧ �كف ي ول� � بي دخل ولمن � ٱو من� مؤ ولل امن مؤ ٱ تزد و� ت� م� مؤ ل .]٢٨-١نوح: [﴾ ٢٨ ��بار إ� لم� ل�

WWW.AEL.AF

درس هشتمبقیۀ انواع مد

سکون :ثانیا

زیر، بوجود

، سکون است و بر اثر آن یکی از دو نوع مد

سبب دوم از اسباب مد

:آید می

الزم -۱

مد

آلني -أ آلئن ألض ة ء ونی الطآم آج أحت طسم امل حم ص ق -ب

:دشو با خواندن کلمات فوق، چند چیز مالحظه می

آمده است. -۱

سکون، پس از حرف مد

،حتی اگر کلمه را به ما بعد، متصل سازیم ،افتد سکون، ثابت است و نمی -۲

ان «اگر :مثال ء ر ق يد ـأل و قآف و أل ج بینیم سکون روی فا (ف) می ،کنیمرا قراءت » م

ما بعد را بخوانیم). ثابت است (حتی اگر ما روی آن وقف نکنیم و فورا

بل «و همچنین اگر يت ق ص قد ع آلئن و را بخوانیم سکون روی الم را ثابت » ء

یابیم. می

~ ~ ~ ~ ~ ~

~

~ ~

WWW.AEL.AF


را ،از این رو

الزم«این نوع مد

نامند. می» مد

الزم در کلمه آمده می ،کنیمنگاه » أ«اگر به مجموعه

لذا این نوع را ،بینیم مد

الزم کلمی«

الزم را در حروف » ب«گویند. و با توجه به مجموعه می» مد

مد

الزم حرفی«بینیم و از این رو، این نوع را ها می اوایل سوره هپراکند

نامند. می» مد

الزم ـ چه کلمی چه حرفی ـ به دو

:شود بخش تقسیم میهر کدام از انواع مد

ل (سنگین). -۱

قف (سبک). -۲ مث

ف

مخ

ل گفته می

مثق

شد

ة «(ـ) آید؛ مثل هشود؛ زمانی که پس از حرف مد » ألطآم

آلني « زیرا اصل این حرف در لفظ به این صورت »م ـال«یا ادغام آید؛ مثل »ألض

يم « :است شود. میم دومی ادغام می که میم ساکن اولی در »ألف الم م

الزم دیگری در،کنیم در همین هنگام، مالحظه می

یایی که قبل از میم : مد

، تشدید یا ادغام نیامده ،آخری قرار دارد

موجود است و از آنجاکه بعد از حرف مد

ف است. ،است

ف

الزم از نوع مخ

مد

الزم با تمام انوا

یعنی،باید به مقدار ،ع چهارگانه، اشباع استمقدار کشیدن مد

شش حرکت کشیده شود.

:مالحظه

در

آلني « مثالامکان دارد، این سؤال پیش آید که سکون بعد از حرف مد » ألض

ة « نی» «ألطآم و آج کجا قراردارد؟» أحت

د، همیشه عبارت از دو حرف است که اولی گوییم در جواب می

: حرف مشد

آلني«در » الم«اکن و دومی حرکت دارد؛ لذا س ز، تشدید دارد و عبارت از دو ین» الض

ة «در » میم«اولی ساکن و دومی کسره دارد. همچنین :الم است و » جیم«و »ألطآم

نی« در» نون« و آج . »أحت

~ ~

WWW.AEL.AF


۲-

عارض مد

ني لم ع يم أل ح يب ألر ر تح ق ف ري ـأل و ص م

وج ر وص أخل ص ر ون م لم ع لنون ت ع ات م و

تاب اب م س ن أحل مح نام ألر لأل :کنیم ز، توجه مییبه امور زیر ن ،مات باالبا خواندن کل

کنیم، حرف آخر به سبب هنگامی که بر حرف آخر این کلمات وقف می -۱

واقع میشود و در نتیجه سکون، بعد از حرف وقف، ساکن می

شود. مد

هنگامی که کلمات مذکور را به ما بعد، متصل کرده، پشت سرهم بدون -۲

شود و باید کلمه را با حرکت قبل از وقف هیچ سکونی حاصل نمی ،خوانیم وقف می

ل «مثل ،خود بخوانیم ، م يم ح ن الر مح ، الر ني لم ع يب «و مثل » ... ك أل ر تح ق و ف

برش نني ـأل و م ر ».م

عارض«و از این رو؛ این نوع را

ی که سکون آن به سبب اند؛ ی گفته» مد

عنی، مد

رود. از بین می شود و با وصل، عارض می ،وقف

ا ـ کشیدن، ر عارض ـ نزد همه ق

به مقدار دو یا چهار یا شش حرکت حکم مد

است.

WWW.AEL.AF

)8تمرین (

:های زیر را پاسخ گویید پرسش -۱[

است؟ نام ببرید. -أ

سکون سبب چند نوع مد

های وارده در این درس را بگویید. -ب

مقدار هر کدام از مد

الزم و سبب نامگذاری هر کدام چیست؟ -ج

انواع مد

ف حرفی و کلمی مثال بزنید.] -د

الزم، مخف

برای مد

عارض که زیر به تالوت این دو سوره گوش کنید -۲

الزم و مد

و به مواضع مد

ن

توجه کنید. ،زیآنها خط کشیده شده است و به مقدار مد

عارض، خوانده شده است؛ طول (شش حرکت) و هسور

فاتحه به دو شکل در مد

ن به قصر (دو حرکت). هتوسط (چهار حرکت). سور

ٱ � ١ لرحيم ٱ لر�ٱ � د م � ٱ﴿ إياك ٤ �ين ٱ م يو لك � ٣ لرحيم ٱ لر�ٱ ٢ لم� � ل ٱ رب �

� ٱ دناه ٱ ٥ تع� �س �ياك بد �ع ٱ ط لص ين ٱ ط ص� ٦ تقيم مس ل � � ت عم �

ٱ �� هم علي آٱ و� هم علي ضوب مغ ل .]٧-١الفاتحة: [﴾ ٧ ل� لض

WWW.AEL.AF



١ طرون �س وما قلم ل ٱو ن ﴿ نت ما لك �ن ٢ نون بمج ر�ك مة بنع أ

ج ون و�ب � فستب ٤ عظي� خلق لع� �نك ٣ نون مم �� را� � ٥

يي�م ٱ بأ ع هو ر�ك إن ٦ تون مف ل

ع وهو ۦسبيله عن ضل بمن لم أ

لم أ

ٱب ٱ تطع ف� ٧ تدين مه ل �� ل ٨ مكذ وا تطع و� ٩ هنون �يد هن تد لو ودف � ه� ح� از ١٠ م هم ا ش م ناع ١١ بنمي� ء �ي� تد مع خ� لل م

�تل ١٢ أ

د �ع ن ١٣ ز�ي� لك � قال تناءا� ه علي � �ت إذا ١٤ و�ن� مال ذا �ن أ

� ٱ ط� أ

ل� � بلو كما هم � بلو إنا ١٦ طوم ر � ٱ � ۥسنسمه ١٥ و ص نا

ب � أ

ق إذ نة � ٱ أ هاعلي �طاف ١٨ نون تث �س و� ١٧ بح� مص منها�� سموا

�ك من �ف طا وهم ر ص ١٩ �مون نا�م ٱك بحت فأ �تنادو ٢٠ ل� بح� مص ا

ن ٢١ غ ٱ أ دوا ٱف ٢٢ رم� � كنتم إن ث�م حر � ٢٣ فتون �ت� وهم نطلقوا

ن وغدو ٢٤ ك� مس �معلي م و � ٱ خلنهايد � أ ا � حر � ا ٢٥ در�ن � فلم

و قالو هارأ و قال ٢٧ رومون � ن � بل ٢٦ لون لضآ إنا ا

لم سطهم أ

قل �

ل�م أ

٢٨ �سبحون � لو ن � سب قالوا � ٢٩ لم� � كنا إنا ر�نا ضهم �ع بل فأ �

٣٠ ومون �ت� ض �ع و� � قالوا ع� ٣١ غ� � كنا إنا لنا ن ر�نا �خ� د�ا�ب أ

من ها ا � خرة �ٱ ولعذاب عذاب ل ٱ لك ك� ٣٢ غبون � ر�نا إ� إ� أ لو � �نوا

ر�هم عند متق� لل إن ٣٣ لمون �ع �نج ٣٤ �عيم ٱ ت ج� ٱ عل أ لم� مس ل

ٱك م ٣٦ كمون � ف كي ل�م ما ٣٥ رم� مج ل رسون تد �يه ب ك� ل�م أ

ون لما �يه ل�م إن ٣٧ م ٣٨ ��ي ل�م أ

مة ق� ل ٱ م يو إ� لغة � ناعلي ن � �

هم هم سل ٣٩ كمون � لما ل�م إن �� م ٤٠ ز�يم لك ب�

لهم أ � فل ء �

ي� توا

WWW.AEL.AF


� إن �هم �� جود ٱ إ� ن عو و�د ساق عن شف ي� م يو ٤١ د�� نوا لسب شعة � ٤٢ تطيعون �س ف�

هقهم تر رهم � � وقد ذلة إ� ن عو يد �نوا

جود ٱ ب ومن � فذر ٤٣ لمون � وهم لس ي�ذ رجهمتد سنس ديث� � ٱ ذاب�م ٤٤ لمون �ع � ث حي من

م ٤٥ مت� ديكي إن لهم � وأ

ج لهم �� أ

�هم �ر أ

غ من ث ر� م م ٤٦ قلون م م �� ص ٱف ٤٧ تبون ي� �هم ب غي ل ٱ عندهم أ

ن � لو ٤٨ ظوم مك وهو نادى إذ وت � ٱ كصاحب ت�ن و� ر�ك أ ۥر�ه ت�

�ه من مة نع �بذ ۦر ل ٱب من ۥفجعله ۥر�ه ه ت� ج ٱف ٤٩ موم مذ وهو ء عرا ٱ ين ٱ ي�اد �ن ٥٠ لح� ل� � ب لقونك ل� �فروا

ا رهم � ب� لم سمعوا

.]٥٢-١ن: [﴾ ٥٢ لم� � لل ر ذك إ� هو وما ٥١ نون لمج ۥإنه و�قولون ر �ك ٱ

WWW.AEL.AF

درس نهم وصل ةهمز

[با توجه به حرکت و سکون اول کلمات قرآن ممکن است حرف اول کلمه،

]ا ساکن باشدمتحرک ی

دار باشد برای ابتدا به آن کلمه، مشکلی در صورتی که، حرف اول کلمه، حرکت

کنیم. وجود ندارد و از آن حرکت برای ابتدا، استفاده می

رممکن است و باید برای اما در صورتی که، حرف اول کلمه ساکن باشد،ابتدا غی

وصل استفاده کرد تا بتوان حرف ساکن را تلفظ نمود و از این رو آن را هابتدا از همز

اند. نامیده» وصل ههمز«

توان به کمک حرکت افتد (زیرا حرف ساکن را می این همزه، در وسط کالم می

هیف همزلذا در تعر ،حرف آخر کلمه قبلی تلفظ کرد و در این صورت ابتدا نیست)

:اند وصل گفته

ای است که بواسطه آن، حرف ساکن (اول کلمه در حال وصل، همزه ههمز«

.»افتد م ثابت است و در وسط آن میدر ابتدای کال ،یعنی ،شود ابتدا) تلفظ می

:در اسم یا در فعل یا در حرف باشدوصل، ممکن است ههمز

WWW.AEL.AF


فعل :اوال

وصل اول فعل گاهی مکسور آید و گاهی مضموم. ههمز

وصل فعل هحاالت کسر همز -۱

:گیرد ه میوصل فعل در دو حالت کسر ههمز

:مثل ،هرگاه حرف سوم فعل، مکسور باشد -أ

اط أل نا الرص د اب.ـإه ذ ع نا أل ف ع ش . إك م يه ع إل ج . إر يم تق س م اگر حرف سوم فعل به ،همچنین

اعتبار اصل کلمه مکسور باشد حتی اگر ظاهرا

:قع شده استحرکت دیگری داشته باشد. این نوع در چهار فعل در قرآن وا

م ٱ﴿ ن ﴿: هدر آی ﴾شوا م ٱ أ ص ٱو شوا وا � .]٦ص: [﴾ ءالهت�م �

� ل �ب من ب ب�� تو� � ٱ﴿ :هدر آی ﴾تو� � ٱ﴿ .]٤األحقاف: [﴾ ذا

� ٱ﴿ ﴿ :هدر آی ﴾نوا � ٱ قالوا .]٩٧الصافات: [﴾ ان � �ن ۥ� نوا

ضو ق ٱ﴿ ضو ق ٱ �م ﴿ :هدر آی ﴾ا .]٧١ونس: ی[﴾ تنظرون و� إ� ا

:اصل این افعال به ترتیب، چنین است

يوا) نيوا) (إقض تيوا) (إب يوا) (إي ش (إم :حرف سومی فعل مفتوح باشد؛ مثلاه هرگ -ب

ٱ نطلق ٱو ﴿: هدر آی ﴾نطلق ٱ﴿ .]٦ص: [﴾ هم من م� ل

.]٦٣اإلسراء: [﴾ هم من تبعك �من هب ذ ٱ قال ﴿: هدر آی ﴾هب ذ ٱ﴿

.]٢٨اء: یاألنب[﴾ ت� ر ٱ لمن إ� فعون �ش و� ﴿: هدر آی ﴾ت� ر ٱ﴿

ين ٱ من ﴿: هدر آی ﴾تحق س ٱ﴿ ٱ هم علي تحق س ٱ � .]١٠٧المائدة: [﴾ ن ل� و �

ناب � و� ۥر�ه فر تغ س ٱف ﴿: هدر آی ﴾فرتغ س ٱ﴿ .]٢٤ص: [﴾ ۩و�

.]٦٤النساء: [﴾ لرسول ٱ لهم فر تغ س ٱو ﴿: هو در آی

WWW.AEL.AF


﴿: هدر آی ﴾� تك س ٱ﴿ � ليس إب إ� .]٣٤البقرة: [﴾ � تك س ٱو �

.]٣٩القصص: [﴾ ۥوجنوده هو � تك س ٱو ﴿: هو در آی

وصل فعل هضم همز -۲

:گیرد، مثل وصل آن ضمه می ههمز ،هرگاه حرف سوم فعل ضمه اصلی داشته باشد

ن ﴿: هدر آی ﴾كر ش ٱ﴿ � كر ش ٱ أ ي ول� .]١٤لقمان: [﴾ ك �

ل ت ٱ﴿: هدر آی ﴾ل ت ٱ﴿ و� ما .]٤٥العنکبوت: [﴾ ك إ� أ

.]٣٢الرعد: [﴾ لك �ب من برسل زئ ته س ٱ ولقد ﴿: هدر آی ﴾زئ ته س ٱ﴿

ٱ ق فو من تثت ج ٱ خبيثة كشجر� ﴿: هدر آی ﴾تثت ج ٱ﴿ .]٢٦م: یابراه[﴾ ض ��

يٱ يؤد فل ﴿: هدر آی ﴾تمن ؤ ٱ﴿ � تمن ؤ ٱ � .]٢٨٣البقرة: [﴾ ۥنته أ

.]١٧٣البقرة: [﴾ �د و� باغ �� طر ض ٱ �من ﴿: هدر آی ﴾طر ض ٱ﴿

تض س ٱ﴿ ين ٱ وقال ﴿: هدر آی ﴾عفوا تض س ٱ � .]٣٣سبأ: [﴾ عفوا

اسم :ثانیا

یعنی، مصادر ، ی قیاسیها چه اسم ،وصل اول اسم، همیشه مکسور است ههمز

ماسی (پنج حرف فعل

اسی (شش حرفی). چه اسمهای خ

های سماعی ی) و سد

:ده و عبارتند ازهفتگانه که در قرآن آم

نة -٢ إبن -١ ی -٣ إب ر -٤ إم نني أة -٥ إث ر م -٦ إم إس

.إثننتينت -٧اسیها مثال مصادر فعل -

ماسی و سد

:ی خ

ف ٱ﴿ در ﴾ء �ا ف ٱ﴿ :مثال ٱ � ء �ا .]١٤٠األنعام: [﴾ �

در ﴾�بار تك س ٱ﴿ ٱ � �بار تك س ٱ﴿ :مثال

�ٱ ر ومك ض �� .]٤٣فاطر: [﴾ لس

تك س ٱو ﴿: هدر آی و وا .]٧نوح: [﴾ �بار تك س ٱ �

WWW.AEL.AF


های سماعی هفتگانه: مثال اسم -

.]١٤الصف: [﴾ �م مر ن � ٱ عي� ﴿ :مثال در ﴾ن � ٱ﴿

ح ل� ٱ ن � عم نت � ٱ﴿: مثال در ﴾نت � ٱ﴿ ]١٢م: یالتحر[﴾ جهافر صنت أ

.]٢٧القصص: [﴾ ت� � ن� ب ٱ دىإح ﴿: هو در آی

�ط ﴿ :مثال در ﴾ري م ٱ﴿ .]٣٨المعارج: [﴾ هم من ري م ٱ � مع �

م ٱ إن ﴿: هو در آی .]١٧٦النساء: [﴾ هلك رؤا

�تخذو � ﴿ :مثال در ﴾ن� ث ٱ﴿ ا .]٥١النحل: [﴾ ن� ث ٱ ه� إ�

ت م ٱ﴿ ٱ �ب ﴿ :مثال در ﴾رأ ين مث� � ل� ت م ٱ �فروا

ت م ٱو نوح رأ

رأ

.]١٠م: یالتحر[﴾ لوط

ٱ مه س ٱ﴿ :مثال در ﴾م س ٱ﴿ .]٤٥عمران: آل[﴾ مسيح ل

.]٨المزمل: [﴾ ر�ك م س ٱ كر ذ ٱو ﴿: هو در آی

﴿: هو در آی� ۥ مه س ٱ دي�ع من � يأ

.]٦الصف: [﴾ د أ

در ﴾نت� ث ٱ﴿ .]١٧٦النساء: [﴾ �لثان ٱ فلهما نت� ث ٱ ��تا فإن﴿ :مثال

.]٦٠البقرة: [﴾ ان �ي ة ع� نتاث ٱ ه من ﴿: هو در آی

وصل باید حذف گردد. این هوصل وارد شود، همز هاستفهام بر همز ههرگاه همز

:لت در هفت کلمه از قرآن آمده استحا

ذ قل -۱ � ٱ عند �م � .]۸۰البقرة: [﴾ اد �ه �

لع ﴿ -۲ ط .]۷۸م: یمر[﴾ ب غي ل ٱ أ

۳- ﴿ �ى أ ٱ � � .]۸سبأ: [﴾ كذبا �

ص ﴿ -۴ .]۱۵۳الصافات: [﴾ نات � ٱ ط� أ

WWW.AEL.AF


ذ ﴿ -۵ � .]۶۳ص: [﴾ ر�اسخ هم � �

س ﴿ -۶م ت � تك أ

.]۷۵ص: [﴾ عال� ل ٱ من كنت أ

س ﴿ -۷م لهم ت فر تغ أ

]۶المنافقون: [﴾ لهم فر تغ �س لم أ

:ن صورت استیاصل این کلمات به ا

( ت رب تك ) (أإس م هن ذ ی) (أإخت طف ی) (أإص ) (أإفرت لع ) (أإط تم ذ (أإخت

.( ت ر ف تغ (أإس هیعنی، همز، استفهام است ههمز ،شود ای که اوایل این کلمات دیده می همزه

افتد چه در ابتدای کالم چه در وسط آن. قطع است که هیچگاه نمی

وصلی وارد شود که بعد از آن الم تعریف آمده هاستفهام بر همز هاما،اگر همز

،اما به حالت اصلی خود تلفظ وصل باقی گذارده شود هاست، واجب است همز

:اند خوانده شود. حفص و دیگران به دو شکل نمی

(شش حرکت هردن همز: تبدیل کوجه اول

وصل به الف و اشباع کردن آن به مد

الزم).

به شکل مد

.١تسهیل بین بین :وجه دوم

:کلمه و در شش جای قرآن آمده است در سه ،این نوع

- ﴿ كر� ءا .۱۴۴-۱۴۳: های انعام، آیه هدر دو جا از سور ﴾ن �

.۹۱و ۵۱ :های یونس،آیه هدر دو جا از سور ﴾ن �ءآل ﴿ -

- ﴿ ءا ذن � .۵۹ هیونس، آی هدر سور ﴾ل�م أ

ا ��ون ﴿ - م خ� أ .۵۹: هنمل، آی هدر سور ﴾ءا�

مقصود، خواندن همزه وصل به صدایی بین صدای همزه و الف است. -١

WWW.AEL.AF


حرف :ثالثا

:در موارد زیر ،وصل آمده است هفقط الم تعریف با همز ،از بین حروف

بینیم [مثل]: هایی که در این آیه می الم -۱

ٱ إن ﴿ ٱو لم� مس ل ٱو ت ل� مس ل ٱو من� مؤ ل ت ن� � ل ٱو نت� � ل ٱو ت م� مؤ ل ٱو ٱو د�� ل� ل� ٱو ت د� ٱو ��ن ل� ت ش� � ل ٱو شع� � ل ٱو ت ب� ل� ٱو �� ل ٱو متصد ل � ٱو ت متصد ٱو �م� ل� فروجهم فظ� � ل ٱو ت �� ل� ٱو ت ف� � ل ٱو ٱ كر�ن ل� ٱو �كث� � ل� عد ت ك�

ٱ أ غ لهم � ج فرة م

راوأ

.]٣٥األحزاب: [﴾ ٣٥ اعظيم

:که همیشه با کلمه همراه است مثل الم زایدی -۲

( ين ذ ) (أل ان ی) (أللذ ع).(ألذ يس ) (أل ئن تی) (ألالتی) (ألالئی) (أل (أل :الم تعریف مثل -۳

بال) ض) (أجل ر) (أألر م ق يم) (أل ح ن) (ألر مح اب) (ألر س) (ألتو م (ألش

ان). رء ق ) (أل د م (أحل گیرد. همزه در تمام این موارد، فتحه می

*** :لطیف اشاره کنیمدر اینجا به جا است به یک نکته

» بئس«اگر بر سبیل امتحان روی لفظ

.]١١الحجرات: [﴾ ن� ي� � ٱ د �ع فسوق ل ٱ م س � ٱ س بئ ﴿: هآی در

کنیم؟ ابتدا می ﴾م س � ٱ﴿وقف کنیم، چگونه به

:برای ابتدا دو وجه جایز است

ن « :آنکه بگویی -۱ د أإليم ع وق ب س ف م أل ».الس

ن « :آنکه بگویی -۲ د أإليم ع وق ب س ف م أل .»لس

WWW.AEL.AF

وقف: درس دهم

: ایستادن روی کلمه به سکون است به شرط نفس کشیدن.]عبارت از ،[وقف

آخر هر آیه بایستد و نفس بکشد؛ سپس آیه بعدی را شروع کند. ،: قاریسنت است

د م � ٱ﴿ :اند خوانده اینچنین می الله رسول ﴾٢ لم� � ل ٱ رب � م يو لك � ﴿ایستادند، و می﴾ ٣ لرحيم ٱ لر�ٱ﴿ایستادند، خوانده و می را

.١ایستادند ... الخ و می ﴾٤�ين ٱ

لکن همه آیات کوتاه نیستند تا انسان بتواند یک نفس به آخر برساند و مخصوصا

شود برای نفس کشیدن وقف کند اگر چه وسط آیه های طوالنی ناگزیر می در آیه

:باشد. در این هنگام، توجه به موارد زیر الزم است

:شود؛ مثل ای که بر آن وقف می تمام بودن معنی در کلمه -۱

� � ل ٱ هو ﴿ د م � ٱ �ين ٱ � لص� � عوه د ٱف هو إ� ه إ� رب � .]٦٥غافر: [﴾ ٦٥ لم� � ل ٱ

المؤمنین ، این حدیث را از ام الله ابواب القراآت عن رسول اما ترمذی در جامع خود، -١

ع قراءته؛ اكن رسول اهللا«: چنین روایت کرده است لسلمه ام مد�هللا رب �قرا �قط: أحل

علم� �م يقف. ألرمح ين ك �ن �قرؤها مل ن ألرحيم. �م يقف و أل

.»يوم أدل

WWW.AEL.AF


ين «وقف بر کلمه باشد و جمله درست است، زیرا معنی، تمام و مفید می »ألد

ی است. بعدی ربطی به جمله قبلی ندارد، بلکه آغاز معنی مستقل

اگر شود، اما ای که آخر آن وقف می ارتباط نداشتن جمله بعدی به جمله -۲

کنیم، بلکه به ما چنین ارتباطی وجود داشت، پس از وقف، به جمله بعدی ابتدا نمی

د م � ٱ﴿گردیم؛ مثل قبل وقف برمی که اگر بر آن وقف شود، معنی کاملی را ﴾�

» رب «زیرا کلمه ،ابتدا شود ﴾لم� � ل ٱ رب ﴿رساند، لکن نباید به جمله بعدی می

است که در جمله قبلی قرار دارد. لذا باید برگشته و هر » الله«ی جالله مرتبط به لفظ

د م � ٱ﴿ :دو جمله را به هم متصل کنیم .﴾لم� � ل ٱ رب �کنیم که برای تشخیص مکان مناسب وقف یا ابتدا، مالحظه می ،و به این ترتیب

های وقف، مکان داریم، لذا شناختاحتیاج به فهم معانی و رعایت مناسبت بین آنها

مبتنی بر علم تفسیر است.

عالئم وقفبینیم که در مصحف هایی می در هر مصحف (قرآن)، روی بعضی کلمات اشاره

:ملک [چاپ مصر] از این قرار است

، ال.∴ج، صلی، قلی،

:شود این عالیم نیز، دیده می ،احفو در بعضی مص

ط، م، ز، ص.

:آنها به تفصیلشرح ،حال

اشاره به درست بودن وقف و وصل و بهتر بودن وصل است؛ :(صلی) (ص)

گردیم و از آنجا ابتدا بنابراین، اگر در چنین جایی ایستادیم به ما قبل محل وقف برمی

کنیم. و (ص) اشاره به وقف ضروری است؛ یعنی، مجاز است هنگام ضرورت می

د.مثل قطع نفس بخاطر طول آیه، وقف کر

WWW.AEL.AF


دو حالت وجود ،تساوی وصل و وقف است چون در معنی: اشاره به (ج) (ز)

دارد که وصل، مناسب یکی و وقف، مناسب دیگری است.

: اشاره به درست بودن وقف و وصل است؛ لکن، وقف بهتر است (قلی) (ط)

ی قبلی ندارد. واضح و مستقیمی با جمله هتمام شده و جمله بعدی رابط ،چون معنی

دهد یا معنایی زاید معنی را تغییر می ،اشاره به وقف الزم است، زیرا وصل :(م)

:اندازد و ممکن است معنی را فاسد کند؛ مثال به ذهن شنونده می

ٱ دعون ي� ٨ من� بمؤ هم وما﴿ .]٩-٨البقرة: [﴾ �

ایمان مطل دهد که منافقان الزم است، زیرا آیه خبر می ﴾من� بمؤ ﴿وقف بر قا

لذا اگر وصل ،ی بعدی، ابتدای بیان وصف جدیدی از آنان است ندارند و جمله

ٱ دعون ي� ٨ من� بمؤ هم وما﴿ :کرده بخوانیم کند به معنی تغییر می ﴾�

، ایمان داشتن آنان بدون راه با فریب ندارند [که مفهوم آناینکه آنان ایمان هم

گوییم: فالنی، شخص با ایمان فریب کاری نیست ی مییاست] گوهمراهی با فریب

م: ایمان دارد و فریب کار نیست.ییو قصد داریم بگو

:مثالی دیگر

اع ٱ ع يد م يو هم �ن �تول ﴿ .]٦القمر: [﴾ ٦ ن�ر ء � إ� �

از آنان ،پس« ﴾هم �ن �تول ﴿ :الزم است، زیرا مقصود از ﴾هم �ن ﴿ :وقف بر

از کفار، در دنیا است و مقصود از الله روگردانی حضرت رسول» رو بگردان

اع ٱ ع يد م يو ﴿ اننده بسوی چیزی ناخوش روزی که خو« ﴾ن�ر ء � إ� �

ع يد م يو هم �ن �تول ﴿ :لذا اگر وصل کرده بخوانیم ،، روز قیامت است»خواند میاع ٱ به روگردانی از الله مأمور بودن حضرت رسول«: عنیی ﴾ن�ر ء � إ� �

ل «زمان وقوع فعل ﴾م يو ﴿ شود ، چون وصل سبب میکفار در قیامت = تو

WWW.AEL.AF


زمان وقوع فعل [دیگری است ﴾م يو ﴿باشد که غیر مقصود است، بلکه » روبگردان

ٱ من رجون � ﴿ :واقع در آیه بعدی؛ یعنی] .»آیند از قبرها بیرون می« ﴾داث ج �

با وقف، ،: اشاره به درست نبودن وقف است، زیرا هنوز معنی تمام نشده(ال)

:شود؛ مثال خورد یا فاسد می معنی به هم می

ين ٱ﴿ � ٱ هم �توفٮ .]٣٢ النحل:[﴾ �م علي م س� �قولون طيب� �كة م� ل

ين ٱ ٤ مصل� لل ل فو� ﴿ .]٥-٤الماعون: [﴾ ٥ ساهون ص�تهم عن هم �

٣٨ رهينة كسبت بما ��ف � ﴿ ص إ� .]٣٩-٣٨المدثر: [ ﴾٣٩ م� � ٱ ب � أ

بینیم و از این رو آن را وقف این عالمت را در دو جای نزدیک هم می )∴ ∴(

نامند. معانقه (هم آغوش) می

، درست بودن وقف بر یکی از دو جا، به شرط وصل در مقصود از این عالمت

گر است؛ مثال: یجای د

﴿ .]٢البقرة: [﴾ ٢ متق� لل ىهد �يه� ب ر� � ب ك� ل ٱ لك �

WWW.AEL.AF

درس یازدهم احکام متفرقه

يا«باید نون ساکن را در -۱ ن ان» «ألد نو ان» «ص هند، قاعداظهار کرد هرچ »قنو

ادغام موجود است اما،به علت اجتماع نون ساکن و حرف ادغام در یک کلمه، ادغام

ممنوع است.

ت مییک نوع سکوت به مقدار دو حرکت -۲نامند] [بدون تنفس که آن را سک

:در چهار جا از قرآن [از حفص روایت شده است]

د م � ٱ﴿ - ي ٱ � نزل � أ �ب � عل� ولم ب ك� ل ٱ ده ا�يم ١ عوجا ۥ�

نذر .]٢-١الکهف: [﴾ ...�

ر من �عثنا من ﴿ - .]٥٢س: ی[﴾ ن � لرح ٱ وعد ما ذا� � قدنا م

- ﴿ ا� ٱ بلغت إذا � .]٢٧-٢٦امة: یالق[﴾ ٢٧ راق من و�يل ٢٦ ل�

- ﴿ ران بل � ا قلو�هم � م .]١٤ن: یالمطفف[﴾ ١٤ سبون ي� �نوا

WWW.AEL.AF


قصر به مقدار دو حرکت هرا برخالف قاعد ١ی کنایه»ها«واجب است -۳

:هآی در ،بکشیم

.]٦٩الفرقان: [﴾ مهانا ۦ�يه � و�خ ﴿

ٱ �﴿: در» الف« -۴ � �� .]٤١هود: [﴾ هاٮ

،شود تلفظ می» یا«واقع است بطرف » را«، الفی که بعد از یعنیشود [ اماله می

از با صدایی بین صدای فتحه و صدای کسره و الف بعد» را«به عبارت دیگر، فتحه

با صدایی بین صدای الف و صدای یا خوانده شود.]» را«

شود، بلکه گفته نمی» بسم اهللا الرمحن الرحيم«، ۹ ت (توبهبراء هاول سور -۵

يطان أ«در صورت ابتدا، به گفتن ن ألش وذ باهللا م يم أع ج کنیم و در اکتفا می» لر

کنیم. انفال، قبل از آن کمی سکوت می هصورت وصل به سور

و در اول هر » أعوذ باهللا من الشيطان الرجيم« :در ابتدای تالوت، گفتن -۶

واجب است.» بسم اهللا الرمحن الرحيم«سوره[غیر ازتوبه] گفتن

ممکن است رود و ی کنایه، عبارت از ضمیری است که برای مفرد مذکر غایب به کار می»ها« -١

ه، به، علیه، یا ،به آخر حرف بپیونددن به آخر اسم، مثل مثل ل ، ع ه م له أس ، إلی أه ه ، یا به د

وه. :آخر فعل

ذ

ه، خ

قل

مثل یحاوزه، خ

:ی کنایه دو حالت دارد»ها«

کشیدن آن به شکل مد طبیعی (دو حرکت ). -۱

یک حرکت.قصر (کوتاه ساختن) آن به مقدار -۲

صله) هرگاه بین دو حرف حرکت دار واقع شود به مقدار دو حرکت کشیده می

شود و آن را (مد

راب نامند؛ مثل میه من ت

ق

ل

ه هو، خ

إن

که اگر حرف متحرک دومی همزه بود حکم مد

ه و أسلم منفصل داشت؛ مثل ب ه ر ل

ال

ق

.إذ

مصیر مثل ،، اگر بین دو حرف ساکن بود، یعنیشود یهای دیگر، قصر م و در حالتیه أل

یا أل

مثل ،بین ساکن و حرکت داره ألمل

ل

م ك

وه ث

عل

وه ف

ذ

... مثال باال از این نوع است. ، خ

WWW.AEL.AF

قرآنه اراطالعاتی درب

قرآن در شب قدر از ماه مبارک رمضان نازل شده است چنانکه خداوند -

:دهد عزوجل خبر می

﴿ ا نزل إ� .١]١القدر: [﴾ ١ ر قد ل ٱ لة � � ه � أ

ي ٱ رمضان ر شه ﴿ نزل � .]١٨٥البقرة: [﴾ ءان قر ل ٱ �يه أ

ق ٱ﴿، فرود آمد الله ای که بر حضرت رسول اولین آیه - رأ يٱ ر�ك م س ٱب �

لالمؤمنین عائشه چنانکه در صحیح بخاری و مسلم از ام ،بوده است ﴾خلق ای که بر : اولین سورهآمده آمده است و در صحیح بخاری و مسلم از جابر

ها� ﴿ هسور ،اند حضرت نازل شده و ایشان طبق آن مأمور به تبلیغ شده � ٱ � ثر ل ﴾مد

بوده است.

حروف آن، سیصد و بیست و هو شمار .١) است۶۶۰۰هزار و ششصد ( شش -

، های آن ) حرف است و تعداد سوره۳۲۳۶۷۱سه هزار و ششصد و هفتاد و یک (

باشد. ) می۱۱۴یکصد و چهارده (

».ما قرآن را در شب قدر فرو فرستادیم« -١

WWW.AEL.AF


برای نوشتن وحی (قرآن) کاتبانی داشتند که هنگام نزول الله حضرت رسول -

نوشتند و زیدبن ثابت در رأس آنان قرار دارد فرمودند وآنها می رای آنان امال میوحی ب

از جمله سفیان و خلفای راشدین (ابوبکر، عمر، عثمان، علی) و معاویه بن ابی

کاتبان وحی بودند.

های (پهن) شانه های نخل و استخوان قرآن بر شاخه الله در عهد رسول -

شد و با وجود این، یاران گرامی، پوست یا پارچه، نوشته میهای حیوانات و قطعه

کردند. قرآن را حفظ می

أبی بن کعب، زید بن ثابت، :عبارتند از قاریان مشهور از بین صحابه -

عبدالله بن مسعود، ابوموسی أشعری، معاذبن جبل، سالم مولی أبی حذیفه.

یقآوری کرد اولین کسی که قرآن را در یک مصحف جمع -

؛ ابوبکر صد

و مصحف او به مصحف امام مشهور است و امروزه ما طبق بود، سپس عثمان

خوانیم. آن می

:ه هفت بخش به ترتیب زیر،تقسیم شدقرآن ب الله ل در عهد رسو -

: بقره و آل عمران و نساء.بخش نخست

: از مائده تا توبه.بخش دوم

: از یونس تا نحل.بخش سوم

ز اسراء تا فرقان.: ابخش چهارم

از شعراء تا یس. :بخش پنجم

از صافات تا حجرات. :بخش ششم

از ق تا آخر. :بخش هفتم

می از علی بن ابیتعداد آیات قرآن به طریقه کوفیان از ابو عبدالرحمن س -١

به روایت طالب ل

هر فاطمة« باشد. ) می۶۲۳۶: شش هزار و دویست و سی و شش (شاطبی» الز

WWW.AEL.AF


ل «این قسمت آخر را فص ب م ز نامند. می» ح

امروزه، قرآن را به سی جزء و هر جزء را به دو حزب و هر حزب را به چهار ربع،

) ربع است. و در ۲۴۰دویست و چهل (اند و به این ترتیب، قرآن دارای تقسیم کرده

های اند و مقصودشان بیان مکان م کردهبعضی مصاحف، قرآن را به رکوع تقسی

کنند. به آن اشاره می» ع«مناسب وقف و رکوع کردن در نماز است و با حرف

WWW.AEL.AF

آداب تالوت قرآن

از شروع در تالوت واجب قبل» اعوذ باهللا من الشيطان الرجيم«گفتن -

:فرماید است، زیرا خداوند

فإذا﴿ تعذ س ٱف ءان قر ل ٱ ت قرأ ٱب ي ٱ من � .]۹۸النحل: [﴾ ٩٨ لرجيم ٱ ن � لش

.»چون خواستی قرآن بخوانی از شیطان رانده شده به خدا پناه ببر« :یعنی :وارد شده استدر این مورد، دو صیغه الله ل از رسو

يم « -۱ ج يطان ألر ن ألش وذ باهللا م ».أع

يم « -۲ ج يطان ألر ن ألش ليم م يع ألع م وذ باهللا ألس ».أع

هر کدام از این دو، مطابق سنت است.

اول هر سوره، واجب است بخصوص اول فاتحه در » بسم اهللا ...«گفتن -

يم « :قرآن آمدهنماز و صیغه آن، چنانکه در ح ن الر مح م اهللا الر ای است؛ لذا آیه» بس

وذ باهللا«از قرآن است به خالف »....أع

هنگام تالوت قرآن، بر حاضران واجب است ساکت باشند و از مشغول -

شدن به کار دیگری در اثنای قراءت خودداری کنند.

WWW.AEL.AF


:زیرا خداوند فرماید -

س ٱف ءان قر ل ٱ قرئ �ذا﴿ ۥ� تمعوا نصتوا .]۲۰۴األعراف: [﴾ وأ

.»چون قرآن قرائت شد، به آن گوش دهید و ساکت شوید«قاری و شنونده، باید بر خشوع و ادب محافظت کنند و همه دل و حواس خود -

و این، به اقتضای سکوت مطلوب در آیه گذشته است. را متوجه قراءت نمایند

کردن و شلوغ کاری در اثنای قراءت قرآن، از صفات و سر و صدا فریاد زدن ،اما

نداختند. ا چون آنان هنگام شنیدن قرآن، فریاد و سر و صدا راه می ،مشرکان است

:دهد چنانکه قرآن خبر می

ين ٱ وقال ﴿ � �س � �فروا غو ل ٱو ءان قر ل ٱ ذال� معوا .]۲۶فصلت: [﴾ �يه ا

.»: به این قرآن گوش ندهید و در آن [هنگام] سخنان بیهوده گوییدکافران گفتند و«د صدای خود را به قرآن، خوش گرداند و اگر خوش صدا نباشد به یقاری با -

:اند فرموده الله توانایی، کوشش به خوش صدایی کند، زیرا رسول هانداز

.»لیس منا من لم يتغن بالقرآن«قاری باید صدای خود را از شباهت به الحان آوازخوانان و فاسقان یا الحان -

صدایی از شان، دور دارد و با کوشش در خوش یهود و نصاری در آوازهای دینی

ف و تصنع و کشش بی جا و فراوان خودداری کند. تکل

و مقاصد تدبر نمایند و معانی قاری و شنونده باید کوشش کنند تا آیات قرآن را -

:خداوند فرماید ،ها را دریابند آن

ف� ﴿ .]۲۴و محمد: ۸۲النساء: [﴾ ءان قر ل ٱ �تدبرون أ

.»کنند آیا قرآن را تدبر نمی« خود را ،ستحب است به خاطر مبالغه در خشوعءت، م هنگام قرا -

به گریه عمدا

است به خاطر آورد.انداخت تاعظمت خدای بزرگ را که قرآن، کالم او

WWW.AEL.AF


توانایی پیروی هباید از مخالفت قرآن دوری گزید و از دستورات آن به انداز -

کرد، زیرا قرآن در قیامت، برای چنین شخصی حجت و نور و شفا خواهد بود.

خواند، از اوامر و دستورات آن سرپیچی نماید و اگر کسی با آنکه قرآن می اما،

قرآن در قیامت بر ضد او و سبب لعنت و افزونی کوری مرتکب ممنوعات قرآن شود،

و ظلمتش خواهد بود.

:لذا یکی از پیشینیان گفته است

».کند چه بسیار قاری قرآن که قرآن، آنان را لعنت می«

حداقل چهل روز یکبار، قرآن را ،یک شخص مسلمان را شایسته نیست -

ست، هر روز ده آیه بخواند ختم نکند و سنت است هر روز یک جزء بخواند اگر نتوان

زدگان به حساب نیاید. تا از غفلت

مستحب است قاری هنگام ختم قرآن دعا کند و خویشان و نزدیکان خود را -

، از اوقات استجابت با او شرکت جویند، زیرا این وقت حاضر سازد تا در دعا کردن

دعا و نزول رحمت پروردگار است.

ترین عبادات است و چون از بزرگ ،دباید قراءت قرآن به خاطر خدا باش -

عبادت را نباید برای غیر خدا قرار داد.

جرت باشد. -اگر به کسی حرام است قراءت به غرض دیگری یا به خاطر ا

جرت بگیرد و گفته شده: حرام است.یقرآن ب اموزد، مکروه است از آن شخص ا

حرام می -یزی از قرآن بر حتی اگر چ ،باشد مجادله و اختالف در قرآن، مؤکدا

کسی مشکل نمود، برای رفع آن به کتب تفسیر مراجعه کند، یا از دانشمندان بپرسد.

باید از اختالف دست اگر دو نفر در موردی از قرآن با یکدیگر اختالف داشتند، می

:اند در این باره فرموده الله کشیده و از آنجا برخیزند. رسول

در قرآن منازعه «] مسند احمد[ »ء فيه �فرمراـالقرآن فإن أل التماروا يف«

.»نکنید زیرا منازعه در آن کفر است

WWW.AEL.AF


:اند و فرموده

ىشء منه ألقرآن ما أئتلفت عليه قلو��م، فإذا أختلفتم يفأقرء و«هایتان با یکدیگر بر قرآن جمع است تا زمانی که دل«]. صحیح بخاری[ »فقوموا عنه

.»از آن اختالف کردید از آنجا برخیزیدقرآن را بخوانید و هرگاه در چیزی

WWW.AEL.AF

رهنمودهایی براي عالقمندان به تجوید

هدف اساسی علم تجوید و اولین مرحله قراءت است و تلفظ صحیح حروف،

قراءت بدون آن ـ نه در نماز و نه در غیر نماز ـ صحیح نیست.

نطق خودرا بر قرآن داشته باشد و در این امر اگر کسی استعداد و توانایی تصحیح

زیرا ،سستی نماید و در نتیجه مرتکب لحن و تحریف و خطا گردد، گناهکار است

لذا همانطور که ،قراءت قرآن در نماز، واجب است، همچنان که نماز واجب است

نماز بخواند، قراءتش نیز، باید الله هر مسلمان باید به صفت نماز حضرت رسول

به صفت قراءت ایشان باشد.

ها تمرین داد تا وف را بررسی کرد و زبان را بر آنباید مخارج حر :در مرحله اول

ادت کند، چون با این بتواند به تلفظ حروف از مخارج خودو با صفات مربوط ع

شود. ها است که فرق بین حروف حاصل می مخارج و صفت

با شناختن دقیق امکان وقف به ،مرحله اتقان و مهارت است :اما مرحله دوم

ها. و کسانی که به این مرحله و مالحظه معانی و تفسیر دقیق آن واسطه تمرین فراوان

:اند شوند که فرموده نبوی وارد میدر فرمایش ،اند رسیده

.»ألقرآن مع ألسفرة ألكرام ألربرة ماهر يفـأل«

WWW.AEL.AF


صحیح کند، بررسی و شناخت مسایلی که به مهارت قراءت کمک می -

سازد، چون کافی است قواعد قراءت است که در نتیجه، عمل به قواعد را آسان می

، ها را بر ده آیه مطابقت دهد د تجوید و قراءت را فراگرفته، آنآموزی که قواع دانش

زبانش ملکه د بریهای دهگانه بگذراند تا تجو سپس مدتی را با قیاس بقیه آیات بر آیه

د ر، تمرین فراوان و مستمر است که تسلط و مهارت را بوجوت شود. لکن از همه مهم

: جزری گوید آورد، چنانکه ابن می

ليس بينه وبني تركه

ة إال رياضة أمری بفك

».ها نیست ای جز تمرین دادن به آرواره بین تجوید و ترک آن، فاصله«

:شود تمرین با دو امر حاصل می

به این ترتیب که استاد تجوید بخواند و ،گوش دادن بسیار به تلفظ صحیح -۱

گوش گوش دهد. لذا مالزمت استاد تجوید همراه باآموز با نگاه کردن به مصحف، دانش

دادن به ضبط صوت به طور مستمر و نگاه کردن به مصحف، کار بسیار خوبی است.

زم آمده، ال و برای دانستن صحیح قواعد تجوید که در این کتاب یا کتب دیگر تجوید

ها را از دهان شخصی تجوید دان بشنود، زیرا تلفظ مثال، های آن آموز، مثال است دانش

سازد چون تجوید، قواعد عملی أدا و کیفیت نطق است. چگونگی قاعده را روشن می

همراه با دقت فراوان در درست تلفظ کردن و ،خواندن زیاد و تمرین بر آن -۲

احکام تجوید.کردن زبان به پیروی از استوار

به الله ، چنانکه رسولتمرین و قراءت پیوسته است ، متکی برحفظ قرآن نیز -

]. بخاری ومسلم[ .»تعاهدوا ألقرآن فإنه أشد من أإلبل« :فرمایند صراحت می

.»تر است پیوسته قرآن را بخوانید، زیرا از شتر فرارکننده«مناسب است و وقت کند انتخاب و از اموری که بیشتر به حفظ، کمک می

باشد. بعد از نماز صبح تا طلوع آفتاب می ،بهترین وقت

کند، هر فرد،خودش، طبق مزاج ها با یکدیگر فرق می که طبیعت انسان و از آنجا

WWW.AEL.AF


دهد و بهتر است به نکات زیر توجه کند: خود، وقت مناسب را تشخیص می

ار دوری گزیند.یبس ،از اوقات گرسنگی یا سیری -۱

استفاده کند که مشغولیت فکری ندارد.از اوقاتی -۲

وقتی که غم و اندوهی رخ داده وقت مناسبی نیست. -۳

:در اشاره به این امور فرمایند الله حضرت رسول

.»أقرءوا ألقران ما أئتلفت عليه قلو��م ... الخ« : آمادگی و استعداد و اقبالش به قراءت است.و از جمله ائتالف و اجتماع دل

کند و در ،کمک فراوانی به مواظبت از حفظ میخواندن در نمازهای شبآن قر -

دست است. این باره، آثاری در

جمع ،هایی که در این کتاب آمده و بر نوار، ضبط شده است در تمرین توضیح:

وز در فهم قواعد با پیگیری آم ایم، تا دانش بین دو حس سمع و نظر را به اعتبار گرفته

حس خود را بکار گیرد، با توجه به اینکه شنیدن از استاد در آموختن ها، هر دو تمرین

،تجوید پراهمیت است، چون اکثر قواعد آن، اموری صوتی و مربوط به نطق است

باشد. لذا فهمیدن آنها بدون استاد مشکل می

سورهچون شنیدن نطق ،ایم نوار خوانده کهای زیادی را به کم ما معموال

دهد. را در اصالح نطق خود یاری میآموز صحیح، دانش

آموز را در خواندن همه ها و نوارهای همراه آن، دانش : این تمرینباید دانست که

و خطاهایش را دهد کند. استاد به او گوش می نیاز نمی قرآن، از استاد تجوید بی

نوارها گذاشته شده های است که به عهد مرحله هکنند کند و این تکمیل گوشزد می

گفتیم ا :آموختن تجوید، مستلزم دو امر استست، زیرا چنانکه قبال

شنیدن از استاد. -۱

عمل به قواعد. -۲

عبدالعزیز عبدالفتاح قاری، ابوعاصم

WWW.AEL.AF

½Z M|ËÂneael.af/wp-content/uploads/2017/09/تجوید-آسان-دکتر-ابو-عاصم... ·...

Documents

Transcript of ½Z M|ËÂneael.af/wp-content/uploads/2017/09/تجوید-آسان-دکتر-ابو-عاصم... ·...