WWAATT ZZIIJJNN GGIISS??

HHEETT GGIISS--DDEECCRREEEETT EENN HHEETT GGIISS--SSAAMMEENNWWEERRKKIINNGGSSVVEERRBBAANNDD:: DDEE RROOLL VVAANN DDEE PPRROOVVIINNCCIIEESS EENN HHUUNN OONNDDEERRSSTTEEUUNNIINNGG NNAAAARR DDEE LLOOKKAALLEE

BBEESSTTUURREENN

WAT IS GIS? Reeds vanaf de introductie in de provinciebesturen, zijn GIS (geografische informatiesystemen) erkend als een belangrijke vorm van informatietechnologie. Het gaat hierbij niet zozeer om de krachtige technologie op zich, maar vooral om GIS als beleidsondersteuning en GIS als integrator van allerlei ruimtelijk gebonden informatie. Er bestaat heel wat verwarring over de definitie van GIS. Voor sommigen staat GIS gelijk met ‘kaartjes maken’. Voor anderen is het een softwarepakket dat men aanschaft. Nog anderen definiëren GIS als een set van geografische gegevens. Al deze definities zijn echter nogal eenzijdig. Men kan GIS best definiëren als volgt: GIS zijn informatiesystemen die het mogelijk maken geografische en de eraan verbonden niet-geografische gegevens in digitale bestanden in te voeren, zo nodig te veranderen, te beheren en op te vragen. Er kunnen geografische analyses mee uitgevoerd worden en de oorspronkelijke en afgeleide gegevens kunnen cartografisch voorgesteld worden. De gegevens staan in relatie tot de reële situatie op de aarde. GIS omvatten zowel de gereedschappen (software…) als de gegevens zelf. Typische voorbeelden zijn gegevens over wegen, waterlopen, industrieterreinen, kadasterpercelen… Eigenlijk kunnen alle soorten gegevens met een ruimtelijke component in een geografisch informatiesysteem worden opgeslagen. Uit het GIS kunnen dan gemakkelijk gegevens per onderwerp, per regio, per gemeente of zelfs per straat of per woning worden opgevraagd en ruimtelijk ('op kaart') worden voorgesteld. DE PROVINCIES EN GIS De provinciale GIS-strategie steunt op twee basispijlers. Enerzijds is er de implementatie en bedrijfsintegratie van het interne, provinciale GIS-systeem. Anderzijds is er de afstemming tussen gemeenten, provincies en de Vlaamse overheid in het samenwerkingsverband GIS-Vlaanderen.

VVP Elektronisch Handboek – Wat zijn GIS? – juli 2006

Deze twee pijlers worden door de vijf provincies aangevuld met een derde: het introduceren en ondersteunen van GIS bij de gemeenten als externe klanten. De mate waarin aan deze derde pijler vorm wordt gegeven, verschilt echter van provincie tot provincie. We gaan in dit artikel dieper in op GIS binnen het samenwerkingsverband GIS-Vlaanderen en op de ondersteuning van de provincies naar de lokale besturen inzake GIS. HET GIS-DECREET EN HET GIS-VLAANDERENSAMENWERKINGSVERBAND Op 2 september 2000 publiceerde het Belgisch Staatsblad het Decreet houdende het Geografisch Informatie Systeem Vlaanderen. Het decreet richtte een samenwerkingsverband op voor de uitbouw en de exploitatie van een gestructureerd communicatie- en beheersysteem van geografische informatie. Het samenwerkingsverband heeft tot doel de aanmaak, het gebruik, de uitwisseling en het beheer van geografische informatie binnen de overheid in Vlaanderen te optimaliseren. (Art. 3 en 4 GIS-decreet) GIS-Vlaanderen heeft het Vlaamse Gewest, de Vlaamse Gemeenschap, alle Vlaamse openbare instellingen, de provincies en de gemeenten als deelnemers. Deze partners zijn allemaal vertegenwoordigd in de stuurgroep. De deelnemers aan GIS-Vlaanderen moeten de richtlijnen van de stuurgroep volgen voor het aanmaken, beheren en bijhouden van bestanden. De deelnemers moeten bij het opbouwen van bestanden ook gebruik maken van of refereren naar de referentiebestanden die voor de betrokken bestanden door de stuurgroep erkend worden. Alle deelnemers zijn verplicht hun geografische informatie in te brengen in de Gronddatabank. Alle geografische informatie van de Gronddatabank is dan ook beschikbaar voor alle deelnemers aan GIS-Vlaanderen. Het GIS-decreet vervangt de vroegere vrijblijvende, bilaterale overeenkomsten tussen de provincies en de gemeenten en tussen de provincies en de Vlaamse overheid door een reglementair kader. De memorie van toelichting van het decreet staat expliciet stil bij de rol van de provincies inzake GIS. We citeren: “Sinds de oprichting van GIS-Vlaanderen betonen de provincies interesse om als intermediair niveau op te treden tussen het Ondersteunend Centrum GIS-Vlaanderen (OC), dat de Vlaamse Gemeenschap vertegenwoordigt, en de gemeenten. (…) Gelet op de hiërarchische structuur van de in dit decreet behandelde GIS-plannen in functie van het gewestelijk, provinciaal en gemeentelijk beleid, is het aangewezen het provinciale beleidsniveau intensief te betrekken bij de doorstroming van het GIS-Vlaanderen-plan naar het lokale niveau.” Ondertussen is in het kader van de reorganisatie van de Vlaamse administratie ‘Beter Bestuurlijk Beleid’ het Ondersteunend Centrum GIS-Vlaanderen omgevormd tot een EVA (Extern Verzelfstandigd Agentschap), namelijk het Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen (AGIV). Het AGIV neemt onder andere de taak van het OC inzake het secretariaat van de stuurgroep over. Voor de provincies en hun taak binnen het samenwerkingsverband heeft deze verandering slechts weinig implicatie. De Vlaamse provincies nemen hun lidmaatschap van GIS-Vlaanderen ernstig en besteden veel tijd aan afstemming tussen de verschillende partners. Er is regelmatig overleg tussen de provincies onderling, tussen de provincies en AGIV en tussen de provincies en de gemeenten (Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten). De provincies bereiden de stuurgroepvergaderingen steeds inhoudelijk voor. Zo kan de vertegenwoordiger het standpunt van de vijf provincies verdedigen in de stuurgroep.

VVP Elektronisch Handboek – Wat zijn GIS? – juli 2006

ORTHOFOTO’S

Een concreet voorbeeld van de rol van de provincies binnen GIS-Vlaanderen, is de productie van de kleurenorthofoto’s. De digitale orthofoto's weerspiegelen het reële landgebruik op het moment van de opname. Ze zijn dus als een visuele rasterachtergrond uiterst geschikt voor diverse GIS-applicaties. Ze worden als rasterachtergrond aangewend voor het aanmaken en actualiseren van middenschalige vectoriële informatielagen. Orthofoto's kunnen door hun visueel, geografisch en tijdsgebonden karakter, een belangrijke beleidsondersteunende functie vervullen. Op alle beleidsniveaus (het gewest, de provincies en de gemeenten) bestaat er belangstelling voor zo'n kwalitatief hoogwaardige middenschalige kleurenorthofotobedekking. De orthofoto's kaderen in een gezamenlijk initiatief van het AGIV en de provincies. Op basis van een samenwerking en cofinanciering wordt de aanmaak van gebiedsdekkende orthofoto’s voor Vlaanderen gerealiseerd. Omwille van haar expertise inzake luchtfotografie en orthofotoproductie treedt het AGIV op als opdrachtgevend bestuur. Het AGIV en de provincies zijn samen eigenaar van de gerealiseerde producten. De orthofoto's kunnen gratis door iedereen geraadpleegd worden via de websites van een aantal van de provinciebesturen en op het geoloket van Vlaanderen.1 De orthofoto’s worden ook gratis aan de gemeentebesturen verdeeld. In de loop van 2002-2005 werd een eerste samenwerking tussen de provincies en het AGIV, het toenmalige OC, afgewerkt. Nu is er voor de aanmaak van een nieuwe reeks orthofoto’s geopteerd en opnieuw een samenwerkingsovereenkomst uitgewerkt. Er is een driejaarlijkse actualisatie van de orthofoto’s voorzien. ONDERSTEUNING NAAR LOKALE BESTUREN TOE De provincies hebben zich tot doel gesteld om GIS kenbaar te maken aan de lokale besturen. Afhankelijk van de provincie gaat dat van introductie tot of kennismaking met GIS, over bilaterale uitwisseling van expertise en geodata, tot het implementeren van GIS in diensten van lokale besturen. Ook hier zijn er provincies die verregaande initiatieven hebben ontwikkeld, tot en met het genereren en bijwerken van geodatasets. De gemeenten hebben nood aan een fulltime partner die hen ondersteuning biedt bij het implementeren en realiseren van GIS-projecten in het kader van GIS-Vlaanderen. Gedurende lange tijd nemen de provincies hier al verscheidene taken op zich. We overlopen deze ondersteuning naar de lokale besturen toe per provincie.

ANTWERPEN De GIS-cel in de provincie Antwerpen heeft een samenwerkingsakkoord opgesteld en voorgelegd aan de gemeenten. Voorlopig hebben 58 van de 70 gemeenten de samenwerkingsovereenkomst

1 geo-vlaanderen.gisvlaanderen.be/geo-vlaanderen/kleurenortho - www.gisoost.be - www.giswest.be - www.limburg.be/giskaarten - www.provant.be/gis - www.vlaamsbrabant.be/mediatheek

VVP Elektronisch Handboek – Wat zijn GIS? – juli 2006

ondertekend. De overeenkomst wil via het aanbieden van expertise en middelen de opstart van GIS in een gemeente ondersteunen. De GIS-cel verspreidt ook periodiek een nieuwsbrief naar de gemeenten. Daarnaast wordt er jaarlijks een studiedag gehouden om de gemeenten samen te brengen en te informeren over de nieuwste ontwikkelingen rond GIS in Vlaanderen. De GIS-cel organiseert vooral opleidingen voor provinciale ambtenaren maar occasioneel ook voor gemeenten. Daarnaast verzorgt ze ook de dagelijkse ondersteuning van de GIS-gebruikers, dus ook de gemeenten.

LIMBURG De provincie Limburg neemt minder taken op zich wat betreft de ondersteuning van GIS-activiteiten buiten de eigen organisatie. De provincie organiseert wel enkele informatievergaderingen in het algemeen of in samenwerking met GIS-Vlaanderen over specifieke onderwerpen. Daarnaast voorziet de provincie in een logistieke ondersteuning van de GIS Overleggroep Limburg, die door de gemeenten zelf is opgericht. Binnen bepaalde beleidsdomeinen wordt actief samengewerkt met de Limburgse gemeenten (bv. bedrijventerreinen, Atlas van de Buurtwegen). Daarbij treedt ICT-GIS ondersteunend op maar gaat het initiatief uit van de verschillende provinciale administraties.

OOST-VLAANDEREN De provincie Oost-Vlaanderen heeft het samenwerkingsverband GIS-oost (www.gisoost.be) opgericht. Alle Oost-Vlaamse gemeenten hebben een samenwerkingsovereenkomst met de provincie ondertekend. De provincie voorziet in consultancy en dienstverlening inzake GIS voor de lokale besturen. Via de website krijgen de gemeenten uitgebreide informatie aangeboden en kunnen ze data en applicaties downloaden. Er is een extranet uitgebouwd en een collegagroep met de lokale GIS-coördinatoren opgericht. De provincie vervult daarenboven voor de lokale besturen een schakelfunctie met GIS-Vlaanderen.

VLAAMS-BRABANT Sinds 1997 sloot de provincie Vlaams-Brabant met 64 van de 65 Vlaams-Brabantse gemeenten een 'ProGIS'-samenwerkingsovereenkomst af. ProGIS heeft tot doel het GIS-gebruik in de Vlaams-Brabantse gemeenten en de provincie te stimuleren en te integreren. Het uitwisselen van ervaringen en het coördineren van de uitwisseling van data staan hierbij centraal. Concreet biedt de provincie een toepassing aan de gemeenten aan om hun plannenregister digitaal op te maken. Ook de digitale Atlas van de Buurtwegen, ondersteund door een toepassing voor het raadplegen van de digitale atlasgegevens, wordt aan de gemeenten ter beschikking gesteld. In ruil bieden de gemeenten alle ruimtelijke gegevens die zij aanmaken (zoals het plannenregister) aan de provincie aan. Op 27 april 2006 besliste de provincie Vlaams-Brabant om samen te werken met de intergemeentelijke samenwerkingsverbanden Interleuven, Haviland en Havi-GIS om de gemeenten nog beter te kunnen ondersteunen op vlak van GIS. Op die manier worden de beschikbare middelen (personeel, kennis, infrastructuur en financiën) gebundeld, wat alle betrokken besturen ten goede komt. Dit overkoepelende initiatief heeft als concrete doelstellingen:

VVP Elektronisch Handboek – Wat zijn GIS? – juli 2006

-de implementatie van GIS in organisaties op een productonafhankelijke manier mee begeleiden en sturen; -diensten uitbouwen voor en projecten realiseren rond het centraal beheren en ontsluiten van geodata; -de beschikbare infrastructuur en middelen op een kostenbesparende manier delen. De eerst volgende stap in dit samenwerkingsverband behelst het opstellen van een werkplan. Daarin worden de noden van de gemeenten onderzocht. In functie daarvan worden een aantal prioritaire projecten voorgesteld.

WEST-VLAANDEREN De provincie West-Vlaanderen stelt alles in het werk om de uitwisseling van geografische gegevens met de gemeenten optimaal te laten verlopen. Bovendien wil de provincie een knooppunt vormen tussen GIS-Vlaanderen en de West-Vlaamse gemeenten. Deze doelstellingen werden opgenomen in het strategisch GIS-plan van de provincie West-Vlaanderen voor 2005-2010. In het hieruit vloeiende samenwerkingsverband GIS West II staat het begrip ‘Samenwerking met de gemeenten’ daarom alweer centraal. De pijlers van GIS West II GIS West II beoogt vooral de realisatie van drie belangrijke componenten:

- Geodatabank. Hierbij wordt alle geo-informatie van de gemeenten en de provincie samengebracht in één databank. Omdat er hierdoor slechts één (juiste) versie tot stand komt, beschikt elke gebruiker over actuele en correcte informatie;

- GIS West tools. GIS West II voorziet in acht gebruikersmodules voor zowel gemeenten als provincie. Twee ervan zijn reeds ontwikkeld en laten de gemeentelijke GIS-coördinator en zijn medewerkers toe wijzigingen aan te brengen aan de geo-informatie op de Geodatabank;

- geoloketten. Omdat de Geodatabank alle geo-informatie bundelt, kan deze voortaan geraadpleegd worden via het internet, extranet of intranet door elke ambtenaar en burger.

De provincie West-Vlaanderen engageert zich om deze drie pijlers van de GIS-strategie gedurende de komende maanden en jaren te realiseren en het gebruik ervan te stimuleren. GIS-coördinator niet langer bottleneck GIS West II zal ongetwijfeld gevolgen hebben in de organisatie van de gemeente en hoe zij met de burger zal communiceren. Voortaan zal de gemeentelijke GIS-coördinator niet langer op een eiland werken. Zijn ArcGIS-licentie kan een verbinding maken met de provinciale Geodatabank. Zo kan hij de data steeds actueel houden of nieuwe projecten opbouwen op basis van de beschikbare data. Via een browser die een verbinding maakt met de provinciale Geodatabank, kan voortaan elke gemeentelijke ambtenaar ook gegevens aanleveren en bijwerken. Zo is de GIS-coördinator niet langer de bottleneck bij het uitwisselen van gegevens. E-government is een feit Via geoloketten op het internet zal de informatie uit de Geodatabank ook ten dienste staan van de burger. De geoloketten worden door de provincie aangemaakt en beheerd, maar kunnen door de gemeenten in de gemeentelijke websites geïntegreerd worden. De gemeente blijft immers het eerste aanspreekpunt van de burger. Leen Bonte Juli 2006

VVP Elektronisch Handboek – Wat zijn GIS? – juli 2006

MEER INFORMATIE Provincie Antwerpen Michel VAN DEN BOSSCHE 03. 240.52.08 mvdb@provant.be www.provant.be/bestuur/grondgebied/gis Provincie Limburg Ezra DESSERS 011. 23.77.59 gis@limburg.be www.limburg.be/giskaarten/frameset.html Provincie Oost-Vlaanderen Hendrik CLAEYS 09.267.77.47 hendrik.claeys@oost-vlaanderen.be www.gisoost.be Provincie Vlaams-Brabant Ireen LIBRECHT 016.26.79.34 ireen.librecht@vlaamsbrabant.be www.vlaamsbrabant.be Provincie West-Vlaanderen Hans VAN DEN HEEDE 050.40.34.84 hvdh@west-vlaanderen.be www.giswest.be

VVP Elektronisch Handboek – Wat zijn GIS? – juli 2006