Wie bestuurt hetCaribisch deel vanons Koninkrijk?

2

Het Koninkrijk der Nederlanden bestaat niet alleen uit Nederland,zoals we misschien al snel geneigd zijn te denken. Het Koninkrijkomvat namelijk ook een zestal eilanden in de Caribische Zee,die zich ten noorden van het Zuid-Amerikaanse land Venezuelauitstrekt. Deze eilanden tezamen noemen we dan ook het Caribischdeel van het Koninkrijk. Hoe worden de zes eilanden bestuurd?En welke relatie hebben zij met Nederland?

We kennen natuurlijk allemaal de Grond -wet voor het Koninkrijk der Nederlanden.Veel minder bekend is het zogenoemdeStatuut voor het Koninkrijk der Neder-landen. In het Statuut staat dat deGrondwet de bepalingen van het Statuutin acht moet nemen. Met anderewoorden: in rangorde staat het Statuut

boven de Grondwet. Waarover gaat hetStatuut?

Volgens artikel 1 van het Statuut omvathet Koninkrijk der Nederlanden vierlanden, te weten Nederland, Aruba,Curaçao en Sint Maarten. Het Statuutgaat over de verdeling en de regeling van

bevoegdheden tussen het koninkrijk alsgeheel en de afzonderlijke landen. Devier landen zijn autonoom (zelfstandig)en dat betekent dat zij hun eigen zakenmoeten regelen. Dat geldt ook voor hetbestuur van deze landen. In Nederlandzijn de hoofdlijnen van de staats -inrichting, de grondrechten van de inwoners en de verhouding tussenburger en bestuur vastgelegd in deGrondwet. De Caribische landen Aruba,Curaçao en Sint Maarten hebben alledrie hun eigen Staatsregeling, die vergelijkbaar is met de Nederlandsegrondwet. De Staatsregelingen kunnenalleen worden gewijzigd met tweederde van de stemmen van het parle-ment van het betreffende land.

In het Statuut worden echter verschil-lende onderwerpen bestempeld als‘aangelegenheden van het Koninkrijk’.Zij liggen vooral op het gebied vanbuitenlandse betrekkingen, defensie enhet Nederlanderschap. Maar ook de voorwaarden voor toelating en uitzetting van vreemdelingen vallen hieronder.In al deze aangelegenheden kunnenNederland en de drie Caribische landendus niet zelfstandig handelen. HetStatuut bepaalt hoe de landen hierinmoeten samenwerken. Van belang is ookdat het Statuut alleen met instemmingvan de vier landen kan worden gewij-zigd. In Nederland wordt een wijzigingvan het Statuut als een gewoon wets -ontwerp behandeld. Dat betekent dat deTweede Kamer en de Eerste Kamer er

slechts één keer over stemmen. Debehandeling in de Caribische landenvan het Koninkrijk vindt in principe intwee lezingen plaats (er zijn twee stemmingen), maar de tweede lezingvervalt als de wijziging in eerste lezingmet een twee derde meerderheid vande stemmen wordt aangenomen.

In de Caribische Zee liggen ook nogdrie eilanden die deel uitmaken vanhet staatsbestel van Nederland, namelijkBonaire, Sint Eustatius en Saba.Tezamen noemen we deze eilanden ookwel Caribisch Nederland. Zij komenverderop in de brochure ter sprake.

de caribische landenAruba, Curaçao en Sint Maarten hebbenelk een eigen regering en een eigenparlement. De regering in deze landenbestaat, evenals in Nederland, uit dekoning en de ministers van het betref-fende land. Maar omdat de koning inNederland woont en werkt, wordt hij opelk eiland vertegenwoordigd door eengouverneur. Evenals de koning is degouverneur onschendbaar, de ministersin de betreffende landen zijn verant-woordelijk. Dat geldt dus voor alles watde gouverneur zegt en doet. Aruba enCuraçao hebben negen ministers,Sint Maarten heeft er zeven. De voor-zitter van de ministerraad is de minister-president. De gouverneur mag de vergaderingen van de ministerraadbijwonen, maar hij heeft alleen een adviserende stem.

Wie bestuurt het Caribisch deel van ons Koninkrijk? 3

De drie landen hebben, anders danNeder land, een eenkamerstelsel. Deparlementen van deze landen worden deStaten genoemd. De Staten van Arubaen de Staten van Curaçao hebben elk21 zetels, terwijl de Staten van SintMaarten 15 leden telt. De zittingsduurvan deze parlementen is vier jaar. Maarevenals in Nederland kunnen vervroegdeverkiezingen worden gehouden als deregering ontslag neemt of niet langer hetvertrouwen geniet van een meerderheidvan het parlement. Verkiezingen wordenoveral gehouden volgens het principevan evenredige vertegenwoordiging,zoals dat ook in Nederland het geval is.Dat betekent dat het parlement eengetrouwe afspiegeling is van de politiekevoorkeuren van de kiezers. De Statenworden gekozen door de ingezetenen vande landen, die Nederlander en achttienjaar oud zijn. Het zittingsjaar van de drieStaten vangt aan op de tweede dinsdagvan september. Op die dag geeft degouverneur een uiteenzetting van hetdoor de regering te voeren beleid. Eenwet heet in de drie Caribische landeneen landsverordening.

Omdat de drie Caribische landen eenkleine bevolking hebben, bestaat er eengrotere kans op het bestaan van familie-banden in de politiek. Vanuit hetoogpunt van integriteit van bestuur isdat een onwenselijke situatie. De staats-regelingen van de drie landen hebbendaarom enkele bijzondere artikelen diede Nederlandse grondwet niet heeft.

Daarin staat dat zowel tussen de minis-ters als tussen de leden van de Statengeen bloedverwantschap tot en met detweede graad mag bestaan. Ook de echt-genoten van zowel een minister als vaneen Statenlid mogen niet zelf ookminister dan wel Statenlid zijn.

De vier landen van het koninkrijk hebbendus hun eigen regeringen voor hetinterne bestuur, maar voor de hierbovengenoemde aangelegenheden van hetkoninkrijk bestaat er een zogenoemdeRaad van ministers van het Koninkrijkof Rijksministerraad. Deze raad bestaatuit alle Nederlandse ministers en drie gevolmachtigde ministers, die door deregeringen van Aruba, Curaçao enSint Maarten zijn benoemd. Tijdenshun ambtsperiode verblijven zij meestalin Nederland.

De Nederlandse regering is verplicht omwetsvoorstellen aan de Raad van Statevoor te leggen voor advies. Wetten dieechter het gehele koninkrijk betreffen,

4

moeten worden voorgelegd aan de Raadvan State van het Koninkrijk. Voor ditdoel wordt de Nederlandse Raad vanState uitgebreid met een aantal ledenuit de drie Caribische landen. Wettendie voor het gehele koninkrijk geldenworden rijkswetten genoemd.

Na de advisering door de Raad van Statevan het Koninkrijk wordt een ontwerpvan rijkswet gelijktijdig met de indieningbij de Nederlandse Staten-Generaaltoegezonden aan de Staten van Aruba,Curaçao en Sint Maarten. Gevolmach-tigde ministers en Statenleden kunnendeelnemen aan de debatten over hetontwerp van rijkswet in de Staten- Generaal. Zij mogen ook wijzigings -voorstellen indienen. De Staten vande drie eilanden stemmen niet zelfover een ontwerp van rijkswet.

Een gevolmachtigde minister of eenStatenlid kan voor de eindstemming in

de Tweede Kamer zijn mening geven overhet voorstel van rijkswet. Als hij er tegenis, kan hij de Kamer verzoeken de stem-ming tot de volgende vergadering aan tehouden. Indien de Tweede Kamer ditvoorstel toch aanneemt met een meerder-heid die kleiner is dan 60 procent vanhet aantal uitgebrachte stemmen, wordtde behandeling geschorst en vindt naderoverleg over het voorstel plaats.

Volgens de Staatsregelingen van Curaçaoen Sint Maarten kunnen de parlementenvan beide landen een raadplegend referendum organiseren. Een dergelijkreferendum kan voor of na aanvaardingvan een wetsvoorstel door de Statenworden gehouden. In de Staatsregelingvan Sint Maarten wordt een aantal onderwerpen expliciet uitgesloten vaneen referendum, zoals rijkswetgevingen belastingzaken. De Staatsregelingvan Aruba kent geen bepalingen overeen referendum.

Wie bestuurt het Caribisch deel van ons Koninkrijk? 5

In Nederland leeft geregeld de discussieop of er een Constitutioneel Hof moetkomen dat wetten kan toetsen aan degrondwet. Sint Maarten heeft wel zo’nConstitutioneel Hof, dat de verenigbaar-heid van een landsverordening (wet) metde Staatsregeling moet beoordelen. Eenaantal onderwerpen is hier echter vanuitgezonderd. Het Hof bestaat uit drieleden. In de Staatsregelingen van Arubaen Curaçao staat dat de rechter niettreedt in de beoordeling van de verenig-baarheid van landsverordeningen met deStaatsregeling, behalve als het gaat omtoetsing van de grondrechten.

caribisch nederlandVolgens artikel 2 van het Statuut voor hetKoninkrijk der Nederlanden makenBonaire, Sint Eustatius en Saba deel uit

van het staatsbestel van Nederland.Belangrijk is echter de constatering datdeze eilanden zich in tal van opzichten‘wezenlijk onderscheiden van het Euro-pese deel van Nederland’, waardoorspecifieke maatregelen voor de eilandenkunnen worden genomen. Voor de restheeft het Statuut alleen betrekking op deverhoudingen tussen de landen van hetkoninkrijk, niet op de Caribische eilan -den die deel uitmaken van Nederland.

Bonaire, Sint Eustatius en Saba hebbende status van openbare lichamen. Eenopenbaar lichaam is een overheid dietaken uitvoert in een bepaalde ruimte often aanzien van een bepaald onderwerp.De bestuurlijke positie van de drieeilanden is vergelijkbaar met die van deNederlandse gemeenten. Zoals Neder-

6

landse gemeenten een gemeenteraadhebben, kennen Bonaire, Sint Eustatiusen Saba een eilandsraad, die door deinwoners van het eiland wordt gekozen.De eilandsraad van Bonaire heeft negenleden, die van Saba en Sint Eustatiushebben vijf leden. De verkiezingen voorde eilandsraden vinden echter niet opdezelfde dag plaats als de Nederlandsegemeenteraadsverkiezingen, maar opde dag van de provinciale verkiezingen.De Provinciale Staten kiezen op hunbeurt de Eerste Kamer. Momenteel wordtgewerkt aan (grond)wetgeving om dedrie eilanden van Caribisch Nederlandinvloed te geven op de samenstellingvan de Eerste Kamer.

Voor de voorbereiding en uitvoering vanbeleid hebben de drie eilanden eenbestuurscollege, dat bestaat uit eengezaghebber en enkele eilandgedepu-teerden. Dit college is te vergelijken methet college van burgemeester en wethou-ders in de Nederlandse gemeenten. Degezaghebber wordt voor een periode vanzes jaar benoemd door de Nederlandseregering, maar een vertrouwenscom-

missie van de eilandsraad kan wel haarmening geven over de kandidaten.

De Rijksvertegenwoordiger voor de open-bare lichamen Bonaire, Sint Eustatius enSaba vormt de schakel tussen de rijks-overheid in Den Haag enerzijds en dedrie eilanden anderzijds. Ook moet hijde samenwerking tussen de eilandenbevorderen. De Rijksvertegenwoordigerwordt door de Nederlandse regeringbenoemd voor een periode van zes jaar.

europese unieNederland is lid van de Europese Unie(EU). Alle EU-verdragen zijn onder -tekend door het Koninkrijk der Neder-landen, maar ze zijn alleen bekrachtigdvoor Nederland – ze zijn dus niet vantoepassing op de zes Caribischeeilanden. Omdat de inwoners van hetCaribisch deel van het koninkrijk deNederlandse nationaliteit hebben, zijnze ook EU-burgers en kunnen ze welstemmen bij de verkiezingen voor hetEuropees Parlement. (Dat geldt natuur-lijk niet voor de niet-Nederlanders diedaar wonen).

Wie bestuurt het Caribisch deel van ons Koninkrijk? 7

andere belangrijke instellingen in de drie caribische landen

Naam Sint Maarten Aruba CuraçaoRaad van Advies 5 leden 5 leden 6 ledenAlgemene Rekenkamer 3 leden 3 leden Aantal te bepalen

via landsverordeningOmbudsman Ja, geregeld in Geen, in voorbereiding Ja, geregeld

staatsregeling via landsverordening in staatsregeling

TekstProDemos – Huis voordemocratie en rechtsstaat

VormgevingPuntspatie [bno],Amsterdam

DrukBariet Ten Brink, Meppel

Fotografiep. 1 Aan het strand van SintMaarten, foto: onfilm/iStock;p. 2 Gebouw van de Statenvan Aruba, foto: EQRoy/Shutterstock.com; p. 4 Paleis van de gouver-neur van Curaçao, foto:Nenad Basic/Shutter -stock.com; p. 5 Gebouw van de eilands-raad op Saba, foto: ChrisMeijvogel;p. 6 Bezoek van koningen koningin aan Sint Eustatius, foto: RobinUtrecht/Hollandse Hoogte;p. 8 Gebouw van de eilands-raad op Bonaire, foto: DarrylBrooks/Shutterstock.com.

Augustus 2017

ProDemos legt uit wat de spelregels zijn vande democratie en rechtsstaat en laat zien watje zelf kunt doen om invloed uit te oefenen– inde gemeente, de provincie, het land en Europa.

ProDemosHofweg 1H2511 AA Den Haag

(070) 757 02 00info@prodemos.nlwww.prodemos.nl

ARUBA180 km2

104.260 inwoners

CURAÇAO444 km2

158.630 inwoners

SINT MAARTEN34 km2

37.220 inwoners

SABA13 km2

1.947 inwoners

SINT EUSTATIUS21 km2

3.193 inwoners

BONAIRE288 km2

19.408 inwoners

VENEZUELA

COLOMBIA

Oranjestad

Willemstad

Kralendijk

OranjestadThe Bottom

Philipsburg

GUYANA

SURINAME

VERENIGDESTATEN

CUBADOMINICAANSE

REPUBLIEKHAÏTI

Inwonersaantallen Aruba, Curaçao en Sint Maarten zijn schattingen.