· Web viewOok wordt overwogen of er behoefte is aan andere ondersteuning voor het MKB om in staat...

Innovatieprogramma Energie & KlimaatProjectplan Fase 2:

Versnelling van duurzame innovatie door Fieldlabs en MKB in Zuid-Holland

Projectplan voor Metropoolregio Rotterdam – Den Haag

5 november 2018Den Haag

Hanna Lucas, InnovationQuarterRoald Suurs, TNO

Met medewerking van:

Elske Janssens, MRDHLaura Vis en Marco van Steekelenburg, provincie Zuid Holland

In samenwerking met de Fieldlabs:

Biotech Campus Delft

Dutch Optics Centre

Duurzaamheidsfabriek

The Green Economy

The Green Village

VP Delta

Inhoud1. Ambitie en ontwerp.......................................................................................................................3

1.1 Achtergrond...........................................................................................................................3

1.2 Doelstelling en scope.............................................................................................................3

1.3 Inhoudelijke focus..................................................................................................................4

1.4 Proces en fasering..................................................................................................................7

2. Programma....................................................................................................................................8

2.1 Subsidiabele activiteiten Fase 2.............................................................................................8

2.2 Seriematige aanpak voor verduurzaming van gebouwde omgeving...................................11

2.3 Smart Multi Commodity Grid...............................................................................................12

2.4 Ondersteuning internationale ‘champions’.........................................................................13

2.5 Decarbonisatie opgave Haven-Industrieel-Complex............................................................14

2.6 Programma Management Activiteiten.................................................................................15

3. Organisatie, Begroting en Uitvoering Fase 2................................................................................16

3.1 De partners..........................................................................................................................16

3.2 Programmaleiding...............................................................................................................16

3.3 Governance..........................................................................................................................16

3.4 Tijdslijnen.............................................................................................................................17

3.5 Begroting.............................................................................................................................18

3.6 Risicoanalyse en maatregelen..............................................................................................23

Bijlagen................................................................................................................................................24

Bijlage A: Overzicht Doelgroep en Randvoorwaarden.....................................................................25

Bijlage B: Fieldlabs Energie & Klimaat..............................................................................................26

Bijlage C: Mapping van Fieldlabs op Roadmap Next Economy........................................................29

Bijlage D: Behoeften vanuit het perspectief van ondernemers.......................................................30

Bijlage E: Criteria voor selectie innovatieprojecten.........................................................................31

Bijlage F: Longlist ingediende projectvoorstellen............................................................................32

Bijlage G: Intentieverklaringen........................................................................................................33

Bijlage H: Kosten Programma Management....................................................................................42

Innovatieprogramma Energie & Klimaat 2

1. Ambitie en ontwerp1.1 Achtergrond

Regionale uitdagingen op gebied van digitalisering, energietransitie, klimaatadaptatie, industriële vergroening vergen de inzet op grootschalige vernieuwing. Dit vraagt om ontwikkelingen en investeringen van kennisinstellingen en bedrijven.

Om richting te geven aan dit proces, schetst de Roadmap Next Economy de stappen, de transitieopgaven, op weg naar een nieuwe fossielvrije economie.

De Regionale Fieldlab Infrastructuur is een instrument om aan de RNE bij te dragen. In de verschillende regionale Fieldlabs werken ondernemers en kennisinstellingen samen om innovaties sneller naar de markt te krijgen.

De Metropoolregio (MRDH), InnovationQuarter (IQ), Provincie Zuid-Holland (PZH) en TNO ondersteunen deze regionale infrastructuur van Fieldlabs voor het stimuleren van ondernemerschap en het versterken van de transitiepaden in de Road Map Next Economy. In eerste instantie door het ondersteunen van de opzet van deze Fieldlabs, nu door het ontwikkelen van innovatieprogramma’s om het regionale MKB beter te betrekken op de mogelijkheden die Fieldlabs te bieden hebben. Vorig jaar is hiermee een begin gemaakt door een stimuleringsprogramma op te zetten dat is gericht op digitalisering en automatisering in de maakindustrie in Zuid-Holland - SMITZH. Het voorliggende projectplan is een voorstel voor een vervolgstap, namelijk voor een Programma Energie & Klimaat. Figuur 1.1 geeft een overzicht van de Fieldlab Infrastructuur en de daaraan gekoppelde stimuleringsprogramma’s.

1.2 Doelstelling en scope

Het Innovatieprogramma Energie & Klimaat geeft een impuls aan duurzame innovatie in de regio en draagt zo bij aan de energietransitie, klimaatbestendigheid en een duurzame leefomgeving. De focus ligt op het ondersteunen van MKB-ers die, op basis van nieuwe technologieën, innovatieve producten ontwikkelen en realiseren. De grote uitdaging voor deze ondernemers ligt in de haalbaarheid tonen en marktrijp maken van hun innovaties. Daarom is dit innovatieprogramma gericht op innovaties in de fase tussen eerste pilot en ‘rapid upscaling’ (Bijlage A Doelgroep en Randvoorwaarden). De ondersteuning kan bestaan uit:• Testen en demonstreren van nieuwe producten en diensten• Ontwikkelstap maken met nieuwe producten en diensten met als doel om op te schalen• Opzetten en inrichten van experimenteerfaciliteiten in de fieldlabs• Studies, coördinatie- of opschalingsactiviteiten, gekoppeld aan specifieke innovatieprojecten


Figuur 1.1: Fieldlab-Innovatieprogramma’s ten behoeve van maatschappelijke impact en economische groei in verschillende sectoren.

Uitgangspunt van het programma is dat de bestaande fieldlabs in de Regionale Fieldlab Infrastructuur, inclusief faciliteiten, expertise, contacten en andere middelen, goed geëquipeerd zijn om het MKB in de regio op korte termijn verder te helpen met de stap richting de markt en commerciële toepassing. Het probleem is nu dat MKB-ers hun weg lang niet altijd vinden naar deze voorzieningen of dat de benodigde financiering een drempel vormt, met name voor startups. De focus van de voorgestelde activiteiten ligt derhalve op het verbinden van het bestaande -aanbod van fieldlabs aan de vraag vanuit het MKB.

Tegelijkertijd is gebleken dat, op een wat langere termijn, veel meer nodig is. Wanneer we de benodigde expertise en experimenteerruimte op een aantal relevante energie-transitiethema’s en regio domeinen in kaart brengen, en deze koppelen aan het huidige aanbod van Fieldlabs, blijken er witte vlekken te zijn waar een passend aanbod ontbreekt. Het programma voorziet daarom ook in het uitbreiden van de Fieldlab Infrastructuur, met als doel om een toenemende bijdrage te kunnen leveren aan innovaties voor de Next Economy. Provincie Zuid-Holland heeft de intentie om ondersteuning te bieden bij de uitbreiding van de Fieldlab Infrastructuur. Hierover lopen gesprekken met de fieldlabs in oprichting. Ook verkennen we de samenwerking met het Rijk en andere mogelijke partners. In de volgende hoofdstukken wordt het proces nader toegelicht en uitgewerkt.

1.3 Inhoudelijke focus

Legitimatie en borgingDe inhoudelijke focus van het Innovatieprogramma Energie & Klimaat is vastgesteld op basis van drie uitgangspunten:

Ten eerste is de energiepijler van de Roadmap Next Economy, Smart Energy Delta, leidend geweest voor het benoemen van urgente en relevante regionale domeinen en inhoudelijke thema’s. Dit biedt het kompas voor een gebundelde en doelgerichte aanpak. RNE Smart Energy Delta bouwt aan een duurzaam en circulair energiesysteem op basis van fossiel-vrije energiedragers en een slim en verbonden decentraal grid. Deze transitieopgave vraagt om oplossingen die grotendeels door innovatieve ondernemers ontwikkeld zullen moeten worden. Figuur 1.2 Geeft een overzicht van de belangrijke thema’s en regionale prioriteiten in de RNE Smart Energy Delta.


Figuur 1.2: Prioriteiten op basis van Roadmap Next Economy

Bijlage B geeft een overzicht van de regionale Fieldlab Infrastructuur die past bij de energietransitie-ambities en thema’s in de Roadmap Next Economy.

Ten tweede is er de fit met de reeds bestaande regionale Fieldlab-infrastructuur. Deze koppeling is belangrijk omdat hier juist de kracht en toegevoegde waarde ligt van de regio. De Fieldlabs zijn bij uitstek de hubs waar relevante partijen elkaar ontmoeten en waar innovatie plaatsvindt. Een overzicht van de Fieldlabs die deze infrastructuur vormen is weergegeven in Figuur 1.3. Een aantal van deze Fieldlabs zijn relevant voor het thema Energie en Klimaat en de RNE transitieprioriteiten. Bijlage C geeft het resultaat van de koppeling tussen deze Fieldlabs en de belangrijkste regionale domeinen en Energie en Klimaat ontwikkelgebieden.

Figuur 1.3: Regionale Fieldlab Infrastructuur.


Het derde uitgangspunt voor de focus van het programma is de vraagsturing van bedrijven. Uiteindelijk is het Innovatieprogramma Energie & Klimaat er voor bedoeld om het (regionale) MKB te verbinden met de middelen en mogelijkheden die de Fieldlabs bieden. Bijlage D geeft een samenvatting van de behoeften bij de bevraagde ondernemers.

Belangrijkste inzichten op basis van deze verkenning:

De Gebouwde Omgeving vormt een domein dat relevant is voor de regio. De regio staat voor een enorme uitdaging om de bestaande bouw op grote schaal te verduurzamen. Daarom is de focus van het programma innovatie voor seriematige opschaling op wijk en bedrijventerreinniveau in plaats van op gebouwniveau . Binnen deze uitdaging blijken ondernemers behoefte te hebben aan het realiseren van zichtbare pilots/demonstraties en zoeken aansluiting bij publieke marktpartijen. Bestaande fieldlabs als The Green Village en VP Delta kunnen samen met bedrijven een belangrijke rol spelen in het ontwikkelen van innovatieve oplossingen voor dit vraagstuk.

Industrie, en met name het Haven-Industriële complex vormt een toepassingsdomein dat bijzonder relevant is voor de regio wat betreft de economische relevantie en de enorme transitieopgave van fossiel naar fossiel-vrij. Maar op dit moment zijn er nog geen Fieldlabs op gericht. Wel zijn er Fieldlabs in wording die juist nu op dit front een propositie aan het ontwikkelen zijn, in samenspraak met ondernemers, op het gebied van elektrificatie chemie, geothermie/warmte en industriële biotechnologie.

Tuinbouw, mobiliteit en de elektriciteit sector zijn tevens zeer relevant voor deze regio. Maar de innovatiebehoefte in deze domeinen gaat voornamelijk over de koppeling van opwek, opslag en nieuwe infrastructuur voor o.a. warmte, groene elektronen, waterstof en CO2. Oftewel, een ‘Smart Multi Commodity Grid’ (SMCG). Dit thema wordt grotendeels door de huidige Fieldlabs gedekt die zich richten op de gebouwde omgeving. Tevens zullen de nieuwe ‘Industrie’ gerichte Fieldlabs belangrijk zijn voor voor het versnellen van SMCG innovaties, zoals slimme warmte en CO2 infrastructuur voor de tuinbouw.

Wat betreft behoeften van ondernemers, blijkt dat met name financiële ondersteuning gewenst is voor het gebruik van fieldlabs voor tests en het realiseren van demonstraties. Opvallend is verder dat de voornaamste uitdagingen vaak belemmeringen en/of onzekerheden betreffen op weg naar de markt en de realiteit van een industriële omgeving. Opschalen kost veel tijd en geld met meerdere pilot/demo fasen om de bestaande industrie te overtuigen van haalbaarheid. Bijlage D geeft een volledige samenvatting van ondernemersbehoeften.

FocusHet Programma Energie & Klimaat draagt bij aan substantiële ontwikkelstappen en opschalingsstappen op het gebied energie en klimaat transitieopgaven. Op basis van de inventarisatie samengevat in de vorige paragraaf, zijn deze vier strategische opgaven geformuleerd

Seriematige aanpak voor verduurzaming van gebouwde omgeving: schaalbare innovaties die op wijkniveau oplossingen bieden, bijvoorbeeld door geothermie in de gebouwde omgeving of zonne-energietechnologie geïntegreerd met daken of andere bouwmodules;

Smart Multi Commodity Grid: ontwikkeling van een smart grid waarin alle opwek en opslag oplossingen in het energiesysteem slim verbonden met behulp van hoogwaardige ICT-toepassingen. Bijvoorbeeld seizoensopslagsystemen, systemen voor het uitwisselen van warmte, elektriciteit en gassen (bijvoorbeeld waterstof).


Ondersteuning internationale ‘champions’: ondersteunen van de exportkansen van geavanceerde technologie die binnen Fieldlabs samen met ondernemers ontwikkeld wordt, bijvoorbeeld waterbergingstechnologie of sensoren voor het monitoren van CO2-emissies.

Decarbonisatie opgave Haven Industrieel Complex: de ontwikkeling van nieuwe energiedragers en grondstoffen op basis van groene elektriciteit, waterstof, biomassa en warmte ten behoeve van de petro-chemische industrie.

Figuur 1.4 laat zien hoe deze ontwikkelstappen samenhangen met de vier regionale domeinen zoals benoemd in de Roadmap Next Economy.

Figuur 1.4: Vier strategische vernieuwingsopgaven als inhoudelijke focus van het Programma Energie & Klimaat.

1.4 Proces en fasering

Proces (fase 1)Het Programma Energie & Klimaat is in opbouw en bestaat uit 3 fasen. In fase 1, die half november 2018 wordt afgerond, is getoetst bij bedrijven, fieldlabs en overheden of er behoefte is aan een dergelijk programma en wat daarin de speerpunten moeten zijn. Figuur 1.5 biedt een overzicht van het gevolgde proces. De eerste stappen (interviews en werksessies met Fieldlabs en ondernemers) waren met name gericht op het vaststellen van inhoudelijke kaders. De stappen daarna (call for Ideas, werksessie projectvoorstellen) waren gericht op het definiëren van eerste subsidiabele projecten middels een uitvraag aan de Fieldlabs. Deze eerste projecten vormen de basis voor de start van Fase 2. Gevolg van Fase 1 is deze aanvraag voor Fase 2 die ter besluitvorming wordt voorgelegd aan de bestuurscommissie van de Metropoolregio Rotterdam Den Haag.

Fase 2 en 3Het voorliggende projectplan is een voorstel voor een plan van aanpak en financiering van Fase 2, in de periode 2019. De beschikbare middelen worden gebruikt voor het ontwikkelen en uitvoeren van


de eerste innovatieprojecten om zo, binnen de kaders van het programma, een vliegwiel te starten. Vanuit die basis wordt gewerkt aan Fase 3 met aanvullende programmering op basis van aanvullende financiering. De vernieuwingsopgave in de regio is enorm en vraagt een lange adem en een gecoördineerde inzet van politiek, bedrijfsleven en kennisinstellingen. Resultaten, succes en leereffecten vanuit de eerste innovatieprojecten dragen bij aan de verdere opschaling van het programma.

Figuur 1.5: Fasering van het Programma Energie & Klimaat. De voorliggende aanvraag betreft uitsluitend de aanpak en financiering voor Fase 2.

2. Programma

2.1 Subsidiabele activiteiten Fase 2

De volgende activiteiten behoren tot de subsidiabele activiteiten: Innovatie ProjectenDit programma ondersteunt innovatieprojecten die de opschalingstap naar een pilot of demonstratie mogelijk maken. Een kiemproject maakt het mogelijk voor één MKB-er om zijn innovatie te ontwikkelen, testen en/of demonstreren in een Fieldlab. In een clusterproject komen meerdere MKB-ers (minimaal 2) en andere partners bijeen om een aantal innovaties te testen die elkaar complementeren of dezelfde faciliteiten behoeven. Voor een nieuw Fieldlab kan de innovatie van een MKB-er ook bijdragen aan nieuwe Fieldlab faciliteiten of assets. Het zal een klein deel van een grotere financieringsbehoeften ondersteunen, maar desalniettemin een start mogelijk maken.

KwartiermakersrolEen Fieldlab kan ondersteuning krijgen bij het initiëren en aanjagen van multi-partner cluster projecten en/of de ontwikkeling van een nieuwe Fieldlab , mits deze rol gekoppeld is aan een concreet innovatieproject.


OpschalingsactiviteitenEr zijn diverse opschalingsactiviteiten geïdentificeerd relevant voor het wegnemen van belemmeringen bij opschaling. Een Fieldlab kan voor deze activiteiten additionele ondersteuning krijgen, mits deze activiteiten zijn gekoppeld aan een concreet innovatieproject.

Figuur 2.1 laat zien dat Fase 2 focusseert op het direct opgang brengen en indirect ondersteunen van Innovatie Projecten. Tabel 2.1 laat de financieringsmogelijkheden zien.

Figuur 2.1: Overzicht van subsidiabele activiteiten.

Tabel 2.1: Financieringsmogelijkheden - Fase 2 Programma Leefklimaat & Energie.

Opbouw van het programma Leefklimaat en Energie fase 2

Het programma is opgebouwd uit vier inhoudelijke programmalijnen op basis van de focus en strategische opgaven beschreven in paragraaf 1.3. Aan deze vier lijnen worden in het kader van fase 2 de eerste innovatieprojecten gekoppeld. Ook wordt er budget gereserveerd voor ‘programma management’. Dit richt zich met name op de monitoring van de projecten, het organiseren van intervisiebijeenkomsten en het ophalen van de leerervaringen als input voor fase 3.


Seriematige aanpak voor verduurzaming van gebouwde omgeving Smart Multi Commodity Grid Ondersteuning internationale ‘champions’ Decarbonisatie opgave Haven-Industrieel-Complex Programma Management

Per programmalijn biedt het programma ruimte en ondersteuning aan innovatieprojecten en de eventueel daaraan gekoppelde ‘kwartiermakersrol’ en opschalingsactiviteiten. Deze projecten zijn voor een substantieel deel al gedefinieerd.

Via de Fieldlabs is een uitvraag uitgedaan naar projectideeën. Dit heeft geleid tot 29 projectvoorstellen waarvan middels dit programma ten minste 8 in januari 2019 kunnen starten. Deze eerste innovatieprojecten zijn geselecteerd in samenspraak met de Fieldlabs, het Fieldlab-kernteam en het RNE-transitieteam. Bepalend voor de selectie zijn de volgende hoofdcriteria: 1. de mate van potentiele impact op de Energie & Klimaat, 2. de potentie om op te schalen en 3. de kwaliteit van het consortium. Daarnaast is er ook gekeken naar de spreiding van projecten tussen zowel de programmalijnen en de fieldlabs. Zie Bijlage E voor een meer gedetailleerd overzicht van deze criteria.

Voor alle programmalijnen geldt dat een deel van het budget nog open staat voor het opstarten van nieuwe projecten. Er staan namelijk >10 kansrijke project voorstellen op de ‘long list’ en meerdere fieldlabs hebben laten weten dat zij van plan zijn om (nog) een project in te dienen. Een overzicht van deze longlist is opgenomen in Bijlage F.

Voor projecten in de programmalijn ‘Decarbonisatie opgave Haven-Industrieel-Complex’ geldt dat er een aantal Kandidaat Fieldlabs in beeld zijn die op dit moment nog voornamelijk bezig zijn met het inrichten en operationeel krijgen van de Fieldlabs zelf. Er blijkt bij MKB-ers veel behoefte te zijn naar Fieldlab faciliteiten gericht op de industriële processen en markt en er zijn al een aantal zeer relevante voorstellen gesignaleerd. De verwachting is dat in de loop van 2019 de eerste ontwikkelprojecten kunnen starten in samenwerking met MKB-ers.

De navolgende paragrafen geven een overzicht van doelstelling, aanpak en beoogde resultaten van de eerste innovatieprojecten. De intentieverklaringen van de Fieldlabs zijn opgenomen in Bijlage G.


2.2 Seriematige aanpak voor verduurzaming van gebouwde omgeving

Project 1: Plug & Play Zonnepanelen

Impact en opschaling potentie

Breed toepasbare oplossing voor PV zonne-energieopwekking. Plug & Play oplossing verminderd de drempels voor consumenten om zonnepanelen te kopen

Doel Demonstratie op GV daken, technische tests uitvoeren en nagaan hoe de wet en regelgevingsbelemmeringen kunnen worden aangepakt

Aanpak - Theoretisch kader opstellen samen met expert op gebied van elektrotechniek, installatie techniek en wet & regelgeving

- Praktijk testopstelling waarmee het theoretisch kader op een veilige manier getoetst kan worden: ±12 panelen geschakeld aansluiten op een dak van een gebouw bij The Green Village

- Op basis van een of meerdere bijeenkomsten opstellen van een voorstel van Europese wet & regelgeving mede naar aanleiding van de resultaten van de praktijk test opstelling ten opzichte van het theoretisch kader

- Co creatie workshop met betrokkenen/beleidsmakers over wijziging / implementatie wet & regelgeving

Resultaat - Validatie van het maximum aantal panelen dat veilig kan worden aangesloten op 1 dak op 1 stopcontact

- Rapport dat de belemmeringen inzichtelijk maakt, die opgelost moeten worden om in Nederland plug & play zonnepanelen toe te staan.

- Implementatie plan: Europese wet en regelgeving waarbinnen “Plug & Play Zonnepanelen” veilig ingepast kunnen worden.

Fieldlab The Green VillagePartners MKB: Supersola

Overige: NEN, TNO, TU DELFTTotaalomvang project €160.000Inzet vanuit het programma Kiemproject financiering: €40.000

Matching in kind of in cash: €40.000

Project 2: Warmtepompen innovatiecentrum Duurzaamheidsfabriek


Om massaal over te schakelen van gasgestookte CV ketels naar duurzame warmtenetten, warmtepompen en -warmteopslag is het noodzaak om innovatie en de ontwikkeling van nieuwe vaardigheden te versnellen

Doel De ontwikkeling en het testen van warmtepomp, warmtenet en warmteopslag combinatie toepassingen gekoppeld aan de ontwikkeling van de benodigde skills voor deze nieuwe industrie

Aanpak - Innovatieprojecten opzetten in samenwerking met het bedrijfsleven- Fysieke infrastructuur uitbreiden en inrichten voor product ontwikkeling en

scholing- Vernieuwing van opleidingsprogramma en trainingen voor bedrijven en onderwijs

Resultaat - Diverse innovatieve warmtepomp en warmteopslag opstellingen van verschillende partijen in de Duurzaamheidsfabriek

- Diverse innovatie programma’s met leveranciers als basis voor skills ontwikkeling warmtepompen en warmteopslag (aantal nog nader te bepalen met partners)

Fieldlab DuurzaamheidsfabriekPartners MKB: DHPS BV, Inventum, IWZH, De Groot installatiegroep, Solareis, PRIVA, Verkerk

Overige: Stedim, HVC, DaVinci College, HBO Derchtsteden, Uneto VNITotaalomvang project €305.000Inzet vanuit het programma Clusterproject met opschaling en kwartiermaker bijdrage: €75.000



Project 3: Klimaatbestendige gemeente

Impact en opschaling potentie Nederland is kwetsbaar voor de gevolgen van een veranderend klimaat en zal innovatieve oplossingen om extreme hoeveelheden regenwater op straat/wijk niveau te verwerken versnelt moeten testen en uitrollen.

Doel Opzetten van structurele samenwerking en kennisuitwisseling tussen MKBers en gemeentes op het gebied van pilots en ervaringen met nieuwe innovatie maatregelen. MKB partners hebben innovaties ontwikkeld om extreme hoeveelhedenregenwater tijdelijk op straat/wijk niveau te bergen en, in sommige gevallen, terug te geven aan de omgeving; zowel voor hergebruik als voor het tegengaan van hittestress. Er ligt een waterstraat in the Green Village, het is nu tijd voor de volgende stap.

Aanpak - Consortia bouwen kwartiermaken bij verschillende gemeentes en MKBers - Ontwerpen en ontwikkelen van inpassing van 3-5 innovatieve oplossingen in

regulier werk - Kennisdeling & opschaling: disseminatie van en resultaten

Resultaat - Consortium van 3-5 innovatieve startups/MKB-ers en 3-5 gemeenten - 3-5 miniproeftuinen in de openbare ruimte- Cluster van 3-5 MKB-ers en 3-5 gemeenten die kennis delen over de toepassing

van een innovatieve maatregel in de openbare ruimte Fieldlab VP Delta (in samenwerking met the Green Village)Partners - MKB: Fieldfactore, Ecologisch Water Beheer en 2-3 andere startups, zoals

Aquaflow, Bufferblock, Bufferklinker, SpongeGrow, Living Pavement, MetropolderCompany, Rain(a)way, Rainroad, Studio Bas Sala

- Beoogde overige partners: gemeente Delft, Den Haag, Rotterdam en 1 of twee andere gemeente(n) uit de regio. Er lopen lijntjes met Nootdorp en Naaldwijk

Totaalomvang project €145,000Inzet vanuit het programma Clusterproject met opschaling en kwartiermakersgeld: €75.000


2.3 Smart Multi Commodity Grid

Project 4: Waterstofstraat en op de Green Village

Impact en opschaling potentie Ontwikkeling en test van waterstof infrastructuur en de interactie met toepassingen is een belangrijke stap om opschaling van waterstof in de gebouwde omgeving mogelijk te maken

Doel 2 Waterstof innovaties testen in een gedeelde waterstof platform/infrastructuur van opwekking, distributie tot en met gebruik.

Aanpak Kwartiermaken: - Benaderen van (additionele) partijen die onderzoek willen doen of technologie

willen leveren/testen in de waterstofstraat.- Gezamenlijk toegepast onderzoekInnovatieprojecten- Battolyser ontwerp en engineering van eerste pilot en testen van systeem op de

Green Village- Ennology: product testen voor H2 warmte invulling en gas terug levering aan het

waterstof gasnet Resultaat Kwartiermaken:

- Commitment van partijen- Een risico analyse van de H2 infrastructuur incl waarneming en detectie van H2Innovatieprojecten:- Battoloyser: realiseren van testomgeving en het testen van het werkend

systeem. Testen interactie electriciteitsgrid en waterstofinfrastructuur- Ennology: test resultaten product en interactie waterstof en gas grid

Fieldlab The Green VillagePartners MKB: Battolyser, Overig: Proton Ventures, Delft Eneterprises en Groenmolen BV

MKB: Enology, Overige: H2Energylab Ekinetix, TU Delft, IKAS


Totaalomvang project €185.000Inzet vanuit het programma Clusterproject met opschaling en kwartiermakersgeld: €75.000.


Project 5: Combikabel; AC en DC naast elkaar door dezelfde kabel

Impact en opschaling potentie DC gebruik in de bestaande combikabel infrastructuur zou veel distributiecapaciteit beschikbaar maken voor de groei in elektrische voertuigen, duurzame opwekking, warmtepompen

Doel Middels onderzoek en tests vast stellen onder welke condities veilig en bedrijfszeker gelijkspanning en wisselspanning over dezelfde combikabel gevoerd kunnen worden

Aanpak - Het bestaande testlab model van de combikabel met gelijk- en wisselspanningsgebruik verbeteren / voorbereiden op een grotere praktijksimulatieproef

- Opbouwen van de praktijkopstelling op het terrein van The Green Village - Praktijksimulatie The Green Village en verbeteren van testmodel combikabel

voor deze praktijksimulatie- Analyse van geschiktheid van bestaande en vernieuwende technologie- Doorwerking in onderwijs en beroepspraktijk

Resultaat - Een overzicht van de technische knelpunten die een veilige en bedrijfszekere toepassing in de praktijk nog in de weg staan, evenals een inventarisatie van mogelijke oplossingen.

- Werkinstructies voor de toepassing van gelijkspanningstechnologie in combikabels en een overzicht van welke andere toepassingen mogelijk zijn.

Fieldlab The Green VillagePartners MKB: Citytec

Overige: Stichting Gelijkspanning Nederland, De Haagse HogeschoolTotaalomvang project €185.000Inzet vanuit het programma Clusterproject met opschaling en kwartiermakersgeld: €40.000.


2.4 Ondersteuning internationale ‘champions’

Project 6: Drijvende Zonneparken; stormbestendig en ecologisch verantwoord

Impact en opschaling potentie Zon op water is een sleutel technologie voor grootschalige opschaling van groene energie opwekking. Potentie om een nieuw Nederlands exportproduct te worden.

Doel Realisatie van een volgende fase pilot waarin innovaties op drijvende zonneparken beproefd kunnen worden in combinatie met onderzoek naar ecologische aspecten.

Aanpak - Fase 1: selectie. Uit 6 ideeën (bijgedragen door de 6 MKB-ers) worden 3 geselecteerd mbt een verbeterd ontwerp voor drijvende zonneparken.

- Fase 2: ontwerp van de geselecteerde voorstellen worden uitgewerkt tot een pilot ontwerp voor de pilot.

- Fase 3: bouw van de systemen op het Fieldlab, verankering een aansluiting.- Fase 4A: performance onderzoek en bedrijfszekerheid van de pilotsystemen. - Fase 4B: ecologisch onderzoek naar de ecologische effecten van drijvende

zonnevelden. Resultaat - Drie uitgewerkte ontwerpen van drijvende zonne-energiesystemen met

verbeteringen t.o.v. state-of-the-art- Drie proefopstellingen van de betreffende systemen van 40-50 kWp elk op het

Fieldlab- Volledige experimentele analyse van de performance van de drie systemen:

temperaturen, instraling, mechanisch gedrag (golven, wind), stroomopbrengsten.

- Rapportage en opbrengstmodel- Rapportage mbt opgetreden problemen met verbetervoorstellen- Rapportage mbt studie ecologische effecten


Fieldlab The Green Economy WestvoornePartners MKB: HydroPV, O-metrix, Profloating, Floating Solar, Praxiz, Sunfloat

Overige: Solar Energy Application Centre (SEAC), TNO, Delta Adademy, HogeschoolTotaalomvang project €750.000Inzet vanuit het programma Clusterproject met opschaling en kwartiermakersgeld: €75.000.


Project 7: Monitoren van Luchtkwaliteit


Voor grootschalige CO2 reductie is de accurate meting van luchtkwaliteit essentieel

Doel Accurate monitoring van Luchtkwaliteit product en serviceAanpak Ontwikkeling van monitoring service, bestaande uit systeem voor metingen vanuit

vliegtuig, data-analyse en modelleringResultaat Demonstratie van deze innovatie toepassing van DOC-Spacetechnologie SPECTROLITE,

en de start van een nieuw product/service die regionaal toegepast kan worden voor verbetering van het leefklimaat, en ook wereldwijd vermarkt kan worden.

Fieldlab Dutch Optics CentrePartners Science [&] Technology (S[&]T) , SkyfloX, Big Data Innovation Hub, Dutch Optics

Centre, met daarbinnen de partners TNO, TUDelft en fotonische bedrijven b.v. Demcon, en mogelijk ook KNMI, Shell, gemeente Rotterdam, havenbedrijf Rotterdam, Universiteit van Berlijn.

Totaalomvang project € 450.000 (voor basis luchtkwaliteit monitoring) - €1200.000 (voor monitoring van luchtkwaliteit inclusief fijnstof, en klimaatgassen)

Inzet vanuit het programma Clusterproject met opschaling en kwartiermaker bijdrage: €75.000


2.5 Decarbonisatie opgave Haven-Industrieel-Complex

Project 8: Green Pellets Optimalisatie

Impact en opschaling potentie De ontwikkeling van een duurzame bron van biomassa efficient te gebruiken in verschillende processen is essentieel om de biobased industrie te schalen.

Doel Test en verifieer Green Pellet van Viride als biobased “commodity” met een standaard kwaliteit, te gebruiken door verschillende industrieën om chemicaliën, brandstoffen en energie te maken,

Aanpak - BPF voert een kleine upgrade uit aan het lab en kantoor door een lab droog-oven aan te schaffen, wat het lab project-ready maakt voor Viride

- Test en onderzoek aan de eigenschappen van geproduceerde Green Pellets

- Validatie van fermentatie naar ethanol of een ander product Resultaat - Oplevering lab en Kantoor faciliteiten BPF

- Rapport over eigenschappen en toepasbaarheid Green PelletsFieldlab Biotech Campus DelftPartners MKB: Viride SuStra BV

Overige: Bio Processing FacilityTotaalomvang project €60.000Inzet vanuit het programma Kiemproject: €30.000

Matching in kind of in cash €30.000


2.6 Programma Management Activiteiten

De vijfde programmalijn bestaat uit Programma Management activiteiten.

Programmaleiding

Doel: voortgang bewaken over Fase 2 o Periodieke afstemming met penvoerders over lopende projecteno Initiëren nieuwe projecteno Rapportage, ieder kwartaal, voortgang Fase 2 richting Gemeente Delft en MRDH.

Monitoring en Intervisie

Doel: delen van kennis en ervaring, uitwisselen van best practiceso Plannen en faciliteren intervisiebijeenkomsten met kernteam en penvoerders (zie

Sectie 3, Governance)o Rapportages over ‘overeenkomsten’ en ‘verschillen’, input voor Fase 3

Voorbereiden Fase 3

Doel: Afstemming met parallelle initiatieven gericht op het opzetten en aanjagen van Fase 3 van het programma. (Het opzetten en aanjagen zelf maakt geen deel uit van Fase 2)

o Afstemming met fieldlabs en kandidaat-fieldlabso Afstemming met steden als potentiële launching customerso Afstemming met potentiële sponsoren / financiers (Provincie, Rijk)


3. Organisatie, Begroting en Uitvoering Fase 2

3.1 De partners

Fase 2 van het Programma Energie & Klimaat wordt uitgevoerd door een netwerk van Fieldlabs, bedrijven en instellingen. Alle betrokkenen zijn ambassadeurs voor het programma, door in woord en daad het programma uit te dragen en te ondersteunen.

Kernteam Fieldlab Infrastructuur

Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH), Provincie Zuid-Holland (PZH), InnovationQuarter (IQ), TNO, specifiek voor fase 2 aangevuld met Gemeente Delft. Afstemming vindt plaats met het RNE transitieteam.

Fieldlabs (met eerste innovatieprojecten)

The Green Village, VP Delta, Duurzaamheidsfabriek, The Green Economy, Dutch Optics Centre, Biotech Campus Delft

Bedrijven De beoogde MKB-ers en overige partners in de eerste innovatieprojecten zijn genoemd in Sectie 2.

3.2 Programmaleiding

De aanvraag voor Fase 2 wordt gedaan door de Gemeente Delft. Deze bijdrage wordt doorgezet naar een projectleider die vanuit daar de middelen gecoördineerd doorzet naar de regionale Fieldlabs ten behoeve van de innovatieprojecten met de betrokken ondernemers. De Gemeente Delft en de MRDH hebben het voornemen om InnovationQuarter aan te stellen als projectleider.

3.3 Governance

Figuur 3.1 geeft een overzicht van de governance-structuur voor Fase2. De projectleider verzorgt de inhoudelijke en financiële rapportage aan de opdrachtgever (Gemeente Delft en MRDH), op basis van rapportages van de penvoerders en bewaakt (ieder kwartaal) de voortgang van de projecten. De projectleider rapporteert alle bevindingen ook aan het kernteam.

De projectleider oordeelt over de kwaliteit van projectplannen en adviseert wanneer reserveringen voor projectbijdragen worden vrijgegeven. De projectleider volgt de voortgang en het resultaat van elk project en stemt af met de penvoerders van de lopende projecten. De projectleider kan een project tijdelijk stop zetten en in overleg met de stuurgroep definitief beëindigen bij onvoldoende voortgang.

De projectleider wordt geadviseerd en ondersteund door de leden uit het Kernteam Fieldlab-Infrastructuur (MRDH, Provincie Z-H, IQ en TNO), die een klankbordgroep vormen. In het Kernteam zal regelmatig een vertegenwoordiger van de Roadmap Next Economy – Smart Energy Delta worden betrokken om de inhoudelijke en procesmatige koppeling met de RNE te bewaken. Er wordt tevens gezorgd voor afstemming met de Regionale Energiestrategie en het bestuurlijk en ambtelijk netwerk Energie. De klankbordgroep komt eens per kwartaal samen en kan tussendoor altijd worden benaderd.


Figuur 3.1: Governance van Fase 2 van het Programma Energie & Klimaat.

Buiten de voortgangsrapportages die gericht zijn op verantwoording, wordt er aandacht gegeven aan leren en reflecteren. Daartoe vinden er ieder kwartaal gesprekken plaats tussen kernteam en de penvoerders. De ervaringen, problemen en best practices die hieruit naar voren komen worden benoemd en uitgewisseld. De inzichten en ervaringen zijn leidend voor het vormgeven van Fase 3.

Het Kernteam ondersteunt de projectleider en de Fieldlab-trekkers bij alle programmamanagement activiteiten, zoals benoemd in Sectie 2.6, met name ook bij het opzetten van nieuwe projecten, het organiseren en faciliteren van monitoring en intervisie, alsook het voorbereiden en financieren van Fase 3 van het programma.

3.4 Tijdslijnen

In de komende maanden worden de eerste projecten nader uitgewerkt en wordt een procedure opgesteld voor de goedkeuring van die projecten, als onderdeel van Fase 1, die doorloopt tot december 2018.

Vanaf 1 januari 2019 kunnen deze eerste projecten die worden goedgekeurd onmiddellijk starten, ervan uitgaande dat er dan een beschikking ligt voor dit project. Tijdens Fase 2 worden ook nieuwe projecten opgezet en gefinancierd, daar is in begroting van Fase 2 rekening mee gehouden. Fase 2 eindigt op in 30 juni 2020.

Gedurende Fase 2 wordt bekeken hoe Fase 3 eruit zou moeten zien en welke partners hierbij aangesloten zijn. Fase 3 zou in principe grotendeels parallel kunnen lopen met Fase 2.


3.5 Begroting

De begroting voor Fase 2 van het Programma Energie & Klimaat staat in Tabel 3.2a en 3.2b. De genoemde bedragen (in €) zijn indicaties (op basis van de ingediende projectvoorstellen) van de omvang van programma-activiteiten. In de resterende tijd van Fase 1 worden de projectvoorstellen verder uitgewerkt. Definitieve toekenning van een budget vindt pas plaats als het plan is goedgekeurd en de contrafinanciering vanuit bedrijven is formeel geregeld.

De begroting laat zien dat een investering van 850.000 Euro vanuit de MRDH leidt tot een beoogde investering (in cash of in kind) van bijna 700.000 Euro door bedrijven. Daarmee beloopt de totale beoogde projectomvang meer dan 1,5 M Euro. Voor 485.000 Euro is het budget al gereserveerd voor de eerste projecten, beschreven in Sectie 2, die van start kunnen gaan in Q1 2019. De formele aanvraag van de projecten kan starten zodra de regeling er is.

Tabel 3.2b. laat zien dat de in Fase 2 te starten projecten in bijna alle gevallen zelf onderdeel uitmaken van weer ‘grotere projecten’. Deze ‘grotere projecten’ vallen uiteraard qua inhoudelijke en financiële verantwoording niet onder dit programma, maar vormen wel een relevante context voor de geassocieerde doorwerking van de bijdrage uit dit programma. De ‘multiplier’ (laatste kolom in de tabel) geeft de verhouding aan tussen de totale projectomvang (die in sommige gevallen Fase 2 overstijgt) en de bijdrage van de MRDH.

De post ‘ruimte voor nieuwe projecten’ bedraagt 240.000 Euro. Deze ruimte is gecreëerd zodat er nog aanvullende projectvoorstellen kunnen worden ingediend. In veel gevallen zal dit gaan om het aanscherpen van de nu al bekende projectvoorstellen op de longlist (Bijlage F Long list).

Voor een deel gaat het ook om projectvoorstellen die alsnog in 2019 kunnen worden ingediend. Dit geldt in het bijzonder voor Programmalijn ‘Decarbonisatie Haven-Industrieel Complex’. Dit geldt ook voor de aankoppeling van actuele initiatieven, met name rondom wijkgerichte energietransitie, die mogelijk lopen in stedelijke omgevingen Den Haag en Rotterdam.


Tabel 3.2a: Begroting Fase 2 - looptijd Q1 2019 t/m Q2 2020Innovatieprojecten Kwartiermakersrol Opschalingsactiviteiten Totalen

MRDH bijdrage Co-financiering

MRDH bijdrage

Co-financiering

MRDH bijdrage

Co-financiering

MRDH bijdrage

Co-financiering

Seriematige aanpak voor verduurzaming van gebouwde omgevingProject 1: Plug & Play Zonnepanelen € 30.000 € 30.000 € 0 € 0 € 10.000 € 10.000 € 40.000 € 40.000

Project 2: Warmtepompen innovatiecentrum € 60.000 € 60.000 € 5.000 € 0 € 10.000 € 10.000 € 75.000 € 70.000

Project 3: Klimaatbestendige gemeente € 60.000 € 60.000 € 5.000 € 0 € 10.000 € 10.000 € 75.000 € 70.000

Smart Multi Commodity GridProject 4: Waterstofstraat Green Village € 60.000 € 60.000 € 5.000 € 0 € 10.000 € 10.000 € 75.000 € 70.000

Project 5: Combikabel; AC en DC € 40.000 € 40.000 € 0.000 € 0 € 10.000 € 10.000 € 40.000 € 40.000

Ondersteuning internationale ‘champions’Project 6: Drijvende Zonneparken € 60.000 € 60.000 € 5.000 € 0 € 10.000 € 10.000 € 75.000 € 70.000

Project 7: Monitoring van Luchtkwaliteit € 60.000 € 60.000 € 5.000 € 0 € 10.000 € 10.000 € 75.000 € 70.000

Decarbonisatie opgave Haven-Industrieel-ComplexProject 8: Green Pellet optimalisatie € 30.000 € 30.000 € 0 € 0 € 0 € 0 € 30.000 € 30.000

Programma Management € 125.000 € 0

Ruimte voor nieuwe projecten € 240.000 € 240.000

Totaal: € 850.000 € 695.000

Tabel 3.2b: Begroting Fase 2 - looptijd Q1 2019 t/m Q2 2020Totalen Multiplier

MRDH bijdrage

Co-financiering

Totaal project E&K Fase 2

Totale projectomvang, indien onderdeel van een groter project

Seriematige aanpak voor verduurzaming van gebouwde omgevingProject 1: Plug & Play Zonnepanelen € 40.000 € 40.000 € 80.000 € 160.000 4,0

Project 2: Warmtepompen innovatiecentrum Duurzaamheidsfabriek € 75.000 € 70.000 € 145.000 € 305.000 4,1

Project 3: Klimaatbestendige gemeente € 75.000 € 70.000 € 145.000 NVT 1,9

Smart Multi Commodity GridProject 4: Waterstofstraat en op de Green Village € 75.000 € 70.000 € 145.000 € 185.000 2,5

Project 5: Combikabel; AC en DC naast elkaar door dezelfde kabel € 40.000 € 40.000 € 80.000 € 185.000 24,6

Ondersteuning internationale ‘champions’Project 6: Drijvende Zonneparken; stormbestendig en ecologisch verantwoord € 75.000 € 70.000 € 145.000 € 750.000 10,0

Project 7: Monitoring van Luchtkwaliteit € 75.000 € 70.000 € 145.000 € 1.650.000 22,0

Decarbonisatie opgave Haven-Industrieel-ComplexProject 8: Green Pellet optimalisatie € 30.000 € 30.000 € 60.000 € 225.000 7,5

Programma Management € 125.000 € 0 NVT NVT NVT

Ruimte voor nieuwe projecten € 240.000 € 240.000 € 410.000 Nog niet bekend > 1,9

Totaal € 850.000 € 695.000 € 1.545.000 > € 2.24M > 2,6


Een korte toelichting op enkele aspecten staat hieronder:

De kosten van het Programma Management worden gemaakt door InnovationQuarter (beoogd projectleider ) en TNO (ondersteuning vanuit het kernteam). Een indicatieve breakdown van deze kosten is weergegeven in Bijlage H; op basis van een nadere onderbouwing van de kostenposten zal uiteindelijk de verdeling van het programmabudget worden vastgelegd.

De uitvoering van de verschillende projecten ligt in handen van de penvoerder. Per project worden de kosten van de penvoerder en de overige kosten, veelal bij het Fieldlab, gedekt door cash of in-kind bijdragen van bedrijven.

Voor de innovatieprojecten komen vouchers beschikbaar voor MKB-bedrijven. Bedrijven moeten elke voucher co-financieren conform staatssteunregels. Toekenning van vouchers gebeurt volgens een nog op te zetten regeling naar het voorbeeld van het SMITZH-programma.

Additionele middelen

Zoals in hoofdstuk 1 aangegeven heeft de Provincie Zuid-Holland de intentie om ondersteuning te bieden bij de uitbreiding van de Fieldlab Infrastructuur. Het gaat hier met name om fieldlabs in oprichting, waaronder het fieldlab Geothermie en het fieldlab Elektrificatie van de Chemie. Laatstgenoemde is met name gericht op de decarbonisatie opgave van het Haven-Industrieel-Complex. Hiervan is tijdens de inventarisatie van projecten gebleken dat de vraag naar financiering groter is dan het budget dat op korte termijn vanuit de MRDH beschikbaar is. Voor dit doel zijn andere financieringsbronnen nodig. Er wordt nu verkend wat de mogelijkheden zijn om deze nieuwe fieldlabs vanuit de provincie te financieren via Kansen voor West II. Dit programma is gericht op het versterken van de regionale economie, onder andere via fieldlabs. Dit is tevens onderdeel van Fase 3 van het Innovatieprogramma Leefklimaat en Energie.

Tegen deze achtergrond heeft de Provincie Zuid-Holland de intentie uitgesproken om 1 ton bij te dragen aan het opzetten van een fieldlab Geothermie in Rijswijk. Provinciale Staten moeten nog instemmen met dit voorstel. Voor dit Fieldlab is TNO de trekker in samenwerking met de TU Delft en Universiteit Utrecht. Ook ministerie Economische Zaken en Klimaat, Energiebeheer Nederland, gemeente Rijswijk en relevant bedrijfsleven hebben (financiële) steun toegezegd. Zodra dit Fieldlab staat, kunnen ze ook participeren met het Innovatieprogramma Energie en Klimaat.

De provincie voert op dit moment ook een haalbaarheidsstudie uit naar een vouchersysteem voor gebruik van de Bioprocess Pilot Facility (BPF) door het MKB. De bezetting van de pilot plant is momenteel goed. Het Nederlandse MKB gericht op bio-economie maakt echter maar beperkt gebruik van de BPF. De provincie Zuid-Holland wil daarom de toegang tot de BPF verbeteren, met name voor dit MKB. Er wordt hierbij ook gekeken naar mogelijke (inter)nationale vouchers. Ook wordt overwogen of er behoefte is aan andere ondersteuning voor het MKB om in staat te zijn om de BPF gebruik te maken, bijvoorbeeld via intensievere communicatie, ondersteuning van activiteiten ter voorbereiding van een proefproject, opleiding en specifieke haalbaarheidsstudies.


Afhankelijk van de resultaten van de haalbaarheidsstudie zal de Provincie Zuid-Holland de voucherregeling opstellen en ontwikkelen. De provincie Zuid-Holland zal 1 miljoen euro beschikbaar stellen voor het voucherprogramma. Het idee is dat de vouchers kunnen worden gebruikt om de helft van de kosten van een pilot in een gedeelde pilotfaciliteit te dekken. Omdat de meeste pilotprojecten tussen de € 100.000 en € 150.000 kosten, zullen de vouchers ongeveer tussen de €50.000 en €75.000 bedragen.


3.6 Risicoanalyse en maatregelen

We onderscheiden een aantal gevaren, schatten het risico in (kans * effect) en geven aan welke maatregelen we daartegen (kunnen) nemen.

Financieel

Het kan zijn dat bedrijven veel minder belangstelling hebben voor het programma dan gedacht. In het meest ongunstige geval kan dit leiden tot een teruggave naar de financiers bij het afsluiten van Fase 2. We mitigeren dit risico door nauw contact te onderhouden met de aanvragers van projecten. Wij hebben dit risico al grotendeels gemitigeerd door middel van de succesvolle uitvraag aan de Fieldlabs. Bijgevoegde intentieverklaringen tonen aan dat beoogde penvoerders van deze projecten concrete kansen zien voor het indienen, samen met MKB, van relevante projectvoorstellen die binnen de kaders van het programma passen.

Daarnaast is er het risico dat de bestedingen per project het budget overschrijden. Dat is voor rekening van de penvoerder, er is geen ruimte voor in de rest van het programma.

Er is een risico dat er geen aanvullende financiering komt, vanuit andere publieke en private bronnen, om alle projecten te faciliteren die worden ingediend. Dat is geen risico voor fase 2, maar zou wel betekenen dat de opschaling van het programma naar fase 3 niet zal plaatsvinden en daardoor de impact significant verkleind wordt. Mede daarom zijn we al in fase 1 in gesprek gegaan over fase 3 over kansen voor vervolgfinanciering (zie paragraaf 3.5).

Inhoudelijk

Bij de technologische projecten is het natuurlijk mogelijk dat een bepaald probleem (economisch of technisch) niet redelijkerwijs op te lossen is. Het is feitelijk geen risico maar juist de bedoeling van dit programma om verdere grote investeringen te beperken.


Bijlagen


Bijlage A: Overzicht Doelgroep en Randvoorwaarden

Fieldlab is penvoerder

Hoofd criteria: Radicaal innovatiedoel en focus past in de scope van “Leefklimaat en Energie” Concreet aanbod voor ondernemers; track record en/of herhalingspotentieel Tripel Helix met sterker partners en netwerk Fysieke plek in de regio en/of technologische infrastructuur

Additionele criteria voor sterke fieldlab: Helder business model Ontwikkelen van technologieën dichtbij de markt Sterke connectie met onderwijs instellingen om mensen op te leiden, skills ontwikkeling Goede organisatie en interne processen met business intelligence (industry driven), marketing,

heldere IP regeling

MKB is doelgroep

De doelgroep van het Programma Energie & Klimaat uit MKB-ers met een innovatieve technologie of een product. MKB gericht op het verduurzamen van bestaande producten en processen behoort niet tot de doelgroep.

Primaire doelgroep

• Ondernemers met een innovatieve technologie/product

• Start en scale-ups opgezet om deze innovatie te ontwikkelen en commercialiseren

• Bestaande MKB die naast de lopende business een nieuwe technologie hebben

• Grote bedrijven zijn welkom als projectpartner

De doelgroep is niet

• Ondernemers die hun bestaande processen en producten willen verbeteren of verduurzamen.

• Grote bedrijven met nieuwe producten/tech komen niet in aanmerking voor financiering


Bijlage B: Fieldlabs Energie & Klimaat

De afgelopen jaren zijn er op diverse gebieden al Fieldlabs of vergelijkbare initiatieven zoals SharedInnovation Programs, Living Labs, proeftuinen en dergelijke opgericht. In Nederland heeft met name het programmabureau Smart Industry fieldlabs in gang gezet. TNO is bij een aantal hiervan betrokken en heeft bovendien onderzoek gedaan naar de succesfactoren voor succesvolle Fieldlabs. Op basis hiervan zijn criteria en randvoorwaarden op te stellen voor de fieldlabs Zuid-Holland. Succesvolle Fieldlabs onderscheiden zich onder andere door:

• Een radicale doelstelling die diverse partijen noodzaakt met elkaar samen te werken en die binnen Europa uniek is

• Aansluiting bij een sterk cluster in de regio, bouwt voort op het DNA van de regio, in bedrijfsleven en kennisinstellingen

• Een consortium van partijen uit de triple helix, dus zowel bedrijfsleven, kennisinstellingen als overheid met een sterke trekker

• Een helder businessmodel waarin niet één, maar verschillende activiteiten (testen, prototypen, valideren, certificeren, consultancy) worden aangeboden rond een technologie

• Ontwikkelen van technologieën dichtbij de markt, met hoog Technology Readiness Level (TRL)• Een open innovatie-omgeving met ruimte voor afscherming van Intellectual property (IP)• Een goed doordachte governance-structuur die het open innovatiekarakter borgt• Met een goede organisatie van de interne processen, aandacht voor business intelligence in

relatie tot internationale marketing (elk Fieldlab een marketeer).• Een sterke connectie met onderwijsinstellingen om mensen op te leiden.• Activiteiten om een ecosysteem om zich heen te bouwen (presentaties, lezingen, stages, etc.)

De Fieldlabs die bij aanvang van Fase 2 betrokken zijn in het Programma Energie & Klimaat worden hieronder kort beschreven.

Fieldlabs Omschrijving

Doel van The Green Village, gevestigd in Delft, is het versnellen van paradigmashifts naar een duurzame toekomst door het bieden van een testbed voor duurzame innovaties.

Structurele oplossingen voor een duurzame toekomst vragen om innovaties op systeemniveau: in technologie, verdienmodellen, maatschappij en weten regelgeving. Ondernemers, wetenschappers, publiek en overheden gebruiken The Green Village om in een uniek, semi-gecontroleerd ‘levend systeemlab’ dit soort duurzame oplossingen te co-creëren en te demonstreren.

Projecten worden geclusterd in innovatieprogramma’s rond oa gelijkspanning, water, gebouwen, intelligente buitenruimte en waterstof in relatie tot energie en mobiliteit. Onderdeel van TGV zijn het Co-Creation Centre en het Residential Living Lab.

Trekkers: Stichting Green village, TU Delft, Alliander, Gasterra e.a.


De Duurzaamheidsfabriek op het Leerpark in Dordrecht is een krachtenbundeling tussen bedrijfsleven, onderwijs en overheid. Een bijzonder gebouw in Europa dat samen met het bedrijfsleven duurzaamheidsonderwijs op een vernieuwende manier inricht. Bedrijven als Siemens, Krohne, Priva, HVC, Verkerk Groep, Sublean, Valk Welding, VIV en IWZH participeren in de fabriek. Zij geven onderwijs in de praktijk aan een nieuwe generatie technici.

Het profiel van de Duurzaamheidsfabriek is gericht op duurzame technologie met als focus de Maritieme Technologie en Energietransitie. In de Duurzaamheidsfabriek krijgt een leven lang leren inhoud: van onderwijs in de jonge jaren tot bij-, na- en omscholing gedurende de gehele loopbaan. Het machinepark van de bedrijven en het Da Vinci College geeft de mogelijkheid om op een hoog niveau producten te kunnen produceren.

VPdelta brengt innovatie vooruit op drie thema’s: Safe Delta (waterveiligheidsopgaven), Urban Delta (grootstedelijk waterbeheer) en Smart Delta.In Smart Delta worden oplossingen ontwikkeld voor effectief en efficiënt waterbeheer door de inzet van ICT, sensoren en slimme cross-sectorale combinaties van functies. Cruciaal in deze sector is het kunnen laten zien van werkende oplossingen. VP Delta realiseert daarom proeftuinen zoals Flood Proof Holland waar buitenlandse delegaties kijken hoe nieuwe oplossingen functioneren.

Trekkers: TU Delft, Unesco- IHE, Provincie Zuid-Holland, Unie van waterschappen, InnovationQuarter.

Fieldlab Green Economy, gevestigd in Oostvoorne, is een podium voor duurzame initiatieven op het snijvlak van economie, wetenschap, natuur en recreatie.

Het fieldlab creëert een netwerk en wil verbindend zijn voor ondernemers en dwarsdenkers met frisse ideeën en nieuwe oplossingen die zich goed verhouden met onze natuurlijke omgeving. Het bijeenbrengen van deze vernieuwers versterkt de concurrentiekracht van de regio!

Het Fieldlab biedt een regelluwe zone, die ruimte geeft aan nieuwe toepassingen die zich richten op:• duurzame energie (zon, water, wind)• (afval) waterbehandeling• aquacultuur, landbouw op zee• gebruik ecologische materialen• zuivering van de lucht• onderhoud onderwater• afval is grondstof, gesloten kringlopen


Gevestigd in Delft. Doel van het Fieldlab is het ontwikkelen van (de volgende generatie) optische en optomechatronische (platform)technologieën om de Nederlandse optische industrie te versterken tot wereldklasse niveau.

In DOC worden in een open innovatie omgeving samen met de eindgebruiker (technologische) toepassingen bedacht, ontwikkeld, ontworpen, getest en geëvalueerd voor maatschappelijke opgaven waar economische potentie in zit. DOC is met name gericht op MKB’s in de regio om hen een laagdrempelige infrastructuur aan te bieden voor de ontwikkeling van nieuwe producten.

Trekkers: TNO, TU Delft, daarnaast een groep van 30 high tech MKB-bedrijven in de regio.Biotech Campus Delft is a leading innovation campus hosting companies and knowledge institutes in the field of industrial biotech. Over 1200 people work on site developing and commercializing bio-based solutions relevant to the world’s great challenges in the field of resource security and responsible living.

The campus offers an open innovation ecosystem boosting the transition to a sustainable bio-based economy, building on 150 years of experience in academic research and industrial commercialization.

By encouraging cooperation and knowledge transfer, we offer a stimulating business environment for research, development, scale-up and production. We believe that this will lead to commercial success and economic growth in the region, supports the development of bio-based innovations and contributes to the transition to a sustainable bio-based economy.

Founding partnersFounding partners of Biotech Campus Delft are Royal DSM and Delft University of Technology. Royal DSM is a global science-based company active in Nutrition, Health and Sustainable Living and listed at no 1 position in in its industry group in the Dow Jones Sustainability World Index. The company has been recognized among the Dow Jones Sustainable Index leaders for 15 years running and held the number one position in the sector eight times.


Bijlage C: Mapping van Fieldlabs op Roadmap Next Economy

Bestaande Fieldlabs

‘Kandidaat’ Fieldlabs; Fieldlabs in wording


Bijlage D: Behoeften vanuit het perspectief van ondernemers

Op basis van de verkennende interviews en werksessies, zijn de volgende behoeften geïnventariseerd:

Ondernemers in de energy sector hebben behoefte aan financiële support om fieldlabs als pilot locatie te kunnen betalen• Het project budget is veelal al gealloceerd aan de ontwikkeling van een gesubsidieerd project. • Vaak nog geen VC geld opgehaald om het bedrijf zelf te laten groeien, waardoor ze van project

naar project gaan en opereren ‘on a shoe string’• Met name MKB-ers hebben geen budget om fieldlab fees te betalen boven +/- 5000euro• Voor de ondernemers die een pilot locatie zoeken in fieldlabs is de voornaamste USP de

zichtbaarheid en exposure• Tevens zien ze potentie voor kruisbestuiving met andere innovaties op locatie• Vanuit puur technische optiek zou een andere pilot plek ook prima zijn

Ondersteuning individuele ondernemers• Er is een directe vraag naar financiële ondersteuning om testen en demo’s te realiseren door

middel van fieldlabs• De voornaamste uitdagingen zijn vaak niet zozeer technische, maar belemmeringen en/of

onzekerheden op de weg naar de markt en ‘systeemrealiteit’.

Bundeling van vraag naar verkennende studies• Vraagstukken omtrent markt, wet en regelgeving etc. gelden veelal voor meerdere

ondernemers.• Het zou efficiënter zijn om, waar mogelijk, deze vragen voor meerdere ondernemers te

bundelen in gedeelde studies i.p.v. ieder voor zich.

Innovatie platform met meerdere partijen en innovaties• De fieldlabs en de ondernemers zouden baat kunnen hebben bij het ontwikkelen van

platformtechnologieën (e.g. pilots, demo’s, faciliteiten), cluster projecten waar meerdere partijen aan mee kunnen doen en van kunnen leren

• Dit kan leiden tot de vraag naar nieuwe fieldlab faciliteiten.

Vraaggestuurd: call for proposals• De transitieopgaven beslaan een breed scala aan vragen en uitdagingen• Het is daarom raadzaam om de gedetailleerde invulling van het programma over te laten aan de

fieldlabs en ondernemers, maar wel binnen voorgeselecteerde sleutel thema’s.


Bijlage E: Criteria voor selectie innovatieprojecten

Hoofdcriteria UitlegFit met hoofd thema’s Innovatieve oplossingen ten behoeve van de RNE

transitieopgavenFase Innovaties in de fase tussen eerste pilot en ‘rapid

upscalingKwaliteit consortium Er is altijd tenminste 1 Fieldlab-partner en 1 MKBer met

een concrete innovatie betrokken. Consortium partners kunnen dit tot een succes maken.

Regionale relevantie Betrekt regionale bedrijven en/of heeft de potentie om een innovatief bedrijf (of bedrijfsactiviteiten) naar de regio te halen

Overige Criteria UitlegHoe innovatief? Focus op innovaties en nieuwe technologie , sleutel

innovatie versnelling energie transitie

Hoe impactvol? Potentiele maatschappelijke en milieu impact

Hoe schaalbaar? Niche of breder toepasbaar

Plan voor follow up? Er is een positief vooruitzicht en/of plan voor opschalen na deze innovatie stap

Hoe relevant voor de regio? Voortbouwen op kracht van regio (kennis, netwerk, ervaring, technologie etc.)

Link met kennis en onderwijs? Betrokken kennis instelling en/of skills ontwikkeling


Bijlage F: Longlist ingediende projectvoorstellen

Thema Projectnaam Indicatief budget FieldlabPrioriteit 1st ronde Gebouwde omgeving Plug & Play Zonnepanelen als versnelling van de energietransitie op The Green Village Kiemproject: €40k Green Village

Gebouwde omgeving Warmtepomp innovatiecentrum Clusterproject: €75k Duurzaamheidsfabriek

Gebouwde omgeving Klimaatbestendige gemeente Clusterproject: €75k VP Delta

SMCG Waterstofstraat: innovaties en kwartiermaken Clusterproject: €75k Green Village en H2 Energy labSMCG Combikabel; AC en DC naast elkaar door dezelfde kabel Kiemproject: €40k Green Village

Int. champions Drijvende Zonneparken: stormbestendig en ecologisch verantwoord Clusterproject: €75k The Green Economy

Int. champions CO2 monitoring Clusterproject: €75k DOC

Decarbonisatie Ind Green Pellet optimalisatie Kiemproject: €30k Biotech Campus Delft

Totaal 8 projecten €485k

Volgende ronde Gebouwde omgeving Warmte in de gebouwde omgeving: innovaties en kwartiermaken Clusterproject: €75k Green Village

Gebouwde omgeving Hybrid Box: Implementation of a localized electricity distribution platform Kiemproject: €40k The Green VillageGebouwde omgeving Blockchain and Data layer of the Green Village Kiemproject: €40k The Green VillageGebouwde omgeving Digital Twins Energietransitie huis en Maakhal Clusterproject: 75 DuurzaamheidsfabriekSMCG Blue Battery als duurzame en lokale elektriciteitsopslag in microgrid van The GV Kiemproject: €40k The Green VillageDecarb. Industrie Biobased fermentatie acceleratie Nieuw Fieldlab Biotech Campus Delft

Verder uitwerken SMCG Radial Drilling Geothermie Nieuw Fieldlab Well technology centre/ Ontwikkeling Decarb. Industrie Hoge Druk electrolyser Nieuw Fieldlab Voltachem FLfieldlab Decarb. Industrie Ambient air CO2 and renewable energy hydrogen to zero cabon footprint methane Kiemproject: €40k The Green Village

Int Champions Global Access for start ups Opschaling VP DeltaInt Champions Fieldlab Thermische Energie uit Oppervlakte water Clusterproject: €75k VP DeltaSMCG Blocklab SMCG Kiemproject: €40k Blocklab

Buiten Scope Innovopolis / Decentralised Waste Managment The Green VillageCircular Plastic in the Building Industry The Green VillageCircularise test op Green Village fieldlab The Green VillageBoomveren: onderzoek en validatie van boomveren toegepast in stedelijk gebied tbv energiereductie en verhoging van biodiversiteit

The Green Village


Bijlage G: Intentieverklaringen


Bijlage H: Kosten Programma Management

IQ (EUR) TNO (EUR) Totaal (EUR)

Project management, control, rapportage 50000 15000 65000

Monitoring, Intervisie 10000 20000 30000Voorbereiding Fase 3 10000 20000 30000 Totaal

70000 55000 125000


· Web viewOok wordt overwogen of er behoefte is aan andere ondersteuning voor het MKB om in staat...

Documents

Transcript of · Web viewOok wordt overwogen of er behoefte is aan andere ondersteuning voor het MKB om in staat...