De keus aan Hem - het leven van Elisabeth Elliot

Citaat in kader:

Er zijn vrouwen, die tijdens hun leven zijn als de zusters van barmhartigheid…schatten aan meeleven, troost en hoop rusten in deze zuivere harten…, die zelf zo vaak verwond zijn, die veel treuren, meer dan anderen liefhebben, maar de eigen wonden behoedzaam voor iedere nieuwsgierige blik verbergen, want echt diep leed zwijgt en verbergt zich. (F.M. Dostojevski)

Dit voorjaar overleed, na een lang en veelbewogen leven, de Amerikaanse zendelinge Elisabeth Elliot (1926-2015). Dankzij haar vele boeken spreekt ze nog nadat ze gestorven is. Maar nog sprekender is haar levensboek.

Bijna dagelijks bezocht ik de homepage van Elisabeth Elliot, vanwege haar ‘daily devotions’. Elke dag was er een nieuw stukje tekst van deze oude ‘moeder’, elke dag weer een paar wijze, goedgekozen woorden om te overdenken. Maar op een dag was er een mededeling van Lars Gren, Elliots derde echtgenoot. We rejoice for Elisabeth that she is home with her Lord as of 6:15 am, June 15, 2015. Ik knipperde een paar tranen weg. ‘Wij zijn verheugd dat Elisabeth is thuisgekomen bij haar Heere op 15 juni 2015, om 6.15 in de morgen.’

Een mysterie van liefde en soevereiniteit

Elisabeth Elliot laat - behalve een beschrijving van de dood van vijf zendelingen in de jungle, waaronder haar man Jim Elliot, en van haar eigen latere werk onder de indianen - vele pastorale boeken en meditaties na over even zovele thema’s, zoals vrouw-zijn, zelfverloochening, eenzaamheid, lijden en verlies. Haar schrijfstijl is te typeren als helder-Bijbels, subtiel-humoristisch, maar vooral ook nuchter-geestelijk. Sommige lezers zagen haar als een vrouw met een granieten geloof, iemand die het allemaal wist en scherp kon opschrijven, maar met weinig compassie voor het zwakkere. ‘O, ze is zo eigenzinnig. Ze toont zo weinig sympathie. Ze is een sterk type, weet je. Nooit heeft ze moeiten zoals ik. En dan de manier waarop ze haar adviezen uitdeelt! Doe dit, doe dat, vertrouw op God, punt. Op die manier kan ik er niet mee omgaan’.

Maar de diepe bronnen waaruit Elisabeth haar wijsheid putte, waren juist eigen zwaktes, verdriet en pijn. En, in tegenstelling tot de vrouwen die de Russische schrijver Dostojevski beschrijft (zie kader), besloot ze die wonden niet te verbergen. Meer en meer liet ze lezers delen in haar eigen levensverhaal, dat ‘mysterie van liefde en soevereiniteit, geschreven voor de grondlegging der wereld’, zoals Elliot ooit alle levensverhalen van Gods kinderen karakteriseerde. Alles uit heden en verleden staat daarin precies op z’n plek, volmaakt geschikt voor Gods hoge doel. ‘Het is nooit een belemmering voor de taak die Hij voor ons weggelegd heeft, maar eerder precies de juiste voorbereiding daarvoor.’

Het klimaat binnen het gezin Howard waarin Elisabeth opgroeide, was harmonieus en liefdevol. Met veel respect schrijft ze over haar biddende vader en met veel warmte over haar zingende moeder. Elke dag begon met huisgodsdienst. Elisabeth en haar vier broers werd een levenslange discipline in persoonlijk bijbellezen en gebed bijgebracht. Met zendelingen als ouders is het niet vreemd dat de dochter koos voor een studie Klassiek Grieks, het beste gereedschap om het Nieuwe Testament in de toekomst te gaan vertalen in een vreemde taal. Tijdens deze studie leerde ze Jim Elliot kennen, een goedlachse student met een vurige zendingsdrang. Dat weten we vooral uit zijn dagboeken die Elisabeth later uitgaf, en waaruit ze regelmatig citeerde: ‘God geeft altijd het beste aan hen, die de

keus aan Hem laten’. Ze werden verliefd, maar boven hun eigen verlangens uit, lieten ze de keus aan God. Vooral Jim was er niet zeker van of hij als zendeling wel moest trouwen. Uiteindelijk werden ze toch aan elkaar gegeven. Maar de onzekere wachttijd, de eenzaamheid en het liefdesverlangen waren ervaringen die Elisabeth later kon verwerken in haar boek ‘Hartstocht en reinheid’, waarmee ze menige alleenstaande bemoedigde en jonge mensen die nog voor een huwelijk stonden van adviezen voorzag.

Wonderen veranderen je hart

Er is een filmfragment waarin een oudere Elisabeth vertelt hoe ze op een avond wandelde met Jim Elliot, lang voor er sprake was van een huwelijk. Ze rustten uit op een begraafplaats. De maan scheen, en plotseling zag ze hoe de schaduw van een stenen kruis precies tussen hen in viel. Na een minutenlange stilte gaat Elisabeth zichtbaar ontroerd verder: “…Ik deed toen wat ik na zoveel jaren opnieuw doe: ik zweeg en kon niet spreken.” Jim komt in 1956 om, als hij samen met vier andere zendelingen probeert een uiterst gewelddadige Indianenstam te bereiken. Ze krijgen een speer in hun borst. Elisabeth blijft achter met een dochtertje van nog geen jaar oud. Het kruis is een levensgroot symbool geworden in haar leven.

Maar niet alleen als teken van pijn en lijden, ook van de wonderlijke liefde die daaruit ontbloeien kan. Alsnog gaat ze later bij diezelfde Indianenstam wonen, die hun fout inzien en zich bekeren tot het christendom. Het kruis werd voor Elisabeth de plaats om kracht te vinden voor zoveel zelfverloochening, en voortaan diep te buigen onder welke moeilijkheid dan ook. ‘Als ik zo mooi en lief ben, wat deed Jezus daar dan, hangend aan een kruis met een doornenkroon op? Waarom dat afschuwelijke lijden voor de zondeloze Zoon van God? Hierom: er was geen andere weg om ons te verlossen van de hel van ons eigen trotse ik vol zelfliefde, geen andere uitweg uit de slavernij van zelfmedelijden en zelfverheerlijking. Hoe zullen we bij het kruis kunnen staan en ons eigen ik blijven liefhebben dat Hem daaraan gehangen heeft? Hoe kunnen we het wondere kruis aanschouwen en tegelijkertijd onze trots voeden? Het kan niet. Het werkt niet. Jezus zei het eenvoudig: “Als je Mijn discipel wilt zijn, neem je kruis op en volg Mij.”’

Niet lang nadat ze hertrouwde, verloor Elisabeth haar tweede man aan kanker. Opnieuw raakte ze verwond. Maar wonden veranderen je hart, zou ze later schrijven. Wie trauma’s oploopt, kan op twee manieren veranderen. De ene manier – woede, vergelding, jezelf terugtrekken in trots – is de meest natuurlijke, maar tegelijk de meest dodelijke. Door genade mogen we ook een andere weg inslaan, die ons brengt bij het kruis van Christus en ons wonden leert te ontvangen zoals Hij die ontving. Het is deze weg die tot een rijker, vruchtbaarder leven leidt, door hoeveel pijn je ook heen moet.

Trust Me

Wat dé les van Elisabeths veelbewogen leven was, vroeg een interviewer haar eens. “Trust Me” zei ze eenvoudig. Vertrouw op Mij. Dat deed ze nóg, toen ze op latere leeftijd dement begon te worden: ze accepteerde het omdat ze wist dat God ervan wist.

„God heeft ons geen rechtvaardiging van Zijn daden in dit leven beloofd”, schrijft ze ergens. „Hij heeft geen enkele verplichting Zichzelf tegenover ons te verantwoorden. Hij beantwoordde de vragen van Job niet. En Hij beantwoordt ook al onze vragen niet. Het is geloof, alleen geloof, dat werkelijk aanvaardt dat alle dingen moeten medewerken ten goede. (...) Voor de dood van mijn man kon mij geen enkele menselijke verklaring gegeven worden die in overeenstemming met de feiten was. Geen enkele verklaring bevredigde mij dan alleen de absolute overtuiging dat God alle dingen bestuurde; hoewel het daar niet op leek.”

In datzelfde geloof is ze gestorven. En nu is ze ‘thuisgekomen bij haar Heere’. Het was buitengewoon ontroerend om dat op deze manier verwoord te zien. En om te bedenken wat ‘Thuis’ nu inhoudt voor haar, die daar met zoveel voelbaar verlangen over kon schrijven.