Watervriend2017PvdA in De Stichtse Rijnlanden

Kijken bij hetwaterschap

Verleden en toekomstvan de dijken

Water in hetstedelijk gebied

Hetveenweidegebied

1

Rood Water

DANK,In 2015 waren de verkiezingen van dewaterschapsbesturen. In dit blad willen weals leden van de fractie van de Partij vande Arbeid in het bestuur van hetHoogheemraadschap De StichtseRijnlanden vertellen wat er met uw stem isgebeurd die u op hen heeft uitgebracht.We vinden het belangrijk aan iedereen tevertellen waar we mee bezig zijn. Vandaardat u hier een uitgebreid overzicht van hetwerk van de waterschappen aantreft. Zowillen wij ons verantwoorden en kunt uons daarop bevragen.

Ook is dit een goede manier om iedereente bedanken die op ons heeft gestemd.Jan Reerink, voorzitter: 030-693 36 24 reerink.jgm@hdsr.nlFrans van Bork, secretaris: 06-5258 2387 bork.fj@hdsr.nlConstantijn Jansen op de Haar,hoogheemraad: 06-5521 4731 jansenopdehaar.cg@hdsr.nl

Meer inhoudelijke informatie en onsverkiezingsprogramma vind u op:psutrecht.pvda.nl/category/HDSRDe geschiedenis van ons waterschap staatbeschreven in: "Utrechts water", 1000jaar waterbeheer in De StichtseRijnlanden.

foto titelblad: De Kromme Rijn bijRijnauwen door Schuttevaer.

Dit blad wordt uitgegeven door defractie van de Partij van de Arbeidbij het Hoogheemraadschap DeStichtse Rijnlanden.

Voorwoordtekst fractie PvdA bij HDSR beeld beheergebied HDSR

Wat is een waterschap? Wat doen ze eigenlijk?Moet je je daar zo druk over maken? Het gaattoch vanzelf wel goed?Ja en nee. We gaan in dit blad uitleggen wat wijin ons waterschap voor u doen.

Water, van vijand totvriend

A“Als de dijken breken.” Hebt u dieserie ook op televisie gezien? Met aldie angstaanjagende beelden?Gelukkig loopt het zo’n vaart nog niet.Ons land is veilig voor dijkdoorbraken. Onze dijken zijn in orde. Je moet zewel goed bijhouden. In onswaterschap zijn dat de dijken vanNederrijn en Lek. Die verzorgen we alzo’n 900 jaar, maar nu gebruiken wede modernste technieken. Onswaterschap is dus heel oud, maar tochook heel modern. We werken niet alleen langs de groterivieren, maar ook in de polders. Daarregelen we het waterpeil. Het watermoet niet te hoog staan, want daarhebben boeren en burgers maar lastvan. Het water moet ook niet te laagstaan, want dan verdort de natuur enverzakken de huizen en de wegen. Datpeilbeheer luistert dus heel nauw.In stedelijk gebied zorgen we voordoorstroming tegen blauwalg, voorwaterberging, zwemwater en hetafkoppelen van de afvoer van hetregenwater van het riool. De derde taak is zorgen dat het waterschoon en gezond is. Door te baggeren

halen we het vuil uit de sloot en blijfter meer zuurstof in het water. Dat isgoed voor planten en dieren. Ookmaken we vistrappen bij de stuwen engemalen en natuurvriendelijke oeversmet waterplanten waar de vissenkunnen vertoeven. Het meest viezewater is het rioolwater. Dat brengt degemeente van uw huis naar onze 17RioolWaterZuiveringsInstallaties(RWZI’s). Ons waterschap kost veel geld, wel€ 112 miljoen. De helft gaat naar deRWZI’s. Alle burgers betalen mee,maar de mensen met de kleinste beurskunnen kwijtschelding krijgen.Sommige fracties willen diekwijtschelding afschaffen, maar voorde PvdA is dat onbespreekbaar. Hetwerkt eenvoudig: als de gemeentenkwijtschelden, doet het waterschapdat ook. Geen dubbele administratieen mensen niet onnodig lastig vallen. De Stichtse Rijnlanden ligt in hetzuidelijk deel van Utrecht en een kleindeel van Zuid-Holland: ruim 750.000inwoners in 21 gemeenten, 81 kmdijken, 587 km kades, 165poldergemalen en 17 rwzi's.

vervolg beeld beheergebied HDSR

Een gevarieerd gebiedIn het westen veen, in het midden stedelijk gebied, in het zuiden rivierklei en in hetoosten de Heuvelrug.

Ieder gebied heeft een eigen aanpaknodig: van dijkversterkingen totnatuurvriendelijke oevers, vanwateroverlast tot watertekort, stedelijk enplattelandsgebied, enz. Onze fractie isdaarop afgestemd. Jan Reerink woont ophet zand in Zeist, Frans van Bork op hetveen in Woerden en Constantijn Jansen opde Haar in de stad Utrecht. We proberen een goede balans te vindentussen onze belangrijkste uitgangspunten:sociaal, ecologisch en innovatief. In ons verkiezingsprogramma hebben wedat uitgedrukt in 3 speerpunten:1. Een rood gezicht: solidariteit bijlusten en lasten;

2. Een groen karakter: natuur, recreatieen duurzaamheid 3. Een blauwe aanpak: zorgen voorvoldoende water in de stad, opvang vanhoosbuien en sterke dijken. De menselijke maat is echterdoorslaggevend. Samenwerken metinwoners, organisaties en andereoverheden is nodig. Dat geldt ook voor hetbehouden en beleven van onzecultuurhistorie. Zo hebben we ons ingezetvoor het behoud van het dijkhuis inJaarsveld als een museum met theetuinen zijn we nu bezig met de oude sluis inDe Doorslag. Kades moeten toegankelijkzijn. Fiets- en wandelpaden horen daarbij,evenals natuurvriendelijke oevers.

Gelukkig vinden ecologie, hergebruik vanafvalstoffen en energiebesparing steedsmeer instemming in het bestuur van hetwaterschap. Innovatie is daarbijbelangrijk. Of het nu de nieuwe techniekvan reiniging van het afvalwater betreft,de versterking van de dijken of hettegengaan van de bodemdaling in hetveenweidegebied, de technischevooruitgang heeft veel opgeleverd en doetdat nog steeds. Ook werkt hetkostenbesparend. Zo kan in grote lijn destijging van de tarieven sterk beperktgehouden worden. Daarbij geldt dat onzeinzet is, dat de vervuiler betaalt. Het ismooi om aan een betere wereld tewerken.

3

Cultuurhistorie Het waterschap heeft een verleden ....

Dijkhuis met theetuin in Jaarsveld

Bij Wijk bij Duurstede laten we water voor de Kromme Rijn in .....

Dijkpaal bij Schalkwijk

... en Kamerik-Teijlingens voert water af

De route naar de Rijn ging via de Doorslag, ..... ....... later via de sluis van Vreeswijk.

4

tekst Jan Reerink beeld kantoor HDSR

Waterschappen,oud en modern

HKijken naarverleden entoekomst

inleiding

Het ligt er prachtig bij, ons dijkhuis in Jaarsvelduit 1903. Onlangs gerestaureerd herbergt het nueen theeschenkerij (open in het weekend na 12.00uur van april/oktober) van waaruit het musealegedeelte bezocht kan worden. Boven op zolder waren de slaapkamer voor dehoogheemraden en aan de achterkant depaardenstallen en de opslag voor het dijkleger.Hier was het hoofdkwartier van het waterschap deLopikerwaard, waarin opgenomen hetHoogheemraadschap van den LekdijkBenedendams en van den IJsseldam.Je kon het in gebruik zien in de televisieserie “Hetwassende water” van de streekromanschrijverHerman de Man. Wat nu Kromme Rijn heet en Oude Rijn, wasvroeger de hoofdtak van de Rijn en daarmee de

noordgrens van het Romeinse Rijk. Om hetland ten oosten van Utrecht te kunnenontginnen moest het water van de Rijn getemdworden. In 1122 is de Kromme Rijn bij Wijk bijDuurstede afgedamd, een feit van grotehistorische betekenis. Op de foto ziet u deinlaat waarmee water uit de Nederrijnaangevoerd wordt voor de inundatie van deNieuwe Hollandsche Waterlinie en nu vor defruitteelt. Na de afdamming werd de Lek debelangrijkste afvoer van de Nederrijn. In het Veenweidegebied in het Groene Hartging het veen dalen, toen het water eruitgepompt werd. In de vijftiende eeuw metwindmolens (Bonrepas), later metstoomgemalen (Teylingens), daarna metdieselgemalen (Haastrecht) en nu metelektrische gemalen (de Koekoek). Goedpeilbeheer kan de bodemdaling beperken tot0,5-1 cm/jaar in plaats van de oorspronkelijke1-2 cm per jaar. Onderaan een foto van de Doorslag. Na deafdamming van de Rijn bij Wijk bij Duurstedeliep de vaarverbinding van Amsterdam/Utrechtnaar Keulen via de Hollandsche IJssel. Eerstwas er een overtoom van de Doorslag naar deHollandsche IJssel, later een sluis.In 1285 werd de Hollandsche IJssel bij hetKlaphek vanwege de vele overstromingen ookafgedamd en was scheepvaartverkeer niet meermogelijk.De Vaartse Rijn werd doorgetrokken naarVreeswijk en de oude sluiskommen zijn nogsteeds een bezoek waard. Later werd de sluis teklein en kwam er het Merwedekanaal met deKoninginnesluizen. Nu vormen deBeatrixsluizen de verbinding met hetAmsterdam-Rijnkanaal ten oosten vanVreeswijk. Ook die worden nu weer uitgebreid.

Mooi, zo'n oude geschiedenis. Echt om vangenieten, maar deze tijd stelt toch ook zijneisen?

5

tekst Jan Reerink beeld HDSR: hoog water bij stuwAmerongen

De oude dijkenen de toekomst

Veilig achter degroene dijken

veiligheid

HIk raakte daardoor betrokken bij de waterwereld.Ik let overigens niet alleen op de veiligheid, maarook op cultuurhistorie en natuur. Je kunt een dijkbeveiligen met beton, maar het kan ook vriendelijk.Als je toch bezig bent, leg er dan fietspaden enwandelpaden op, liefst met picknickplaatsen enbankjes. Mijn stelling: “Een rooie dijk is groen.” Onze dijken zijn oud. Toen in 1122 de Rijn werdafgedamd, moesten er dijken naast gelegd worden.Anders zou het water er omheen stromen.De Lek kreeg daardoor veel meer water teverwerken dan eerst. Daarom voorzag Floris IV deLek tussen Vreeswijk en Schoonhoven van eendijk. Een hele klus. Bovendien moest in 1285 deHollandse IJssel afgedamd worden, want diestroomde steeds over. Dijkdoorbraken ontstondenvaak door ijsgang. Dat ijs hoopte zich dan op tot

een gigantische dam en brak dan door, somsdoor de dijk. Je ziet nu nog langs de Lekdijk dezogeheten wielen. Dat zijn plassen dieovergebleven zijn na een dijkdoorbraak enwaar men de dijk dan weer omheen gelegdheeft. Soms was de dijk een schaardijk: een dijkzonder uiterwaard er voor en dus kon die doorhet water ondermijnd worden. Bij Jaarsveld brak de dijk in 1511 en in 1570door. De rampspoed in de Lopikerwaard enKrimpenerwaard was groot.

Bij een latere doorbraak gaf men de schuld aande overburen uit de Alblasserwaard diezalmsteken hadden geplaatst aan hun kant vande rivier. Die zouden de stroming van het waterop de oever aan de noordkant richten en in 1631de oorzaak zijn van de doorbraak van hetMussenhoofd, de dijk bij Jaarsveld, genoemdnaar de onderhoudsplichtige, de landeigenaarGerrit Mus. De overburen stelden dat hetMussenhoofd het water juist in hun richtingdeed stromen en daar schade veroorzaakte.In de nacht van 2 december 1631 verlaten 9schuiten Vianen. Zij zijn bemand door 300musketiers en anderen, waaronder de drost ende secretaris van Hagestein. Het Mussenhoofdwordt afgebroken en er werd meer gesloopt.Aan de zuidzijde werd gewapend volkgeposteerd om herstel van het Mussenhoofddoor dijkwerkers te beletten. Bemiddeling vande Staten-Generaal en de Prins van Oranjewerd gevraagd om het conflict op te lossen. Derekening is nog steeds niet betaald. In 1864werden door Rijkswaterstaat kribben geplaatsten is door aanslibbing een veilig voorlandontstaan. Vroeger werden de dijken onderhouden doorde aangelanden (aangegeven doorverhoefslagpaaltjes) en later door alleingelanden (landeigenaren).

De jurist (strafrecht en sociale rechtshulp) JanReerink hield zich als Statenlid onder anderebezig met de dijkdoorbraak in Wilnis.

6

paspoortOntroerd door: de wijsheid vanNelson MandelaTrots op: Dat voor iedereenrechtshulp nu toegankelijk isDrijfveer: Bijdragen aan eengoede samenleving vooriedereenBoek: Tastbare Tijd, de cultuur-historie van UtrechtKrant: Trouw, NRC en HetUtrechts LandschapBeste tv-programma: Nederlandvan Boven en de serie BorgenVakantiebestemming: Natuur encultuurEten: Hutspot met gebakken visVrije tijd: Lezen, documentaires,fietsen en cultuur-historiebekijkenSport: Voetbal, vooral FC TwenteMuziek: Gregoriaans enklassieke muziekPvdA’er: Joop den UylFavoriet moment: Na eengeslaagde klus genieten van ....

Vandaag aan de dag doen we hetgelukkig anders. Iedereen wil veiligwonen en werken achter betrouwbaredijken. Iedereen betaalt dus mee via dewaterschapsbelasting. Het dijkleger(de mannelijke inwoners) wordt nietmeer opgeroepen als het klokkeslag is,dwz als het water in de rivier en dus inhet peilschaalhuisje te hoog komt.Tegenwoordig bestaat het dijkleger uitde medewerkers van het waterschap.Het dijkleger doet nu de controle overde dijken. Bij reparaties worden(gespecialiseerde) aannemersingeschakeld.Bovendien worden allerlei nieuwetechnieken ingezet. De dijk langsNederrijn en Lek hoeft niet veel hogerte worden, maar moet versterktworden. In de afgelopen periode isdoor het project Ruimte voor de Rivierde stroomgeul verbreed en vanhindernissen ontdaan. Daarnaast zijnhier en daar nevengeulen aangelegd.Daarmee kunnen we een gevolg vanhet klimaatprobleem opvangen,namelijk een plotselingewatertoevloed. De grootste bedreigingen zijn pipingen erosie van de dijk. Piping wil

zeggen dat het water onder de dijkdoor stroomt en het zand onder de dijkmeeneemt. Daardoor kan de dijkinstorten. Door geotextiel in dedijkwand te brengen kun je dattegengaan. Door het gebruik vansensoren in de dijk kun je tijdigingrijpen als het misgaat. In de stukkenwaar geen ruimte is door bebouwingwordt gebruik gemaakt vandamwanden of (schuine) palen. Versterking van de dijken gebeurt nuveelal door verbreding. Gelukkig is dedijk in ons waterschap redelijk vrij vanverbouwing, dus we hebben de ruimte.Veel stukken waar kunstwerken nodigzijn, zijn er niet.Als de dijken van de Nederrijn of Lekdoorbreken, kan het water in enkeledagen zelfs Schiphol en Amsterdambereiken. In het verleden moesten dekooplieden in Amsterdam soms hunkelders ontruimen, als er eendijkdoorbraak was. In Utrecht vingende burgers in de middeleeuwen bij eendijkdoorbraak eens zeevis voor depoorten van de stad. Dijkdoorbrakengeven een minder snelle verhoging vande waterstand dan als de zeedoorbreekt. Het is minder dramatisch

dan in de serie “Als de dijken breken”,maar het blijft een schrikbeeld. Ookligt niet alles in het Groene Hart zodiep onder de zeespiegel. Op www.onswater.nlkunt u per postcode zien,hoe hoog het water bij u komt. Denk erwel aan dat de wegen bij eendoorbraak verstopt kunnen raken somslager liggen dan het waterniveau. Danis thuisblijven of naar boven gaan dusveel beter.Vanuit het verleden hebben we“reservedijken”. De Noordkade van deHollandsche IJssel is zo’n reservedijk.Als je die op klimaathoogte wilbrengen, moet die kade ongeveer 2meter verhoogd worden. Dat is nietdoenlijk. Bovendien loopt die kadedoor Montfoort en Oudewater.Daarom gaan we van de dijken langsNederrijn en Lek superdijken maken.Dan hoeft de IJsselkade geenklimaathoogte en is deze alleen nognodig voor de lokale bescherming.

De cultuur-historische pareltjes metvaren, zwemmen en drie fietsroutesmet kaart en beschrijving van wat uonderweg tegenkomt.kunt u bekijkenop www.hdsr.nl/werk

7

1

We doen hetsamen

De PvdA is een brede partij. We hebbenvertegenwoordigers in gemeenteraden,provinciale staten, waterschappen,landelijk in de Tweede en Eerste Kamer enzelfs in het Europees Parlement.Doordat we in al die besturen onzevertegenwoordigers hebben, kunnen weverbindingen leggen over alle niveaus. Alswaterschappers hebben wij geregeldcontact met onze collega’s in gemeenten,maar ook in provincies en landelijk. Zooverleggen we met de statenleden hoe weons waterbeleid kunnen inpassen in hunruimtelijk ordeningsbeleid. Dat geldt ookvoor het kwijtscheldingsbeleid.Voorts hebben wij bijvoorbeeld samen metonze collega’s in Nieuwegein opgetrokkenom de Doorslagsluis voor vernietiging tebehoeden. We hebben samen met LutzJacobi landelijk aandacht gevraagd voormedicijnresten in ons afvalwater. Dat isecht de kracht van een landelijke partijals de PvdA. Met de Europarlementariërsvan onze partij praten we over deKaderRichtlijn Water en andere richtlijnen.

Daarnaast profiteren we van de goedecontacten in ons landelijk netwerk vanPvdA-waterschapsbestuurders. De eenbedenkt iets en de ander kan dat meenaar huis nemen. Beter goed gejat danslecht bedacht. Elk kwartaal komen we bijelkaar.

Interviewtekst Constantijn Jansen op de Haar beeld foto Constantijn

In De Stichtse Rijnlanden maken wij ons sterkvoor het stedelijk water. Onlangs publiceerdeTweede Kamerlid Lutz Jacobi het manifest“Groen en Water in de Stad”. Een goede redenom een kijkje in de keuken te nemen.

Een bevlogenKamerlid vertelt

OOnlangs publiceerde het toenmaligeTweede Kamerlid Lutz Jacobi “Groenen Water in de Stad”. Dat schreef zesamen met haar PvdA-collega HenkLeenders. Daar zijn veel gesprekkenen werkbezoeken met haarpartijgenoten in de besturen van dewaterschappen aan vooraf gegaan.Meestal liep dat via het landelijknetwerk van de PvdA-waterschapsbestuurders.Het manifest was voor ons een goedeaanleiding om naar Den Haag te gaanen er met Lutz verder over in gesprekte gaan. Wat is haar bedoeling met hetmanifest en wat kunnen we er mee inons gebied? Sinds 2006 zat Lutz Jacobi namens dePvdA in de Tweede Kamer. Jammerdat ze bij de laatste verkiezingen zichniet meer beschikbaar stelde, want zewas een spraakmakend politica.Landelijke bekendheid kreeg zij doorhaar gooi naar het partijleiderschap in2012. Haar inhoudelijke verdienstenvoor Nederland waren groot. Niet voorniets werd ze zowel in 2009 als ook in2012 door Natuurmonumentenuitgeroepen tot de groenste politicusvan Nederland.

De samenwerking tussen Lutz en defractie van de PvdA in hetHoogheemraadschap De StichtseRijnlanden laat zien, hoe nuttig het isom op de verschillende niveauscontacten te onderhouden. Waar wede afgelopen jaren als waterschap geenbevoegdheden hadden, konden we viade Tweede Kamer wel zakenrealiseren. Zo heeft Lutz in de Tweede Kamer viaeen motie aandacht gevraagd voor dekwaliteit van het oppervlaktewater. Inhet Deltaprogramma Water was eerstalleen aandacht voor de veiligheidtegen het water. Lutz vond dat dekwaliteit van het water ook voldoendeaandacht moest krijgen. Dat is gelukten de Kamer heeft waterkwaliteit alszelfstandig en belangrijk onderdeelvan het Deltaplan aangemerkt. Dekwaliteit van het water is sterk aan hetverbeteren. Bijna overal kan nugezwommen worden, maar er zit nogsteeds te veel micro-plastic in hetwater en te veel hormonen enmedicijnresten. Door de overvloed vanfosfaat onder andere uit de mest is erhier en daar spraken van blauwalg.Schadelijk voor mens en dier.

paspoortOntroerd door: Een klein gebaarTrots op: Mijn partner KoosDrijfveer: Menselijke warmte enopkomen voor de zwakkereBoek: Een vrouw van StaalKrant: Leeuwarder CourantRadio: In de auto: Omrop FryslanBeste tv-programma:SportjournaalVakantiebestemming: Italie ofFrankrijkEten: BoerenkoolVrije tijd: Fietsen/wandelen/varen/klaverjassen/schaatsen/lezenSport: Heb zelf op landelijkniveau gekorfbald…maar ben aljaren voetbalsupporterMuziek: John Lennon/ klassiek/Paolo Conte / Marian FaithfullPvdA’er: Job CohenFavoriet moment: Op de tribunejuichen na een doelpunt …

Waterkwaliteit“Er is niets zo democratisch als water”zegt Lutz als we naar buiten kijken.“Iedereen heeft het nodig. Zonderschoon water leeft de mens niet lang.Iedereen gebruikt het en iedereengeniet er van. Maar toen ik met eenhengel vuil uit het water voor hetTorentje aan het halen was, vond debeveiliging dat niet goed.”Het is een verhaal dat Lutz kenmerkt.Ze was een Kamerlid dat graag detheorie aan de praktijk koppelde. Hetmanifest over water in de stad is daarook een goed voorbeeld van. Detheorie wordt in het manifest constantgespiegeld aan voorbeelden uit depraktijk. Maar waarom is dit manifestprecies geschreven? Water in de stadLutz licht toe. “Dit manifest is ineerste instantie vooral geschreven omduidelijk te maken wat onze inzet isvoor de komende periode. Maar het isook onze bijdrage voor nieuweverkiezingsprogramma’s bij degemeenten, waterschappen, provinciesen landelijk.” In het manifest staan eenheel stel ideeën, ook voor lokale

overheden, om meer te investeren invergroening van de stad. “Groenedaken en meer water in de stad zorgter voor dat het regenwatergemakkelijker weg kan. Dat is fijn,omdat ons klimaat verandert en ersteeds meer hevige regenbuien inNederland vallen. Dat water moetergens naartoe. Maar ook als het droogis en de versteende stad opwarmt,helpt groen en water om de stad weeraf te koelen” aldus Lutz. In hethoogheemraadschap De StichtseRijnlanden hebben we daarom eensubsidieregeling in het leven geroepen.Gemeenten en particulieren die willeninvesteren in bijvoorbeeld hetvergroenen van een buurt of hetrealiseren van extra waterbergingen,willen wij hier als waterschap meeondersteunen.Van belang is ook dat het water kandoorstromen, want dat gaat muggen enblauwalg tegen. Water moet je vangenieten en niet als vervelend ervarenworden. “Ik wil graag de mens weer met denatuur verbinden. Juist in de stad is ersteeds meer afstand tot de natuur

ontstaan.” Voor Lutz staan er driedoelen voorop: “Groen in de stad geeftruimte aan haar inwoners metpositieve effecten voor hungezondheid, het is goed voor het levenvan planten en dieren en het zorgtvoor meer waterberging en verlaagt debuitentemperatuur in de warmezomer.” De PvdA fractie in hetHoogheemraadschap De StichtseRijnlanden wil zich hier ook dekomende jaren hard voor maken. De toekomstLutz Jacobi was een zeer gedrevenKamerlid waar we de afgelopen jarenheel prettig mee hebbensamengewerkt. Bij de verkiezingen vanmaart 2017 heeft zij zich niet meerbeschikbaar gesteld voor de TweedeKamer. Lutz vond het na drie periodenwelletjes. De PvdA zal haar missen alssterke en groene persoonlijkheid. Wezijn benieuwd wat we na haarKamerlidmaatschap van haar gaanhoren. Zo'n mooi groen mens moetvoor de goede zaak behouden blijven.

9

tekst Frans van Bork beeld B. Peerdeman: Gemaal Oud-Kamerik

Een kostbareplek

Heel Holland Zakt

Veenweide

AAchter de naam van het Groene Hart schuilt eenmooie wereld die als een warme groene deken omje heen valt. Anderen spreken smalend van ééngroot groen saai biljartlaken, waar met gemak dewoningnood van de hele Randstad kan wordenopgelost.Die mensen vertel ik altijd weer het verhaal overhet open veenweidegebied van het Groene Hart.Van sloten, koeien, boerderijen, pittoreskeplaatsjes en stadjes, polderwegen vol metknotwilgen, sluisjes, gemaaltjes, oeroude polders,wandel- en fietspaden met vol uitzicht op wolkenen landschap en schitterende picknick plekken.Zo’n verhaal helpt.Ja, dat is mijn land: het Groene Hart. Een gebieddat ik waard vind om te behouden en teontwikkelen. Dat vind ik gelukkig niet alleen, maarvelen met mij: actiegroepen, burgers, boeren

gemeenten, provincies, het rijk.Ook al is er steeds weer een stukje Groene Hartafgeknabbeld, grootschalige woningbouw enbedrijfsbouw is dit gebied gelukkigbespaard gebleven. Wat er gebouwd is in deafgelopen jaren is vooral bedoeld om de eigengroei van bevolking en bedrijven op te vangen.Op die manier is het Groene Hart open engroen gebleven. Het Groene Hart zaktDit verhaal heeft echter een keerzijde: grotedelen van het Groene Hart zakken. Niet sindskort, maar al eeuwen. Eigenlijk al vanaf deontginning die plaats vond tussen 1000 en 1300.Dat zakken komt, omdat de bodem grotendeelsuit veen bestaat. Om die grond geschikt temaken voor landbouw, infrastructuur engebouwen moet dat veen worden ontwaterd.We pompen het water weg om een lagerwaterpeil te krijgen, geschikt voor delandbouw. Veen dat wordt ontwaterd, klinkt inen oxideert (door de zuurstof in de luchtverbrandt het veen). Al sinds de middeleeuwen tussen 0,5 en 2 centimeter per jaar. Om je daareen voorstelling van te kunnen maken heeft hetwaterschap iets bijzonders gedaan: aan deGrecht staat een nieuw gemaal. Op het dak iseen uitzichtsplatform gebouwd. Op datplatform bevind je je op Middeleeuwse hoogte,zo’n 3,5 meter boven de huidige hoogte van hetland er om heen. De gevolgen van die permanente bodemdalingworden steeds zichtbaarder.Het Groene Hart wordt veel intensievergebruikt dan zo’n 40-50 jaar geleden. Deinfrastructuur op deze slappe bodem heeft danook veel te lijden: straten zakken weg,rioleringen breken af, dijken moeten regelmatigverzwaard en verhoogd worden, rond huizenmoeten zg. hoogwatervoorzieningen wordengetroffen om rot aan de houten

Frans van Bork woont in Woerden, midden inhet Groene Hart. Woerden noemt zich dan ookparmantig Hoofdstad van het Groene Hart.

10

paspoortOntroerd door: De geboorte vanons kleinkind NinaDrijfveer: Spreiding van kennis,macht en inkomenBoek: Auke van der Woud: Hetlege LandKrant: Trouw en AD Groene HartBeste tv-programma: TegenlichtVakantiebestemming: Wandelenin de Zwitserse AlpenEten: Een glas Weizenbier metGroene Hart kaas: witte meikaasuit Harmelen, Doruvael uitMontfoort en Blauw Klaver uitKamerikVrije tijd: Wandelen door hetKromme Rijngebied, Pieterpaden Zwitserse bergen,schouwburgbezoek en museaSport: Lange wandeltochtenMuziek: Suzanne VegaPvdA’er: Joop den UylFavoriet moment: Een stillezondagochtend opGoejanverwellesluis

funderingspalen te voorkomen.Er is nog meer aan de hand: door hetoxidatieproces ontstaat er een CO2uitstoot van circa 1,4 miljoen ton perjaar. Een huis stoot zo’n 8 ton per jaaruit. De veenoxidatie staat dus gelijkaan de uitstoot van 175.000 huizen.Er is daarom onder het motto HeelHolland Zakt een grote roep ontstaanom de bodemdaling te verminderen ofzelfs stop te zetten. Bodemdaling stopzetten:dat kan niet zomaarWe blijven water uit de veengebiedenwegpompen om deze gebiedenbewoonbaar te houden. We moeten ervoor zorgen dat het huidiggrondgebruik, vooralmelkveehouderij, kan blijvenvoortbestaan. Stopzetten van datpompen gaat niet zomaar, want danloopt alles onder water. De Stuurgroep Het Groene Hart stelthet zo: “Voor de aanpak vanbodemdaling bestaan geen eenvoudigeoplossingen. Er zijn vele partijenbetrokken, met allemaal eigenbelangen die soms haaks op elkaarlijken te staan. Ook is nog maar

beperkt inzicht in de technischemogelijkheden om bodemdaling tebeperken”. Wat doet het waterschap?Een van de hoofdtaken van hetwaterschap is het te veel aan waterweg malen, dus ook in het GroeneHart. De hoeveelheid water die wordtweggepompt, wordt onder anderebepaald door het gebruik van de grond.Natuur kan nat blijven, veenweidenmoeten voldoende droog zijn, voorbebouwing gelden weer andere eisen.Het waterschap bepaalt zelf niet welkefuncties een gebied heeft. Dat doengemeente en provincies. Hetwaterschap volgt dus de ruimtelijkeordening van de andere overheden.De PvdA vindt echter dat met hetwater rekening gehouden moetworden en pleit daarom voor hetbehoud van de Watertoets.Bestemmingsplannen moeten danvooraf getoetst worden op gevolgenvan/voor de waterhuishouding in diegebieden.Ook vindt de PvdA dat het waterschapmoet investeren in onderzoek om debodemdaling in het veenweidegebied

onder controle te krijgen. Boerenmoeten daarna worden gestimuleerdworden om die technieken toe tepassen. Zo’n techniek is bijvoorbeeldonderwaterdrainage waardoor debodemdaling tot 50% kan wordenverminderd.

Het gaat ons te ver om nu algrootschalige vernatting van hetGroene Hart te bepleiten.Grootschalige vernatting wordt somsgezien als de oplossing bij uitstek omde verdere inklinking en oxidatie tegente gaan. Wat ons betreft mag dat alleenals er ook passende maatregelenkomen om de boeren-eigenaren tehelpen hun agrarische bedrijfsvoeringaan te passen. Dat is een zaak van dehele keten van overheden, agrariërs,financiers.Al zou de hele keten besluiten om hetGroene Hart te vernatten, het blijft eenslappe bodem. Een slappe bodem metalle financiële gevolgen voor hetonderhoud van de infrastructuur, hetbouwen en de bedrijfsvoering, etc. DePvdA blijft zoeken hoe we daar meeom kunnen gaan. Ten voordele van allebewoners en bezoekers.

11

tekst Constantijn Jansen op de Haar beeld HDSR

Rioolwater:schoon, gezond

Rioolwater: vanafval tot grondstof

waterzuivering

DDe steden groeiden in het verleden en de rivierenen grachten met hun steeds erger stinkenderioolwater waren slecht voor de gezondheid van demensen die er woonden. Maar daarnaast: het stonknatuurlijk ook verschrikkelijk! In de binnenstadvan Utrecht wilde je liever niet wonen, zeker nietaan de grachten.De eerste delen van de rioolwaterzuivering aan hetZandpad in Utrecht zijn in 1956 gebouwd. Hetwater werd hier van de vuiligheid gescheiden doorhet vuil naar beneden te laten zakken. Het waterliep er vanaf en het overgebleven slib werd op(vloei)velden te drogen gelegd. Het overgeblevenwater trok de grond in of vond op een anderemanier z'n weg. Het droge slib werd weer van hetveld geschept en ergens gestort of verbrand. Jekunt je voorstellen dat dat een vieze en ongezondebedoening was.

Vernieuwen en verbeterenDe zuiveringen in Nederland worden steedsverder verbeterd. De vloeivelden zijn er al langniet meer. De waterschappen zitten duidelijkniet stil. De verschillende onderzoeken latenzich het beste samenvatten in drie soorten vanopbrengst uit de zuivering: schoner water,minder energiegebruik en meer grondstoffen. GrondstoffenfabriekIn ons afvalwater zitten allerlei stoffen die heelgoed opnieuw te gebruiken zijn. Onze urine isbijvoorbeeld rijk aan fosfaat, nodig voor hetmaken van kunstmest. Fosfaat is als grondstofeindig, omdat de mijnen in Marokko en Chinauitgeput zullen raken. De waterschappen zijn actief op zoek naarmanieren om deze grondstof terug te winnen.Maar ook naar andere grondstoffen. De nieuwezuivering die in Utrecht gebouwd wordt, zalalginaat kunnen produceren. Alginaat halen wenu uit zeewier en is een product dat veel in demedische wereld envoedingsmiddelenindustrie gebruikt wordt. Zowordt ons afval weer een grondstof. Dit heet decirculaire economie.Het Hoogheemraadschap De StichtseRijnlanden doet mee aan onderzoek op ditgebied. Bijvoorbeeld bij het onderzoek vanAquafarm: door het gebruik van planten endieren in het zuiveringsproces worden hierbijgrondstoffen aan het water onttrokken dieweer gebruikt kunnen worden. Daarnaast kunje daarmee de kwaliteit van het water dat dezuivering verlaat, verbeteren. Het water dat de zuiveringverlaatDe kwaliteit van water dat de zuivering verlaat,is de afgelopen tientallen jaren sterk verbeterd.Het buitenwater wordt niet meer chemisch

Ooit zijn we begonnen met het zuiveren vanons rioolwater om de volksgezondheid teverbeteren.

12

beeld rioolman in Bratislava H. deBoer

en vooral duurzaam

De PvdA wil vol in blijvenzetten om de zuiveringenenergieneutraal te maken,meer grondstoffen teproduceren en meerschadelijke stoffen teverwijderen.steeds beter wat er allemaal in onsafvalwater zit en hoe schadelijk dat isvoor mens, dier en plant . Er zijn nog andere schadelijkestoffen, de zg “nieuwe stoffen": restenvan medicijnen, hormonen,microplastics en drugsresten komennog steeds in het oppervlaktewaterterecht. Daar is meer onderzoek naarnodig. Het bestuur van hetwaterschap heeft een PvdA-motieaangenomen om de vervuiling er al inde ziekenhuizen en verpleeghuizen

uit te halen.EnergiefabriekDe zuiveringen staan van oudsherbekend als grote energieverbruikers.Het water moet verpompt wordennaar en in de zuivering. De bacteriëndie het water schoon maken, hebbenlucht en warmte nodig. Ook onzezuiveringen verbruiken dus veelenergie. Dat kan beter. Hiervoorzetten we in op twee sporen: zuinigzijn met energie en zelf energieopwekken. Door een efficiënterebedrijfsvoering is de afgelopen jarenal veel bereikt in het terugdringenvan het verbruik. Het mooist zijn de resultaten bij hetzelf opwekken van energie. Door hetvergisten van het slib dat uit hetzuiveringsproces overblijft, wordt gasgemaakt waarmee elektriciteit wordtopgewekt. Inmiddels zo veel, dat er

ruim meer energie wordt opgewektdan de zuivering verbruikt. Hetwaterschap levert nu energie aan dehuishoudens in de omgeving. DeRioolwaterzuivering Nieuwegein(goed te zien vanaf de A2 bij afslag10 "Nieuwegein Zuid") is daarmeeinmiddels een zogenaamdeenergiefabriek.Een ander voorbeeld is het zonneparkbij de zuivering in De Bilt. In 2016nam een groep burgers het initiatiefom op een braakliggend terrein bij diezuivering een bijna duizendzonnepanelen tellend zonnepark neerte leggen. Het is de PvdA-hoogheemraad gelukt dat terealiseren. Zo wordt de zuivering inDe Bilt op zonnige dagen voor 100%van eigen zonne-energie voorzien. Opjaarbasis zal dit ongeveer 20% zijn.Zie ook de foto hiernaast.

innovatie

13

tekst Jan Reerink beeld molen Bonrepas HDSR

Schoonoppervlaktewater

Hoe kan Europa onsdaarbij helpen?

Schoon water

WWe zijn goed op weg. Zo zwemt er weer zalm in deRijn. Maar we willen overal schoon en gezondwater. Hoe gaan we dat doen? Daar hebben we Europa voor!Ja, velen zullen het niet geloven. Europa is lastig,maar ook erg nuttig met zijn regelgeving. Europaheeft immers een serie Kaderrichtlijnenuitgevaardigd om te zorgen voor een goedwaterbeheer en veiligheid. Zo is er eenKaderRichtlijn Water die bepaalt dat de lidstatenmoeten zorgen dat het water in rivieren, beken ensloten chemisch niet verontreinigd mag zijn en eengezond leven in zich bergt voor planten en dieren. Nederland heeft daar de afgelopen 6 jaar hard aangewerkt. Ook het waterschap HDSR heeft grotestappen gemaakt. Toch gelden we nog steeds alseen land met vies water. Met onze intensieveagrarische bedrijven hebben we last van de

verontreiniging met fosfaat door de mest dieop het land verspreid, niet alleen in het heden,maar ook in het verleden. Dat fosfaat zit in degrond en zal nog jarenlang uitspoelen. Evenalsbestrijdingsmiddelen, medicijnen en afvalwatervan de waterzuiveringen en industrie. In 2027moet al het oppervlaktewater schoon zijn. Wat doen we er aan?De rioolwaterzuiveringen voldoen nu aan dewettelijke normen, maar er wordt voortdurendaan gewerkt om het water nog schoner temaken. Het mestprobleem wordt door “Den Haag”geregeld, evenals het beperken van het gebruikvan bestrijdingsmiddelen. Met de boeren in hetVeenweidegebied worden maatregelen bedachtom de uitstoot van CO2 tegen te gaan. Dat kanvia peilbeheer en onder-water-drainage.De waterschappen richten hun watervisvriendelijk in met vistrappen en eco-passages. Op allerlei plekken wordennatuurvriendelijke oevers aangelegd, waardoorde sloot meer water kan bevatten, maar er ookmeer waterplanten en schuilplaatsen voor viskomen. We zijn blij met de bijdragen die deagrarische collectieven leveren aan een goedweide- en slootkantbeheer.Onlangs zijn we met een PvdA-delegatie naarBrussel geweest om over het waterbeheer tepraten. Het is goed dat het vanaf 1 januari 2017verboden is om de inhoud van het aquarium inde sloot te legen. Het opruimen van dewoekerplanten en de enorme groei van dedieren uit de tropen kost de waterschappenjaarlijks vele miljoenen. Sommige krabben vreten alle andere dierenweg en andere tasten de veiligheid van dijkenen kades aan.

Ach, we willen zo graag zwemmen en kanoënin het buitenwater en waterkanten metbloemen, vissen en waterplanten.

14

paspoortOntroerd door: Mijn kinderendie ’s ochtends bij mij in bedkruipenTrots op: Het zonnepark in DeBiltDrijfveer: Onze omgeving eenbeetje prettiger makenBoek: Norwegian Wood vanHaruki MurakamiKrant: NRC-nextRadio: 3FMBeste tv-programma: Rundfunken Lubach op zondagVakantiebestemming: De Haute-VienneEten: Wat het seizoen geeft, metname de lenteVrije tijd: Mijn kinderenSport: NooitMuziek: De top-2000 zonderHazesPvdA’er: André van der LouwFavoriet moment: In de ochtendvroeg met de fiets van Utrechtnaar Houten

Stedelijk waterTraditioneel gezien is het waterschapvooral gericht op het water buiten destad. De PvdA vindt het water in hetstedelijk gebied net zo belangrijk voorhet leefklimaat. Waterschap, gemeenteen bewoners moeten daar insamenwerken. Zo bestrijden we kroos en bladafval inhet water van het Wilhelminapark enhet park Oudegein. De waterkwaliteitwordt dan beter doordat het licht dewaterplanten kan bereiken. Daarnaastis er meer ruimte voor waterbergingen kan het water sneller weg als datmoet. Regen komt meer in plensbuiendoor de klimaatverandering.

KlimaatDoor de klimaatverandering zijn erdus steeds meer “piekbuien”. Dieleveren problemen op, want een grootdeel van de stad is versteend. De riolenraken vol. Het water kan nergensheen. Straten komen onder water testaan met overlast tot gevolg. Om tevoorkomen dat de problemen groterworden, moeten we nu samen met degemeenten kijken naar plekken waarhet water tijdelijk gestald kan worden.

HittestressKlimaatverandering geeft hittestress.Nu is het op het stationsplein 9 gradenwarmer als het in De Bilt 30 graden is,omdat het gebied zo versteend is. In denachts blijft de stad ook warmer dooral dat steen. De stad Utrecht vormtzelfs zo’n hitte-eiland, dat het hetmeetstation in De Bilt beïnvloedt.Dit is ongezond voor bejaarden enkinderen. Ze kunnen er zelfs dooroverlijden. Gelukkig kunnen we hieriets aan doen. Door de stadklimaatadaptief te maken.Bijvoorbeeld door de aanleg vangroene daken, door meer water in deopenbare ruimte waardoor de stad dehitte beter aan kan. Het mes snijdt aantwee kanten: het regenwater kan zoook geleidelijker worden afgevoerd. De overheid kan natuurlijk veel doen,maar het merendeel van de grond is inde stad in particuliere handen.Tuinbezitters kunnen hun steentjebijdragen. Door minder stenen in huntuin te leggen en er meer planten in tezetten. Wij werken graag met iedereensamen om de stad een fijn leefklimaatte laten houden.

AfkoppelenOp veel plekken is de grondwaterstandte laag. Vooral in het zanderig gebied.Zeker op de Heuvelrug waar het watermet kracht rechtstreeks het riool instroomt. De riolen raken bij groteregenbuien overbelast. Bovendienkomt het schone regenwater vuil op dezuivering aan, waar het dan weerschoon gemaakt moet worden. Debacteriën op de zuivering werkenechter beter als het water nietverdund, maar vuil is.De oplossing is dat de burger zijn/haarregenpijpen van het riool afkoppelt enhet water de tuin en daarmee de grondin laat stromen, al dan niet met behulpvan een grindbak. Gemeenten eneigenaaren kunnen langs de weg en opparkeerterreinen waterdoorlatendestenen gebruiken. De corporatieskunnen beide doen. Tel uit je winst: degrondwaterstand stijgt, de natuurverdroogt minder, de riolering raaktminder overbelast en de zuiveringwerkt goedkoper en effectiever.Groene daken, wadi's, hergebruik vanregenwater, ook in de stad kan nogveel gedaan worden.

15

Meer info op www.pvda.nl samen vooruitMeer info op www.pvda.nl samen vooruit

De kleinkinderen kwamen logeren.Brilverkleiner op de wc. De billetjesmoesten geschoond. Bij het doortrekkenriep ik achteloos: “Zo dat poepje kan naar

tekst Gert Mulder beeld foto Gert

Afval vanWaarde

column

MMijn kleinzoon dacht diep na. Waar bleef hetpoepje nadat het uit de pot werd gespoeld? We hadden het er later op de bank over. Ik dachtterug aan kampeervakanties aan de Joegoslavischekust waar je het riool in zee zag uitkomen en waarje, als je niet oppaste, zwom tussen de drijvendedrollen.Dat poepje gaat in 2016 al lang niet meer naar zee.In Utrecht wordt in opdracht van het waterschapzelfs een gloednieuwe rioolwaterzuiveringgebouwd. Door inzet van de PvdA wordt daar denieuwste techniek (Nereda) toegepast. Biologischewaterzuivering, waarbij bacteriën micro-organismen laten groeien in korrelstructuren,waarna het afval eenvoudig kan wordengescheiden van het gezuiverde water. Geenchemicaliën meer nodig. Minder energieverbruik.Minder ruimte nodig. Goedkoper en toch schonerwater.Het gezuiverde water gaat naar hetoppervlaktewater en stroomt dan alsnog via derivieren naar zee. Dat gezuiverde water heeft minstens dezelfde kwaliteit als het water in dierivieren. De slibkorrels, de bacteriën dieoverblijven, leveren daarnaast ook nog eens de

grondstof waarmee alginaat, een soort bioplastic,kan worden gemaakt. Ook wordt het fosfaat, degrondstof voor kunstmest, uit de urine gehaald.Dat afval heeft dus waarde. Uit de opbrengstbetaalt het waterschap een deel van hetzuiveringsproces. Tot nu toe haalt men hetalginaat uit zeewier en dat is duur.Die aandacht voor duurzaamheid en innovatie wasin het verleden niet vanzelfsprekend in hetwaterschap. De PvdA had die uitgangspunten 9jaar geleden al in het verkiezingsprogramma staan.De PvdA-fractieleden bleven hier dus op hameren.Ze worden geïnspireerd door hun beginselen ineen modern jasje in het “Van Waarde”programma: bestaanszekerheid, binding,zeggenschap, verheffing, goed werk enduurzaamheid.Van het poepje van mijn kleinzoon resterenkorrels. Die gaan naar een fabriek, als grondstofvoor bioplastic. Goed om te besturen met aandachtvoor waarde. Mijn kleinzoon kan nu zwemmen ineen schonere zee. Zelf lopen we graag langs deVecht, waar weer waterplanten en vis in leven.