Wat doetde koning?

2

Nederland is een koninkrijk, een monarchie. Dat betekent dat hetstaatshoofd van ons land een koning is. In Europa zijn nog zesandere koninkrijken. De meeste landen in Europa zijn een republieken hebben een president als staatshoofd. In ons land berust hetkoningschap op een grondwet, een constitutie. Nederland wordtdaarom een constitutionele monarchie genoemd. Sinds april 2013is Willem-Alexander het staatshoofd van het Koninkrijk derNederlanden. Wat doet de Nederlandse koning zoal? Waaruitbestaan zijn taken en verplichtingen? En wat kost het allemaal?

wat staat er in de grondwet?De Nederlandse grondwet telt 142 arti-kelen, waarvan er achttien specifiek overde koning gaan. Volgens artikel 24 wordthet koningschap ‘erfelijk vervuld door dewettige opvolgers van Koning Willem I,Prins van Oranje-Nassau’. Willem I waskoning van 1815 tot 1840. De Neder-landse monarchie is dus meer dan 200jaar oud. Voor zijn huwelijk moet de(aanstaande) koning toestemmingkrijgen van de Staten-Generaal (Eerste enTweede Kamer tezamen). Verder staat inde grondwet dat de inhuldiging van eennieuwe koning moet plaatsvinden inAmsterdam. In sommige koninkrijkenkomt er pas een nieuwe koning nadat deoude is overleden, maar in Nederland isregelmatig sprake van abdicatie. Datbetekent dat het staatshoofd uit eigenbeweging aftreedt. Een koning kan hetkoninklijk gezag pas uitoefenen als hijachttien jaar is. Na de dood van WillemIII in 1890 trad daarom Emma aan alsregentes voor haar dochter Wilhelmina,

die toen nog maar tien jaar oud was,maar formeel wel koningin was.

Acht artikelen in de grondwet gaan overde relatie tussen de koning en de minis-ters. Van groot belang is artikel 42, datde volgende bepalingen bevat:1. De regering wordt gevormd door de

Koning en de ministers.2. De Koning is onschendbaar; de

ministers zijn verantwoordelijk.

In Nederland maakt de koning dus deeluit van de regering, maar de ministerszijn politiek verantwoordelijk. Over hetbeleid van de regering moeten zij verant-woording afleggen aan het parlement,niet aan de koning. Ook zijn de ministerspolitiek verantwoordelijk voor wat dekoning zegt en doet. Een ongewensteuitspraak of handeling van de koningkan leiden tot het aftreden van eenminister, niet van de koning zelf. Dekoning heeft geen invloed op het beleidvan de regering.

Wat doet de koning? 3

nederlandse koningen en koninginnenNaam In functie van EindeWillem I 1815–1840 AfgetredenWillem II 1840–1849 OverledenWillem III 1849–1890 OverledenEmma (regentes) 1890–1898Wilhelmina 1898–1948 AfgetredenJuliana 1948–1980 AfgetredenBeatrix 1980–2013 AfgetredenWillem-Alexander 2013–

de koning naar buiten voor de traditionele foto op de trappen van hetpaleis. Ook andere hoge functionarissenworden door de koning beëdigd, zoalsambassadeurs, commissarissen van dekoning in de provincies, leden van deRaad van State en de gouverneurs van dedrie tot het koninkrijk behorende Caraïbi-sche landen Aruba, Curaçao en SintMaarten. Na de beëdiging vindt gewoon-lijk een persoonlijke ontmoeting plaats.

De koning spreekt de troonrede uitElk jaar op Prinsjesdag, dat is de derdedinsdag van september, spreekt de koningin een verenigde vergadering van deEerste en Tweede Kamer der Staten- Generaal de troonrede uit. Deze vergade-ring vindt plaats in de Ridderzaal op hetBinnenhof te Den Haag. Naast de 225parlementariërs zitten er ook vele anderegenodigden in de zaal. De troonrede isdoor de ministers geschreven en geeft eenuiteenzetting van het beleid dat de rege-ring het komende jaar wil voeren. Opdeze dag komen koning en koningin metde Gouden Koets van Paleis Noordeindenaar de Ridderzaal. Na het uitspreken vande troonrede keren zij terug naar hetpaleis, waar zij tezamen met andere ledenvan het Koninklijk Huis de ver zamel demenigte vanaf het balkon toezwaaien.

De koning ontvangt deminister-presidentDe koning is lid van de regering endaarom gaat de minister-president elkeweek bij de koning op bezoek om hem op

4

De Nederlandse koning heeft dus geenfeitelijke macht. Wel heeft de koning alsstaatshoofd een aantal formele, staatkun-dige taken. Daarnaast heeft de koningeen ‘samenbindende, vertegenwoordi-gende en aanmoedigende’ rol. Wat bete-kent dat allemaal in de praktijk? Hoe vultde koning zijn taken in? Kortom: wat doetde koning?

werkzaamheden van de koning

De koning ondertekent wettenen verdragenElk jaar zet de koning zijn handtekeningonder ruim 2000 wetten, algemene maat-regelen van bestuur en KoninklijkeBesluiten. De koning bekrachtigt doormiddel van zijn handtekening ook inter-nationale verdragen, die de Nederlandseregering heeft afgesloten en door hetparlement zijn goedgekeurd. De docu-menten moeten door de koning zelfworden getekend, want hij heeft geenplaatsvervanger. Ook de verantwoorde-lijke minister of staatssecretaris zet eenhandtekening. Dat noemen we het contra-seign. Hiermee komt de ministeriëleverantwoordelijkheid tot uitdrukking.

De koning beëdigt bewindsliedenAls er na verkiezingen voor de TweedeKamer een nieuw kabinet is samenge-steld, worden eerst de ministers en laterde staatssecretarissen door de koningbeëdigd. Deze gebeurtenis vindt plaatsop Paleis Huis ten Bosch in Den Haag. Nabeëdiging van de ministers gaan ze met

de hoogte te stellen van het beleid vanhet kabinet. Dat gesprek vindt doorgaansop maandagmiddag plaats. De koningvoert ook regelmatig overleg met anderebewindslieden, de voorzitters van deEerste en Tweede Kamer en de vicepresi-dent van de Raad van State. Officieel isde koning zelf voorzitter van de Raad,maar hij woont de vergaderingen slechtseen enkele keer bij. Ook andere hoog-waardigheidsbekleders maken zo nu endan hun opwachting bij de koning.

De koning legt staatsbezoeken afDe koning legt enkele keren per jaar eenstaatsbezoek af aan een ander land. Wespreken alleen van een staatsbezoek alshet staatshoofd van een land een bezoekbrengt aan het staatshoofd van een anderland. Het doel van dergelijke bezoeken isom de contacten tussen beide landen aante halen en de samenwerking uit tebreiden. Daarom reist er vaak een econo-mische delegatie met de koning mee. Dekoning legt slechts één keer een staats -

Wat doet de koning? 5

bezoek af aan een bepaald land. Hijontvangt op zijn beurt de staatshoofdendie een staatsbezoek aan Nederlandbrengen.

Officiële bezoeken van en bij de koningNaast de staatsbezoeken legt de koningook officiële bezoeken af aan anderelanden en ontvangt hij vertegenwoordi-gers van andere landen. Officiëlebezoeken onderscheiden zich op tweemanieren van staatsbezoeken: er zijnminder ceremoniële plechtigheden en zehoeven niet per se door een staatshoofdte worden afgelegd. Een officieel bezoekaan de koning kan bijvoorbeeld wordenafgelegd door een minister-president ofeen vertegenwoordiger van een inter -nationale organisatie.

Werkbezoeken van de koningDe koning legt elk jaar een aantal werk-bezoeken af in provincies, gemeenten enin het Caraïbisch deel van het koninkrijk.Ook bezoekt de koning vaak een regio,een bedrijf, een instelling, een school,een project of een evenement. Tijdensdeze bezoeken wordt de koning verge-zeld door een minister, staatssecretaris,commissaris van de koning of burge-meester. De koning praat dan metmensen die betrokken zijn bij de uitvoe-ring van een bepaald beleid en hoortdan wat er allemaal bij komt kijken.

De koning ontvangt ambassadeursOp woensdagochtenden ontvangt dekoning in Paleis Noordeinde nieuwe

ambassadeurs die in Nederland zijnaangekomen. De ambassadeur biedt dekoning twee zogenoemde geloofsbrievenaan. De eerste brief roept de vorigeambassadeur terug, terwijl de tweede denieuwe ambassadeur aanwijst. Naaanvaarding van de geloofsbrieven is denieuwe ambassadeur officieel in functie.

Andere activiteiten van de koningDe koning is regelmatig in het land ombijvoorbeeld tentoonstellingen ofscholen te openen. Op Koningsdag, deverjaardag van de koning, brengt hij eenbezoek aan een plaats of regio om daarde festiviteiten op te luisteren. Ookwoont de koning met enige regelmaatherdenkingen bij, zoals de jaarlijkseNationale Herdenking op 4 mei op deDam in Amsterdam. Op eerste kerstdaghoudt de koning een kersttoespraakvoor radio en televisie. De koningverstuurt ook berichten ter gelegenheidvan belangrijke gebeurtenissen of

herdenkingen in binnen- en buitenland ofaan staatshoofden en regeringsleiders,bijvoorbeeld na hun benoeming.

ondersteuning van de koningBij de uitvoering van zijn taken krijgt dekoning ondersteuning van het Kabinetvan de Koning. Zo bereidt het Kabinetstaatsbezoeken, werkbezoeken en beëdigingen zowel inhoudelijk als organisatorisch voor. Ook vormt hetKabinet de schakel tussen de koning ende andere leden van de regering. Teondertekenen wetten bereiken de koningvia het Kabinet. Aan de koning gerichteverzoekschriften worden niet door dekoning zelf afgehandeld, maar door hetKabinet doorgestuurd naar de verant-woordelijke bewindslieden.

Daarnaast bestaat er de Dienst van hetKoninklijk Huis, die de koning, dekoningin en andere leden van het Konink-lijk Huis ondersteunen bij hun dagelijkse

werkzaamheden. De medewerkers vandeze Dienst werken in de koninklijkeverblijven, vooral in Paleis Noordeindete Den Haag.

De Rijksvoorlichtingsdienst ten slotteverzorgt de berichtgeving over hetKoninklijk Huis. Deze dienst is onderge-bracht bij het ministerie van AlgemeneZaken, het ministerie van de minister-president.

hoeveel kost de koning?De Begroting van de Koning voor 2016bedroeg € 40,6 miljoen. Een groot deelhiervan (€ 25,8) was bestemd voor dekosten van personeel en materieel vande Dienst van het Koninklijk Huis. Voorde koning zelf was een bedrag gereser-veerd van € 5,4 miljoen, waarvan € 4,5miljoen voor personele en materiëleuitgaven en € 0,9 miljoen voor hetpersoonlijke inkomen van de koning. DeBegroting van de Koning valt onder deverantwoordelijkheid van de ministervan Algemene Zaken. De kosten van hetter beschikking stellen van paleizen enhuisvesting vallen onder de begrotingvan de minister voor Wonen en Rijks-dienst en waren begroot op € 15,1miljoen. De kosten voor beveiliging vande leden van het Koninklijk Huis wordenniet bekendgemaakt.

mag de koning stemmen?Evenals elke andere Nederlander van 18jaar en ouder heeft de koning stemrecht.Toch maakt hij hier geen gebruik van,

omdat hij onpartijdig is. Dit noemen weeen ongeschreven regel van het Neder-landse staatsrecht.

uniform of niet?Toen Willem-Alexander in 2013 alskoning werd ingehuldigd, werd hijeervol ontslagen uit militaire dienst.Dat ontslag heeft alles te maken metartikel 97, lid 2 van de grondwet, waarinstaat dat de regering het oppergezagheeft over de krijgsmacht. De koningzelf is lid van de regering en kan dusniet het oppergezag hebben over eenleger waarvan hij als ondergeschiktemilitair deel uitmaakt. Toch draagt dekoning als niet-militair soms eenuniform. Hij heeft dat recht op grondvan een Koninklijk Besluit van april2013. Hij mag bij bepaalde gelegen-heden het uniform dragen van land-macht, luchtmacht en marine, maar danzonder rangonderscheidingstekens.In plaats daarvan draagt de koning eenspeciaal onderscheidingsteken, het‘Koninklijk Distinctief’.

Wat doet de koning? 7

TekstProDemos – Huis voordemocratie en rechtsstaat

VormgevingPuntspatie [bno],Amsterdam

DrukTen Brink, Meppel

FotografieHollandse Hoogte: RobinUtrecht (p. 1), Werry Crone(p. 2), Martijn Beekman(p. 5), Frank van Beek(p. 6, 7 , 8).

September 2016

ProDemos legt uit wat de spelregels zijn vande democratie en rechtsstaat en laat zien watje zelf kunt doen om invloed uit te oefenen – inde gemeente, de provincie, het land en Europa.

ProDemosHofweg 1H2511 AA Den Haag

(070) 757 02 00info@prodemos.nlwww.prodemos.nl