DICHTERSVISIOENmystieke duidingen van de laatste gedichten

van Joost Zwagerman1

LiefMijn lief, wees alsjeblieftheel lief voor mij, nu Godmij denkelijk heeft uitgewist.Mijn lief, blijf alsjeblieftheel dicht bij mij. Misschienword ik door God gemist.Mijn lief, vertrouw ooknu op mij. Ik ben niet weg,God ademt mij. Mijn lief,wees alsjeblieft heel liefvoor mij. Misschien heeft GodZich in mijn dood vergist.

NietsIk ging met Meister Eckhart heel lang varen in het Niets.We dobberden in onze tweezaamheid, bruisend in een bootje vol van leegte waarbinnen negatief geladen deeltjes ons niet of liever niet doorvonkten. In aanbidding waren we. Onzichtbaar hadden we het paradijs bereikt: een in extenso in zichzelf vergaarde water-tempel van afwezigheid.Toen viel weer eens de spelbederver als een stil afgeschoten vogel uit de nietbestaande lucht.Zwijgend leek hij op ons in te praten. Vriend Eckhart sloeg vergeefs een kruis, van achter een verdroomde voorhang streed ik uit alle macht tegen de zwijger. Betekenis stond ondood op het spel. Vertwijfeld trok de spelbreker zich woordeloos terug, ons in het Niets achterlatend met een geleend verwijt: waarom toch in het holst van jullie hologram die dubbelloopse eenzaamheid? Waarom, in het hart van al dat wissend wit, Mij onherroepelijk verlaten?

Niemand zei iets terug,wij al evenmin. Niets had meer de overhand dan ons alomvattend Niets, zelfs niet de radioactieve olifantop wiens uitgegumde rugde spelbreker dito evenmin 1Joost Zwagerman, Wakend over God, Hollands Diep Amsterdam 2016.

1

een potje loom kon zitten deinen, vergeefs hopend dat Hij op die olifant kon inkrimpen tot kosmosgrote mug.Altijd en in alles is het Nietstenslotte groter, ook achter de transparante voorhang van ons tempelparadijs. Totdat Eckhart en ikzelf ook daar weer uit verdwenen. De spelbederver zag onmachtig toe hoe meester, leerling — nee, hoe een reeds compleet verdwenen volk in stile afvaart alsnog wegzakte in volkomen onbevroren ijs.

ContactIemand belt mij telkens op, zegt niets,vaag hoor ik een verre ademtocht,het kan de mijne zijn, maar ook dievan de ander, die hardnekkig zwijgt.Ik leg weer op. Ben nu een man die vreemde telefoontjes krijgt.De display toont een nummermet de code van een land dat ik niet ken.Ik toets terstond, een voicemail klinkt.‘Hallo met God, Ik ben er niet.Laat naam noch boodschap achter,Ik bel nooit terug. Leef rustig verder,wacht desnoods tot piep, maar zwijg.’Prompt word ik door de beller toch teruggebeld.Weer hoor ik niets, hooguit de vage adem.Ik ben de man die stil zijn hartslag telt.Ooit bel ik Hem terug en zeg danwél iets na de piep. Dat doe ik niet meteen.Ik wacht tot ik een geheim nummer krijg.Die dag is nu, contact is hier. Ik toetshet nummer in. Krijg geen gehoor. Hij was mevoor. Hij heeft mijn nummer ingesteld.

AllesEen toendra in een discotheek.Een sterrennevel op een vliegenstrip. De aflaat van een hypotheek.Drie melkwegen boven een uitloopkip.Chakra's rondom treinstations. De agenda's van nomaden. De butsen in veel laadwagons.

Vagina's en binnenin de myriaden.Kinderen en al hun smoesjes.Het oogwit van een adelaar.De textuur van plastic hoesjes.Bruin speeksel van een bedelaar.Men zegt dat God in alles is.Dat is vrij makkelijk gezegd.

2

Ik zeg dat God ooit ergens in gevallen is, in iets onmetelijks. Een oceaan misschien. Geen getuigen. Niemand heeft gezien door wie en of God ooit is opgedregd.Ook ik had het verkeerd. God hield zich nobel en voorbeeldig schuil in wat neigt naar klein en allerkleinst. Vrij naar het vermoeden van intelligent design is Hij vernuftig en subliem uit het binnenste van elektronen,quarks of higgsdeeltjes ontpopt. De kleinste zweem, de grootste knal.Dat ging goed mis, zó klein bleek Zijn schuilplaats niet. Een haas werd afgeschoten en gestroopt. Ingewanden, botrest en balzak kwamen in een afvalemmer die op een vuilstort werd gedropt. God werd daar niet gehoord. Hij had geen stem. Geluidloos had Hij Zich voordien diep in de haas, om precies te zijn in het weke weefsel van diens linker teelbal weggestopt.Dus om nou te zeggen dat Hij in alles is. Wijzelf zijn niet of nauwelijks. Ooftzijn wij, of anders ongedierte, trippelendover de koude vloer van Zijn gevangenis.18-19

KorrelAls Hij dan inderdaad in alles is, dan ook in zwerfvuil, aangekoekt op grauw en oud papier van een verwaaide krant. Welk prinsenkind raapt die krant dan op, in wiens hand stamelt Hij, bevlekkend en tot in extenso zelfbevlekt, over al het grootse waarover niet, nooit eens wordt bericht, het minst nog in die restantenkrant. Geef mij het geringste teken en ik zal zachtjes minnend schuren, tot in de micro-organismen van nomadisch vuil dat in de verkeerdste scène is beland, terwijl intussen telkens weer de aarde, van zichzelf vervreemd, autonoom ontkiemt in de vuistslaggrote kern waar Hij, losgeweekt van alle zwerfvuil, misschien altijd al was: in het allerkleinste woord, de allerlaatste dood, de allereerste korrel zand.20

SferenAlles hangt weer eens

3

aan een zijden draadje. Vertwijfeld en met je laatste krachten klamp je je aan het ene einde van dat zijden draadje vast. Die draad is in Zijn hand en vormt een loos detail van een ragfijn scheurend noodverband.In de diepte onder je loeitzwaar een vagevuur, helder klaargestoomd door Jeroen Bosch. Je reikt omhoog, heel even maar staar je God recht in het gezicht. Loom trekt Hij Zijn schouders op en wendt zich geeuwend van je af, als in een laaiend tegenbeeld van de botsingen der sferen. Laconiek laat Hij het draadje los.Of nee, Hij doet iets anders. Alsof de draad een feestlint is waarmee het vagevuur als een gloednieuwe attractie feestelijk wordt geopend, knipt Hij even feestelijk die zijden draad in twee. De niet-gebotste sferen vallen suizend met je mee.Hij rekt zich uit, staat op,kijkt werktuiglijk naar omlaag, mompelt iets wat je natuurlijk niet verstaat. Dan verpulvert Hij het noodverband. En verlaat je.21-22

HuisMijn huis telt duizend spiegels. Alle spiegels hangen aan een wand. Overal in huis is glas, een glazen deur, een glazen dak. Ik bewoon dat glas — als erfvijand. Dankzij die duizend spiegels is alles in het huis verhevigd, is alles hevig binnenkant.Alles spiegelt hier in duizendvoud groot onbegrip; kijkt men vanuit het huis naar buiten, dan doorzindert alles wat vanbinnen is een en dezelfde mensenhand.Ooit is dit huis met zorg ingericht. Alle spiegels slaan nu het huis in duigen. Buitenshuis is alles zwaar. Binnen heerst het lichtgewicht. Ik moet naar buiten toe,

4

altijd, meteen. Mijn evenbeeld dat in de spiegels huist, pleegt fel verzet. Het spiegelbeeld dat heel het huis bezit, heeft alle meubels klemgezet. Ik verschuif een stoel, til stil een tafel op, herneem mijn bed. Het is vergeefs. Een grootinsect kruipt uit de vloer, kijkt in de duizend spiegels, vraagt aan mijn huisgenoot belet.Een sleutel waait de spiegels in. De sloten worden niet gered. Mijn huisgenoot richt zich in en door de meubels op. Dan vallen als door een orkaan in een keer alle spiegels stuk. De scherven waaien door het huis. In duizendvoud verkruimel ik. God trapt in scherven, verwondt zich aan vergruizeld glas. Zonder spiegelbeeld heelt nu het huis. Mijn huisgenoot, ik ben het zelf. Er wordt een koevoet in mijn Zelf gezet. God zet kracht. Die ene wand verliest de macht. Het huis verpulvert, en God lacht. Ik word door Hem uit huis gezet.27-28

TienTien Geboden zijn het maar. Goedbeschouwd niet eens zoveel. Op twee tafelen, ooit stukgegooid, daarna ingekerfd door Gods hand.Poëzie: het nooit toereikende gebaar. Gods zinnen die ik onmachtig streel. Pas wanneer mijn as wordt uitgestrooid voelt God mijn diepste binnenkant.29

GrondIn mijn huis regeerthet duister en het duisteris een valse hond. Een moordenaarbesluipt mijn huis, looptdreigend mijn domeinen rond.De nacht draagt al een zwarte kap. De moordenaar is God. Al buitenshuis ben ik door God verwond. Er klinkt gejank, dat is de hond. God is nu in huis. De moord wordt zeer snel afgerond.Ik maak mee hoe ik met huis en haard begraven word. Maak mee hoe alles dooft

5

en hoe ik, reeds vermoord, voor alle zekerheid nog eens meervoudig word verwond. Doodgaan is geen kunst. Roem-loos sterft een laatste adem in de holte van de mond.Dan sterft na mij de valse hond. God jankt als hij, ik hoor dat nog. Vermoord en wel leef ik nog even door, ik word de hond. We zijn nu jankend één. God, de hond, ikzelf, we zijn bijeen, we missen alle grond.31

HierAl met al stelt de schepping niet zo heel veel voor.Een uit Gods hand gevallenansichtkaart, een onnauwkeurig schilderij, een onduidelijk beduimeld formulier, meer is de schepping niet.Waarom dan toch naar sterren reiken, waarom graaft in miljoenen tuinen een en dezelfde mol zich naar omhoog?Zo mompel ik en mompelt met mij heel de mensheid, zonder oog voor portokosten, textuur van verf, de duimafdrukken op het formulier.De schepping is al tijden door God in de steek gelaten, bestaat niet meer, hooguit nog hier.61

BodemDeze regel lezend ben ik bezig te verdrinken. In een pierenbad van heel vergeefse dingen. Ik heb God geloochend. Nu ben ik Godvrezend. Dat is niet genoeg. Dwingend weet Hij mij uit alle taal te wringen. Hij doet in dit gedicht waar ik indirect om vroeg. Twee dozijn regels nog. Ik acteer de drenkeling. Diep moet ik van en in Hem zinken. Waar niets nog is. Zelf is Hij op alle social media, Twitter, Facebook, waar Hij schimmen port om mijn verdrinking te beklinken. De loochenaar is dood. Miljoenen vind-ik-leuks. Met een muisklik aan te vinken. Op open zee had ik lopend over water een grote, rode steen verlegd. Die grote steen bleef geschreven op het water drijven.

6

Zo had ik eigenmachtig iets onloochenbaars over het niet-bestaan van God gezegd. Daarna verdween die grote, rode steen, naar dezelfde bodem waar ik smachtend lag te wachten om te worden opgedregd. Nu wacht ik reddeloos op een plek in dit gedicht waar ik van God mag blijven. Ik wacht tot Hij iets in deze regels zegt. Tot die tijd moet ik een bodem schrijven: deze regel, die zich aan de eerste hecht.

BestaanNochtans belijd ik dat ik, tegen de klippen op, uiteindelijk in Hem geloof. Zijn grootste en finale wapenfeit: Hij is er niet. Hij is alomvattende afwezigheid. Erg is dat niet. Ik ben er evenmin. Dat schept een band. In Zijn voldongen vacuüm houdt Hij zich uit de aard der zaak en uit principe blind en doof. Dat is verdrietig: men verlangt naar Hem. Toch is Hij hier. Dagelijks staat Hij in mij op. Men ziet dat niet. Ik kan daar niets aan doen. Het is Gods rotstreek in een notendop.

ZonDe zon is ook al dood,leerde ik vandaag. Inhet voorgeborchte stelthet nabeeld van de zoneen laatste vraag. Wie of wathoudt de herinneringaan eeuwig licht in ere?De laatste weerschijnvan de zon, die is er nog. Invoile, lege zalen. Bij Turner,Ernst, De Chirico, Van Gogh.De zon is vanaf nu substraat.Een nomade — iemand anders,niet ikzelf — trekt voldongenrond, om in het volledigduister de duisternisuit dat duister weg te halen.Een groter, harder, snellerlicht dan van de zon laatzich niet meer in gewone-mensentaal vertalen. Lichtwordt water, zon wordt zog.lemand moet uit drinken gaan.

7

Dan verrijst een iets. Dat ietsheeft, heel gek, een naam. Die iemand heet dan,bij gebrek aan beter, toch maarGod. Die, in de schutkleurvan de zon, in tongentegen de wereld praat.Die sinds mensenheugenisde mensheid dreigt dat Hij ons voor het laatst verlaten gaat.81-82

NuKijk, er is geen toekomst enverleden meer. Als uit een helikopter ben je zonder parachute bruut uit onze tijdbeleving weggeduwd en daal je loodrecht op de vlakte af van het noodlottig heden: nog even en een peloton staat tegenover je dat een spervuur op je richt van verzamelde geluksmomenten, maar: je beleeft ze al niet meer. Je bent al vastgenageld in het aller-laatste vacuümgezogen déjà vu dat grijnzend naar het niets verwijst. Je leven trekt niét als een film aan je voorbij. Nooit was je in of van die film. Altijd was je de afwezige afwezige. Iets of iemand zoomt in op het eeuwigdurend nu. Niets ben je, je hoort nergens bij.Kijk, het vlakke land hier onder je, hier recht beneden, het stijgt al triomferend naar je op, als een natte, gladde vloer waarover in een ander leven God fataal is uitgegleden. Kijk, het heden zet een beulskap op en komt als in Formule I-race brullend op je afgereden. Nog één ronde die toekomst noch verleden kent, en dan het virulente vlaggen bij de finish: de winnaar is al residu.Je bent uit al het zijn gegleden, je moment is hier, het moment is nu.83-84

8