ANTenne | APRIL - JUNI 2016 | NR 2 07

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

2 Opstart van natuurbeheerplan Boscomplex Halse Hoek

(Ranst, Zandhoven, Zoersel en Schilde) Auteur: Gijs Bracke, Bosgroep Antwerpen Zuid vzw, Kasteel Vrieselhof, Schildesteenweg 99, 2520 Ranst,

e-mail: antwerpenzuid@bosgroep.be

1. Boscomplexwerking, een integrale aanpak

In de gebieden waar een integrale

aanpak van het bosbeheer een rele

vante meerwaarde biedt, start

de Bosgroep een boscomplex op.

Een boscomplex is een afgebakend

gebied waarin de Bosgroep de bos-

eigenaars stimuleert en ondersteunt

WAT ZIJN BOSGROEPEN?

Vlaanderen telt, afhankelijk van

de bron, tussen de 150.000 ha

en 180.000 ha bos, waarvan naar

schatting 70 % in priv-eigendom

is. Het bos in Vlaanderen is bo

vendien ook enorm versnipperd:

enerzijds is er een grote ruimtelijke

versnippering, maar anderzijds is

ook een sterke eigendomsversnip

pering typisch voor ons Vlaam

se bosareaal. Zo zijn de meeste

boseigendommen in Vlaanderen

kleiner dan 1 ha. Het beheer van

deze minibosjes is voor de bos-

eigenaars financieel onrenda

bel waardoor het beheer van

deze sterk versnipperde bosper

celen maar al te vaak achterwege

blijft. Bovendien wordt de boseige

naar ook vaak geconfronteerd met

problemen die hij niet altijd alleen

kan oplossen, zoals bijvoorbeeld

recreatieoverlast of sluikstorten.

Dit zijn dan ook de voornaam

ste redenen waarom de Vlaamse

overheid samen met de 5 provin

cies 19 Vlaamse Bosgroepen het

leven inriep

De belangrijkste taak van de Bos

groepen is, als neutrale vzw, het

stimuleren en cordineren van

een samenwerking met en tussen

boseigenaars. Namelijk wanneer

om in samenwerking met andere

eigenaars (zowel priv als openbaar)

beheerwerken uit te voeren en een

beheervisie voor het gehele project-

gebied uit te werken. Hierbij wordt

steeds naar een passend en duur

zaam evenwicht tussen drie pijlers -

People (sociaal-recreatieve aspect),

Planet (ecologische aspect), Profit

verschillende eigenaars samen

voor het bosbeheer zorgen, brengt

dit verschillende economische

en ecologische voordelen mee.

In een Bosgroep komen boseige

naars vrijwillig samen om het be

heer, en dus de kwaliteit, van hun

bossen op een duurzame manier

te verbeteren. Om optimaal in die

dienstverlening te voorzien, wer

ken de Bosgroepen nauw samen

met andere partners en gebruikers

van de open ruimte: onder ande

re Regionale Landschappen, ver

schillende overheden en andere

verenigingen. Ook voor individue

le vragen of administratie en raad

(economische aspect) gestreefd.

Die gebiedsvisie wordt dan ultiem

vertaald in een gezamenlijk natuur-

beheerplan (voormalig het bosbe

heerplan). Het beheerplan bestaat

uit korte en lange termijndoelstellin

gen (binnen een bepaalde gebieds

visie) en een set beheermaatregelen.

Het op elkaar afstemmen van

geving kunnen privboseigenaars

bij de Bosgroep terecht.

In de provincie Antwerpen zijn 5

Bosgroepen actief: 2 Antwerpse

Bosgroepen (Bosgroep Antwer

pen Noord en Antwerpen Zuid)

en 3 Kempense Bosgroepen (Bos

groep Noorderkempen, Kempense

Heuvel en Zuiderkempen). De 5

Bosgroepen samen zijn gebieds

dekkend en vertegenwoordigen

6.353 leden met 13.206 ha bos in

de provincie. Om de boseigenaars

te ondersteunen, kunnen de Bos

groepen rekenen op steun van

de Provincie Antwerpen..

Figuur 1: Een wandeling in het boscomplex met particuliere eigenaars Bosgroep Antwerpen Noord vzw

mailto:antwerpenzuid@bosgroep.be

08 ANTenne | APRIL - JUNI 2016 | NR 2

-

-

-

-

-

-

-

-

-

---

--

-

kappingen en andere beheerwer

ken leidt immers tot betere hout

prijzen, professionelere exploitaties,

goedkopere arbeid, een efficintere

beheerwerken.

2. Natuurbeheerplannen: een nieuwe wetgeving en meer afstemming

Nieuwe Vlaamse

wetgeving Er staat meermaals in de (toe

komstige*) wetgeving dat

doelstellingen i.k.v. wetgeving

natuur/bos en erfgoed in n

beheerplan moeten worden

gentegreerd. De term gente

greerd beheerplan staat echter

nergens expliciet vermeld. We

spreken daarom van

1. Natuurbeheerplan (kade

rend in het Natuurdecreet)

2. Erfgoedbeheerplan (kader

end in het Erfgoeddecreet)

3. (gentegreerd) Natuur- en

erfgoedbeheerplan (be

heerplan ikv beide wetge

vingen).

(*) Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) maakt werk van de inte gratie van het bos- en natuurdecreet. Vanaf het ogenblik dat deze nieuwe regelgeving van kracht zal worden, zal het beheer geregeld worden met 1 soort instrument: het natuurbe heerplan. Verschillende terreintypes (bos, open ecotopen, park, bermen, bomenrijen), verschillende eige naars en eigenaarscategorien, en verschillende ambities (inzet ecolo gisch, economisch en sociaal-recre atief) zullen dan in 1 beheerplan kun nen gecombineerd worden. Maar voor het nieuwe decreet van toepas sing is, moeten ook nog de uitvoe ringsbesluiten worden goedgekeurd. Het Besluit van de Vlaamse regering (kortweg BVR) over zoekzones en managementplan Natura 2000 is al in juli 2014 goedgekeurd. En binnen afzienbare tijd (2016-2017) volgen ook de andere besluiten: onder an dere BVR natuurbeheerplannen en reservaten, BVR criteria gentegreerd natuurbeheer en BVR subsidies. (bron: website ANB)

Vrijwilligheid voor de private natuurterreinen Voor een bos, maar ook voor open

natuur, zal dus een natuurbeheer-

plan kunnen worden opgemaakt.

Voor openbare natuurterreinen zal

een beheerplan verplicht worden,

maar voor private eigenaars zal

de verplichting wegvallen. Een goed

gekeurd natuurbeheerplan heeft

een standaard looptijd van 24 jaar

en is bindend voor de opeenvol

gende beheerders. Voor de Vlaamse

overheid houdt de goedkeuring van

een natuurbeheerplan een ver

bintenis in om de maatregelen

die voor subsidiring in aanmer

king komen ook te financieren, ter

wijl de beheerder zich verbindt om

de goedgekeurde maatregelen uit

het beheerplan ook effectief uit te

voeren. Uiteraard voor zover de fi

nancieringsverbintenis wordt nage

leefd. Het natuurbeheerplan is dan

meteen ook de vergunning voor uit

voering van deze maatregelen.

3. Projectperimeter van Boscomplex Halse Hoek

Figuur 2: Een veelvoorkomend bos-beeld van de Halse Hoek: naaldhout met een onderetage van hoofdzakelijk Amerikaanse vogelkers en daartussen enkele strijdvaardige inheemse loof-houtsoorten Bosgroep Antwerpen Noord vzw

Ook voor de vele prachtige bos- en

natuurgebieden rond het domein

Vrieselhof kan het ontwikkelen van

een brede gebiedsvisie een grote

meerwaarde bieden, te meer omdat

grote delen ervan als Speciale Be

schermingsZone (SBZ) in het Natu

ra2000-netwerk zijn ingekleurd (zie

volgend artikel).

De bossen rond het Vrieselhof

strekken zich uit over 4 gemeen

ten: Ranst, Zandhoven, Zoersel en

Schilde, maar kunnen beter opge

deeld worden in een 5 verschillende

bosplaatsen: 1) de Halse Bossen, 2)

het Drijhoekbos, 3) de Putse Hei

de en 2 belangrijke valleigebieden,

namelijk 4) de vallei van de Tappel-

beek en 5) de vallei van het Schijn.

Die laatste vormen een voorname

verbinding met het Zoerselbos. Sa

men met het Agentschap voor Na

tuur en Bos (ANB) en de 4 betrokken

gemeenten werd de projectperime

ter van Boscomplex Halse Hoek uit

getekend (zie figuur 1 uit vorig artikel

Bos van Ranst).

Het projectgebied binnen de peri

meter omvat ruwweg een 800 ha

bos, waar het ANB bij benadering

n derde van beheert. De rest van

de 1.400 bospercelen is verdeeld on

der een kleine 900 private boseige

naars, met elk een bos gaande van

minder dan 100 m tot meer dan 80

ha in oppervlakte. In samenwerking

met de gemeenten werd elk van die

boseigenaars per brief uitgenodigd

op een infoavond waar de Bosgroep

het project en de intenties in het ge

bied uitgebreid toelichtte. Een 80-tal

eigenaars, goed voor kleine 200 ha

bos, tekenden in op de uitnodiging.

4. Te nemen maatregelen in het boscomplex

De geplande maatregelen in het bos-

complex zijn op te splitsen in korte

en lange termijnmaatregelen.

Op korte termijn wordt werk ge

maakt van het wegwerken van

het achterstallige bosbeheer. Vele

van de bossen in de Halse Hoek zijn

namelijk sinds hun aanplanting 60

tot 80 jaar geleden niet meer be

heerd geweest. Dit resulteert in een

bos vol dunne, onstabiele en zwakke/

ziektegevoelige bomen. Naast de

monotone, weinig economisch en

ecologisch waardevolle hoofdetage

(vaak grove den Pinus sylvestris),

ANTenne | APRIL - JUNI 2016 | NR 2 09

is er ook te weinig licht voor een

goed ontwikkelde struiklaag; en als

die er al is, bestaat ze vaak volledig

uit de invasieve exoot Amerikaanse

vogelkers (Prunus serotina). Natuur

lijke bosverjonging is om die reden

vaak onbestaande.

Een stevige dunning lost het pro

bleem van licht- en plaats-tekort

op en doet het bos terug groeien.

Het hout wordt voor alle deelne

mende boseigenaars in n groot

gezamenlijk lot verkocht, met

een professionele exploitatie en

betere houtprijzen als resultaat.

De resterende bomen kunnen nu

steviger en beter groeien, wat de vei

ligheid en de economische waarde

verhoogt. De exoten worden, daar

waar opportuun en ze de bosdoel

stellingen in het gedrang brengen,

het hoofd geboden middels

een exotenbestrijding, al dan niet

voorafgegaan door een brand

houtexploitatie. Daar waar de exo

ten geen hinder vormen voor

de doelstellingen van het bos wordt

een alternatief exotenbeheer ge

voerd. Op plaatsen waar ruimte in

het bos vrijkomt, kan een neveneta

ge of een bosrand van inheemse

boom- en struiksoorten ontwikkelen

of worden aangeplant.

BOSEXCURSIE TIJDENS NATUURFEEST VAN ZONDAG 29 MEI(10u00)

Wens je te weten wat zon

grootschalig project Boscom

plex juist inhoudt? Schrijf je

dan tijdig in voor de bosex

cursie die zondagvoormid

dag start om 10u00 aan het

Kasteel van het Vrieselhof.

Je leert bij over de actuele

toestand en de verschillende

noden in het gebied. Ook het

toekomstig beheer, de visie en

hoe het Europees beleid hierin

wordt opgenomen komt uit

voerig aan bod. Dit alles met

als doel: een mooi en rijk bos!

Met deze kleine en eenvoudige in

grepen die, gecombineerd met

houtverkoop, weinig tot geen geld

kosten of zelfs opbrengen, wordt

het bos meteen een stuk ecologisch

waardevoller. De toegenomen licht

inval en lichtafwisseling tussen bos,

open plekken, geleidelijke overgang

tussen bos en open ruimte zorgen

ervoor dat een grote diversiteit aan

flora en fauna zich kan vestigen en

ontwikkelen. Gezien de grote win

sten die middels zeer kleine, maar

gezamenlijk gecordineerde, inves

teringen kunnen bekomen worden,

is dit een erg toegankelijke stap voor

de particuliere boseigenaar, hoe

groot of klein zijn bos ook is.

De lange termijnmaatregelen wor

den in een gezamenlijk natuurbe

heerplan vastgelegd. Samen met

het ANB en de gemeentes wordt ge

start met het opstellen van een ge

biedsvisie. Gezien ongeveer de helft

van het bos gelegen is in het SBZ

Bossen en Heide ten Oosten van

Antwerpen (deelgebied 1), wordt

deze visie volledig afgestemd op

de verschillende InstandHoudings-

Doelstellingen (afgekort IHDs of

kortweg natuurdoelen genoemd).

De openbare eigenaars zetten zich

hierbij maximaal in ten behoeve

van de habitat- en soortendoel

stellingen, de particuliere eigenaars

worden onder begeleiding van de

Bosgroep ondersteund om binnen

het haalbare daaraan bij te dragen.

In het boscomplex Halse Hoek zijn

de belangrijkste bosdoelen de droge

eiken-beukenbossen en eiken-ber

kenbossen (habitatcode Natura

2000: 9120 en 9190) en in de nat-

tere valleigebieden elzenbroekbos

sen (91E0). Buiten de bosdoelen

zijn ook droge en natte heide en

bepaalde graslandtypes van groot

belang in het boscomplex, alsook

de vele doelsoorten waarop kan

worden ingezet, zoals onder andere

vleermuizen, of de rivierdonderpad.

Los van de instandhoudings-doel

stellingen wordt aangestuurd op

bossen met een grote structuur-

diversiteit, namelijk: de aanwe

zigheid van verschillende boom-

en struiksoorten in alle mogelijke

leeftijdsklassen, een gezonde struik-

en kruidlaag en een grote hoeveel

heid liggend en staand dood hout.

Daarnaast is ook ruimtelijke diver

siteit in en rondom de bossen erg

belangrijk: bos wordt afgewisseld

met open plekken, heide, vennen of

poelen, ruigtes en zomen.

Met dit duurzaam bosbeheer als

algemeen kader worden de wen

sen van de boseigenaars en de te

realiseren instandhoudingsdoelstel

lingen tot een brede visie verwerkt.

Deze wordt dan in samenwerking

met een studiebureau verder ver

taald naar een doel en een set be

heermaatregelen om tot dat doel te

komen: het eigenlijke beheerplan.

Gezien de Europese bosdoelen

in het gebied, zal een belangrijke

maatregel in een groot aandeel van

de monotone naaldhoutbosssen,

Figuur 3: Een harvester bezig met een industrile dunning in het bos Bosgroep Antwerpen Noord vzw

10 ANTenne | APRIL - JUNI 2016 | NR 2

een sturing naar meer inheems

loofhout zijn. In een dennenbos is

de geknipte maatregel hiervoor een

sterke dunning.

De toename aan licht in het bos

zorgt ervoor dat het inheemse

loofhout vlot kan verjongen. Door

dan cyclisch verder te dunnen en

het selectief wegkappen van be

paalde soorten stuur je op lange

termijn naar een bos met een groter

aandeel loofhout. Een groot voor

deel van deze methode is het be

houd van het bosklimaat gedurende

de omvorming. Dit is iets wat na

een kaalslag tijdelijk verdwijnt. Echter

kan men soms niet om een kaalslag

heen. Bij lange tijd onbeheerde fijns

parbossen is het bijvoorbeeld niet

mogelijk te dunnen; alle exempla

ren die blijven staan waaien om. Bij

de fijnsparbestanden wordt daarom

vaak een kaalslag geopteerd, al dan

niet gevolgd door een aanplanting.

Om het aandeel loofhout op na

tuurlijke wijze te doen toenemen na

een dunning of kaalslag dienen

zaadbomen van de gewenste

soorten in de buurt te staan. Is dat

niet zo dan moeten deze worden

aangeplant. Naast een vlaksge

wijze aanplanting kan ook voor

een groepsgewijze kunstmatige ver

jonging worden geopteerd. Bij dit

type verjonging worden groepjes van

een 40-tal bomen, ook wel kloem

pen genoemd, bijeen geplant rond

een herkenningspaal.

Figuur 4: Kunstmatige bosverjonging in een groepenkap Kathleen Vanderheyden Bosgroep Antwerpen Zuid vzw

Op die manier wordt de opvolging

van de aanplanting geconcentreerd

op enkele kleinere groepen, met

een betere kosten-efficintie als re

sultaat. Buiten het inbrengen van

de gewenste soorten is het ook be

langrijk dat deze niet worden op

gegeten. Wildbescherming is in de

Halse Hoek absoluut aan te raden.

Andere maatregelen zijn het aan

brengen van bosranden, exoten-

beheer, verzorgen of herwaarde

ren van dreven, het verhogen van

het aandeel dood hout in het bos,

onderhouden of maken van open

plekken, of het in hakhout plaatsen

van houtkanten en in beperktere ma

te ook het creren, herstellen of on

derhouden van poelen of heide.

In samenwerking met het Regionaal

Landschap de Voorkempen, het ANB

en de 4 gemeenten zal de toegan

kelijkheid in het gebied herbekeken

worden. Samen met de verschillen

de recreantengroepen in het gebied

(oa. fietsers, wandelaars, ruiters) zul

len optimale lussen, routes en recre

atiestromen worden uitgetekend.

Figuur 5 : Een infobord met daarop de toegankelijkheidsregeling voor de Halse Bossen (gemeente Zoersel). Deze wordt meegenomen in de verdere uitbouw van de toegankelijkheid binnne het boscomplex Halse Hoek over de 4 deelnemende gemeenten Bosgroep Antwerpen Noord vzw

Ook faciliteiten zoals parkings,

bewegwijzering en gebruiksvrien

delijke paden komen aan bod.

Minstens even belangrijk is ook

het uittekenen van rustgebieden,

waar de (beschermde) natuur zon

der recreatieve verstoring verder kan

ontwikkelen. Het resultaat wordt tot

slot als toegankelijkheidsregeling

aan het beheerplan toegevoegd.

5. Planning Meer dan een jaar geleden zijn alle ei

genaars aangeschreven en uitgeno

digd voor een infoavond. Met velen

daarvan werden reeds overeenkom

sten afgesloten. Vanaf het voor

jaar 2016 zal gestart worden met

de uitvoering van de korte termijn-

maatregelen, zoals het aanduiden

van de dunningen en het beheren

van exoten.

Figuur 6: Een donker ongedund naaldhoutbestand van weinig ecologische waarde. Een dunning doet hier wonderen! Bert Van Gils Bosgroep Antwerpen Zuid vzw

Als onderdeel/start van de opmaak

van het natuurbeheerplan wordt

de verkenningsnota opgesteld,

waarin het brede kader wordt uit

getekend. Aan de hand daarvan zal

een studiebureau worden gezocht

dat kan starten met de opmaak van

het eigenlijke natuurbeheerplan.

Eenmaal de opmaak van het natuur-

beheerplan opgestart is (voorjaar

2017) wordt ook aan de toeganke

lijkheidsregeling (najaar 2017) be

gonnen. Het volledige project zou

eind 2018 afgerond moeten zijn.

Meer info?

Voor Bosgroepen (algemeen):

www.bosgroepen.be;

Voor het project (specifiek) zie

gegevens bovenaan bij auteur

of tel. 03 355 09 40.

http:www.bosgroepen.be

Opstart van natuurbeheerplan Boscomplex Halse Hoek(Ranst, Zandhoven, Zoersel en Schilde)1. Boscomplexwerking,een integrale aanpakWAT ZIJN BOSGROEPEN?

2. Natuurbeheerplannen:een nieuwe wetgevingen meer afstemmingVrijwilligheid voor de privatenatuurterreinen

3. Projectperimeter vanBoscomplex HalseHoek4. Te nemen maatregelenin het boscomplexBOSEXCURSIE TIJDENSNATUURFEEST VANZONDAG 29 MEI(10u00)

5. Planning