Wijkperspectief Klarendal Kom Op!

Klarendal Kom Op! is een initiatief van de gemeente Arnhem

OpdrachtgeverGemeente Arnhem, Stuurgroep 'Klarendal Kom Op'Koningstraat 38Postbus 90296800 EL ArnhemTelefoon: 026 - 377 47 74Telefax: 026 - 377 48 30

kleur en karakter

L INDEN

HEU

VEL

KLARENDAL

MUSSENWIJK TALMAPLEINVO

GELW

IJK

KLARENDAL

KlarendalWijkperspectief

Wijkperspectief

Klaren

dalKleur

enkarakter

Klarendalkleur en karakter

Klarendal Kom Op! is een initiatief van de gemeente Arnhem

2

InleidingHoe zouden we willen dat Klarendal er over een jaar of tien uitziet? Wat voor mensen zouden er dan

moeten wonen en hoe zullen die met elkaar samenleven? Het wijkperspectief Klarendal gaat uitvoerigin op deze vragen, zonder iets definitief vast te leggen. Het is een soort routewijzer voor bewoners eninstellingen die in Klarendal actief zijn. Zodat men weet welke richting men moet inslaan als er plannenop tafel komen. Het wijkperspectief geeft de grote lijnen voor de toekomst aan en biedt samenhang.

Klarendal is een oude arbeiderswijk, ontstaan in de 19e eeuw. Al kort na het ontstaan van de wijk iseen voortdurend proces van stadsvernieuwing gestart. Deze ingrepen hebben de volkshuisvestelijkesituatie sterk verbeterd, echter vaak ten koste van de stedenbouwkundige samenhang.De sociale structuur van de wijk staat de laatste decennia onder druk door de instroom van nieuwebevolkingsgroepen, drugsoverlast en verpaupering. Ondanks de sociale veranderingen zijn bijvoorbeeldde van oudsher befaamde Klarendalse feesten nog steeds bijzonder sfeervol.

Bij het bepalen van het gemeentelijk beleid wordt vaak uitgegaan van het belang van de stad alsgeheel. Dit belang hoeft niet altijd parallel te lopen met het belang van de wijk. Om meer greep tekrijgen op de ruimtelijke en maatschappelijke ontwikkelingen voor de wijk en het gemeentelijke beleiddat hierop betrekking heeft, is in het kader van Klarendal Kom Op! besloten tot het opstellen van eenwijkperspectief voor Klarendal, gezien vanuit het belang van de wijk. Hiervoor is aan het Arnhemsebureau K3 architectuur en planning opdracht verleend. Voor de studie naar de economische aspectenis opdracht gegeven aan Seinpost.

In het wijkperspectief worden de sociale, volkshuisvestelijke, ruimtelijk en economische ontwikkelingenbeschreven en worden oplossingen voor knelpunten aangegeven, altijd bezien vanuit het belang vande wijk. De economische aspecten worden uitgebreid behandeld in een separate nota: het strategischontwikkelingsplan. De kernpunten van het strategisch ontwikkelingsplan zijn in het wijkperspectiefopgenomen, waardoor het wijkperspectief als integraal plan gelezen kan worden.

Toekomstige initiatieven zullen tegen het licht van het wijkperspectief worden gehouden. Hetwijkperspectief legt geen grenzen op, maar zorgt voor een voortdurende dialoog tussen partners overde gewenste wijkontwikkeling.

3

4

Inleiding 3

A. Uitgangspunten 71. Het wijkperspectief 8

1.1. Doel en inhoud van het wijkperspectief 81.2. Aanleidingen voor het wijkperspectief 91.3. Status van het wijkperspectief 10

2. Analyse van de huidige situatie 122.1. Het plangebied 122.2. Cultuurhistorische ontwikkeling 122.3. Huidige situatie 142.4. Huidige beleid 21

3. SWOT-analyse 263.1. Werkwijze 263.2. Stedenbouwkundige structuur 263.3. Wonen 273.4. Samen leven in Klarendal 273.5. De woonomgeving 283.6. Voorzieningen en bedrijven 28

B. Streefbeelden 314. Wonen 32

4.1. Woon- en leefomgeving 324.2. Stad versus Dorp 334.3. Woningdifferentiatie 344.4. Extra woningbouwlocaties 354.5. Aanpassing van bestaande woningen 36

5. Commercile voorzieningen en bedrijvigheid 375.1. Wijkeconomie 375.2. Klarendalseweg 38

5

Inhoudsopgave

6. Verkeer en parkeren 396.1. Toegankelijkheid van de wijk 396.2. Woonstraten 406.3. Openbaar vervoer 406.4. Parkeren 41

7. Openbare ruimte 427.1. Inrichting openbare ruimte 427.2. Twee pleinen voor Klarendal 437.3. Omgeving Velperpoortstation 447.4. Hommelseweg 457.5. Sonsbeeksingel 45

8. Groen 488.1. Bovenwijks groen 488.2. Wijkgroen 488.3. Groen in de woonomgeving 49

9. Maatschappelijke voorzieningen 519.1. Onderwijsvoorzieningen 519.2. Sociale voorzieningen 52

C. Realiseringsaspecten 5510. Fysieke uitvoeringsaspecten 56

10.1. Uitwerking van deelprojecten 5610.2. Buiten Gewoon Beter 5610.3. Wijkontwikkelingsmaatschappij 5610.4. Bestemmingsplan 57

11. Sociale uitvoeringsaspecten 5811.1. Het sociale wijkperspectief 5811.2. Betrokkenheid van bewoners 6211.3. Procesbeschrijving wijkperspectief 63

12. Economisch stimuleringsbeleid 6612.1. Ruimtelijk Economische Structuur 6612.2. Instrumenten 6612.3. Financile middelen 6712.4. Partijen 67

Slot 68Colofon 70

6

A Uitgangspunten

7

1.1. Doel en inhoud van het wijkperspectief

Het wijkperspectief levert een integrale visieop de fysieke, sociale- en wijkeconomischeontwikkelingsmogelijkheden van de wijk in dekomende tien jaar, geredeneerd vanuit de wijk.Het is een startdocument voor mogelijketoekomstige ontwikkelingen.

Op voorhand is gekozen voor eenwijkperspectief waarbij zoveel mogelijk wordtaangehaakt op gemeentelijk beleid. Het beleidmoet zo nodig gericht worden bijgestuurd in hetbelang van de wijk.In het wijkperspectief staat de visie centraal. Debestaande toestand is in beperkte mategenventariseerd. Ruimschoots wordt uitgemeentelijke notas geciteerd, zonder dat ditechter expliciet is aangegeven.Het onderzoek is vooral inductief van aard (vanklein naar groot), waarbij de specifieke situatie inKlarendal een grote rol speelt. De problematiekvan de wijk leent zich minder voor eentheoretische benadering.Het wijkperspectief is niet primair gericht opambtelijke consensus. In de wijk is draagvlakgezocht voor de discussie over verschillendethemas. Ook na het verschijnen van hetwijkperspectief gaat dit proces door.Wijkbewoners behouden het recht om hun eigenzienswijze daarop kenbaar te maken.

Het wijkperspectief heeft eenvoorwaardenscheppend karakter. Het is debedoeling dat het plan stimuleert tot nieuweontwikkelingen. Het plan geldt evenzeer alskader waarbinnen nu nog niet voorzieneontwikkelingen kunnen worden beoordeeld enkunnen worden bijgestuurd.Niet alle in deze nota voorgestelde maatregelenkunnen op korte termijn worden gerealiseerd,meestal omdat hier domweg het benodigdebudget voor ontbreekt. Het plan geldt danechter wel als overzicht van mogelijke wensenvoor de toekomst.

Belangrijk onderdeel van het wijkperspectief ishet vergroten en in stand houden van debetrokkenheid bij de toekomst van Klarendal bijbewoners, ambtenaren, corporaties,welzijnsinstellingen e.d.Voor het opstellen van het wijkperspectief zijn devolgende stadia doorlopen:1. voorstudie, inventarisatie van bestaand beleid,

signaleren van knelpunten2. analyse van verbeteringen en potenties3. 1e rondgang langs betrokkenen (gemeente,

corporaties, wijk e.d.)4. opstellen van een pamflet met de belangrijkste

ideen van fysieke aard5. presentatie aan/overleg met betrokkenen6. workshop met ambtenaren7. opstellen wijkperspectief8. 2 e rondgang langs betrokkenen en de

stuurgroep9. eindrapportage wijkperspectief10. vaststelling door de stuurgroep11. presentatie aan B&W en de raadscommissie.

De tijdsplanning voor het opstellen van hetwijkperspectief is afhankelijk gesteld van hetcreren van een zo groot mogelijk draagvlak.Dit betekende dat na de start van dewerkzaamheden binnen een half jaar eenconcept-wijkperspectief bediscussieerd moestkunnen worden.

8

1. Het wijkperspectief

Uitgangspunt bij het wijkperspectief is hetzoeken naar een structurele verbetering vanKlarendal, zonder op grote schaal woningen teslopen. Bij het opstellen van het wijkperspectiefstaan centraal: sociale duurzaamheid economische duurzaamheid technische duurzaamheid.

Bij het opstellen van de nieuweherstructureringsvoorstellen zal uitgegaanmoeten worden van een beperkt budget. Het isvan belang alleen strategische ingrepen voor testellen. Klarendal is niet gebaat bij het najagenvan weer een nieuwe modegril in de stads-vernieuwing. De voorgaande stadsvernieuwings-ingrepen hebben al genoeg negatieve sporen inde wijk achtergelaten.Uitgegaan moet worden van de kracht en detrots van Klarendal: het eigenzinnige karakter ende aantrekkelijke ligging dicht bij hetstadscentrum en de parken.

1.2. Aanleidingen voor het wijkperspectief

De belangrijkste aanleidingen voor het makenvan het wijkperspectief zijn: De wijk heeft een langdurige geschiedenis van

voortdurende stadsvernieuwingsingrepen,gevolgd door perioden van relatieve socialerust, toename van sociale problemen, nieuweingrepen enz. De stadsvernieuwingsprojectenwerden volgens de laatste mode uitgevoerd.De littekens van de stadsvernieuwing zijnoveral zichtbaar.De wijk heeft behoefte aan een structurele,duurzame verbetering van het woon- enleefmilieu, zonder dat dit ten gepaard gaatmet weer een fase van ingrijpende stads-vernieuwingsactiviteiten. Een belangrijke taak isdus de bestaande littekens aan te helen, inplaats van weer nieuwe te veroorzaken.

De wijk kent sinds enige jaren een grotediversificatie van de bevolkingssamenstelling:enerzijds de oorspronkelijke bewoners vanKlarendal, anderzijds de nieuwe, soms meertijdelijke bewoners zoals studenten, allochtonen,kunstenaars, maar ook junks (Klarendal alsdoorgangshuis). Bepaalde groepen enallochtonen zijn moeilijk bereikbaar. Deintegratie verloopt moeizaam.

De wijk ligt aan de rand van het derdedrugsdistributiecentrum van Nederland:Station Velperpoort. Gebruikers en dealers uitOost-Nederland en Duitsland reizen af naar hetstation om hun spullen te halen. De scenewordt versterkt door een flink aantalcoffeeshops. De drugsoverlast is groot.

Ondanks de ligging dicht bij het centrum vanArnhem, kent Klarendal nauwelijks deanonimiteit van de stad. Een vreemdelingwordt direct gesignaleerd. Klarendal is echterniet alleen van de Klarendallers, maar van alleArnhemmers.De gesloten sfeer vindt zijn oorzaak in derelatief gesoleerde ligging van de wijk. Despoorzone, de kantoorbebouwing tussen deRosendaalsestraat en de Velperweg en inmindere mate het hoogteverschil bij Onderde Linden en de Vijverlaan, alsmede de hofjesbij de Hommelseweg zijn hiervan de oorzaak.De ontoegankelijkheid van de wijk voorbuitenstaanders wordt verder vergroot doorhet onduidelijke eenrichtingverkeersysteem.Het gesloten karakter van de wijk wordtverder versterkt door de sterk op zichzelfgerichte groepscultuur van de oorspronkelijkebewoners van Klarendal.

De woningen in Klarendal zijn overwegendhuurwoningen met relatief lage huren ofgoedkope koopwoningen. De variatie in hetwoningaanbod is laag.

Het voorzieningenniveau en de ruimte voorkleinschalige bedrijvigheid vertoont al jareneen sterke achteruitgang. Veel winkel- enbedrijfsruimten langs de Klarendalseweg staanleeg of worden als woning gebruikt. DeKlarendallers weten wel de weg te vinden naarwinkel- en bedrijfslocaties elders in Arnhem.Vanuit de rest van Arnhem is er echternauwelijks van een compenserende instroomsprake.

De openbare ruimte in de wijk is rommelig.De wijk kan de nog steeds toenemendeparkeerdruk niet aan. Verkeersdrempels,onlogische wegverleggingen, straatmeubilaire.d. versterken het rommelige beeld.

9

1.3. Status van het wijkperspectief

De contextIn oktober 2000 is de aanpak van het project

Klarendal Kom Op! vastgesteld, zowelinhoudelijk, als wat betreft de extra financileinzet van gemeentezijde. In dit project wordendrie fasen onderscheiden:1. wat kan: de beheerders aan zet2. wat moet: de wijk aan zet3. de toekomst van de wijk: gezamenlijke

ideekracht aan zet.

Voor fase 1 en 2 is een programma opgestelden in uitvoering genomen, in nauw overlegtussen gemeente, wijk en instellingen. In 2001kreeg de invulling en uitvoering van datprogramma een extra impuls als gevolg vanrijkssubsidie in het kader van het GroteStedenbeleid (GSB): Onze Buurt Aan Zet.De invulling van fase 3, de toekomstverkenning,is gestart met een bestuursconferentie in juni2001. De bestuursconferentie leverde op: er is bestuurlijk draagvlak voor de ontwikkeling

van een wijkperspectief Klarendal het is wenselijk om de cyclus neergang -

investeren in de wijk - neergang tedoorbreken. Een wijkperspectief kan daar eenbijdrage in leveren

er is inhoudelijk en financieel geen ruimte vooringrijpende fysieke herstructurering

er is behoefte aan een afgewogenwijkperspectief waarin voldoende aandachtwordt gegeven aan de fysieke, sociale- en wijk-economische aspecten en de samenhang hiertussen. Tevens moet hierin aandacht wordenbesteed aan imago-ontwikkeling van de wijk.

Formele status en functie van het wijkperspectiefHet wijkperspectief is binnen het gemeentelijk

beleidsinstrumentarium een betrekkelijk nieuwfenomeen. In 1997 is voor de Geitenkamp-Monnikenhuizen een wijkperspectief opgesteld.Het wijkperspectief is nog geen instrument meteen juridisch onderbouwde positie binnengemeentelijke cycli en procedures. In hetverleden is er een aanzet geweest om vanuitvolkshuisvestelijk perspectief wijkvisies teontwikkelen. Dit proces is wel gestart, maar nietafgerond en inmiddels aangehouden. Verderbestaan er op dit terrein geen documenten.Als uitgangspunt voor ontwikkelingen gelden

bestaande ruimtelijke en sociale structuur-plannen, alsmede vigerende bestemmings-plannen.

Formeel moet het wijkperspectief gezienworden als de onderlegger en inspiratiebronvoor toekomstige ontwikkelingsmogelijkhedenen -initiatieven voor de wijk Klarendal. Hetwijkperspectief is feitelijk een ideenschetswaarin ten aanzien van kernpunten beeldenworden neergezet, dan wel uitspraken wordengedaan, waarin de richting wordt aangegevenvan gewenste ontwikkelingen. Ideen die ofweldirect terug te voeren zijn op in de wijkgehoorde opvattingen, dan wel een meer ofminder vrije vertaalslag zijn van in of metbetrekking tot de wijk waargenomen signalen enmeningen, kansen en bedreigingen, sterke enzwakke punten. Dit maakt het wijkperspectief toteen bijzonder document. De grootste valkuil isdaarbij vrijblijvendheid.

IntentieVan alle partners wordt de intentie gevraagd

zich actief te verbinden aan het wijkperspectief.Dit houdt in dat toekomstige initiatieven tegenhet licht van het wijkperspectief wordengehouden. Aangegeven wordt op welke wijzeeen activiteit, maatregel of beleidsinitiatiefbijdraagt aan het verwezenlijken van deverbetering van Klarendal, refererend aan debeelden in de wijkvisie. Afwijkingen moetenworden beargumenteerd.Het wijkperspectief legt geen grenzen op, maarzorgt voor een voortdurende dialoog tussenpartners over de gewenste wijkontwikkeling.

10

11

De opstellersHet wijkperspectief is ontwikkeld in opdracht

van de stuurgroep Klarendal Kom Op!. In ditspecifieke geval is gekozen voor uitbesteding vande werkzaamheden aan een extern adviesbureau.De werkwijze is erop gericht om hetwijkperspectief maximaal in de wijk geworteld telaten zijn. Daarnaast is de inspanning eropgericht om zowel binnen de wijk als bijgemeentelijke diensten en bij instellingendraagvlak te vinden voor de in hetwijkperspectief aangegeven ideenlijnen. Aangemeentelijke diensten is gelegenheid gebodenom de ideen uit het wijkperspectief te toetsenop realiteitswaarde en op de relatie metbestaande ontwikkelingen.

De vaststellingHet wijkperspectief wordt vastgesteld in de

stuurgroep Klarendal. De stuurgroep weer-spiegelt de samenwerking tussen gemeente,politie/justitie, de grootste woningcorporatie(Volkshuisvesting) en de grootstewelzijnsinstelling (Rijnstad).Vervolgens wordt het wijkperspectief terinformatie aan B&W voorgelegd. Daarnafungeert het wijkperspectief als een erkendreferentiedocument ter toetsing of ter inspiratiebij toekomstige ontwikkelingsinitiatieven metbetrekking tot Klarendal.

Het vervolgHet mag niet blijven bij alleen het opstellen en

vaststellen van het wijkperspectief. Belangrijk isdat het wijkperspectief vervolgens vooral eenlevend document is en niet in de bureauladebelandt, maar als actief referentiebeeld eninspiratiedocument zijn werk doet. Dit gaat allebij de wijk betrokken ambtenaren aan. Eencruciale rol in de toepassing is weggelegd voorde wijkmanager, de gebiedsmanager en deproject-/wijkwethouder. Met name zij houden devinger aan de pols in het vervolgtraject.

12

2.1. Het plangebied

Het wijkperspectief richt zich in hoofdzaak opde wijk Klarendal. In het plangebied is tevens deVogelwijk en de zone langs de Velperweg opge-nomen. Het plangebied wordt begrensd door deSonsbeeksingel, de Hommelseweg, de Thomas Kempislaan, de Rosendaalsestraat, de Raapopse-weg en de Velperweg. Met betrekking tot deeconomische, sociale en educatieve voorzienin-gen zullen St. Marten en het SonsbeekkwartierZuid bij het plan worden betrokken. Voor deHommelstraat zullen aanbevelingen enopmerkingen in de kantlijn worden gemaakt.

2.2. Cultuurhistorische ontwikkeling

De Rosendaalsestraat en de Velperweg zijn zeeroude verbindingswegen. Ten noorden van deRosendaalsestraat lag het al uit de Middeleeuwenstammende landgoed Klarenbeek met daaroponder meer het klooster Monnikenhuizen. Indeze periode stonden verspreid in het gebiedeen aantal boerderijen. De landgoederengroeiden in latere fasen uit tot omvangrijkecomplexen met landbouwgronden en tuinen.Op de kadastrale kaart van 1832 staat langs deRosendaalsestraat en Velperweg wat vrijstaandebebouwing aangegeven. Verder is op deze kaartde Klarendalseweg aangegeven.In de periode tussen 1830 en 1888 groeide hiereen stadsgedeelte met slechts nkamerwoningenen nauwe, slechte straten en sloppen. Bovendienbevonden zich aan de Hommelseweg de stads-mestvaalten. Er werd in snel tempo gebouwd,waarbij in sterke mate speculantenbouw plaats-vond. Klarendal groeide uit tot een krottenwijkvan nationale bekendheid.Door de aanleg van de spoorweg werd ditgebied van het stedelijke gebied gescheiden. Inhet spoortalud was slechts een doorgangaangelegd voor de Velperweg en de Hommelse-weg. De Rosendaalsestraat werd in twee delengeknipt en aan de zijde van Klarendal verbondenmet de nieuwe parallelweg langs het spoor, deSonsbeeksingel (toen nog Klarendalsesingelgeheten).Om het gebied te exploiteren en te komen totde bouw van goede en betaalbare arbeiders-woningen werd de filantropische woning-bouwvereniging Openbaar Belang opgericht.Enkele bestuursleden hadden ook al zittinggehad in De Commissie, die als onderafdelingvan de Maatschappij tot nut van het Algemeneals eerste filantropische woningbouwverenigingin Nederland werd opgericht. De Commissiebouwde onder meer omstreeks 1860 woningenin de Paulstraat en de Catharijnestraat.In 1888 braken er een tyfus- en difterie-epidemieuit. Dit vormde de directe aanleiding voor degemeente om het erbarmelijke woonklimaat tesaneren. Vanaf 1892 leidde dit voorstel totgeforceerde sloop van een groot aantalwoningen in het gebied, die door dewoningnood na ontruiming vaak weer gekraakt

2. Analyse van de huidige situatie

waren. Hierbij werd voor een deel een nieuwstratenplan aangelegd en werden nieuwe voorarbeiders betaalbare woningen gebouwd.Arnhem groeide inmiddels uit tot belangrijkegarnizoensstad. Het Militair Hospitaal verhuisdeeind 19e eeuw naar Onder de Linden.

Aan de Thomas a Kempislaan werd de kazernevan de Koninklijke Marechaussee Kazernegebouwd. De garnizoensbakkerij stond aan deKlarendalseweg.

Tussen 1900 en de Tweede Wereldoorlogvolgde er ingrijpende saneringsfasen, waarinsociale woningbouwcomplexen gebouwd werden:Mussenberg, Kapelwijk, Onder de Linden.Na de Tweede Wereldoorlog werd het geld aanhet herstel van de oorlogsschade en dewederopbouw besteed en bleef een vervolg opde sanering uit. Vooral het einde van de zestigerjaren was een periode van verval.Veel panden stonden leeg en waren dicht-gespijkerd. De gemeente had lange tijd geenduidelijk plan voor de wijk. Uiteindelijk beslootmen de hele wijk te saneren. De bewonerskwamen hier met succes tegen in opstand.Klarendal voor de Klarendallers was de leus. Devele saneringen in het kader van Bouwen voor

de Buurt, de laatste vond plaats van 1972 toteind jaren 80, heeft geleid tot een gevarieerdebebouwing, grotendeels sociale woningbouwmet relatief lage huren. De hele ontwikkeling vande stadsvernieuwing is in Klarendal op de voet tevolgen. De stadsvernieuwing volgde de laatstelandelijke mode. Er werd echter geen geldbeschikbaar gesteld voor specifieke Arnhemseproblemen. Met name de hoogteverschillen inde wijk zijn hierdoor vaak armoedig opgelost.In het overwegend protestantse Arnhem isKlarendal een katholieke enclave geweest.Dit verklaart een deel van de typisch Klarendalsementaliteit. In de katholieke cultuur was hetgezag van de paus onfeilbaar en werd eenhirarchische gezagsstructuur geaccepteerd,maar tegelijkertijd was de paus zo ver weg dat erflink op gemopperd kon worden. Dan was menzijn onvrede in ieder geval kwijt. In de katholiekegemeenschap was over het algemeen een grotesaamhorigheid.

13

Arnhem en Klarendalin respectievelijk 1853en 1889.Bron:Twee eeuwenbouwen aanArnhem,door Wim Lavooij.Uitgeverij WalburgPers.

De oorspronkelijke Klarendaller is een begrip inArnhem. Klarendal is een wijk met een eigennormen- en waardenpatroon. Saamhorigheid enhulpvaardigheid spelen een belangrijke rol in decultuur. Meerdere generaties van families wonenin de wijk. Ook zijn hechte netwerken vanfamilies te herkennen. Het sociale leven speeldezich vroeger vooral op straat af. Bij mooi weer isdat nu nog het geval. Veel bewoners zetten zichactief voor de wijk in (actiegroepen,

buurthuizen). Door de saamhorigheid is desociale controle in de wijk groot, althans voor dehuidige begrippen.Vanaf de zeventiger jaren heeft een groteinstroom van migranten plaatsgevonden (metname Turken en Surinamers). Debuurtsamenleving die vroeger vrij gesloten was,is veel opener geworden. Ook veel jongeren,deels studenten en kunstenaars wonen nu in dewijk. De typische Klarendalse mentaliteit is echternog herkenbaar. Wie zich aan de waarden ennormen aanpast, wordt in de Klarendalsegemeenschap opgenomen.

2.3. Huidige situatie

BevolkingssamenstellingKlarendal heeft momenteel ruim 7.300

inwoners. De wijk heeft een relatief groot aantaljeugdigen (nul tot veertien jaar). Daarnaast zijnook de twintigers en dertigers ruim vertegen-woordigd. Het aantal ouderen boven de 65 jaaris relatief gering.

Door diverse nieuwbouwactiviteiten aan deRosendaalsestraat en op twee voormaligemilitaire terreinen (de Menno vanCoehoornkazerne en het Militair Hospitaal aande Vijverlaan is het inwoners aantal de laatstejaren enigszins toegenomen.

14

Arnhem en Klarendal inrespectievelijk 1902 en 1917.

Bron: Twee eeuwen bouwen aan Arnhem,door Wim Lavooij. Uitgeverij Walburg Pers.

Bijna 2.300 mensen hebben een niet-Nederlandse etniciteit (31%). Het gemiddelde inArnhem bedraagt 19,4%. Met name de Turksebewoners zijn ten opzichte van andere alloch-tonen bewoners ruim in de meerderheid. In dewijk is een aantal straten te benoemen met eenconcentratie van allochtone bewoners: deNijverheidsstraten, Rappardstraat, Johannastraat,Pastoor Bosstraat, Vinkenstraat, Kapelstraat enomgeving.Integratie van migranten en de oorspronkelijkeKlarendalse bevolking heeft nauwelijks plaats-gevonden. Problemen doen zich voor ingebieden waar een concentratie van migranten-gezinnen bestaat. Uitingen hiervan zijn het zichniet meer op zijn/haar gemak voelen in de straat,verhuizingen en het afnemen van de tolerantie.De integratie van kinderen en tieners van

autochtonen enerzijds en van migrantenanderzijds verloopt aanzienlijk beter. Vooral bijhet spelen en het gebruik maken van deverschillende voorzieningen is dat merkbaar.Naarmate de jeugd ouder wordt, ontstaat ertoch weer een verwijdering tussen deverschillende culturen. In sommige kringenbinnen de migrantenculturen is vanuit eenreligieuze overweging een beweging gaande omzich terug te trekken uit de westerse cultuur. Inhet wijkkader zijn weinig migrantenvrijwilligersactief.

Klarendal kent relatief veel alleenstaanden,echtparen zonder kinderen en eenouder-gezinnen.

Klarendal is een wijk die vrijwel voortdurendonder druk staat: door een hoog percentagewerklozen zowel onder de ouderen als dejongeren, door (hard)drugsgebruik en hetuitwaaieren van de drugshandel over de wijk(thuishandel). De thuishandel zorgt voor veeloverlast. Er komen hennepplantages in woningenvoor. Ook de coffeeshops veroorzaken overlast.Door hun aanwezigheid vormen zij bovendieneen bedreiging voor de Klarendalse jeugd. Eengroeiend aantal jongeren (vanaf ongeveer twaalfjaar) wordt door de coffeeshops aangetrokken.Het gevaar bestaat dat zij in het criminele circuitbelanden en zich schuldig maken aan bijvoor-beeld heling en koeriersdiensten. Een andergevaar is dat zij harddrugs gaan gebruiken.Bovendien missen zij hierdoor een aantal jaren inhun ontwikkeling en lopen zij zodoende extra

achterstand op. De maatschappelijke druk wordtook veroorzaakt door gok- en/of alcohol-verslaving, relatief slechte gezondheidstoestand,jongerenproblematiek en het slechte toekomst-perspectief (arbeidsperspectief) van velebewoners. De gevolgen van alcoholproblemenspelen zich vooral binnen de gezinssituatie af.In 1972 is de Werkgroep Klarendal opgericht,een overkoepelende organisatie voor bewonersvan de hele wijk. De Werkgroep Klarendal is tot1998 op allerlei terreinen, zoals verkeer,wijkbeheer, woningverbetering en voorkomenvan vervuiling, actief geweest.In 1988 werd als eerste in Arnhem hetwijkplatform Klarendal opgericht. Hierin werkenbewoners en vertegenwoordigers van gemeente

15

en instellingen samen om de leefbaarheid tevergroten. In 2000 is op initiatief van degemeente het project Klarendal Kom Op!gestart waarin centraal staat te doen wat moeten te doen wat kan, met als doel een veilige,schone en sociale wijk.Het buurthuis kan op vrijwilligers rekenen diebereid zijn iets voor hun buurt te doen. Ook zijner mensen actief in het verenigingsleven.De onderlinge contacten in delen van de wijkzijn goed, vaak buurtgericht en op straatniveau.Kenmerkend voor Klarendal is het feit dat debewoners zich bij bedreigingen van buitenafspontaan en massaal kunnen organiseren.

WoningenKlarendal telde in 2000 ruim 3.600 woningen

met een gemiddelde netto woningbezetting van2,03 bewoners/woning. Voor geheel Arnhembedraagt dit 2,15. Ruim 40% vande woningvoorraad is in de laatstedecennia gebouwd, hoofdzakelijkin het zuidelijk deel van Klarendal.Het zijn vrijwel allemaal woningenin de sociale huursector, over-wegend varianten van portiek-etagebouw. Er zijn ongeveer 110specifieke bejaardenwoningen(Catharijnestraat en omgeving).De bejaardenwoningen voldoenechter niet aan de eisen van dezetijd, waardoor er een tekort is aanspecifieke bejaardenwoningen.Ook is er, in mindere mate, eentekort aan specifieke woningenvoor mindervaliden.

Het stadsvernieuwingsproces is zo goed alsafgerond. De woningen zijn over het algemeenkwalitatief goed. Problemen doen zich nog voormet winkels en woonhuizen in het gebiedomsloten door de Klarendalseweg, Sonsbeek-singel, en Koolstraat, de Rosendaalsestraat en deKlarendalseweg. Problemen met het niet gereno-veerd particulier bezit treffen we aan in deAgnietenstraat en omgeving, de St. Janskerk-straat en omgeving, de Klarendalseweg en deSonsbeeksingel. Hier staat een vervallen bouw-blok dat eigendom is van de gemeente. Ookkunnen problemen gaan ontstaan met het bezitdat het langst geleden is gerenoveerd. De eersterenovatiefase in Klarendal had als uitgangspunt

de levensduur met zon 15 20 jaar te verlengen.Latere renovatiefasen kennen een veel hogerniveau. Het resultaat is nu dat in sommige delenvan de wijk gerenoveerde woningen naast elkaarstaan waarvan de afschrijvingen tientallen jarenuiteenlopen. Het probleem komt met name voorin de Pastoor Bosstraat, de Agnietenstraat, dePaulstraat en de Catharijnestraat.In Klarendal is grote vraag naar eengezins-woningen en woningen met vier tot vijfslaapkamers. De woningen op de Mussenberg enhet Talmaplein zijn klein, maar desondanksgewild. Het woningbestand kan wordenonderscheiden in 82,6% huurwoningen en17,4% koopwoningen. Met betrekking tot dewoningtypologie kan het woningbestand wordenonderscheiden in 39% eengezinswoningen en61% meergezinswoningen.

De Stichting Volkshuisvesting Arnhem is degrootste eigenaar met ca. 2.200 woningen,verspreid over geheel Klarendal. OpenbaarBelang heeft voornamelijk de cultuurhistorischwaardevolle bebouwing aan de westzijde van

16

Klarendal in bezit: ca. 300 woningen. Portaalbezit de woningen aan de Taklaan en omgeving:ca. 200 woningen. Vivare is eigenaar van dewoningen op het Talmaplein en omgeving:ca. 100 woningen. De overige woningen zijnparticulier bezit. Ruim 300 woningen hiervanworden particulier verhuurd. Een klein aantalpanden is in het bezit van de gemeente. Hetbetreft hier voornamelijk strategische aankopenin verband met de mogelijke spoorverbreding.

Commercile voorzieningen en bedrijvigheidKlarendal kent ruim 200 bedrijfsvestigingen en

bijna 1.300 werkzame personen op een beroeps-bevolking van 3.200 mensen. In Klarendal wonenca. 840 werklozen (26,3%). Het gemiddeldevoor Arnhem bedraagt 13,3%. Bijna 1.300mensen zijn van een uitkering afhankelijk (18,6%bij een gemiddelde in Arnhem van 9,3%).Het winkelbestand is in Klarendal is in de loopder jaren sterk teruggelopen. Mede door dekomst van het winkelcentrum in 1997 is hetaantal winkels aan de Klarendalseweg enomgeving sterk verminderd. De ruimten van veelvoormalige winkels langs de Klarendalseweg zijnin het bestand van stichting SLAK opgenomenen worden gebruikt als atelier of als presentatie-ruimte voor kunstenaars en ontwerpers.Klarendal kent een aantal industrile bedrijven eneen drukkerij. Voorts is er een aantal kleinerebouwnijverheid- en installatiebedrijven gevestigd.Klarendal telt een kleine dertig horecavestigingeninclusief snackbars. In de andere sectoren is erweinig vraag naar ruimte vragende bedrijvigheid,laat staan werkgelegenheid.De bedrijven en vestigingen tellen om en nabijde 600 arbeidsplaatsen.

VerkeerHet aantal in Klarendal geregistreerde motor-

voertuigen bedraagt 1.460 personenautos,145 bedrijfsautos, 125 motortweewielers. Ditresulteert in de laagste autodichtheid vanArnhem, namelijk 0,42 personenautos perwoning bij een gemiddelde in Arnhem van 0,77.Het verkeersgedrag, met name te hard rijden,alsmede het parkeergedrag, zoals op de stoep ofdubbel parkeren, is over het algemeen een zwakpunt in de wijk en leidt tot veel ergernis.De wijk kent een groot tekort aan parkeer-plaatsen. Er is behoefte aan enige regulering vande beschikbare parkeerplaatsen. Een groot deelvan de bewoners voelt echter niet veel voor hetinvoeren van parkeren voor vergunninghouders.Vooral aan de Hommelseweg ter hoogte van desupermarkt C-1000 is sprake van parkeeroverlast.Aan de Hommelseweg is een parkeergarageaanwezig maar de bezoekers van vooral desupermarkt maken hier nauwelijks gebruik van.Velen parkeren hun auto dan ook op de straatwaardoor gevaarlijke, onoverzichtelijke verkeers-situaties ontstaan. Dit is vooral voor het lang-zaam verkeer een probleem.

17

Bron: sociale huurwoningen in Arnhem in kaart gebracht.Dienst S.O. Gemeente Arnhem en het G.O.W. te Arnhem (1997).

Op diverse gedeelten van de Klarendalsewegontstaan verkeersonveilige plekken als gevolg vanparkeren, laden en lossen en te hard rijden. Dekwaliteit van het wegdek laat veel te wensenover. Hier zou, bij het zoeken naar oplossingen,prioriteit aan gegeven moeten worden.Ook het wegdek van de Verlengde Hoflaan dientverbeterd te worden. De smalle Hoflaan geeftaanleiding tot verkeersonveilige situaties en is alszodanig een slechte toegangsweg tot Klarendal.Een afdoende vorm van openbaar vervoer in enbinnen de wijk ontbreekt. Dit is vooral voorouderen een probleem. Het openbaar vervoer inKlarendal is geminimaliseerd. In de wijk zelf isgeen openbaar vervoer meer. Alleen Vervoer opMaat is voor oudere bewoners op afroepbeschikbaar.Voor het collectief gehandicaptenvervoer maaktde gemeente gebruik van de Regiotaxi KAN. Delijndiensten van Connexxion beperken zich, metbetrekking tot Klarendal, tot de Velperweg en deVijverlaan/Raapopseweg.

Ten zuiden van Klarendal ligt het dubbel spoorvoor treinverkeer tussen Arnhem Centraal-Zutphen en Arnhem Centraal-Zevenaar. Dehogesnelheidstrein (ICE) rijdt inmiddels over ditspoor, zij het met normale snelheid. In detoekomst wordt de mogelijkheid van gedeelte-lijke verdubbeling niet uitgesloten. Dezeverdubbeling betreft dan het gedeelte tussenArnhem Velperpoort en de spoorkruising Oost(splitsing van spoorlijnen Zutphen en Zevenaar).Deze gedeeltelijke verdubbeling heeft tot doel decapaciteit op niveau te houden door de snel-treinen langs stoptreinen op het station Arnhem-Velperpoort te leiden. Hoe dit ruimtelijk eruit kankomen te zien is nu niet duidelijk. Verbredingvan het spoor tot 3 of 4 spoorbanen is echter inieder geval tot 2010 niet aan de orde, nu isafgezien van een verbreding van het spoor tenbehoeve van de hogesnelheidslijn. Aan de randvan de wijk ligt het NS-station Velperpoort. Hetstation is georinteerd op de omgeving van deSteenstraat.

Openbare ruimteVoorafgaand aan de nieuwbouw- en renovatie-

fase is in heel Klarendal de ondergrondseinfrastructuur, met name kabels, leidingen enriolen, verbeterd. Klarendal is nu gemengdgerioleerd. Hemelwater kan worden

afgekoppeld. Klarendal is dicht bebouwd, maarde bodem leent zich naar verwachting goedvoor infiltratie door hemelwater.De maatregelen in het kader van de 30 km-zonezijn uitgevoerd.De verblijfskwaliteit van de openbare ruimte staatonder druk. Er is veel vervuiling en vandalisme,waardoor de kwaliteit van de woonomgevingsterk achteruit is gegaan. De geclusterdeparkeerplaatsen bij onder andere de Sumatra-straat, Javastraat, Atjehstraat, Solostraat enJohannastraat worden niet maximaal benut.Het openbare gebied maakt het voor kinderennauwelijks mogelijk om er naar behoefte tespelen. Dit wordt veroorzaakt door het ont-breken van pleinen, omdat het overgrote deelvan het openbare gebied een verkeersfunctieheeft en door de geringe aandacht voor hetontwerp van het openbaar gebied.

In de gemeente Arnhem wordt naar verhoudingweinig geld aan groenonderhoud en onkruid-verwijdering besteed. Er worden geen milieu-belastende bestrijdingsmiddelen gebruikt. InKlarendal wordt in het kader van Klarendal KomOp! tweemaal per jaar het onkruid tussenstoeptegels en straatklinkers doormiddel van eenborstelmachine verwijderd.Vooral hondenpoep enzwerfvuil wordt door debewoners als een grootprobleem ervaren.

18

De straatverlichting en verlichting vanachterpaden en achterterreinen wordt doorvrijwel alle bewoners als onvoldoende ervaren.Dat leidt tot gevoelens van onveiligheid vooralvoor de ouderen. De laatste tijd wordenregelmatig achterpaden afgesloten en verlicht.

GroenSpeelvoorzieningen zijn er in de vorm van de

bouwspeelplaats De Leuke Linde en enkelekleinere speelplekken aan het Peterplein, de 1eNijverheidsstraat, de Solostraat, nabij de IBN-ISina school, aan de St. Janskerkstraat, bij deJanschool, bij de Mussenberg, aan de Herestraaten aan de Klarenbeekstraat. Bij debouwspeelplaats is tevens een trapveldjeaanwezig. Aan de Neerlandstuinstraat staat eensporthal. Voor recreatie kunnen Klarendallers ookgebruik maken van het zwembad Klarenbeek enhet park Sonsbeek.Voor de oudere jeugd ontbreken specifiekespeelvoorzieningen. Er is in de wijk behoefte aanverspreid liggende speelvoorzieningen en aankleine speelgelegenheden en speelaanleidingen.

Maatschappelijke voorzieningenKlarendal en St. Marten is het verzorgings-

gebied voor verschillende scholen. In Klarendalde rooms-katholieke St. Janschool en deIslamitische IBN-I Sina school. In St. Marten derooms-katholieke St. Annaschool, de protestants-christelijke Van Lben Selsschool en de openbareJan Ligthartschool. Het merendeel van dezescholen staat onder druk, omdat de leerlingen-aantallen teruglopen en de schoolbevolking geenafspiegeling is van de wijkbevolking. Ook kiezenouders ervoor hun kind(eren) op een basisschoolbuiten de wijk onderwijs te laten volgen. Verderstaat in Klarendal een dependance van het Rijn-IJssel College, zijn er twee scholen voor speciaalonderwijs en zijn er twee locaties van de HKA.

Voor de diverse bevolkingsgroepen zijn erverschillende voorzieningen te vinden in de wijk.Dat varieert voor peuters en kinderen vanpeuteropvang in de speelzaal of dagverblijf totkinderactiviteiten in het wijkcentrum of debouwspeelplaats De Leuke Linde. De ouderejeugd kan terecht in het wijkcentrum of deSporthal Klarendal waar het jongerenwerkopvang voor zestienjarigen en ouder regelt.Verder zijn er geen voorzieningen voor jongerenin de wijk. Volwassenen hebben de keus uitactiviteiten in het wijkcentrum, (jeugd)centrumVogelwijk, diverse verenigingen en hetmulticulturele steunpunt voor ouderen van deSWOA. Aan de rand van Klarendal zijn tevensvoorzieningen als huisarts, tandarts, apotheek,fysiotherapie en wijkpastoraat te vinden.De stichting Thuiszorg is gevestigd in hetWinkelcentrum Klarendal. Men vindt daar hetZuigelingen- en Kleuterbureau, de Ditistafdelingen de afdeling Cursussen.

De wijk is voorzien van accommodaties opsociaal en cultureel gebied: het wijkcentrum aande Rappardstraat, de wijkwinkel aan de

19

Klarendalseweg en het multicultureel centrumvoor ouderen aan de Sonsbeeksingel. Deactiviteiten maatschappelijk-, peuter-, kinder-,tiener- en jongerenwerk, opbouwwerk,onderwijsvoorrangsbeleid en ouderenwerkopereren vanuit deze accommodaties. De St.Janparochie organiseert activiteiten voorvolwassenen en ouderen.Aan Onder de Linden is een kinderdagverblijfmet een bovenwijkse functie gevestigd.Medische eerstelijns voorzieningen zijn in de wijkaanwezig in de vorm van een huisartsenpraktijkaan de Hoflaan. In de omgeving van Klarendalhouden bovendien verschillende huisartsenpraktijk.

MilieuDe geluidsbelasting door treinverkeer ligt ver

boven de grenswaarde. Ongeveer 185 woningenkomen voor sanering in het kader van de wetGeluidhinder in aanmerking. Een bijzonderprobleem bestaat in het gebied waar deSonsbeeksingel en de Klarendalseweg bij elkaarkomen. Renovatie van de zeer slechte huizendaar is technisch nauwelijks haalbaar, Sloop envervangende nieuwbouw is zonder aanzienlijkegeluidwerende maatregelen niet nuttig.

Bodemvervuiling komt voor in de Paulstraat,de Solostraat, de Akkerstraat, de St.Janskerkstraat en de Rosendaalsestraat. Ookbestaat het vermoeden dat op andere locatiessprake is van bodemvervuiling, onder andereontstaan door (illegale) garagebedrijven. Deze

moeten in kaart worden gebracht. De wijk teltnog enkele milieuhinderlijke bedrijven en/ofbedrijven die vanwege hun omvang of deverkeersaantrekkende werking hinderlijk zijn. Hetgaat om een garagebedrijf aan de Klarendalse-weg en een autospuiterij aan het Noordpad.Sleutelen op straat gebeurt veelvuldig enveroorzaakt vaak ernstige overlast, met name inde vorm van vervuiling (olievlekken, illegaaldumpen van afval en dergelijke).

Het milieubewustzijn van het merendeel vande Klarendalse bevolking laat veel te wensenover. Het juiste gebruik van de verzamel- en/ofhuiscontainers moet sterk bevorderd worden.Hetzelfde geldt voor het scheiden van afval, hetgebruik van de gifbus en het laten ophalen vangrof vuil. De vervuiling van de wijk is een ernstigprobleem, het gaat om zwerfvuil op straat engestort vuil in onder andere perken, plantsoenen,speelplekken en dergelijke. Ook naast deverzamelcontainers wordt vrijwel altijd afvalgedeponeerd, ook al is hier de laatste jarenverbetering in gekomen.Recentelijk zijn vrijwel alle bovengrondsecollectieve vuilcontainers vervangen doorondergrondse containers.Het hondenpoepprobleem is nog steeds nijpend.In Klarendal zijn zeven hondenuitlaatplaatsen,maar desondanks is deze vorm van vervuiling isde gehele wijk zodanig ernstig dat het een vande ernstigste veroorzakers van overlast is.

Sociale veiligheidDe inbraakkans in Klarendal bedraagt 5,5%

bij een gemiddelde in Arnhem van 2,6%.Wat de sociale veiligheid betreft, heeft Klarendaleen slechter imago dan het verdiend. Dit laatonverlet dat verbeteringen tot stand dienen tekomen, met name bij de Hommelsepoort en degebieden waar de coffeeshops gevestigd zijn.Het gebied Velperpoort-Sonsbeeksingel-Hommelseweg is subjectief en objectief onveilig.Door het afsluiten van flatportieken en hetplaatsen van hekken rond huizen is de objectieveveiligheid sterk toegenomen, maar de subjectieveonveiligheid is gebleven.Het vandalisme in de wijk betreft niet alleen detalrijke vernielingen op straat en van objecten,maar ook bedreigingen en intimidatie.

20

2.4. Huidige beleid

Structuurplan Arnhem 2010 (2000)In het Structuurplan Arnhem 2010 is kwaliteit

belangrijker dan kwantiteit. Arnhem moet nietzozeer uitbreiden, als wel de bestaande ruimtebeter en intensiever gebruiken. De nadruk ligtdan ook op veranderingen in de bestaande stad,met het doel Arnhems kenmerkende kwaliteitente versterken.In het structuurplan wordt er van uitgegaan datArnhem straks de enige halteplaats buiten deRandstad is van de hogesnelheidslijn. Mededaardoor kan Arnhem het centrum van oostelijkNederland worden.

BestemmingsplanHet vigerende bestemmingsplan dateert uit

1980. In het kader van de integrale inhaalslagvan bestemmingsplannen in Arnhem, wordt inde loop van 2003 een nieuw bestemmingsplanvan kracht. Het nieuwe bestemmingsplan legtvoornamelijk de bestaande situatie vast, zonderduidelijke toekomstvisie. Voor nieuweontwikkelingen, bijvoorbeeld naar aanleiding vanhet wijkperspectief, kunnen door middel vanartikel 23 WRO binnen een half jaarbestemmingsplanherzieningen van kracht zijn.In het ontwerp-bestemmingsplan zijn, nabezwaren uit de wijk, de mogelijkheden voorwinkel- en bedrijfsfuncties langs deKlarendalseweg aanzienlijk verruimd.

Wijkplan Klarendal 1998-2002, gemeente Arnhem,d.d. december 1998

In het wijkplan Klarendal 1998-2002 wordt eenanalyse van de bestaande problematiek gegeven.Tevens is in het wijkplan een beperkte programmater verbetering van het leefklimaat in de periodetot 2002 aangegeven.

ArcheologieDe gemeentelijke archeologienota

Onzichtbaar maar niet onverschillig (1997)bevat het beleid op het gebied vanarcheologische monumentenzorg, waarbijbehoud en bescherming van archeologischewaarden een belangrijke doelstelling is. Klarendalis vanuit archeologisch oogpunt een interessantgebied met een hoge archeologischeverwachting ten aanzien van mogelijke vondsten.Binnen het plangebied zijn nog geen vondsten

bekend. Bij bebouwing dient hiervoor de nodigeaandacht te worden besteed. Er is geen naderarcheologisch onderzoek gedaan, waaruit zoumoeten blijken of het aanwijzen van specifiekelocaties met extra hoge archeologischeverwachtingen aan de orde zijn.

MonumentenbeleidHet gemeentelijk monumentenbeleid is

neergelegd in het Arnhemse monumentennotaGeen ruimte voor onverschilligheid (1996).Wettelijk is het beleid verankerd in hetMonumentenwet 1988 en de GemeentelijkeMonumentenverordening (1994). Aanvullendbeleid en regelgeving is te verwachten naafronding van het Monumenten Selectie Project(MSP). Het MSP zal leiden tot de aanwijzing vandoor het rijk beschermde monumenten en stads-en dorpsgezichten. Daarnaast heeft ook degemeente het plangebied onderzocht opmonumentale en historische waarden.Historische waardevolle objecten zijn of zullenworden aangewezen als beschermd gemeentelijkmonument. Andere karakteristieke objecten zijnof zullen worden aangewezen als beeldbepalendobject.

Klarendal kent verscheidene delen metmonumentale waarde. Rijksmonumenten zijn hetLuthershofje en de Klarendalse Molen.Gemeentelijke monumenten zijn enige pandenaan de Catharijnestraat.Het gebied dat globaal begrensd wordt door deCatharijnestraat, Sonsbeeksingel, Koolstraat,

21

Akkerstraat, Agnietenstraat en Oogststraat is alsbeschermd stadsgezicht voorgesteld. Langs deRosendaalsestraat zijn meerdere panden metbeeldbepalende waarden aanwezig.

Beschermd in het kader van Monumentenwetzijn: Talmaplein Vogelwijk Mussenberg sociaal woningbouwcomplex Openbaar

Belang:Agnietenstraat 229-251, 253-271, 273-299,Akkerstraat 2-72, 59-73,Veldstraat 1-9, 2-10, 11-17,Catharijnestraat 119-145/Paulstraat 52-65 (commissie-huizen),Hovenierstraat 1-21, 24-34, 25-51,Klarendalseweg 486-489, 490-498,Koolstraat 1-11, 13-19,Landbouwstraat 2-36,Sonsbeeksingel 133-142, 143-144,Warmoesstraat 1-11, 2-12, 13-19, 14-18,Oogststraat 2-20

Rosendaalsestraat veel panden aan de noorden zuidzijde

Luthershofje, St. Petersgasthuis, St. Johannesde Doperkerk en pastorie aan de Hoflaan, deGarnizoensbakkerij aan de Klarendalseweg.

VolkshuisvestingsbeleidIn het Volkshuisvestingsplan Arnhem

1998-2003 (1997) wordt de basis gelegd voorhet gemeentelijk volkshuisvestingsbeleid. Dedoelstelling van dit beleid is het ruimtelijkspreiden van huisvestingskansen. Het centralemotto is spiegelbeeldig bouwen en beheren.Dit betekent duur bouwen in wijken waaroverwegend goedkope woningen zijn engoedkoop bouwen in wijken waar duurdominant is. Op deze manier kan bij nieuweontwikkelingen een differentiatie van hetwoningaanbod in een wijk vergroot worden.

Binnen de Arnhemse woningmarkt kunnen eenaantal wijktypen onderscheiden worden.Klarendal wordt aangeduid als stadsvernieu-wingswijk met veel sociale huurwoningen, methet accent op goedkope huur. Als er sprake isvan vervangende nieuwbouw, zal deze in dekoopsector gerealiseerd worden.

Woningmarktonderzoek Arnhem 1999,Gemeente Arnhem

Het woningmarktonderzoek geeft eenvooruitblik tot 2015. Voor de berekening van detoekomstige woningbehoefte en de gewenstewoningdifferentiatie wordt uitgegaan van deberekeningen voor het totale KAN-gebied. Vande ruim 12.500 woningen die tot 2015 inArnhem moeten worden gebouwd, is de huur-koop verhouding inclusief de prijsklassenagenoeg bekend. Van ruim 9.500 woningen is

22

bepaald of het laagbouw- of etagewoningenzullen zijn. In de volgende tabel staat deprogrammering en de behoefte-indicatie uit hetwoningmarktonderzoek weergegeven.Op de basis van de behoefte-indicatie uit hetwoningmarktonderzoek zou enige aanpassingvan de differentiatie wenselijk zijn. Er is behoefteaan meer huurwoningen en aan meer goed-kopere koopwoningen dan geprogrammeerd.Of bijstelling in de praktijk noodzakelijk zal zijn,wordt in sterke mate bepaald door detoekomstige marktontwikkelingen.

Concept-Nota ouderenbeleid 2002, GemeenteArnhem, Hoezo oud? d.d. 11 maart 2002

In Arnhem zal tot 2015 nauwelijks vergrijzingplaatsvinden. Na 2015 zal dat anders zijn.Het ouderenbeleid dient zich vooral te richten opouderen in de actieve levensfase en ouderen dieop zorg aangewezen zijn (65 jaar en ouder).Voor allochtone ouderen geldt een lagereleeftijd.Bij de actieve levensfase gaat het vooral omwonen en preventie. Bij oudere ouderen vooralom wonen, zorg en welzijn. Prioriteit hebbenkwetsbare ouderen.Gestreefd wordt naar een netwerk van woon-zorgzones over de gehele stad. De steunpuntendienen verder te worden uitgebreid. Ook is ereen verdere professionalisering van de SWOAgewenst in verband met de taakverzwaring doorde toenemende aandacht die kwetsbare groepenvragen.

Subsidieregeling particuliere woningverbetering instimuleringsgebieden.

Klarendal is stimuleringsgebied voorparticuliere woningverbetering. Desubsidieregeling is bedoeld om achterstalligonderhoud aan particuliere woningen weg tewerken en hernieuwde achterstanden tevoorkomen. Veel woningen zijn reeds aangepakt.

VerkeersbeleidHet gemeentelijk verkeersbeleid is verwoord in

het Structuurplan Arnhem 2010 (2000), hetStedelijk Verkeers- en Vervoersplan SVVP (2000)en het Categoriseringsplan Arnhem (2000). Ditlocale verkeersbeleid is gebaseerd op hetverkeersbeleid van rijk, provincie en KnooppuntArnhem-Nijmegen (KAN). De essentie van hetlocale verkeersbeleid is het terugdringen vanzowel de verkeers-onveiligheid, als de groei vande automobiliteit. Dit wordt gerealiseerd door debestaande verkeersruimte beter te benutten endoor het gebruik van het openbaar vervoer ende fiets te stimuleren. Vooralsnog wordt nietvoorzien in uitbreiding van de bestaandehoofdwegenstructuur. De uitwerking van hetverkeersbeleid splitst zich veel meer toe op hetherinrichten van de bestaande verkeersruimte enop de regulering van het gebruik ervan.

WegenActuele leidraad voor het herinrichten van deverkeersruimte is Duurzaam Veilig. Arnhem kentin het kader Duurzaam Veilig een planmatigeopzet voor de categorisering van het wegen-netwerk, de herinrichting van woongebieden totverblijfsgebieden, alsmede de vormgeving vande verkeersaders.De herinrichting van de bestaande wegen enstraten in Arnhem is gebaseerd op een logischeindeling van de functie van de wegen. Er wordtdaarbij gestreefd naar een zo gelijk mogelijkevormgeving van wegen met eenzelfde functie in

23

Programmering Behoefte-indicatie

Huur 25 % 35 %Koop 75 % 65 %

Laagbouw 75 % 70 %Etagewoningen 25 % 35 %

heel Nederland. Arnhem hanteert dan ook hetlandelijke onderscheid in verkeersaders enverblijfsgebieden. Verkeersaders zijn de hoofd- enontsluitingswegen en vormen de ruggengraatvan het Arnhemse wegennet voor het auto-verkeer. Op deze wegen geldt een maximumsnelheid van 50 km/uur. Alle andere wegen enstraten vallen onder de categorie verblijfsgebied.Deze wegen worden ingericht als 30 km/uurzone. Ze hebben een verblijfsfunctie enontsluiten percelen en panden. Veelal zijn hetwoonstraten. Voor Klarendal heeft DuurzaamVeilig de consequentie dat de verblijfsgebiedeninmiddels zijn heringericht als 30 km/uur zonemet bijbehorende voorzieningen.De Vijverlaan/Onder de Linden is aangeduid alstijdelijke verkeersader. Te zijner tijd kan dezestraat als verblijfsgebied worden ingericht.

ParkerenMet het parkeer- en locatiebeleid wil de

gemeente voorkomen dat de stad dichtslibt metautoverkeer en daardoor onbereikbaar, onleef-baar en economisch onaantrekkelijk wordt. Hetaantal parkeerplaatsen, betaald parkeren en dehoogte van de prijs benvloedt welk vervoer-middel een reiziger kiest. Vooral wanneertegelijkertijd een goed alternatief voor de autovoorhanden is. Het plan is om parkeernormen tehanteren. Voor ruimtelijke ontwikkelingen ofbouwplannen wordt het bijpassende aantalparkeerplaatsen bepaald. Het gebied voorbetaald parkeren en bewoners parkeren rond hetcentrum moet worden verbeterd.

In gebieden met schaarste kan parkeergelegenheidvoor bewoners worden geregeld met eenvergunningensysteem, verhuur van plaatsen aanbewoners in een parkeergarage e.d.Het nieuwe parkeerbeleid is nog niet vastgesteld,maar vooruitlopend daarop lijkt de volgendedenkrichting te worden gevolgd. Betaaldparkeren van de binnenstad uitbreiden in deaanliggende wijken er omheen. Gratis envergunninghouderplaatsen worden omgezetnaar betaald parkeerplaatsen, waarbij bewonersen bedrijven een vrijstelling kunnen verkrijgen.Specifiek voor Klarendal is afgesproken dat in2004 het draagvlak zal worden onderzocht vooreen vorm van betaald parkeren. Tot dan toe zalin principe sprake zijn van handhaving van dehuidige situatie.

HorecabeleidDe nota Te goeder Herberge (1996) en het

daaruit voortvloeiende Projectplan Horeca(1997) vormen ondermeer de basis voor demeest gewenste ontwikkeling ten aanzien vanhoreca. Hoofdlijnen van deze beleidsstukken zijnde randvoorwaardenscheppende en faciliterenderol van de gemeente, een keuze voor objectieveen subjectieve kwaliteitsaspecten, een gebieds-gerichte benadering en een grotere nadruk ophandhaving. De nota geeft voor Klarendal eenconcentratie langs een deel van de Hommelse-weg en in het buurtwinkelcentrum aan deKlarendalseweg. Gezien de overlast die horecageeft, is het beleid erop gericht het aantalhorecagelegenheden terug te dringen.

24

Voorzieningenkaart St. Marten/Klarendal.Bron: Gemeente Arnhem Dienst MO(februari 2002).

In het plangebied zijn 26 horecagelegenhedenaanwezig (exclusief de coffeeshops). Er wordtgestreefd naar een aantal van circa 20.

CoffeeshopbeleidDe nota Arnhems Coffeeshopbeleid (1998)

geeft als hoofddoelstelling het terugdringen vanoverlast c.q. het beperken van de inbreuk op hetwoon- en leefklimaat door softdrugshandel. Er isbeleid geformuleerd om de handhaving teintensiveren. Tevens is aangegeven met welkinstrument dit wordt gedaan en door wie ditwordt uitgevoerd. Uitvoering van dit beleidwaarborgt ook in dit plangebied beheersing vande problematiek. In het plangebied zijn thans8 coffeeshops met een APV-vergunningaanwezig. Het aantal zal worden teruggebrachttot 2 op grond van nota ArnhemsCoffeeshopbeleid.

25

3.1. Werkwijze

Een van de bouwstenen voor het ontwikkelenvan het wijkperspectief Klarendal is het makenvan een SWOT-analyse (strenghts, weaknesses,opportunities, threats). De SWOT-analyse isgemaakt samen met de leden van de klankbord-groep wijkperspectief. De klankbordgroepbestond uit bewoners en uitvoerende beroeps-krachten in Klarendal. Doel van de SWOT-analyseis om de sterke en zwakke kanten en de kansenen bedreigingen voor Klarendal in beeld tebrengen. Dit is gebeurt door in drie groepen deopmerkingen te inventariseren en te notuleren.Op deze manier kon elke deelnemer (ruim 40)zijn of haar mening kenbaar maken en werdduidelijk op welke manier de deelnemersKlarendal ervaren, zonder dat daarover ingediscussieerd hoefde te worden. In een korttijdsbestek kon een veelheid aan meningen naarboven komen, die mede als basis hebbengestaan bij de verdere uitwerking van hetpamflet en het wijkperspectief. De themas die bijde SWOT-analyse aan de orde zijn gekomen zijn:de stedenbouwkundige structuur, wonen, samenleven in Klarendal, de woonomgeving en devoorzieningen en bedrijven.Uit het hierna volgende overzicht zal blijken datdoor deze wijze van notuleren, sommige op-merkingen zowel bij de sterke als de bij zwakkekanten genoemd worden, of zowel bij de kansenals bij de bedreigingen.

3.2. Stedenbouwkundige structuur

Sterke kanten ligging in Arnhem-Noord, nabij het

stadscentrum en de Steenstraat; goed vindbaar door ligging dicht bij

Velperweg en Apeldoornseweg; dichtbij het groen van Sonsbeek en

Angerenstein; de molen De Kroon; belangrijke oude buurten; mooie buurten: Mussenberg, Luthers hofje,

hofje Catharijnestraat, Lindenheuvel,Garnizoenstraat;

Klarendalseweg: aantrekkelijke woningen metgevel aan de straat;

variteit in bebouwing; veel winkels in de wijk; bouwspeelplaats: De Leuke Linde; spannende plekjes; veel buurtscholen.

Zwakke kanten geen duidelijke structuur, de wijk bestaat uit

afzonderlijke delen; de wijk hinkt op twee gedachten:

stadswijk - tuindorp; De Leuke Linde heeft te veel doelgroepen

en is te weinig open; slecht openbaar vervoer; slechte verkeerssituatie bij de zuidelijke

toegang van Klarendal bij de Sonsbeeksingel-Hommelseweg-Ir. J.P. van Muijlwijkstraat;

de nieuwbouw uit de jaren 1970 - 1980; rommelige dragers van de wijk:

Klarendalseweg, Rosendaalsestraat; de herkenbaarheid van Klarendal is verdwenen

na de stadsvernieuwing: geen pleinen, geen hart de woningen zijn dicht op elkaar gebouwd; vervallen woningen en onaantrekkelijke taluds

langs de Sonsbeeksingel; slechte parkeersituatie; eenzijdige verdeling van de openbare ruimte; weinig kleur op de woningen.

Kansen versterking van de wijk door

microchirurgische ingrepen; karakteristieke woningen behouden en

opknappen; uitnodigende stedenbouwkundige structuur

ten behoeve van ontmoetingsplaatsen; verbeteren van de herkenbaarheid en

bereikbaarheid voor mensen vanbuiten de wijk;

versterken van de relatie met de binnenstad; ontwikkelingen pleinen, o.a. bij de molen; Sonsbeeksingel en Klarendalseweg kunnen

beeldbepalend zijn. Klarendalseweg alsnieuwe ruggengraat. Groenzone langs deSonsbeeksingel;

goed openbaar vervoer is mogelijk; efficinter gebruik van de ruimte ten behoeve

van parkeren; Putplein koesteren als groen plein; meer muurschilderingen.

26

3. SWOT-Analyse

Bedreigingen verdergaan met incidentele oplossingen van

deelproblemen; meedrijven met modegrillen, zoals stadsvernieu-

wing, bredeschool, meergeneratiewoningen; hoge bebouwingsdichtheid en verbetering van

de parkeersituatie gaat ten koste van groen; ad hoc oplossingen voor de inrichting van de

openbare ruimte; de ontwikkeling van Schuytgraaf; hoofdentree aan de achterkant van flats is

gevaarlijk door verblijf drugsgebruikers; te weinig parkeerplaatsen, wild parkeren,

parkeren door centrum-bezoekers.

3.3. Wonen

Sterke kanten veel goedkope woningen; de oudere woningen zijn groot; de zorg van de Stichting Volkshuisvesting

voor b.v. het Politiekeurmerk; de kleine huisjes in o.a. Catharijnestraat,

Mussenberg, de hofjes; veel winkels; de bouwspeelplaats: De Leuke Linde.

Zwakke kanten de Stichting Volkshuisvesting pleegt in de

woning nauwelijks onderhoud; de woningen zijn van slechte kwaliteit,

b.v. gehorig; eenzijdig woningaanbod; te weinig koopwoningen; oudere woningen voldoen niet meer

aan eisen van de 21e eeuw; verloedering door de slechte

stedenbouwkundige structuur.

Kansen bouw van ouderenhuisvesting bevordert de

doorstroming van eengezinswoningen; bouw van meergeneratiewoningen en intern

aanpasbare woningen; bouw van nieuwe woningen, vooral koop; verkoop van huurwoningen; aanpassing van het woonruimte-

toewijzingssysteem; het verbeteren van bestaande woningen, o.a.

met de toegang aan de straat, waardoor eenbetere sociale controle ontstaat.

Bedreigingen geen verandering in eenzijdig samengestelde

wijk; grote hoeveelheid huurwoningen; slecht onderhouden woningen (voornamelijk

particulier eigendom); geen goede mix tussen huur en koop.

Te hoog percentage huurwoningen; te weinig woningen voor senioren; te weinig woningen voor gehandicapten.

3.4. Samen leven in Klarendal

Sterke kanten je kunt zijn wie je bent; multiculturele samenleving; leuke sfeer, gezelligheid onder elkaar en

samenhorigheid; positieve sociale controle; veel activiteiten in Klarendal (o.a. vakantie-

activiteiten); voorzieningen; diversiteit door o.a. kunstenaars; rustig wonen op de Mussenberg; boven- en benedenwoningen maken

kangoeroe-wonen mogelijk; de wijkkrant.

Zwakke kanten de mensen durven elkaar niet meer aan te

spreken op ieders verantwoordelijkheid; de samenstelling van de wijk is eenzijdig met

een sociaal zwakke bevolkingsopbouw; slechte integratie van groepen: oude

Klarendallers, studenten, allochtonen; te weinig contacten tussen buren, zowel jong

als oud; drugsproblematiek; werkloosheid; vervuiling; verloedering.

Kansen gezellig naast elkaar leven; investeren in bewoners per straat; elkaar aanspreken op gedrag; multiculturele samenleving; samenwerking tussen mensen en naar elkaar

luisteren: politie, woningcorporaties, bewoners,maatschappelijke instellingen etc.;

27

samen organiseren van wijk- en straatfeestenvoor jong en oud, b.v. samen eten;

drugsoverlastvrije wijk door b.v. directecontrole en preventie;

burendag; vergroting van de betrokkenheid van bewoners

door de ontwikkeling van het wijkperspectief; Hommelsemarkt op Hemelvaart.

Bedreigingen drugsoverlast: o.a. inbraken, rondzwervende

junks en tippelaarsters; racisme en tweedeling migranten -

Nederlanders; uitblijven van oplossingen voor problemen

b.v. drugsoverlast, vervuiling; toename van de onveiligheid voor met name

ouderen; criminaliteit, o.a. inbraken ook in de rustige

delen van de wijk; vooroordelen over de wijk; verminderde betrokkenheid van bewoners; overlast gevende jongeren; mensen zien veel, maar vertellen niets

aan de politie; te weinig acceptatie van elkaar; negatieve beeldvorming over Klarendal.

3.5. De woonomgeving

Sterke kanten redelijke parkeersituatie; voldoende groen; De Leuke Linde.

Zwakke kanten slechte openbare ruimte:

versnippering, bestrating, geen duidelijkestructuur, inrichting en profilering van dewoonstraten, te veel paaltjes in de openbareruimte;

te weinig groen, b.v. boomspiegels in destraat, bomen in lelijke betonnen potten langsde Klarendalseweg;

te weinig speelruimte; slechte bereikbaarheid van Klarendal door de

zaterdagmarkt op de Hommelstraat; slechte bereikbaarheid door

nrichtingsverkeerstraten; slechte parkeersituatie; vuil op straat, vuilnistoerisme;

gevoel van onveiligheid; slecht beheer van kunstwerken en

monumenten; schotelantennes aan de gevels door

onvoldoende kabelaanbod; slechte openbare verlichting en slecht beheer,

waardoor ouderen niet meer s avonds opstraat durven komen;

voor ouderen vormt het winkelen, door dehoogteverschillen in de wijk, een probleem.

Kansen collectief parkeren; meer groen in de wijk, verbeteren

groenstructuur; aanpak hondenpoep; de Hommelsemarkt verplaatsen naar Klarendal; andere aanpak van het onderhoud; samenwerking tussen beheerders van het

(semi-) openbare ruimte; sluiting van coffeeshops; herinrichting van de openbare ruimte in het

kader van Buiten Gewoon Beter; verhogen van de kwaliteit van voorzieningen; nieuwe ontwikkelingen aan de

Hemonylaan/Noordpad.

Bedreigingen dichtslibben van de openbare ruimte door

parkeren; toename van de sociale onveiligheid door

b.v. parkeerconcentraties, poorten e.d.; slecht onderhoud door de Dienst Stadsbeheer; geen controle op het opknappen van de

woning; overlast door hondenpoep; te snel rijdende autos; rommel op straat bij containers; vandalisme.

3.6. Voorzieningen en bedrijven

Sterke kanten ligging van Klarendal ten opzichte van het

centrum en het station; mix van uiteenlopende bedrijvigheid; aanwezigheid van het winkelcentrum aan de

Klarendalseweg met twee supermarktenwaaronder Albert Heijn;

goedkope huisvesting;

28

Turkse winkels, moskee, scholen e.d. voor deislamitische gemeenschap;

voorzieningen b.v. SWOA, wijkcentrum,huisartsen, KAB/ Post-theater;

de Stichting Volkshuisvesting verhuurt winkel-ruimte tegen een schappelijke prijs b.v.ten tehoeve van kunstenaars, winkeltjes e.d.;

de huiskamer van de Politie en Justitiein de Buurt;

de sporthal.

Zwakke kanten versnipperde economische structuur; kwijnend winkelcentrum; weinig gevarieerd winkelaanbod; te sterke afname van winkels; ontbreken van een goedkope supermarkt; uitstraling van leegstaande panden; bereikbaarheid en ontsluiting, slechte

bereikbaarheid met openbaar vervoer; parkeergelegenheid; spoorweg als fysieke barrire; laag besteedbaar inkomen; imago; slechte berijdbaarheid van de Klarendalseweg; gebrekkige ondersteuning van en

communicatie met ondernemers door degemeente;

onvoldoende gemeenschappelijk beleidom bedrijvigheid te stimuleren;

het wijkcentrum is te klein en ligt te vervan de scholen;

geen goede opvang van tieners en jongeren; het niet meer beschikbaar zijn van de

zalenaccommodatie van het KAB-gebouw; onvoldoende beheer van School 88 (Achilles); plaats van de Hommelsemarkt.

Kansen Klarendalseweg als dynamische ruggengraat

met o.a. kleinschalige bewinkeling enbedrijvigheid;

functionele relatie tussen Velperweg-Klarendal; Bredeschool, mede als aanleiding voor

contacten tussen bevolkingsgroepen; opbouwen van meer voorzieningen voor

tieners/jongeren; realiseren van een centraal

trefpunt/ontmoetingsplek voor bewoners inKlarendal;

Bredeschool; wijkwinkel waar iedereen welkom is;

de weekmarkt verplaatsen naar de Akkerstraat; relatief groot aandeel van jonge bedrijven; betrokkenheid met de wijk van ondernemers; het meeste vastgoed is in eigendom bij een

aantal grote professionele partijen.

Bedreigingen verdwijnen van steeds meer kleine winkels, de

bank en het postkantoor; Albert Heijn is te groot, daardoor neemt het

overige winkelaanbod af; veel eenmanszaken, weinig opvolging; bezuinigingen op voorzieningen b.v.

welzijnswerk; overlast door grote bedrijven langs de

Velperweg. Deze bedrijven leggen eenletterlijke schaduw over de wijk;

drugsoverlast, prostitutie en criminaliteit; te weinig politie op straat; te weinig voorzieningen voor jongeren en

kinderen; te weinig mogelijkheden voor sporten

(buiten en binnen); afname gezondheidsvoorzieningen.

29

30

B Streefbeelden

31

Streefbeeld 2015Klarendal heeft zich ontwikkeld tot een echte

stedelijke wijk. Het dorpse is er af. De bevolkingis veelkleurig, maar het karakter van de oudevolksbuurt is gebleven. De maatregelen van deafgelopen jaren hebben het karakter gehad vanmicrochirurgische ingrepen: bijna onzichtbaar,maar met een groot effect. De littekens van destadsvernieuwing zijn geheeld. Ter plaatse vanlelijke hoeken zijn stadswoningen gebouwd.Er is een duidelijk verschil tussen priv-ruimte en(semi-) openbare ruimte. De bouwblokken zijngesloten: de straat is van iedereen, maar hetbinnenterrein en de woning is van de bewoners.De overlast door junks is verdwenen. Het gevoelvan veiligheid is groot. De wijk biedt meervariatie aan woningen dan vroeger het gevalwas. Klein en groot, goedkoop en duur, voorjong en oud.

4.1. Woon- en leefomgeving

Binnen de stedelijke milieus in Nederland issprake van herkenbare ruimtelijke en socialeeenheden, waar de bewoners een gevoel vangeborgenheid aan ontlenen in onze steedsanoniemer wordende maatschappij: de wijken.De meeste mensen leven nog steeds in de waandat ze in dorpen wonen en zo willen ze dat ookvoelen. Kleine schaal, truttig en gezellig. Ook inKlarendal denkt men dat men nog in een dorpwoont. Dat is een bedreiging voor Klarendal. Dekracht van Klarendal voor de toekomst ligt juistin een stedelijk karakter dicht bij het centrum vande stad. Er moet veel leven in de wijk zitten. Dewijk mag intensief bebouwd zijn metwoningbouw in meerdere lagen en veel socialewoningbouw van goede kwaliteit. Er moetengoede dienstverleners en ateliers van nieuweambachtslui gehuisvest zijn. Maar dan moetenwel een aantal andere zaken goed geregeld zijndie voor een stedelijk niveau van belang zijn:goede speelplekken voor kinderen, goededoorgangen naar groengebieden aan de randvan de stad, bereikbaar openbaar vervoer, goedevoorzieningen, een aantrekkelijk winkelgebiedvoor primaire zaken, een weekmarkt en sociaalwerk gericht op de verschillende leeftijdsfasesvan de bewoners.

Verruiming van de keuzemogelijkheden, ookvoor lagere inkomens, vormt de inzet van hetvolkshuisvestingsbeleid. Op termijn moetKlarendal bij een meer ontspannen woningmarktvoldoende aantrekkingskracht ontwikkelen omnieuwe bewoners te werven, die een positievekeuze maken voor het wonen in de wijk. Deverschillende bevolkingsgroepen in Klarendal zijnop een verschillende manier betrokken bij dewijk. Het meest mag verwacht worden vanmensen, die bewust kiezen voor het wonen inKlarendal. Vergroting van die groep kan eeneffectieve manier zijn om de betrokkenheid vanbewoners te versterken. Een huis kopen inKlarendal bindt mensen aan de wijk. Vergrotingvan het aantal koopwoningen heeft een positiefeffect. De huidige bevolkingssamenstelling isveelkleurig en voor veel mensen een aantrekkelijkkenmerk van Klarendal. De bevolkingssamen-stelling kent voldoende variatie over verschillendedeelgebieden. Er bestaat dan ook geen behoeftede bevolkingssamenstelling ingrijpend te wijzigen.

De kernvoorraad van goedkope woningen isvan groot belang voor de Arnhemse volkshuis-vesting. De kernvoorraad moet worden gekoes-terd. De verhuurbaarheid van huurwoningen inKlarendal is goed. Om deze reden moet uiterstvoorzichtig worden omgegaan met de sloop vanwoningen. Uit volkshuisvestelijk oogpunt is hetniet gewenst in Klarendal woningen te slopenten behoeve van nieuwbouw. Dit betekent datde mogelijkheden om, door middel van nieuw-bouw, een verbetering aan te brengen in dewooncarrire mogelijkheden klein zijn. Het hurenvan woningen kan aantrekkelijker worden voor deindividuele huurder, indien de woningcorporatiesovergaan van complexbeheer naar perceel- enklantbeheer, waardoor een grotere vrijheid voorinvesteringen op woningniveau kan ontstaan.Ter plekke van de Hemonylaan bestaat demogelijkheid voor de realisering van nieuwezorg-woningen. Hierbij kan worden uitgegaanvan het scheiden van wonen en zorg op maat.De extramurale zorg is tevens goed toegankelijkvoor mensen van buiten het wooncomplex.De mogelijke spoorverbreding legt een oneven-redig grote druk op de wijk. Er kan niet tien jaarworden gewacht aan de rand van de wijk. Deverloedering is hoe dan ook daar al het grootst.

32

4. Wonen

Een reservering voor een extra baan betekent nietalleen de mogelijke sloop van de bebouwings-wand langs de Sonsbeeksingel, maar tevens eenonherstelbare breuk in de stedenbouwkundigestructuur. Dit kan Klarendal niet hebben. Deextra capaciteit voor de spoorwegen moet opeen andere manier worden gevonden, bijvoor-beeld door de aanpassing van de dienstregelingof de beveiliging.

4.2. Stad versus Dorp

Door het grote aantal stadsvernieuwings-ingrepen in de loop van het bestaan van Klarendal,waarbij meer gekeken is naar de dan heersendeontwerpmode, dan naar de inpassing in debestaande omgeving, heeft de wijk eeninconsequente stedenbouwkundige structuur ophet niveau van de woonomgeving gekregen.Opvallend is dat verschillende verkavelings-vormenvolstrekt door elkaar heen voorkomen: hetgesloten bouwblok, strokenverkavelingen,eenvoudige rijtjeswoningen, woonblokken waarbijvoor- en achterzijde telkens omwisselen. Paden diein alles lijken op achterpaden blijken soms te leidennaar de voordeuren van gestapelde woningen.Deze allegaartjes kunnen worden beschouwd alsde littekens van de stadsvernieuwing.

Het is belangrijk dat in Klarendal de littekens vande stadsvernieuwing worden geheeld. Hiervoormoet een leidend verkavelingspatroon wordengekozen. De keuze gaat daarbij in principe overeen dorpse, dan wel een stadse verkaveling:

Stad: harde scheiding priv/openbaar; gesloten bouwblok; fronten naar de openbare ruimte. Iedere

woning heeft de voordeur aan de straat; eventueel voortuin of eigen stoep als buffer; anonimiteit; voorbeeld: Klarendalseweg.

Dorp: onduidelijke scheiding priv/semi-

openbaar/openbaar. Zachte overgangen; open bouwblok: rijenwoningen,

strokenverkavelingen e.d.; vaak grote voortuinen; iedereen kent iedereen; voorbeeld: Nijverheidsstraten, Vinkenstraat.

33

Overal in Klarendal kan worden geconstateerddat ernstige beheers-problemen ontstaan bij dedorpse verkavelingen of bij de onduidelijkescheidingen tussen openbaar/semi-openbaar/priv:slecht onderhouden plantsoenen, schuttingenaan de straat, drugshandel op niet afsluitbareachterpaden omdat er ook voordeuren aangrenzen, e.d.

In het belang van de wijk moet gekozenworden voor een zo veel mogelijk stadseverkaveling. Voor Klarendal is het van grootbelang dat geprobeerd wordt de bouwblokkente sluiten. Hiervoor is nodig dat: onduidelijke hoeken worden ingevuld met

woningbouw; een strikte scheiding tussen de semi-openbare

en priv achterzijde en publieke voorzijdewordt gecreerd. Entrees aan de kennelijkeachterzijde van bouwblokken moeten wordenverplaatst naar de voorzijde. Gelijktijdigmoeten alle priv-tuinen aan de achterzijdevan bouwblokken komen te liggen.De achterpaden en binnenterreinen moetenkunnen worden afgesloten ten behoeve vanalleen de direct omwonenden.

4.3. Woningdifferentiatie

Bij een beperkt ingrijpen in de bestaandevoorraad zijn de mogelijkheden voor bijsturingvan de woningdifferentiatie gering: in beperkte mate kunnen bestaande

huurwoningen door de corporaties wordenverkocht. In principe komen bij verkoop dehuidige bewoners het eerst in aanmerking.Verkoop van huurwoningen moet strategischplaatsvinden en wel op plaatsen waar eenvergroting van de betrokkenheid van bewonersop de woonomgeving wordt verwacht.Huurwoningen ter plaatse vanontwikkelingslocaties die in het wijkperspectiefaan de orde komen moeten vooral nietworden verkocht. Voorlopig moet wordenuitgegaan van de verkoop van ten hoogste10% van de bestaande huurwoningen.

nieuw te bouwen woningen moeten inprincipe in de goedkope tot middeldure koopworden gerealiseerd in een ruimschootshogere woningdichtheid dan de recentenieuwbouwprojecten Lindenheuvel en deGarnizoensstraat. Voor een groot deel wordtuitgegaan van generatiebestendige woningen,die in principe kunnen bijdragen aan eenwooncarrire van oorspronkelijke bewonersvan Klarendal. De voorkeur gaat daarbij uitnaar appartementen. Hierdoor komt eendoorstroming op gang, zodat ouderen niet telang in een te grote woning, eenbovenwoning of woning met grote tuin

34

hoeven blijven wonen en deze woningenvrijkomen voor nieuwe bewoners. Bijzonderewoonvormen zoals lofts, stadswoningen,casco-woningen, kangoeroewoningen (voorouders en kinderen) en libellewoningen (voorbroers en zussen, vriendinnen e.d.) moeteneveneens een kans krijgen.

4.4. Extra woningbouwlocaties

De Nieuwe Kaart van Arnhem 2001 geeft voorKlarendal en directe omgeving de volgendenieuwbouwlocaties aan: St. Marten Hommelseweg/Van

Slichtenhorststraat: 100 woningen (start 2008); Hemonylaan 20 huurwoningen + 25

koopwoningen (start 2003).

De bebouwingsmogelijkheden van Klarendalmoeten zoveel mogelijk worden benut: Extrawoningen kunnen worden toegevoegd: ter plaatse van diverse open hoeken (het

sluiten van de bouwblokken): ca. 20woningen;

ter plaatse van het wijkcentrum aan deRappardstraat: ca. 4 woningen;

aan de achterzijde van School 88:ca. 5 woningen;

op de appartementen aan de NoordPeterstraat e.o. (optoppen): ca. 10 woningen;

in of in de plaats van de Pnilkerk aan deRosendaalsestraat: ca. 8-18 woningen;

ter plaatse van het ROC aan deKlarendalseweg.

De woningen ter plaatse van de in volgendehoofdstukken van het wijkperspectief beschrevenlocaties (Klarendalseplein, Molenplein enSonsbeeksingel) zijn niet in deze opsommingopgenomen. Er wordt van uitgegaan dat hettotaal aantal woningen hierdoor per saldo nietwijzigt.

35

4.5. Aanpassing van bestaande woningen

De bestaande woningen moeten waar mogelijkworden aangepast aan de eisen van de tijd. Decorporaties spelen hierbij de sleutelrol. Gedachtkan worden aan: gevelrenovaties van met name de naoorlogse

woningbouw. In deze woningen komen overhet algemeen veel meer puien, houten ofbetonnen invullingen e.d. voor dan bij devooroorlogse woningcomplexen. Deveroudering van de naoorlogse woningbouw isdaardoor groter;

levensloopbestendig maken van woningen.Met name de kleine seniorenwoningen vanOpenbaar Belang aan de Catharijnestraat enomgeving komen hiervoor in aanmerking.Overwogen kan worden om van tweewoningen n te maken;

het samenvoegen van boven- enbenedenwoningen. Deze woningen zijn vaakonlogisch ingedeeld: een relatief kleine beganegrondlaag met tuin ten behoeve van een-persoonshuishoudens en grote boven-woningen zonder tuin voor gezinnen metkinderen. Ook hebben deze woningen vaakeen slechte geluidsisolatie vanwege houtenwoningscheidende vloeren.De boven- en benedenwoningen kunnenworden samengevoegd, waarbij op de beganegrond ruimte ontstaat voor werken aan huis;

verbeteren van bestaande npersoons-woningen;

het inpassen van werkruimte op de beganegrond van woningen langs de Klarendalseweg;

het bij mutatie verbeteren van geluidsisolatievan boven- en benedenwoningen;

het benutten van grotere woningen tenbehoeve van kamergewijze verhuur aanjongeren;

interne aanpassingen, zoals rolstoeltoegankelijkmaken;

het verwijderen van schotels tegen de gevel.Door het bieden van een passend kabel-programma kan de behoefte aan een schotelkomen te vervallen. Overigens zijn deschotels een tijdelijk probleem.Nieuwe technische ontwikkelingen maken deschotel binnen enkele jaren overbodig.

36

Streefbeeld 2015De Klarendalseweg is weer de ruggengraat van

de wijk. De straat is vol leven, niet meer zoalsvroeger met ontelbare winkeltjes, maar nu meteen aantrekkelijk mix van winkels, galerietjes,ateliers, exotische eethuisjes, het gezondheids-centrum, een hammam en kleine werkplaatsenzoals een meubelmakerij. Eens per week zorgt deweekmarkt op het Klarendalseplein voor nogmeer leven in de brouwerij.Na de aanpassingen bij de Sonsbeeksingel is deKlarendalseweg veel beter vindbaar gewordenvoor mensen uit andere delen van de stad. Ditheeft de ondernemers aan de Klarendalsewegbepaald geen windeieren gelegd.De Klarendalseweg is n.

5.1. Wijkeconomie

De mogelijkheden voor een levendige enbedrijvige Klarendalseweg zijn aanwezig. Hetzwaartepunt van dagelijkse detailhandel ligt inhet winkelcentrum en de directe omgeving. Voorde overige detailhandel, bedrijvigheid endienstverlening geldt de Klarendalseweg tussende Sonsbeeksingel en de Hoflaan als potentilevestigingslocatie. Kansen liggen er op het gebiedvan woon-werk-units. Het ontwikkelen vanwoon-werk-units en een bedrijfsverzamelgebouwlangs de Klarendalseweg of bij een eventueel terealiseren plein verbetert de levendigheid van destraat.Indien aan de Klarendalseweg voldoende ruimtekan worden gecreerd, bijvoorbeeld door n oftwee pleinen te realiseren, is een verplaatsing vande weekmarkt die tegenwoordig wekelijks in deHommelstraat gehouden wordt, aantrekkelijk.

Klarendalseweg: ontwikkeling tot economische ader de Klarendalseweg moet een kralensnoergaan vormen van allerhande bedrijvigheid.Hiervoor moet alle planologische en financileruimte worden geboden.

Gedacht wordt aan de volgende functies:- winkelvoorzieningen;- maatschappelijke voorzieningen;

- horeca, met name eethuizen;- wonen-werken;- ateliers;- bedrijfsverzamelgebouw met b.v. een

oosterse markt;- bedrijven/dienstverlening b.v. een

meubelmakerij, ditiste, tekenbureau,consultant, verzekeringsagent, grafischvormgever, muziekinstrumentmaker,naaiatelier, orthopeed, architect, fotograaf;

- gezondheidscentrum;- fitness, hammam e.d.;- weekmarkt.

doelgroep: alle stadsbewoners; het winkelcentrum aan de Klarendalseweg en

omgeving blijft het zwaartepunt; tegenover het winkelcentrum kan een plein

worden ontwikkeld, waar woon-werkcombinaties, horeca en ontspanning een plekkrijgen;

de weekmarkt verhuist van de Hommelsewegnaar het nieuwe plein aan de Klarendalseweg;

overlastgevende bedrijvigheid moet uit dedirecte woonomgeving verdwijnen. Onder-zocht moet worden of solitaire bedrijvigheid,met name autobedrijven, kunnen wordenverplaatst in het kader van leefbaarheid.

37

5. Commercile voorzieningenen bedrijvigheid

Hommelseweg/Hommelstraat: consolidatie van huidi-ge economische functie ankers in dit gebied zijn de supermarkt en

horeca; de Hommelseweg moet ter plaatse van de

winkels worden heringericht.

Sonsbeeksingel: transformatiegebied de zone tussen de Hommelseweg en de

Klarendalseweg moet een functiewijzigingondergaan: minder horeca en meerambachtelijke bedrijvigheid, ateliers en galeries;

de Sonsbeeksingel vormt de aantrekkelijkeentree van de Klarendalseweg vanaf hetVelperpoortstation en de Hommelstraat;

langs de Sonsbeeksingel kan mogelijk eenkleinschalig bedrijfsverzamelgebouw wordengerealiseerd.

5.2. Klarendalseweg

Om de Klarendalseweg tussen deSonsbeeksingel en de Hoflaan tot een levendigestraat te kunnen transformeren zijn verschillenderuimtelijke ingrepen noodzakelijk: de bereikbaarheid moet worden verbeterd. De

toegang vanaf de Sonsbeeksingel moet wordenverbreed. De route vanaf de Hommelsepoortmoet aantrekkelijk zijn. Het nrichtingverkeer inhet zuidelijk deel van de Klarendalseweg moetkomen te vervallen of worden omgedraaid.

langs de Klarendalseweg moet zoveel mogelijkeen stedelijk plint aanwezig zijn. In hetstedelijk plint kunnen verschillende functiesworden ingepast. De voormalige winkelpandenvoldoen hier uitstekend aan. De later gebouw-de woonblokken vertonen vaak een nogalgesloten woongevel op de begane grond. Bijeventuele renovatieplannen kan hier hetstedelijk plint worden ingebracht. Ook als erdaarna nog steeds woningen in zijn gesitueerd,oogt het bouwblok meer publiek

er moet een goede parkeermogelijkheid voorbezoekers en bewoners aanwezig zijn

de openbare ruimte moet worden heringerichtmet n bestratingsniveau. De auto is hier tegast.

de huurprijzen moeten marktconform zijn,echter zo laag mogelijk

een extra vestigingsstimulans kan zijn hetaanbieden van een hoogwaardige digitaleinfrastructuur. In de directe omgeving liggenglasvezelkabels.

38

39

Streefbeeld 2015De wijk is goed bereikbaar via heldere en

logische routes. De meeste woonstraten biedeneen mooi ruimtelijk perspectief met langezichtlijnen. Veel straten zijn toegankelijk vanuittwee richtingen, ook al is de auto te gast. Hetverblijfsklimaat in de straten is ook voorkwetsbare verkeersdeelnemers goed, medeomdat de parkeerdruk is afgenomen door detoepassing van nieuwe slimme parkeer-systemen. De wijk kent logische en aantrekkelijkelangzaam verkeersroutes.

6.1. Toegankelijkheid van de wijk

De vindbaarheid en toegankelijkheid van dewijk moet sterk worden verbeterd.Maatregelen hiervoor zijn: het creren van een duidelijke route rond de

wijk, van waaraf de wijk kan worden benaderd.De route betreft: Hommelseweg-Onder deLinden-Vijverlaan-Rosendaalsestraat-Sonsbeeksingel. In beginsel moeten de wegeneen eenduidige inrichting krijgen, totvoorrangsweg worden benoemd en wordenopgenomen in het 30 km/u gebied. Langs dewegen moeten fietsstroken komen. Deinrichting van de Rosendaalsestraat kan alsuitgangspunt dienen. De voorkeur gaat uitnaar volledig tweerichtingsverkeer.Nader onderzocht moet worden of de

6. Verkeer en parkeren

Raapopseweg, die een relatief groteverkeersintensiteit heeft, binnen ditinrichtingsschema past.Als verkeersremmende middelen moeten ineerste instantie drempels of grove keienvakkenworden toegepast, geen asverschuivingen ofprofielvernauwingen;

de herinrichting van de Hoflaan/VerlengdeHoflaan als interne ontsluitingsweg, tussen deVijverlaan en de Velperweg. Hiervoor geldendezelfde inrichtingsvoorstellen als voor deroute rond de wijk. Sluipverkeer moet wordenvoorkomen;

enkele toegangen tot de wijk kunnen meerworden benadrukt door de inrichting van hetkruispunt en de bewegwijzering:- Velperweg/Hoflaan- Velperweg/Arbeidstraat- Hommelseweg/Sonsbeeksingel- Velperweg/Verlengde Hoflaan.

6.2. Woonstraten

De meeste woonstraten kunnen wordenheringericht met de nadruk op de verblijfs-kwaliteit. De verblijfsfunctie van het openbaargebied staat daarbij voorop. De woonstraten zijnonderdeel van het 30 km/u gebied.Het huidige systeem van korte lussen voor hetautoverkeer in combinatie met nrichtings-verkeer kan komen te vervallen. De nieuweinrichting van de openbare ruimte moet destedenbouwkundige structuur zo veel mogelijkondersteunen: waar mogelijk moeten wegendoor lopen. Als verkeersremmende middelenmoeten in eerste instantie drempels of grovekeienvakken worden toegepast, geenasverschuivingen of profiel-vernauwingen.Wegen kunnen worden onderbroken voorautovrije pleintjes of ter voorkoming vansluipverkeer. De inrichting moet in dat geval decontinuteit van de doorgaande ruimteonderstrepen. Dus geen parkeerplaatsen dwarsover bestaande wegen aanleggen, zoals nu vaakhet geval is. De situering van containers, bomenen straatmeubilair moet zorgvuldig wordengecordineerd.

6.3. Openbaar vervoer

Verdere vermindering van het openbaarvervoer moet worden voorkomen. Uitbreidingvan busroutes, zoals het terugbrengen van deoude lijn 10 door de Klarendalseweg, is eenutopie.De nadruk moet komen te liggen op: shuttlevoorzieningen naar het centrum veilig en comfortabel maken van bestaande

voetgangersroutes vanuit de wijk naar dehalteplaatsen aan de Velperweg, Vijverlaan enRaapopseweg. Halteplaatsen kunnen eventueelverplaatst worden

de ontwikkeling van een nieuwe looproutetussen de Vijverlaan, Hemonylaan, de zijpadenvan de Kapelstraat, Klarendalseweg, Willem-straat, Rosendaalsestraat, langs het wijn-museum naar de Velperweg. Hierdoor kan hetopenbaar vervoer beter worden bereikt. Tevensontstaat hierdoor een betere relatie tussen dezorgvoorzieningen bij de Hemonylaan en deKlarendalseweg

een goede toegankelijkheid van de wijk voorvervoer op maat.

40

6.4. Parkeren

Klarendal heeft een groot tekort aanparkeerplaatsen. Het heeft geen zin te proberendit tekort geheel op te lossen. Uitgaande van eenparkeernorm van 1 parkeerplaats per woningzouden dan ca. 2.000 parkeerplaatsen extramoeten worden gerealiseerd. Dit betekentbijvoorbeeld een parkeerterrein van 5 ha (5%van het totale plangebied) of een parkeergaragedie twee keer zo groot is dan de over een paarjaar voltooide parkeergarage Centraal. Eendergelijke aanpak gaat te veel ten koste van debestaande structuur van de wijk.

Voor het parkeren moet worden uitgegaan van: de acceptatie dat Klarendal weinig parkeer-

plaatsen heeft. Bewoners stemmen daar inzekere mate hun autobezit op af. Voorlangparkeren (een etmaal en langer) is buitenhet centrum voldoende gelegenheid, bijvoor-beeld het transferium bij het Gelredome. Ditbetekent wel dat er goed openbaar vervoermoet zijn

het niet verder vergroten van de parkeer-capaciteit op het maaiveld. De wijk wordt al teveel gedomineerd door geparkeerde autos.Een geringe afname van het aantalparkeerplaatsen op het maaiveld is wenselijk

het beperken van de parkeerdruk op hetopenbaar gebied door het intensiveren van hetgebruik van voorzieningen, zoals scholen(cursussen e.d.). Dit kan bijvoorbeeld door hetaanbrengen van parkeren op eigen erf

het opnemen van gebouwde parkeer-voorzieningen in ieder nieuwbouwproject,zowel bebouwing als openbare ruimte. Deparkeercapaciteit moet daarbij groter zijn dannodig is voor de nieuw te bouwen functies. Deovermaat aan parkeercapaciteit kan voor eendeel ten goede komen aan het terugdringenvan de parkeerdruk op het maaiveld. Hierdoorkan weer een deel van de openbare ruimteworden teruggegeven aan de verblijfsfunctie.De gebouwde parkeervoorzieningen zijn inprincipe alleen bedoeld voor abonnees en nietvoor passanten. Het verdient aanbeveling tekiezen voor mechanische parkeersystemen, diebij een bepaald volume een veel hogereparkeercapaciteit opleveren, dan een normalegarage. De toegang van de parkeergaragesmoet, in verband met de sociale veiligheid,

zoveel mogelijk zijn gesitueerd aan intensiefgebruikte openbare ruimte

de beschikbaarheid van voldoende parkeer-plaatsen voor bezoekers van winkels, bedrijven,voorzieningen e.d. Hiervoor geldt dat inprincipe in de openbare ruimte moet kunnenworden geparkeerd. Dit kan bijvoorbeeld doorparkeermeters of door kort parkeren in eenblauwe zone goed gedoseerd worden

de stimulering van experimenten met collectiefautobezit, bijvoorbeeld autoverhuur in de wijk,deelautogebruik via internet, autodate b.v.Greenwheels

de ruimte ten behoeve van boomspiegels langsde Rosendaalsestraat kan worden doorgestraatten behoeve van parkeergelegenheid.

41

Streefbeeld 2015Klarendal heeft een paar mooie pleinen,

waardoor er lucht en ruimte is in de wijk. Depleinen zijn in korte tijd uitgegroeid totbelangrijke ontmoetingsplaatsen in de wijk. HetKlarendalseplein vormt inmiddels het bruisendhart van de wijk. Ook voor mensen van buitenKlarendal is dit een graag gekozen bestemming.Nog meer dan vroeger is de molen De Kroonde trots van Klarendal. Zou het Molenplein daariets mee te maken hebben?

7.1. Inrichting openbare ruimte

De inrichting van de openbare ruimte inKlarendal is verouderd. Een omvangrijke her-inrichtingsoperatie is noodzakelijk. De huidigeonduidelijke inrichting draagt bij aan het gevoelvan onveiligheid bij bewoners, omdat drugs-gebruikers en -dealers zich makkelijk kunnenverschuilen. Bij de herinrichtingsplannen moethet onderscheid tussen openbare, semi-openbare

en priv-ruimte scherp worden gemaakt. Hetmoet duidelijk worden wie verantwoordelijk isvoor beheer en toezicht.

StraatmeubilairHet straatmeubilair, zoals anti-parkeerpalen,

verlichtingsarmaturen, boomspiegels, bankene.d., moet verzorgd zijn. Op de meeste plekkenmoet worden gekozen voor niet te opvallendstraatmeubilair. De plaatsing van het straat-meubilair moet zodanig zijn, dat met namevoetgangers niet gehinderd worden.Bij de keuze van de plaats van straatmeubilairmoet een goede afweging worden gemaakttussen de functionaliteit en de invloed op hetruimtelijk beeld. Beton