almeregeeftenergie.nl

ALMERE BESPAART ENERGIEALMERE GEEFT ENERGIE

Jaarlijks voortgang & bijstelling

Scholen & verenigingen €614.291

Bewoners & bedrijven €1.100.472

Innovatie

Communicatie:Prikkel door verbeelding via zendkanalen,voorlichting over aanbod, service

Zon €759.113

Warmte €756.844

Wind €489.966

0,17 PJ

0,5 PJ

0,23 PJ

0,1 PJ

0,26 PJG

ED

RA

GT

EC

HN

IEK

SOCIALE ONTWIKKELING:

NIEUW BEWUSTZIJN

Communicatie:Prikkel door bewijs uit eigen omgeving, voorlichting, service

Zich

tbar

ere

sulta

ten

Zi

chtb

are

erv

arin

gen

0,5 PJ HERNIEUWDE ENERGIE OPGEWEKT BINNEN GEMEENTEGRENS (7% VAN TOTAAL)

1,76 PJHERNIEUWDE ENERGIE OPGEWEKT BINNENGEMEENTEGRENS (20% VAN TOTAAL)

2015 2018 2022Eerste versnelling doorfocus en 8,7 miljoen

60%

90%

50%

80%

70%

20%

10%

100%(8,8 Pj)

ENERGIE WERKT ENERGIE WERKT 2Tweede versnelling doortechnologische en sociale ontwikkeling

3,9 PJHERNIEUWDE ENERGIE OPGEWEKT BINNEN GEMEENTE-GRENS (44% VAN TOTAAL)

UITGAVE

2019

kunnen zijn. In afgelopen vier jaar is 0,6 PJ gerealiseerd. De opgave is weerbarstig gebleken. Dit vraagt om een intensivering van onze activiteiten in de komende jaren.Het programma richt zich naast het realiseren van veel duurzame opwek voornamelijk op het stimuleren van duurzaam gedrag bij de verschillende doelgroepen, door hen te voeden met de juiste informatie, goede voorbeelden en waar nodig andere middelen, zoals financiën (subsidies, Energiefonds), procesondersteuning en advies. Bovendien zal de transitie naar een hernieuwbare energievoorziening een nieuwe economie met zich meebrengen. Nieuwe technieken en innovatie zullen direct en indirect werkgelegenheid genereren.

MONITOR PROGRAMMA ENERGIEWERKT! 2018

WAAROM DIT PROGRAMMADe gemeente Almere is ambitieus op het gebied van energie; het streven was om in 2022 energieneutraal te zijn. Daarom is in 2015 het programma EnergieWerkt! van start gegaan.Inmiddels is duidelijk dat dit doel niet in 2022 gerealiseerd kan worden. Het doel van de energietransitie is en blijft, dat alle energie die wordt verbruikt afkomstig is uit hernieuwbare energiebronnen, binnen of buiten de gemeentegrens. De focus ligt zowel op meer hernieuwbare energie als op het terugdringen van het energie-verbruik. De afgelopen periode hebben we de energieopgave opnieuw bekeken en beter in kaart gebracht welke stappen nodig zijn voor een volledig CO2-neutrale stad in 2050. Deze monitor biedt inzicht in de stappen die genomen zijn en geeft een doorkijkje naar de opgave die voor ons ligt.

DOEL VAN ENERGIEWERKT!De gemeente Almere is al geruime tijd bezig met de energie-transitie. In 2018 was 7% (0,5 petajoule) van de energie die wordt verbruikt in Almere hernieuwbaar opgewekt. Om de energietransitie te versnellen zijn meer focus en gerichte activi-teiten op grotere schaal nodig. Het programma EnergieWerkt! is een stimuleringsprogramma om de energietransitie verder aan te jagen.Binnen het programma is tot doel gesteld om tot 2018 een resultaat te behalen van 1,76 PJ. Dit is 20% van de totale opgave van 8,8 PJ om in 2050 een CO2-neutrale stad te

Monitor programma EnergieWerkt!Gemeente AlmereRedactie: programmaorganisatie EnergieWerkt!, almeregeeftenergie@almere.nlOntwerp en realisatie: CBW/Communicatie/team Vormgeving, gemeente AlmereDrukkerij: OBT, Den Haag

April 2019

Zon

Warmte

Wind

Scholen &verenigigen

Bewoners &bedrijven

0,17PJ

€7,6ton

€7,6ton

€4,9ton

€6,1 ton

€1,1mln

0,5PJ0,23

PJ

0,1PJ

0,26PJ

3

het programma EnergieWerkt! bestaat uit vijf werklijnen, onderverdeeld in drie technische werklijnen (zon, warmte en wind) en twee werklijnen gericht op specifieke doelgroepen (scholen/verenigingen en bewoners/bedrijven). Met de technische werklijnen zetten we in op de realisatie van inhoudelijk/technische projecten. Met de twee doelgroepwerklijnen zetten we in op gedrags-verandering bij de Almeerse bevolking. Uiteindelijk leidde het uitwerken van de werklijnen tot een programma met zichtbare projecten en ingrepen in de stad.

Het klimaatakkoord heeft op Rijksniveau gezorgd voor een versnelling in de energietransitie. In 2018 is er belangrijke Rijksregelgeving van kracht geworden. Ten eerste is de aansluit-plicht voor aardgas voor nieuwbouw per 1 juli opgeheven. Netbeheerders en vergunningverleners werken alleen bij hoge uitzondering (of voor grote bedrijven) buiten het stadswarmte-gebied mee aan een nieuwe gasaansluiting. Voor nieuwbouw in Almere wordt geen gebruik gemaakt van deze uitzonderings-mogelijkheid. Tegelijkertijd wordt de gaswinning afgebouwd en is een wetsvoorstel Klimaatwet in procedure gebracht, inclusief monitoring.

Deze Rijksingrepen lopen parallel aan de ambitie om in Almere maximaal eigen duurzame energie op te wekken. Bovendien

werkt Almere, als onderdeel van de regio Flevoland, mee aan het opstellen van een Regionale Energie Strategie (RES) in het kader van het Klimaatakkoord. In deze strategie moeten wij aangeven hoe we gaan bijdragen aan aardgasloze warmte-voorzieningen en hernieuwbare energieopwekking tot 2030, met een doorkijk naar de tweede helft van de klimaatopgave voor 2050. Wanneer deze monitor verschijnt, volgt ook een startnotitie over de manier waarop we deze RES van onderop gaan uitvoeren. Participatie is hierbij een sleutelwoord.

In 2018 is een nieuw college aangetreden met het thema duurzaamheid als speerpunt. De ambitie is om te komen tot een integrale duurzaamheidsagenda, waar het programma Energie-Werkt! onderdeel van zal gaan uitmaken.

OPBOUW EN INHOUD PROGRAMMA KLIMAATAKKOORD

48,7

ONTWIKKELINGEN IN 2018 WE STAAN OP EEN KANTELPUNT

ZONIn deze werklijn wordt langs vier speerpunten ingezet op het vergroten van hernieuwbare (elektrische) energie-opwekking uit zon. Het stimuleren van extra panelen op particuliere daken en daken van gemeentelijk vastgoed, bedrijven, scholen en verenigingen wordt in deze werklijn vormgegeven. Ook wordt gekeken hoe we naar voorbeeld van Haarlemmermeer grootschalig panelen kunnen realiseren op huurwo-ningen. Tot slot wordt onderzocht waar en hoe zonnevelden op (braakliggende) gronden kunnen ontstaan.

WARMTEDeze werklijn legt de focus op het verduur-zamen van het bestaande warmtenet en het aanleggen en voeden van eventuele nieuwe warmtevoorziening op hernieuwbare energie-bronnen. Voor het bestaande net wordt in het programma een beeld gegeven van de mogelijke opties om het net te verduurzamen en welke investeringen daarbij horen. Er wordt verkend of en hoe met partner Nuon samengewerkt gaat worden. Het bespreken van de hoogte en differentiatie in aansluitta-rieven maakt deel uit van deze verkenning. Voor nieuwe gebieden wordt ingezet op innovatieve technieken.

WINDDe derde werklijn gaat in op de hernieuwbare energiebron wind. Windenergie kan zowel binnen als buiten Almere opgewekt worden. De keuze in deze werklijn is dat Almere binnen de gemeentegrenzen initiatieven faciliteert als bewoners en/of bedrijven daarom vragen. Binnen deze werklijn zijn hiervoor strikte criteria opgesteld en worden initiatieven daarin begeleid. Voor investeringen in windenergie buiten Almere wordt verkend hoe op passende wijze aangesloten kan worden op lopende ontwikkelingen binnen de Provincie Flevoland.

SCHOLEN & VERENIGINGENDeze werklijn is niet op soort energiebron ingericht maar op een specifieke doelgroep. In deze werklijn worden Almeerse scholen en verenigingen aangezet tot het nemen van duurzame energiemaatregelen en worden deze brandpunten in de Almeerse wijken en buurten benut om de ambitie energieneutraal onder de aandacht te brengen en zichtbaar vorm te geven. Door inzicht te verschaffen in mogelijke maatregelen en daarbij financie-ringsarrangementen aan te bieden wil deze werklijn in deze doelgroep hernieuwbare energie als standaard neerzetten.

1 2 3 4

BEWONERS & BEDRIJVEN Ook deze werklijn richt zich, net als de vierde werklijn, op een specifieke doelgroep. Bewoners worden vanuit deze werklijn ondersteund om stappen te (blijven) zetten naar een energieneutraal Almere. Via diverse stimuleringsmaatregelen wordt hierop ingezet. Door inzicht en advies te verschaffen maar ook financieringsmogelijkheden te geven draagt deze werklijn binnen deze doelgroep bij aan een versnelling in de duurzame energietransitie. Voor bedrijven wordt ingezet op meer inzicht in rendabele investeringen en maatregelen die samenhangen met energiebesparing en hernieuwbare energieopwekking.

5

SYSTEEMWERELDDe Rijksoverheid heeft bij haar Energieagenda (2016) het Klimaatakkoord van Parijs als uitgangspunt genomen, waarbij de CO2-uitstoot in 2050 wordt beperkt tot bijna nul. Daarbij wordt ingezet op een volledig duurzame, hernieuwbare energie-voorziening in 2050. Hierbij zal de gebouwde omgeving ‘aardgasvrij’ zijn.

Om dit te bereiken staat ons land nog flinke veranderingen te wachten. Het aantal windmolens en zonneparken moet flink toenemen. Alle 7,5 miljoen woningen (94% van de voorraad) en 1,1 miljoen utiliteitsgebouwen met een aansluiting op aardgas moeten worden voorzien van een alternatieve warmtebron. Daarbij zetten we in op zo veel mogelijk duurzame energieopwekking en opslag. Hierbij moet ook rekening worden gehouden met een installatie- en isolatieniveau passend bij de gekozen warmtebron. Voor een volledig duurzame energievoorziening zijn grote veran-deringen nodig in de fysieke leefomgeving. De Rijksoverheid helpt gemeenten hierbij met nieuwe instrumenten. Een daarvan is de aanpassing van de Energiewet waarbij nieuwbouw aardgasvrij gebouwd moet worden per 1 juli 2018. Ook de Omgevingswet, de Regionale Energiestrategie en het Warmteplan kunnen door overheden worden ingezet om de energietransitie beleidsmatig vorm te geven en ruimtelijk in te passen.

Naast de ruimtevraag voor de opwekking van duurzame elektri-citeit (wind- en zonne-energie) is er ook ondergrondse ruimte-vraag voor de uitbreiding van het distributienetwerk (elektra, warmte, hernieuwbaar gas) en warmtebronnen (aardwarmte, warmte-koudeopslag en buffers), en opslaglocaties van warmte en conversie van elektriciteit in bijvoorbeeld waterstof. Hiervoor kan vaak dezelfde plek gebruikt worden. Het lijkt erop dat de systeemwereld klaar is voor de energie transitie.

een integraal onderdeel moeten worden van het ruimtelijk beleid. De energietransitie is bij uitstek een regietaak voor de gemeente. Het gaat om de lokale gebouwde omgeving en om de eigen bewoners, ondernemers, corporaties en netbeheerder. Door recente wijzigingen in de landelijke wetgeving en het Klimaatakkoord vindt momenteel een landelijke versnelling plaats op het gebied van de energietransitie. Dit betekent een aardverschuiving op de Energieagenda, waarbij onder andere rekening gehouden moet worden met een toename van de elektriciteitsvraag als gevolg van het aardgasvrij maken van de bebouwde omgeving. We gaan naar een energiesysteem met minimale CO2-uitstoot. Om dit te kunnen bereiken worden de energievraag, infrastructuur en energiebronnen verduur-zaamd. Dit betekent concreet dat de gaskraan dichtgaat voor woningen, kantoren en de meeste bedrijven. Als alternatief gaan we collectieve warmtenetten gebruiken of individueel verwarmen. Dit vraagt om de aanleg van warmtenetten of om verzwaarde elektriciteitsnetten. Motorvoertuigen rijden niet langer op fossiele brandstoffen, maar elektrisch, op waterstof of biobrandstof. De elektriciteit die we nodig hebben wekken we duurzaam op.

Op dit moment staan we op een kantelpunt, waar de systeem-wereld en de leefwereld samen moeten komen. De gemeente heeft hierin een belangrijke regierol.

LEEFWERELD Ook bewoners en bedrijven krijgen te maken met de energietransitie. Er komt veel op hen af. Nog niet iedereen heeft een duidelijk beeld wat er gaat veranderen als de gaskraan dicht gaat. Wat betekent dit voor hen, wanneer gaat dat gebeuren, wat wordt het alternatief en wie dat gaat betalen? De gemeente zit op het scharnierpunt van beide werelden, heeft zicht op de lokale netwerken en initiatieven en faciliteert deze daar waar mogelijk. Wijk voor wijk, met een persoonlijke aanpak.

Met het programma EnergieWerkt! zijn de innovators en early adopters bereikt. Met onder meer duurzaamheidsleningen zijn ruim 200 huishoudens aan de slag gegaan met verduurzaming van hun woning. Het vervolg richt zich op de grote groep die gaat starten in de aardgasvrije wijkaanpak. Daarvoor is een uitwerking van het warmteplan nodig en de aanpak van de eerste proefwijken in Haven en Buiten.

De ruimtelijke opgave van deze transitie is groot, en zal daarom

i

2

Bovenstroom‘het hoofd’ • Strategische keuzes

• Overzicht• Infrastructuur• Groot schaalniveau

• Groot lokaal netwerk• Lokaal initiatief• Veel creatieve ideeën• Persoonlijke aanpak

• Aan elkaar wennen• elkaars taal leren

spreken• Initiatief stimuleren• Leren, proberen

met lef• Onverwacht allianties

smeden

Maatschappelijkeorganisaties

De samenleving doet mee. Meer dan 200 bedrijven en organisaties praten mee, aan tafel of op een andere manier.

Bedrijfsleven

Overheden

Reductie-opgave is

minder CO2-uitstoot

Mt

Mt

Mt

Mt

Mt

Mt

• Georga-niseerd proberen

• Gedeelde opschalings-methode

• Lerende netwerken

Ondertroom‘het hart’

HET MIXEN VAN TWEE WERELDEN

Meer dan 100 partijen verlagen de CO2-uitstoot van Nederland met 49% ten opzichte van 1990 via het KLIMAATAKKOORD

KLIMAATBERAAD

INDUSTRIE

LANDBOUW ENLANDGEBRUIK

ELEKTRICITEITGEBOUWDEOMGEVING

MOBILITEIT

SAMENLEVING

14,3

3,5

20,2

7,3

3,4

minder CO2-uitstoot

minder CO2-uitstoot

minder CO2-uitstoot

minder CO2-uitstoot

minder CO2-uitstoot

RESULTATEN EnergieWerkt!

Zon

Warmte

Wind

Doelgroepen

Scholen en verenigingen

Bewoners en bedrijven

Innovatie

Conclusies en aanbevelingen

Vervolg Programma

4 16

6 20

10 22

12 24

14

4 5

ZO

N

ZON

ZONNEVELD ALMERE BUITEN A6 (TREKWEGZONE)Samen met het Rijksvastgoedbedrijf onderzoekt de gemeente Almere of er in het gebied van 93 hectare tussen de Trekweg en de A6 een zonneveld kan komen. We hebben verschillende onderzoeken uitgevoerd en vele gesprekken gevoerd om het gewenste ambitieniveau voor een zonneveld op deze plek en de voor- en nadelen in beeld te krijgen. De gemeenteraad bepaalt uiteindelijk of een zonneveld hier gewenst is. En zo ja: hoe groot het wordt en hoe het hele onderzoeksgebied er in grote lijnen uit komt te zien. Het zonneveld zal minimaal 20 en maximaal 60 hectare zijn, en daarmee minimaal 30 TJ aan energie opleveren. Afhankelijk van de landschappelijke inpassing kan de energiebijdrage oplopen tot 100 TJ. De opbrengst per hectare is lager dan bij Zuyderzon omdat we uit landschappelijk oogpunt rekening houden met minder panelen per hectare en een andere oriëntatie.

Water en groenAlmere koestert het vele groen, het water en de actieve betrokkenheid van bewoners bij het gebruik en onderhoud. In de nota Kleur aan Groen staan de spelregels voor het behouden en benutten van ons water en groen. Ook productief gezien, bijvoorbeeld door duurzame energie te leveren aan de stad. Een project als het zonneveld moet in de geest van Kleur aan Groen bijdragen aan het vergroten van de groen- en gebruikswaarde van het gebied. Denk bijvoorbeeld aan wandelen, gezond voedsel, en biodiversiteit.

De bewonersVanwege de nabijheid van de woningen in de Eilanden- en Stripheldenbuurt en het draagvlak voor de energietransitie is in 2017 een zorgvuldig participatieproces gestart. De eerste

stap daarin waren rondetafelgesprekken met een aantal betrokken buurtbewoners. Vervolgens is begin 2018 een drukbezochte openbare bijeenkomst georganiseerd waar bewoners vragen konden stellen, zorgen en wensen

ZONNEPARK ZUYDERZON OP DE VAARTAlmere krijgt een zonneveld op bedrijventerrein De Vaart: ‘Zuyderzon Almere’. Het wordt een stuk groter dan Zoneiland in Noorderplassen en krijgt een optimale opstelling (oost-west) voor de energieopbrengst, waarbij de zonnepanelen daksgewijs opgesteld staan. Het zonneveld gaat naar verwachting ongeveer 110 TJ opleveren (30.000.000 kWh) en gaat ongeveer 9.000 huishoudens van duurzame energie voorzien.

Anders dan Zoneiland in Noorderplassen - dat warm water levert - gaat dit nieuwe zonneveld groene stroom opwekken. HVC en Sunwatt ontwikkelen het veld, dat ongeveer 25 hectare groot wordt (bijna 50 voetbalvelden). Almeerders kunnen er

GEREALISEERDPROGRAMMADOELEN TOT 2018

IN UITVOERING IN VOORBEREIDING Gerealiseerd in Tj

In uitvoering in Tj

In voorbereiding in Tj

op verschillende manieren van profiteren: zij kunnen duurzame stroom afnemen en investeren in het zonneveld via aandelen. Dit wordt georganiseerd door de Flevolandse energiecoöpe-ratie De Groene Reus.

Daarnaast levert de bouw en het onderhoud van het zonneveld ook werkgelegenheid op. We maken zoveel mogelijk gebruik van Almeerse bedrijven. Bovendien is een deel van die nieuwe arbeidsplaatsen voor mensen met een afstand tot de arbeids-markt.

Inmiddels zijn de omgevingsvergunning voor Zuyderzon Almere en de SDE-subsidie (Stimulering Duurzame Energie) van het Rijk verleend. In het voorjaar van 2019 gaat de bouw van start en eind 2019 gaat het park de eerste zonnestroom leveren.

hebben achtergelaten en tekeningen met invullingen voor het gebied hebben gemaakt. Daarna is twee keer verder gewerkt met de bewonersadviesgroep. Van deze bijeenkomsten zijn openbare verslagen gemaakt. We zijn van plan om nog één keer met alle geïnteresseerden in gesprek te gaan, voordat de politiek zich erover buigt. In gesprek gaan met omwonenden, voordat de formele procedure is gestart en de plannen af zijn, past bij de participatieambities van het Rijksvastgoedbedrijf, de gemeente en de nieuwe Omgevingswet.

Almere Buiten A6Zuyderzon, gereed in 201930-100 TJ110 TJ170 TJ

60

110

Het zonneveld gaatnaar verwachting ongeveer

opleveren en gaat ongeveer

van duurzame energie voorzien.

9.000HUISHOUDENS

110 TJ

Vanwege de nabijheidvan de woningenin de Eilanden- en

Stripheldenbuurt en hetdraagvlak voor de

is in 2017 een zorgvuldig

gestart.

ENERGIETRANSITIE

PARTICIPATIE-PROCES

ZO

N

Bewonersbijeenkomst.

Impressie zonnepark Zuyderzon.

6 7

WA

RM

TE

WA

RM

TE

WARMTE

Almere timmert al een tijd aan de weg om de aardwarmte in Almere voor elkaar te krijgen. In 2016 hielp het TNO-onderzoek ons om de basis te leggen. Daarna moest extra onderzoek gedaan worden. Voor Almere is aardwarmte (geothermie) een mooie manier om het bestaande warmtenet te verduurzamen. Provincies Noord-Holland en Flevoland hebben toen besloten dit te ondersteunen met meerdere miljoenen euro’s, want dit soort onderzoeken zijn erg kostbaar. Aangezien een bron voor meer dan 50 jaar warmte kan leveren voor een groot deel van de stad, is zo’n investering wel zinvol. Zowel de Nuoncentrale in Diemen als die in Almere kunnen de plek zijn waarmee de warmte verspreid kan worden. Nuon werkt hier actief aan mee. Inmiddels heeft ook het ministerie besloten dat aardwarmte een goede vervanger is voor aardgas. Daarom is er opeens een versnelling ontstaan vanuit Den Haag. In mei 2018 is een rapport opgeleverd waarin voorgesteld wordt hoe de aardwarmte uitein-delijk op honderden plaatsen gebruikt kan worden. Het ministerie regelt de financiering. Het goede nieuws is dat de eerste onderzoeken die het minis-terie gaat betalen en uitvoeren het grondgebied van Almere omvatten. Daarmee is het plan iets later in gang gezet, maar krijgen we wel de deskundigheid en de financiën via het ministerie.

De verwachting is dat met één aardwarmtebron de basislast van het huidige stadswarmtenet gevuld kan worden. De basislast is de hoeveelheid warmte die het hele jaar door nodig is. In de winter is meer warmte voor ruimteverwarming nodig, in de zomer is er warmte nodig voor douchewater en heet water uit de kraan. Nuon heeft dit inzichtelijk gemaakt (zie afbeelding pagina 8) met een overgangsperiode op weg naar volledige verduurzaming van de warmtebron.

WARMTEVISIEDe werklijn Warmte was in het programmaplan nog niet uitgewerkt in concrete maatregelen. Daarom is eerst gewerkt aan een Warmtevisie, waarin per gebied gezocht is naar een duurzaam alternatief voor aardgas. Bij Warmte gaat het om ruimteverwarming, heet kraanwater en douchewater. Op dit moment gebeurt dat via stadsverwarming of via gasketels. Voor elke wijk geldt een andere slimme oplossing. Soms slimmer omdat het minder duur is, maar ook vaak slimmer omdat de ene oplossing voor bewoners makkelijker te regelen is dan de andere. Minder rommel in huis en minder onderhoud. In de Warmtevisie is dat per wijk uitgezocht en doorgerekend. Het gaat voor Almere om 30.000 woningen die van het gas af moeten, waaronder 27.000 woningen van voor 1990 waar met isolatie nog flinke effecten gehaald kunnen worden. Soms moet een woning wel

van het gas, maar hoeft er niet geïsoleerd te worden. Dat geldt voor nieuwere woningen in Haven (bijv. De Velden). Soms kan een woning wel beter geïsoleerd worden, maar heeft die woning stadswarmte. Dat geldt voor oudere woningen in

Stad (bijv. Waterwijk). Dankzij de Warmtevisie weten we wat per wijk(deel) de meest optimale keuze is.

De vervolgopgave is om per wijk een concreet uitwerkingsplan te maken, waarmee die wijk van het gas af kan. Daarbij houden we rekening met de kosten, maar ook de impact die het heeft voor de bewoner. Eind 2018 is gestart met het

uitwerken van de Warmtevisie in warmtetransi-tieplannen per wijk. Dit gebeurt in nauwe samen-

werking met o.a. woningcorporaties, de netbe-heerder en de bewoners.

Parallel hieraan wordt gewerkt aan het verduurzamen van het warmtenet. Hiervoor zijn verschillende technieken mogelijk.

30 GRADEN

180 GRADEN

Met elkekilometer die we de

aarde ingaan, stijgt detemperatuur met

Op een diepte van5 km is de temperatuur

GEREALISEERD IN UITVOERING IN VOORBEREIDING

AARDWARMTE (GEOTHERMIE)

Gerealiseerd in Tj

In uitvoering in Tj

In voorbereiding in Tj500 TJ

Collectief systeem

Lage temperatuur(LT) warmtenet

Retournet HT warmtenet, collectieve warmtepomp met:• Datacenters• Riothermie of RWZI• WKO met oppervlaktewater• Ondiepe geothermiet

Isol

atie

opga

ve

All electric 35 ªC

70 ªC

90 ªC

Individueel systeem

WKO met oppervlaktewater en warmtepomp

WKO-net WarmtepompBodemlus of buitenlucht

‘stroomversnelling’

Hybride warmtepomp in de woning met biogas of

power to gas

Hernieuwbaar gas BiomassaBiomassaketel,

hout(pellet)kachel

Hoge temperatuur(HT) warmtenet

Industriële restwarmte, biomassa, diepe geothermie

Het gaat voorAlmere om

waaronder 27.000 woningen van voor

1990

30.000WONINGEN DIEVAN HET GASAF MOETEN

PROGRAMMADOELEN TOT 2018

500 TJ

8 9

WA

RM

TE

WARMTENET IN TRANSITIEHet warmtenet van Almere is aangesloten op de Diemer centrale. Door de afvang van rookgassen, kan de restwarmte van de gasgestookte elektriciteitscentrale gebruikt worden voor ons warmtenet. Hiermee heeft Almere een relatief duurzaam warmtenet. Op dit moment wordt gewerkt aan alternatieven voor het Gronings aardgas. Op termijn is dat aardwarmte, maar in de overgangsfase zijn andere bronnen nodig.

Een van deze alternatieve bronnen is biomassa. In de overgangsfase naar meer duurzame bronnen kan tijdelijk en onder voorwaarden gebruik gemaakt worden van biomassa voor het produceren van energie.

Deze biomassa kan dan de constante energievraag (basislast) invullen en wordt later vervangen worden door aardwarmte (zie afbeelding). Het hout dat hiervoor gebruikt gaat worden, komt uit duurzaam beheerde bossen. Alleen het restmateriaal wordt gebruikt voor energie, al het goede hout wordt gebruikt voor duurzame producten. Er wordt niet meer gekapt dan bij kan groeien, zodat het ook qua CO2 in evenwicht blijft. Dit doen we tot gebruikgemaakt kan worden van aardwarmte, waterstof of andere bronnen. Hiermee kan het warmtenet van Almere van de energie worden voorzien zonder aardgas te gebruiken. Aardgas, en op termijn ook biomassa, is dan alleen nog nodig voor de piekperiodes.

WARMTEBRONNEN DIEMEN-NET DATACENTERSVorig jaar is voor het eerst gekeken naar de mogelijkheid om de restwarmte van datacenters te gebruiken. Datacenters gebruiken veel stroom en er komen steeds meer datacenters in Nederland bij door de stijgende vraag naar opslag. Dat varieert van administratie, foto’s en Netflix tot röntgenfoto’s van ziekenhuizen. De opslag van onze gegevens is een sterk groeiende industrie. Datacenters vinden Almere een goede vestigingslocatie, dus het is heel waarschijnlijk dat er meerdere naar Almere gaan komen.

De datacenters werken zelf hard aan duurzame methoden om minder stroom te gebruiken. Tegelijkertijd blijft koeling nodig, want computers worden warm tijdens het gebruik. Uit deze koeling komt warmte van ongeveer 30 °C. Er is bekeken of deze temperatuur van 30 °C gebruikt kan worden voor een warmtenet met een lage temperatuur. Een van de ideeën was om het nieuwe Nobelhorst daarmee te gaan verwarmen. Een gemiddeld datacenter kan genoeg energie leveren voor de warmte voor 4.000 woningen. Nieuwe woningen hebben namelijk niet zoveel ruimteverwarming nodig omdat ze al sterk geïsoleerd zijn. Er is nog wel heter water nodig voor het kraan-water en douchewater. Het plan was om dit via een warmtepomp in de woning te regelen. Inmiddels blijkt uit nader onderzoek dat het goedkoper is om de watertemperatuur meteen met een grote warmtepomp bij het datacenter omhoog te brengen en daarna pas te verspreiden.

De bewoners krijgen water met een hogere temperatuur (meer dan 65 °C). Dat is voor de meeste huizen voldoende voor warmte en douchewater. Bewoners hoeven dan geen warmtepomp meer in huis te zetten. Er wordt nu uitgezocht of dit met een bestaand datacenter meteen te koppelen is aan het bestaande stadswarmtenet. Als dat lukt, dan is het een verduur-zaming van het warmtenet, zonder dat bewoners het zelfs maar merken. Daarna kan verder gekeken worden naar de mogelijk-heden voor een nieuwe wijk. Belangrijk aandachtspunt is wel dat deze uitbreiding van datacenters een extra opgave gaat geven voor de elektriciteit voor Almere.

WARMTE

GEREALISEERDPROGRAMMADOELEN TOT 2018

IN UITVOERING IN VOORBEREIDING Gerealiseerd in Tj

In uitvoering in Tj

In voorbereiding in Tj500 TJ

H2Biomassa

Datacenters/aquathermieGeo

Afval AEBGas-warmte-kracht-centrale

Gasketel

Bron: Nuon

600

500

400

300

200

100

0 MW

Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec

600

500

400

300

200

100

0 MW

Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec

600

500

400

300

200

100

0 MW

Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec

600

500

400

300

200

100

0 MW

Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec

2030

600

500

400

300

200

100

0 MW

Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec

600

500

400

300

200

100

0 MW

Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec

600

500

400

300

200

100

0 MW

Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec

600

500

400

300

200

100

0 MW

Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec

2040

600

500

400

300

200

100

0 MW

Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec

600

500

400

300

200

100

0 MW

Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec

600

500

400

300

200

100

0 MW

Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec

600

500

400

300

200

100

0 MW

Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec

2018600

500

400

300

200

100

0 MW

Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec

600

500

400

300

200

100

0 MW

Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec

600

500

400

300

200

100

0 MW

Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec

600

500

400

300

200

100

0 MW

Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec

2025

WA

RM

TE

LOCATIES VOOR DATACENTERSOm deze warmte goed te gebruiken in Almere moet degene die de energie levert (het datacenter) en de gebruiker (de bewoner) dicht genoeg bij elkaar zitten. Ook helpt het om een warmtenet te hebben, want op die manier kan de warmte van A naar B stromen. Een datacenter moet ook aangesloten zijn op een stevige stroomkabel en een stevige glasvezelkabel. Het vraagt dus wel wat om de goede plekken bij elkaar te brengen. Almere is nu samen met de datacenters aan het onderzoeken op welke plekken we dit in de toekomst kunnen combineren.

MEER DAN 65 °C

De bewonerskrijgen water met eenhogere temperatuur

Dat is voor de meestehuizen voldoendevoor warmte endouchewater.

500 TJ

10 11

WIN

D

WIND

De definitieve omgevingsvergunning voor opschaling van het windpark Jaap Rodenburg in Almere Pampus is in september 2018 verleend en is in februari 2019 onherroepelijk geworden. Ook de vergunningen die nodig zijn in het kader van de Waterwet en de Wet natuurbescherming zijn in februari verleend. Initiatiefnemers Almeerse Wind en Nuon hebben hiermee de belangrijkste vergunningen binnen om het windpark te kunnen realiseren.

Er is een uitgebreid participatietraject aan deze vergunning-verlening voorafgegaan. De gemeente Almere heeft samen met de initiatiefnemers de bewoners uit de omliggende wijken mee laten denken over de meest optimale opstellingsvariant. Daarvoor hebben we:• ruim 20 keukentafelgesprekken gevoerd, • meerdere bewoners- en klankbordgroepbijeenkomsten

georganiseerd, • een windsafari georganiseerd,

WINDPARK ZEEWOLDEWindpark Zeewolde wordt in Flevoland op grondgebied van de gemeenten Almere en Zeewolde gerealiseerd. De huidige 220 windmolens in het gebied maken plaats voor 91 grotere, modernere turbines in lijnopstellingen. Het resultaat is een rustiger en meer geordend beeld in het landschap en veel meer duurzame energieopwekking: het windpark gaat met 2,5 keer minder windmolens 2,5 méér energie opwekken. Er wordt straks voor 280.000 huishoudens groene stroom geproduceerd. Windpark Zeewolde wordt daarmee het grootste windmolenpark op land.

Zeven windmolens van dit windpark komen op het grondgebied van gemeente Almere, in de bocht van de A27. Bewoners

WINDPARK JAAP RODENBURG

• ruim 20.000 omwonenden in staat gesteld om online hun voorkeur uit te spreken over vijf mogelijke opstellings-varianten (mede op basis van de input uit de bijeenkomsten). De opstellingsvariant waar de omgevingsvergunning voor is verleend was favoriet.

Nu de vergunningen binnen zijn, verwachten de initiatiefnemers het windpark in 2021 in bedrijf te kunnen nemen. Nuon gaat acht windmolens exploiteren en Almeerse Wind twee. Hiervoor is SDE-subsidie aangevraagd bij het Rijk. Bewoners kunnen door lid te worden van Almeerse Wind beslissen wat er met de winst van die twee windmolens wordt gedaan. Het nieuwe windmolenpark gaat met hetzelfde aantal windmolens bijna 3,5 keer zoveel stroom opwekken als het bestaande windpark, wat goed is voor groene stroom voor 30.000 huishoudens. Daarmee draagt het nieuwe windpark straks met 18% bij aan de doelstelling van het programma EnergieWerkt!.

GEREALISEERDPROGRAMMADOELEN TOT 2018

IN UITVOERING IN VOORBEREIDING

uit Almere kunnen financieel participeren in de ontwikkeling van het windpark via de lokale energiecoöperatie De Nieuwe Molenaars.

In januari 2018 is de SDE-subsidie voor het windpark toegekend, een belangrijke mijlpaal in de realisatie van het

windpark. Het Rijksinpassingsplan (bestemmingsplan van het rijk) en de vergunningen die nodig zijn voor het

windpark zijn onherroepelijk, maar de beroepsfase loopt nog. Realisatie van het windpark is nu zo goed als zeker. Het windpark wordt volgens planning in de zomer van 2021 in bedrijf genomen. Initiatiefnemers in Oosterwold hoeven met een vóór november 2016 getekende overeenkomst hun plannen niet te wijzigen door

de komst van de windmolens.

230 TJ (64 miljoen Kwh)

Windpark Zeewolde

Windpark Jaap Rodenburg

110 TJ210 TJ

320W

IND

2,5 KEER MINDER

2,5 MÉÉR ENERGIE

Het windparkgaat met

windmolens

opwekken

Windsafari

Gerealiseerd in Tj

In uitvoering in Tj

In voorbereiding in Tj

AB

CD

EF

G

12 13

DOELGROEPEN

Naast een aantal technische werklijnen kent het programma ook een doelgroepen-benadering. De werklijnen Scholen & Verenigingen en Bewoners & Bedrijven zetten maatregelen in om doelgroepen te stimuleren en te ondersteunen in verduurzaming van hun energiebehoefte. Zowel met ‘zachte’ maatregelen zoals bewustwording en voorlichting als met subsidies en andere financieringsmogelijkheden. Iedere doelgroep vraagt om een eigen vorm van ondersteuning. Hier zoomen we in op de financiering van de energiemaatregelen en daarna beschrijven we per doelgroep een aantal concrete projecten.

FINANCIERINGSMOGELIJKHEDENDe afgelopen jaren zijn verschillende budgetten beschikbaar gesteld voor de financiering van energiemaatregelen. Dit kan gaan om energiebesparing of om duurzame opwekking van energie. Hieronder worden de verschillende trajecten kort toegelicht.

In 2016 was een subsidieregeling van kracht. Hiermee zijn 2.450 zonnepanelen op daken geïnstalleerd. Nadat deze subsidie was opgebruikt, zijn vanuit het Energiefonds twee nieuwe regelingen gefinancierd. Voor particulieren betrof dat de Duurzaamheidslening en voor bedrijven en organisaties de Stimuleringsregeling. Daarnaast is budget beschikbaar gesteld voor het initiatievenbudget en zijn er energiescans voor bedrijven gefinancierd. De Duurzaamheidslening is inmiddels uitgeput. Er gaan echter een aantal jaren overheen voordat de pot zich weer voldoende heeft gevuld. De Stimulerings-regeling voor bedrijven was een minder groot succes. Het rentepercentage dat nodig is om het revolverend karakter te waarborgen, is niet concurrerend met de markt. De energiescan voor bedrijven daarentegen was wel een groot succes.

Antea Group heeft samen met Svizera het initiatieven-budget benut om in kaart te brengen op welke wijze de bedrijven op het bedrijventerrein Gooisekant waar zij zijn gevestigd kunnen en vooral willen verduurzamen. De voornaamste uitdaging om collectieve verduurzamingsmaat-regelen te nemen in Gooisekant bleek het overbruggen van de zogenaamde ‘split incentive’. De bedrijven die zijn gevestigd op Gooisekant zijn vaak niet eigenaar van het vastgoed, het zijn huurders. Antea Group en Ger Bakker – voorzitter van de ondernemersvereniging – zijn na afronding van het onderzoek een Joint Venture aangegaan om ‘Energiemaatschappij Gooisekant’ op te richten - een ESCO om in Gooisekant collectieve verduurzamingsmaatregelen te onderzoeken, initiëren, realiseren en exploiteren. De gekozen route is om daken van de pandeigenaren te huren om hier zonnepanelen op aan te leggen. De Energiemaat-schappij exploiteert deze zonnepanelen en levert stroom aan de huurders. Het vooronderzoek heeft aangetoond dat de business case levensvatbaar is vanaf 6.000m2 zonnepaneel en inmiddels zijn er voldoende partijen aangehaakt om dit dakoppervlak te halen. In 2019 worden de noodzakelijke voorbereidingen getroffen om de ESCO op te richten, waaronder het aanvragen van SDE+ subsidie.

GEREALISEERDPROGRAMMADOELEN TOT 2018

IN UITVOERING IN VOORBEREIDING

De afgelopen drie jaar zijn bij 52 scholen, 21 verenigingen en 225 bedrijven energiescans uitgevoerd door de Climate Neutral Group. Op basis van deze energiescans hebben de verschillende partijen investeringen gedaan in energiebespa-rende maatregelen.

In 2018 heeft de gemeenteraad besloten om voor bewoners een gebouwgebonden financiering mogelijk te maken via het Woningabonnement (WOAB). In 2019 kunnen 175 huishoudens hier gebruik van gaan maken.

Tot slot is ook in 2018 het initiatievenbudget ingezet. Deze regeling is eind 2015 vastgesteld met een plafond van 300.000 euro. Met deze subsidieregeling zijn inmiddels bijna 40 bewonersgroepen en bedrijfscollectieven geholpen om hun duurzaamheidsplannen te verwezenlijken. Er zijn veel verschil-lende soorten aanvragen ingediend en toegekend. Van een aantal VvE’s die hun flatgebouw willen verduurzamen tot hele wijkcollectieven voor het voordeliger inkopen van duurzame maatregelen en bedrijven die collectief willen verduurzamen.

Financieringenergiemaatregelen

Subsidieregeling (2016)

Duurzaamheids-lening (2017)

Stimuleringslening (2017)

Duurzaamheids-lening (2018)

Gemiddelde capaciteit installatie 3.286 Wattpiek 3.929 Wattpiek 19.600 Wattpiek 2.256 Wattpiek

Gemiddelde prijs per Wattpiek € 1,62 € 1,40 € 0,88 € 2,06

Totaal aantal panelen 2.448 4.435 74 1.165

Totaal gehonoreerde aanvragen 204 501 <5 87

Totaal te verwachten opwekking: 603 MWh/jr 810 MWh/jr 44 MWh/jr 720 MWh/jr

Totaal uitgegeven subsidie/lening € 100.000,- € 2.138.000 € 50.000,- € 1.362.000

DO

EL

GR

OE

PE

ND

OE

LG

RO

EP

EN

VOORBEELDEN INITIATIEVENBUDGET

Zes Almeerse ondernemers hebben de krachten gebundeld om collectieve inkoop van zonnepanelen mogelijk te maken. Met behulp van het initiatievenbudget brengen ze in kaart wat de mogelijkheden zijn.

Diverse bewoners hebben het initiatievenbudget benut om met hun buren in kaart te brengen hoe zij hun woningen kunnen verduurzamen.

Het 100Huizenplan van bewonersplatform Filmwijk heeft met behulp van het initiatievenbudget energiescans uit laten voeren in de wijk bij verschillende woningtypen. Zo wordt in kaart gebracht welke energiemaatregelenpak-ketten bij welk woningtype gebruikt kan worden om de woning energieneutraal te maken. Inmiddels zijn bij circa 60 woningtypen (van de 100) in Filmwijk de energiescans uitgevoerd en zes deelnemers hebben aangegeven dat ze de maatregelen willen laten uitvoeren. Bovendien worden de resultaten van de scans gedeeld met buurtgenoten die in eenzelfde soort huis wonen.

Gerealiseerd in Tj

In uitvoering in Tj

In voorbereiding in TjIs pas na een jaar zichtbaar in de cijfers

85

275Zon op dak Energiescans Energiefonds67 TJ 5,5 TJ 13 TJ 360 TJ

SCHOLEN &VERENIGINGEN

BEWONERS &BEDRIJVEN

14 15

SC

HO

LE

N &

VE

RE

NIG

ING

EN

VOORBEELD VERDUURZAAMDE SCHOLENHet schoolbestuur Prisma heeft vorig jaar geïnvesteerd in zonnepanelen bij twee scholen en zal ook in 2019 een aantal scholen voorzien van zonnepanelen. De zonnepanelen van de Optimist wekken 90% van de verbruikte stroom op, een prachtig resultaat. Dit jaar zal bij één van de scholen de ketel vervangen worden door een warmtepomp.

Schoolbestuur ASG liet in 2017 bij twee basisscholen en in 2018 bij vier basisscholen de verouderde TL-armaturen vervangen door energiezuinige LED-armaturen. Volgens de planning zullen in 2019 nog eens bij vier basisscholen de verlichtingsarmaturen worden vervangen.Schoolbestuur Eduvier investeerde in zonnepanelen op het schoolgebouw van het Nautilus college.

ZONNEPANELEN BIJ VERENIGINGENDe Almeerse sportwereld is ook actief met zonnepanelen. De Almeerse hockeyclub heeft rijkssubsidie gekregen voor zonnepanelen die jaarlijks 67 MWh stroom kunnen gaan opwekken. Op het dak van de rugbyclub worden 73 zonne-panelen neergelegd die samen ongeveer 20 MWh stroom per jaar leveren. Tennisvereniging ATV heeft een vergelijkbare hoeveelheid zonnepanelen en LED-verlichting aangeschaft met hulp van de Stimuleringslening van de gemeente. Sportcentrum de Pellikaan heeft voor 521 MWh zonnestroom beschikt gekregen en Bowling Almere voor 177 MWh per jaar.

ECOLOGISCHE SCHOOL In de wijk Nobelhorst verrijst in 2019/2020 een duurzame school die volgens de ecologische principes ontworpen en gebouwd wordt. Duurzame energieopwekking, hergebruik van regenwater en het toepassen van een helofytenfilter zijn een aantal voorbeelden. Daarnaast zijn de vloeren van hout en het groen groeit tegen de gevels, zowel binnen als buiten. De kinderen krijgen ook les in een buitenlokaal waar ze leren hoe ze respectvol om moeten gaan met de natuur. Naast het buiten-lokaal komen er moestuinen en lopen er dieren rond. De school voldoet aan de eisen van frisse scholen B; met name op het gebied van gezondheid, daglicht en toepassen van natuurlijke ventilatie scoort het ontwerp hoog. De school voldoet al aan de eisen voor een Bijna Energieneutraal Gebouw (BENG) die vanaf 1 januari 2020 voor nieuwbouw gaan gelden. Goed voorbereid op de toekomst dus.

SCHOLEN & VERENIGINGENS

CH

OL

EN

& V

ER

EN

IGIN

GE

N

DUURZAME

REGENWATER

HELOFYTEN-FILTER

zijn een aantalvoorbeelden

energieopwekking,hergebruik van

en het toepassen van een

Zonnepanelen op De Optimist

Zonnepanelen op Theater Vis a Vis

Impressie ecologische school

16 17

BE

WO

NE

RS

& B

ED

RIJ

VE

N

BEWONERS & BEDRIJVEN

BEWONERSZON OP DAKEN IN ALMERE Met de Zonnekaart is berekend dat in Almere maximaal 112 hectare zonnepanelen op daken mogelijk zijn (naast een qua grootte vergelijkbaar aantal hectare zonnevelden). Deze zonnepanelen op daken zouden 347.000 MWh (1250 TJ) elektriciteit kunnen opwekken, waarvan 19% op bedrijfsdaken. Vanwege persoonlijke en financiële redenen maken particu-lieren en ondernemers zelden die keuze. Toch lagen in Almere in 2017 het hoogst aantal zonnepanelen op daken van huizen van alle gemeenten in Nederland. Op 1 januari 2018 lagen op zo’n 7.500 gebouwen circa 60.000 zonnepanelen. Dat komt overeen met 9,6 hectare. Ook hebben de woningcor-poraties samen zo’n 10.500 geschikte daken waarvan er tot dusver ongeveer 2.000 belegd zijn met zonnepanelen (20%). Een kwart van deze zonnepanelen is tot stand gekomen via de gemeentelijke Duurzaamheidslening. Op bedrijfsdaken lag begin 2018 2,3 hectare (20.000 stuks) zonnepanelen.

Almere heeft ruim 200.000 inwoners, die in 77.500 huizen wonen. 66% is eigen woningbezit en 34% bestaat uit huurwo-ningen. Het energetisch verduurzamen van de bestaande voorraad particuliere woningen is een hele uitdaging. Om bewoners hiertoe te stimuleren, zijn vanuit het programma verschillende maatregelen getroffen. Er is niet alleen gekeken naar financiële maatregelen zoals subsidies en duurzaamheids-leningen, maar er is vooral ingezet op een ‘zachte’ aanpak met bewustwordingscampagnes en ontzorgingstrajecten.

Het Energiefonds is sinds januari 2017 van kracht. Voor parti-culieren was er een Duurzaamheidslening waar veel Almeerders gebruik van hebben gemaakt, waardoor het totaal beschikbare bedrag van 3,5 miljoen euro binnen een jaar op was. De meeste bewoners gebruikten de lening om zonnepanelen aan te schaffen. De subsidieregeling voor zonnepanelen (2016) en daarna de Duurzaamheidslening hebben zo in relatief korte tijd geleid tot circa 700 goedgekeurde aanvragen, met een investering van bijna 3 miljoen euro aan zonnepanelen op de Almeerse daken. In 2015 waren er 3.614 zonnepaneleninstal-laties. Dankzij de subsidie en met name de Duurzaamheids-lening is dit aantal met 15% toegenomen. Eén van de bewoners heeft een lening van 25.000 euro gebruikt om zijn woning helemaal energieneutraal (NOM) te maken en af te sluiten van het warmtenet.

Om bewoners optimaal te ontzorgen is in 2018 nog een nieuwe financieringsmodel geïntroduceerd: het Woningabon-nement. Dit is een financieringsvorm waarmee particuliere woningeigenaren zonder eigen financiering energiemaatregelen kunnen nemen. Daarmee sluiten de deelnemende bewoners een lening af om de maatregelen te kunnen nemen en betalen ze voor de looptijd van de lening hun energierekening aan het Woningabonnement. Die lost daarmee de lening én de resterende energierekening voor de deelnemers af. Bovendien wordt hiervoor een prestatiegarantie gegeven. In 2019 start het Woningabonnement met de eerste 175 woningen in Almere. De gemeente Almere heeft een revolverende lening aan het Woningabonnement ter beschikking gesteld om in Almere te kunnen starten.

Almere heeft een groeiend aantal energieneutrale (NOM: een aangenaam en gezond binnenklimaat, zeer laag energiegebruik en aardgasvrij) woningen. In 2017 heeft de gemeente met een dozijn gratis energiescans bewoners gestimuleerd om maatre-gelen te nemen. Het resultaat is dat inmiddels twee bestaande en twee nieuwbouwwoningen energieneutraal zijn. Deze en enkeleandere woningen kunnen op aanvraag (via de Energieambas-sadeurs) of tijdens de Nationale Duurzaamheidsroute door Almeerders als voorbeeldwoning bezocht worden.

Binnen het programma EnergieWerkt! zijn diverse maatregelen en initiatieven gestart om het bewustzijn over duurzame energie en de energietransitie te vergroten onder Almeerders. Eén van deze initiatieven is het Energieambassadeursnetwerk. Dat is begin 2016 opgericht en helpt de gemeente bij het uitrollen van energiebesparing en –opwekking bij bewoners van Almere. Er doen inmiddels 34 Almeerders mee. De Energieambassadeurs hebben een eigen website (www.almeerminder.nl) en organi-seren regelmatig informatiebijeenkomsten in hun buurten over bijvoorbeeld collectieve inkoop van zonnepanelen. In 2017 is gestart met het uitvoeren van warmtescans om bewoners te informeren over warmtelekken bij woningen en wat daar aan gedaan kan worden. Inmiddels hebben meer dan 100 Almeerse woningeigenaren een warmtescan met bijbehorend advies ontvangen. Ook worden de ambassadeurs samen met woningcorporaties Ymere en Alliantie ingezet als energie-coaches die huurders helpen met energiebesparing. Inmiddels zijn al ruim 150 energiebesparingsgesprekken met huurders gevoerd, met name in Haven. Energieambassadeurs adviseren Almeerders ook over gasloos bouwen op de expertise bijeen-komsten van de Kavelwinkel en zijn met het Voedsel Loket Almere een proef gestart om energiegesprekken aan te bieden aan bewoners met een laag besteedbaar inkomen.

Voor wat betreft zonnepanelen doen inwoners van Almere het dus veel beter dan de organisaties. Dat is begrijpelijk, want bewoners krijgen (nog tot minstens 2020) veel energiebelasting terug, terwijl bedrijven met grotere aansluitingen veel minder energiebelasting betalen en dus ook minder terugkrijgen.

Bij bedrijven zijn enkele ondernemers die er echt voor gegaan zijn, zonder te kunnen rekenen op grote winsten. Er zijn daken belegd met 300 panelen tot wel een hectare dak. Het is van belang dat meer bedrijven deze stap zetten. De gemeente stimuleert dit met de Stimuleringslening, waar voor 2019 nog ongeveer een miljoen euro in de pot zit. Voor grote daken is de landelijke SDE-subsidie beter geschikt.

BE

WO

NE

RS

& B

ED

RIJ

VE

NHOOGST AANTAL ZONNEPANELEN

In Almere lagen er in 2017 het

op daken van huizen van alle gemeenten

in Nederland.

3.614 ZONNE-PANELENINSTALLATIES

15% TOEGENOMEN

In 2015 waren er

Dankzij de subsidie en met name de Duurzaamheidslening

is dit aantal met

Energieambassadeur in actie

18 19

Naast een Duurzaamheidslening voor bewoners is er ook een Stimuleringslening voor bedrijven en verenigingen. Hier is veel minder gebruik van gemaakt. Er zijn drie aanvragen gedaan met een totale waarde van 170.000 euro. Ook dit is een revol-verend fonds, met een relatief hoog rentepercentage van 3,6%. De afgelopen periode is gebleken dat dit binnen de huidige markt niet passend is. De verwachting is dat met een andere bestemming van deze gelden meer effect wordt bereikt.

BEDRIJFSSCANSVanuit het programma EnergieWerkt! zijn bedrijven niet alleen geholpen met hun verduurzaming met financieringsmaatregelen. Er zijn ook energiescans vergeven en bedrijven zijn geholpen bij SDE-subsidieaanvragen. Met name het gratis weggeven van een energiescan met bijbehorend advies heeft zijn vruchten afgeworpen. In drie jaar tijd hebben 288 bedrijven inzicht gekregen in hun energieverbruik. Er zijn 5.300 extra zonne-panelen geplaatst op bedrijfsdaken via het Zonnepanelencol-lectief Almere; de stroom is goed voor 371 huishoudens. In totaal hebben de ondernemers 2,2 miljoen euro geïnvesteerd in energiebesparing en duurzame opwekking. Het totale resultaat is 1.957 ton CO2-reductie en 2.935.337 kWh besparing. Het aantal bedrijven dat naar aanleiding van de energiescans maatregelen neemt is ruim 50% en daarmee is het faciliteren met energiescans (met bijbehorend advies- en ontzorgings-traject) een effectieve maatregel om bedrijven te stimuleren tot het nemen van duurzame energiemaatregelen.

Er worden steeds meer energiebesparende maatregelen getroffen. Het aantal uitgevoerde scans was over de drie programmajaren nagenoeg hetzelfde, maar de CO2-reductie neemt enorm toe. Net als vorig jaar werken energiescans in combinatie van het ontzorgingstraject van de gemeente goed om bedrijven over de streep te trekken. Meer dan informatie-bijeenkomsten geven de energiescans direct inzicht in de besparingsmogelijkheden. Ook de lokale economie krijgt een impuls. De maatregelen zijn grotendeels uitgevoerd door Almeerse bedrijven.

ANTALIS BVAntalis is Europa’s grootste distributeur van papier, verpak-kingen en visuele communicatie. Het distributiecentrum heeft een groot besparingspotentieel. Momenteel wordt de verlichting stapsgewijs vervangen door LED. Daarnaast onderzoeken zij de mogelijkheid om zonnepanelen op het dak te installeren. Het betreft een grote installatie van circa 5.000 panelen, waarvoor een haalbaarheids-studie gedaan moet worden. De komende tijd houden we contact om te zien op welke fronten er ondersteuning geboden kan worden. Investering 984.060 euro, besparing: 1.207.238 kWh.

HOLWERDAWat betreft de werklijn Bedrijven is Holwerda een mooi voorbeeld van wat een energiescan kan opleveren: op het dak ligt 1 MW aan zonnepanelen. Daarnaast hebben ze de dakbedekking vervangen, de dakisolatie verbeterd en Ledverlichting geplaatst. Het dak van Holwerda is veruit het grootste zonnedak in de gemeente. De PV-installatie is inmiddels in bedrijf. Er liggen 3.334 panelen van 300 Wp.

2016 2017 2018

Aantal scans 92 91 103

CO2-reductie 2.934 ton per jaar 9.514 ton per jaar 57.246 ton per jaar

Elektriciteitsbesparing 5.944.915 kWh per jaar (25%)

14.298.288 kWh per jaar (38%)

17.191.034 kWh per jaar (82%)

Besparing gas 113.453 m3 per jaar 88.687 m3 per jaar 92.422 m3 per jaar

Besparing warmte 821 GJ per jaar 2.703 GJ per jaar 1.961 GJ per jaar

Kostenbesparing 771.479 euro per jaar 1.515.393 euro per jaar 1.950.873 euro per jaar

Investering gemeente 52.500 70.000 70.000

Investering (door bedrijf) 6.056.172 euro 11.857.589 euro 14.000.000 euro

BE

WO

NE

RS

& B

ED

RIJ

VE

NB

EW

ON

ER

S &

BE

DR

IJV

EN

BEWONERS & BEDRIJVEN

BEDRIJVEN

VOORBEELDEN

2,2 MILJOEN EURO

In totaal hebbende ondernemers

geïnvesteerd in energie-besparing en duurzame

opwekking.

Zonnepanelen op dak 999 Games

20 21

INNOVATIE

OPSLAG VAN CO2

Er wordt veel gesproken over het voorkomen van CO2-uitstoot in de atmosfeer en over CO2-opslag in de bodem. Een simpele manier om CO2 op te slaan is zorgen voor veel meer groen in de stad. Dat kan gaan om tuinen met groen, maar ook meer bomen en struiken. Elke boom slaat in zijn groei CO2 op. Hoe groter en ouder de boom, hoe meer CO2 erin opgenomen is. Door meer groen aan te planten in stad, wordt de stad niet alleen mooier en aangenamer, maar halen we ook CO2 uit de lucht. Het programma EnergieWerkt! en het programma Kleur aan Groen en Tiny Forest werken daar samen aan.

OPSLAG VAN ENERGIEVoor de uitvoering van het Klimaatakkoord moeten we van het gebruik van gas in woningen naar duurzame elektriciteit en warmtevoorziening. Vóór 2021 moeten alle gemeenten aangeven hoe dit per wijk kan plaatsvinden. Bij de overgang naar warmtepompen en/of zonnepanelen op het dak is de netcapaciteit vaak niet toereikend. Dat is ook in Almere het geval. Deze beperking kan aangepakt worden door vraag en aanbod van elektriciteit beter op elkaar af te stemmen. Bijvoorbeeld met slim inzetten van auto-accu’s, buurtaccu’s, zonnepanelen en windenergie en grote op afstand bestuurbare elektriciteitsverbruikers in huis. Om hierop voor te sorteren als innovatieve stad en bewoners een helder en zinnig handelings-perspectief te geven, willen we hiermee een pilot doen voor een wijk of buurt in Almere Buiten (bijvoorbeeld de Sieradenbuurt).

AC/DCBehalve een rockband is AC/DC ook een vorm van stroom. Meer dan een eeuw geleden hadden ingenieurs Thomas Edison en Nikola Tesla allebei een vorm van elektriciteit uitgevonden. Edison was voorstander van gelijkspanning (Direct Current: DC). Tesla zag meer in wisselspanning (Alter-nating Current: AC). In die tijd was het nog niet mogelijk om gelijkspanning over grote afstanden te transporteren. Daarom won Tesla de race. Alle landen hebben wisselspanning. Alweer 50 jaar geleden kwam de uitvinding van de transformator, waardoor wel gelijkspanning gebruikt kon worden. Maar alle westerse landen hadden toen al een compleet net van wissel-spanning. Alleen door de oceanen lopen nu grote gelijkspan-ningskabels, want die zijn pas na die uitvinding aangelegd.

De laatste jaren is er een opleving van gelijkspanning, omdat zonnepanelen gelijkspanning opwekken. Die moet eerst omgezet worden voor de stroom gebruikt kan worden. Computers, smartphones, tablets, kookplaten en elektrische auto’s werken echter op gelijkspanning, waarvoor weer een adapter nodig is om de stroom uit het stopcontact van wisselspanning om te zetten naar gelijkspanning. Kortom: in de moderne wereld kun je meer op gelijkspanning dan op wisselspanning. Bij elke omzetting gaat energie verloren. Als we in staat zijn om in één keer van een zonnepaneel naar een laptop te gaan, kunnen we tientallen procenten energieverlies vermijden.

Almere is voor de Floriade bezig om uit te zoeken of de nieuwe woningen daar meteen gebruik van kunnen maken. Daarbij is het wel noodzakelijk dat iedereen gewoon alle apparatuur kan gebruiken bij gelijkspanning en wisselspanning. Het zou een enorme stap voorwaarts zijn als dat lukt.

Bij alle werklijnen is innovatie een voorwaarde om resultaten te kunnen behalen. De energietransitie is nieuw en een oplossing is niet standaard voorhanden. Het programma werkt volgens het principe ‘leren door te doen’.

INN

OV

AT

IEIN

NO

VA

TIE

HOE GROTEREN OUDER

MEER CO2

Elke boom slaatin zijn groei CO2 op.

de boom, hoe

erin opgenomen is

Aanplant Tiny Forest, bron: Volkskrant 15-11-2018

22 23

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN C

ON

CL

US

IES

EN

AA

NB

EV

EL

ING

EN

ENERGIEWERKT DOOR! 2019-2022De eerste fase van het programma EnergieWerkt! was vooral pionieren. Een heleboel zaken waren nog niet eerder gedaan. Almere is intussen een van de koplopers als het gaat om de energie transitie. De focus van het programma lag voornamelijk op bewustwording, onderzoek en innovatie. De stad is verleid om over te schakelen naar duurzame energie. Hiervoor zijn stimuleringsmaat regelen ingezet, zoals het Initiatievenbudget, het Energiefonds en de Energie-ambassadeurs. Ook zijn een paar grootschalige energieprojecten voorbereid. Tijdens de tweede fase van het programma ligt de focus meer op het komen tot een structurele uitvoering.

REGIONALE SAMENWERKINGIn de provincie Flevoland werken we samen aan de Flevo-landse energie agenda (FEA) en de Regionale Energiestrategie (RES). In de FEA komen verschillende onderwerpen. Zoals aardgasvrije nieuwbouw en bestaande bouw, bedrijven en grootschalige opwekking. Het gaat vooral om het leren en helpen van elkaar. In de RES wordt gekeken naar de bijdrage die de gemeentes in Flevoland kunnen leveren aan de landelijke opgaves van het Klimaatakkoord. Daarin worden bijvoorbeeld afspraken gemaakt over nieuwe locaties voor grootschalige zon en wind.

In Metropool Regio Amsterdam verband komen dezelfde onderwerpen aan de orde. Daar wordt ook samengewerkt aan bijvoorbeeld het verduurzamen van de warmtenetten waar wij een gezamenlijke bron hebben, namenlijk de Nuon- centrale in Diemen. Nuon doet in samenwerking met anderen onderzoek naar ultradiepe aardwarmte en de mogelijkheden voor de transitie van brandstof in de vorm van biomassa.

ROL GEMEENTE

• Bijdrage aan de RES Grootschalige opwekking,• Regie op de warmtetransitie o.a. het uitwerken van de

Warmtevisie in warmteplannen per wijk,• Communicatie, faciliteren en integrale aanpak.

REGIONALE ENERGIESTRATEGIE (RES)

In het kader van de Omgevingswet werken we aan omgevings-programma’s. Omgevingsprogramma Duurzaamheid draagt bij aan het borgen van de duurzaamheidsopgave. We moeten de werkprocessen hierop aanpassen, waarbij maatwerk nodig blijft om grootschalige energieprojecten van de grond te krijgen. Belangrijk daarbij is het behoud van kennis/expertise in de organisatie.

SCHOLEN EN VERENIGINGEN

De uitdaging voor het verduurzamen van het maatschap-pelijk vastgoed ligt voornamelijk bij de scholen. Ondanks dat er verschillende financieringsmodellen zijn, is met name de onzekere voorspelling van de scholenbehoefte een strui-kelblok om voor een langere periode een overeenkomst aan te gaan met externe partijen. Een optie zou kunnen zijn dat de gemeente de investering in duurzame maatregelen verzorgt en jaarlijks een bedrag doorbelast aan de scholen. Mocht het schoolbestuur op een bepaald moment één of meerdere scholen teruggeven, dan heeft de gemeente op dat moment een duurzaam gebouw.

Een tweede uitdaging is het energieneutraal maken van het gemeentelijk vastgoed. In 2040 zal de gemeentelijk vastgoed-portefeuille energieneutraal moeten zijn. Wat er precies wordt verstaan onder de term energieneutraal is nu nog niet bekend. Daarom is ook nog onbekend welke investeringen er gedaan moeten worden. Duidelijk is wel dat bij elke geplande renovatie ook gelijk de stap naar energieneutraal gedaan moet worden. Met andere woorden: ook hier benutten wij de natuurlijke momenten.

BEWONERS EN BEDRIJVEN

Er zijn meerdere manieren om bewoners en bedrijven te facili-teren om de energietransitie betaalbaar en haalbaar te krijgen. In de loop van de duur van het programma hebben we de volgende maatregelen ingezet:• Subsidie voor zonnepanelen op daken• Initiatievenbudget• Energiescans bedrijven• Stimuleringslening• Duurzaamheidslening • Woningabonnement

De afgelopen jaren zien we een verschuiving van subsidies naar Duurzaamheids- en Stimuleringsleningen. Het revolverende karakter zorgt ervoor dat meer partijen gebruik kunnen maken van de regeling. Daarbij is het wel van belang om leningen uit te zetten tegen concurrerende rentepercentages. In andere gemeenten gebeurt dit reeds standaard. In Almere wordt tot nu toe vastgehouden aan de hogere rekenrente, waardoor het minder aantrekkelijk wordt voor met name bedrijven en instellingen om gebruik te maken van deze leningen. Door het restbedrag van de Stimuleringslening anders in te zetten, kan meer resultaat worden bereikt. Bijvoorbeeld door het

ZON

In de toekomst kunnen we in Almere nog op een beperkt aantal locaties zonnevelden realiseren:• Pampus• Stichtsekant• Overgooi• In de buitenbocht van de A27• Nog 5 hectare op de Vaart

Er zijn diverse bezwaren bij deze locaties, net als bij zonne-panelen op daken. Andere mogelijke locaties zijn wat de gemeente betreft in eerste instantie al afgewezen om diverse redenen.

Het is dan ook zaak om meer zonne-energie op daken in Almere te stimuleren. Er is zo’n 200 hectare dak in Almere geschikt voor zonnepanelen. We hebben hier (nog) geen zeggenschap over. Een kans is om zonnepanelen op (nieuwe) bedrijfsdaken verplicht te stellen.

WIND

Op dit moment voert de gemeente Almere passief windbeleid: nieuwe windmolens worden alleen toegestaan als deze door een lokaal initiatief (lokale energiecoöperaties) worden ontwikkeld. We kunnen er ook voor kiezen om ons actiever op te stellen, bijvoorbeeld door de mogelijke windlocaties aan te wijzen of een rol te spelen in het aanjagen van lokaal initiatief.In de toekomst kunnen er in Almere nog windmolens worden gerealiseerd bij Stichtsekant en (Buiten)Vaart. Een aandachtspunt bij de ontwikkeling van windmolenparken bij Stichtsekant, is dat de gemeente Huizen tijdig bij de ontwikkeling wordt betrokken omdat zij uitkijken op deze locatie. Het heeft dus de voorkeur dat een participatieproces niet alleen voor Almeerse inwoners, maar ook voor bewoners uit Huizen wordt georganiseerd.

DOELGROEPEN

overhevelen van dit budget naar de Duurzaamheidslening voor particulieren.

Naast leningen is ook ondersteuning in de vorm van advies een belangrijk instrument. Met name bij de energiescans voor bedrijven zien we een hoog potentieel. Bedrijven ontvangen een gedetailleerd advies en krijgen een jaar begeleiding bij de uitvoering hiervan. In de praktijk zien we dat ook na dit jaar nog nieuwe investeringen worden gedaan in verduurzaming. Voortzetting van deze energiescans is daarom aan te bevelen.

Recent is de gebouwgebonden financiering ontwikkeld om te ontdekken of daarmee de transitie voor bewoners betaalbaar wordt. Het Woningabonnement is daar een voorbeeld van. Daarnaast zijn er andere vormen van financiering die landelijk uitgeprobeerd of ontwikkeld worden. De baatbelasting, via de erfpacht (bodemwende), opstalrecht, het ketting beding, gebouwgebonden financiering via netbeheer. Een voorzichtige conclusie uit onderzoek is dat gebouwgebonden financiering via de energierekening en de erfpacht de meest effectieve en juridisch houdbare vormen zijn.

Voor nieuwbouw is er een beperktere rol voor de gemeente. Het Rijk heeft de wetgeving al aangepast en de markt biedt steeds vaker mogelijkheden om via het ophogen van de hypotheek een woning energieneutraal te maken.

CO

NC

LU

SIE

S E

N A

AN

BE

VE

LIN

GE

N

WijkBuurtRegionaal

NationaalLokaal

gemeente2019

RegionaleEnergie

2018Programmaaardgasvrij 2019

Klimaatakkoord

2021Transitie-

visie

2021 enverder

uitvoerings

12.000Biobrandstof 82

Aardgas 684

Biogas 144

Waterstof import 172

Individuelezonthermie 81

Houtsoortigebiomassa

790

Omgevingswarmte 4.006

Zon 2.151

Restwarmte en diepegeothermie 608

Wind 752

Energieaanbod TotaalTotaal 9.471 TJEnergievraag

TJ

Huidige situatie (2015) Energievraag en -aanbod 2050

10.000

8.000

6.000

4.000

2.000

0

12.000Benzine/Diesel/LPG 4.248

Aardgas overig (o.a. industrie 333

Aardgas gebouwdeomgeving

Biomassa en -brandstof

1.290

212

Collectieve warmte 2.199

Elektriciteit

Individuele zonthermie

2.815

11

11.108 TJAanbod duurzameenergie

Energievraag

TJ

10.000

8.000

6.000

4.000

2.000

0 7%

24 25

VERVOLG PROGRAMMA: ENERGIEWERKT DOOR! DUURZAAMHEIDSAGENDA

Het programma EnergieWerkt! heeft een looptijd tot 2022. De financiering van het programma liep echter tot 2018. In de perspectiefnota wordt de raad gevraagd om ook in 2020 budget beschikbaar te stellen voor het programma.

ENERGIEWERKT DOOR!Momenteel wordt hard gewerkt aan een duurzaamheids-agenda. Het programma EnergieWerkt Door! wordt vanaf 2020 onderdeel zijn van deze duurzaamheidsagenda, waarbij de focus ligt op de doelstellingen uit het Klimaat-akkoord en de regionale afspraken die daaruit voortvloeien. Daarbij gaat het niet alleen over duurzame opwek van energie en warmte, maar ook over besparing en de transitie naar aardgasvrije wijken. Bewoners spelen daarbij een belangrijke rol. Bewonersparticipatie maakt daarom een belangrijk onderdeel uit van het vervolg.De energietransitie is een opgave met veel onbekende variabelen die vraagt om een programmatische aanpak.De afgelopen maanden is de Warmtevisie

Energietransitie als onderdeel van de DuurzaamheidsagendaDoor recente wijzigingen in de landelijke wetgeving en het Klimaatakkoord vindt momenteel een versnelling plaats op het gebied van de energietransitie. Dit betekent een aardverschuiving op de energieagenda, waarbij onder andere rekening gehouden moet worden met een toename van de elektriciteitsvraag als gevolg van het aardgasvrij maken van de bebouwde omgeving.

We gaan naar een energiesysteem met minimale CO2- uitstoot. Om dit te kunnen bereiken worden de energievraag, infrastructuur en energiebronnen verduurzaamd. Dit betekent concreet dat de gaskraan dicht gaat voor woningen, kantoren en de meeste bedrijven. Als alternatief gaan we collectieve warmtenetten gebruiken of individueel verwarmen. Dit vraagt om de aanleg van warmtenetten of om verzwaarde elektri-citeitsnetten. Motorvoertuigen rijden niet langer op fossiele brandstoffen, maar elektrisch, op waterstof of biobrandstof. De elektriciteit die we nodig hebben wekken we duurzaam op.

Om een volledig duurzame energievoorziening te verwezen-lijken, zijn grote veranderingen nodig in de fysieke leefom-geving. Om deze veranderingen op gemeentelijk niveau vorm te geven, worden door de Rijksoverheid nieuwe instrumenten geïntroduceerd. Een daarvan is de aanpassing van de Energiewet waarbij nieuwbouw aardgasvrij gebouwd moet worden per 1 juli 2018. Ook de Omgevingswet, de regionale energiestrategie en het warmteplan kunnen door overheden worden ingezet om de energietransitie beleidsmatig vorm te geven en ruimtelijk in te passen.

Naast de ruimtevraag voor de opwekking van duurzame elektri-citeit (wind- en zonne-energie) is er ook ondergrondse ruimte-vraag voor de uitbreiding van het distributienetwerk (elektra, warmte, hernieuwbaar gas) en warmtebronnen (aardwarmte, warmte-koudeopslag en buffers), alsmede ruimtegebruik voor de opslaglocaties van warmte en conversie van elektriciteit in bijvoorbeeld waterstof. Deze zaken zullen regelmatig op dezelfde plek ruimtelijk samenkomen. In het coalitieakkoord worden acht speerpunten genoemd, waaronder verduurzaming. Het programma EnergieWerkt Door! past volledig binnen

technisch uitgewerkt in warmteplannen per wijk. Onder andere de kosten van huidige en alternatieve oplossingen. Daaruit ontstaat een beeld van veel maatwerk per wijk en vaak ook per woning. Hiervoor is intensieve samenwerking nodig met bewoners, woningbouwcorporaties, netbeheerder en andere partners. Ook zal gekeken worden naar de betaalbaarheid en

financieringsconstructies. Belangrijk is om te onderzoeken waar het mogelijk is aan te sluiten bij natuurlijke

momenten zoals koop van een woning, renovatie, grootonderhoud of stedelijke vernieuwing.

Daarnaast wordt gewerkt aan projecten voor grootschalige opwekking door zon en wind. De komende jaren zijn tevens cruciaal als het gaat om aardwarmte als duurzame bron voor

het warmtenet van Almere.

ENERGIETRANSITIE ALMERE; OP WEG NAAR CO2-NEUTRAAL IN 2050

ENERGIEMIX ALMERE

de opgave verduurzaming zoals door de coalitie is geformu-leerd. Daarnaast draag het programma in grote mate bij aan innovatie op het gebied van duurzaamheid bij de Floriade.

De opgave voor stadsvernieuwing in (delen van) Haven en Buiten, waarbij de focus ligt op levendig en toekomstbestendig wonen, biedt kansen voor de energietransitie. Er ontstaan natuurlijke momenten voor de partners in de stad om samen op te trekken. Bewoners staan hierbij centraal. Tevens biedt de herbestemming en revitalisering van bedrijventerreinen een unieke kans om ook bedrijven mee te laten profiteren van de energietransitie.

Ook als het gaat om de woningbouwopgave is er een sterke link met het programma, zeker nu nieuwbouw niet langer op het aardgasnet mag worden aangesloten en betaalbaar wonen steeds meer gekoppeld is aan de energievraag. Aardgas wordt duurder en warmte zal daardoor een steeds groter deel beslaan van de vaste woonlasten. Stadsvernieuwing en groot onderhoud worden op deze manier verbonden aan de energie-transitie.

De doelstelling voor Almere is om in 2050 minimale CO2- uitstoot te realiseren, met een tussenstap in 2030 (in overleg met de provincie). De situatie in 2015 is als ijkpunt genomen om te komen tot het gewenste beeld voor 2050. Hierbij wordt uitgegaan van een maximaal haalbare besparing van 14% van de energiebehoefte. Dit lijkt niet veel, maar met een beoogde groei van 60.000 woningen, is dit een behoorlijke opgave. Met deze besparing blijft bijna 12.000 TJ over wat Almere duurzaam wil opwekken door middel van o.a. wind, zon of aardwarmte.

De eerste fase van het programma EnergieWerkt! wordt gekenmerkt door pionieren. Een heleboel zaken waren nog niet eerder gedaan. Almere is intussen een van de koplopers als het gaat om de energietransitie. Eerder lag de focus van het programma voornamelijk op bewustwording, onderzoek en innovatie. De stad is verleid om over te schakelen naar duurzame energie. Hiervoor zijn stimuleringsmaatregelen ingezet, zoals het initiatievenbudget, het Energiefonds en de energieambassadeurs. Ook zijn een paar grootschalige energieprojecten voorbereid.

DU

UR

ZA

AM

HE

IDS

AG

EN

DA

VE

RV

OL

G P

RO

GR

AM

MA

Scenario 1 - Driekwart collectief

OPGAVE MET VEEL ONBEKENDE

VARIABELEN

PROGRAMMATISCHE AANPAK

De energietransitieis een

die vraagt om een

21%8,8 PJ

Besparing

Opgave tot 2050: 8,8 PJ

Doelstelling tot 2022: 3,9 PJ

Doelstelling 2018: 1,76 PJ

Resultaat tot 2018: 0,6 PJ

1. Backcasting

2. Modulaire aanpak voor een CO2-neutrale woning

3. Modulaire aanpak op natuurlijke onderhoudsmomenten

Nu

Nu

Duurzame verwarming

• Selecteren van een woningtype voor de no-regret aanpak• Eindbeeld duurzame verwarming neutraal in beeld brengen• Huidige technische situatie inzichtelijk maken

• Energiebesparende maatregelen in modules omzetten• Maatregelen op element-niveau speci�ceren

• De juiste volgorde van de modules bepalen• De modulaire aanpak in tijd plannen op basis van natuurlijke onderhoudsmomenten• Eventueel versnellen waar mogelijk

Duurzame verwarming

Installateur

Aannemer

Keukenleverancier

Huiseigenaar / VvE

Abonnement

Services(gefaseerd of in één keer)

Financieel arrangementGemeenten

bankenhypotheekverstrekkers

Stimuleringsfonds VolkshuisvestingGebouwgebonden �nanciering

/ maand

Backcasting

Modulaireaanpak

Huisreis

3.

2.

1.

1. Backcasting

2. Modulaire aanpak voor een CO2-neutrale woning

3. Modulaire aanpak op natuurlijke onderhoudsmomenten

Nu

Nu

Duurzame verwarming

• Selecteren van een woningtype voor de no-regret aanpak• Eindbeeld duurzame verwarming neutraal in beeld brengen• Huidige technische situatie inzichtelijk maken

• Energiebesparende maatregelen in modules omzetten• Maatregelen op element-niveau speci�ceren

• De juiste volgorde van de modules bepalen• De modulaire aanpak in tijd plannen op basis van natuurlijke onderhoudsmomenten• Eventueel versnellen waar mogelijk

Duurzame verwarming

Installateur

Aannemer

Keukenleverancier

Huiseigenaar / VvE

Abonnement

Services(gefaseerd of in één keer)

Financieel arrangementGemeenten

bankenhypotheekverstrekkers

Stimuleringsfonds VolkshuisvestingGebouwgebonden �nanciering

/ maand

Backcasting

Modulaireaanpak

Huisreis

3.

2.

1.

26

METROPOOL REGIO AMSTERD AM (MRA)

De energietransitie kunnen we niet alleen, daarom werken we samen in de Metropool Regio Amsterdam (MRA). In Nederland is de gebouwde omgeving één van de grootste energiever-bruikers: 32% wordt gebruikt door de gebouwde omgeving.

Er komen twee soorten energie onze woningen binnen. Elektriciteit en aardgas. Het gebruik van aardgas is het grootst. Dit gebruiken we om de woning te verwarmen, te koken en warm te douchen. Nederland koerst nu op een aardgasvrije gebouwde omgeving. Het regeerakkoord 2017-2021 stelt dat we aan het einde van de kabinetsperiode minimaal 30.000 woningen per jaar van het aardgas moeten kunnen halen. Ook de MRA koerst op het aardgasvrij maken van 1 miljoen woningen in haar actieagenda. Wat vraagt dat van woning-eigenaren en hoe vliegen we deze opgave gezamenlijk aan?

Welke stappen moeten we nemen? Gemeenten zoeken naar welke duurzame alternatieven voor aardgas logisch zijn in welke wijk. Tegelijkertijd zullen woning-eigenaren hun huizen moeten gaan isoleren. Deze twee stappen zijn onlosmakelijk verbonden. Om ongeïsoleerde woningen comfortabel te verwarmen, is nu een HR-ketel nodig die warmte van 90 ºC maakt. Alternatieve voorzieningen, die duurzaam en efficiënt de woning kunnen verwarmen maken temperaturen van maximaal 70 ºC.

Waar kunnen we morgen mee beginnen?Voor de meeste woningeigenaren is nog niet bekend met welke duurzame warmtebron het huis in de toekomst zal worden verwarmd. Geen probleem. We kunnen namelijk nu al aan de slag met isoleren en overstappen op elektrisch koken. Belangrijk is ook om de woning voldoende te ventileren. Dit vraagt om aanpassingen in de woning. Dat doe je op momenten die handig zijn voor woningeigenaren: natuurlijke momenten.

Natuurlijke momentenAls woningeigenaar ben je actief bezig met het onderhouden en aanpassen van je woning. Denk aan kozijnen schilderen of een dakkapel, nieuwe keuken of badkamer of uitbouw plaatsen tot het compleet verbouwen van de woning. Al deze momenten bieden kansen om stap voor stap te isoleren. Niet alles hoeft in één keer. We kunnen een huis stap voor stap gereedmaken voor duurzame warmte.

Woningen met een spouw en kruipruimte kunnen direct starten met het isoleren van de gevel en vloer. Het uitbouwmoment is belangrijk, want hierbij kan direct maximaal worden geïso-leerd. Wanneer hier sprake is van enkel glas of verouderd dubbelglas, kan direct HR++ glas worden geplaatst. Zorg dan ook direct voor voldoende ventilatieroosters. Als de kozijnen aan vervanging toe zijn, plaats dan direct triple glas. Als een woning grondig wordt verbouwd, vergeet dan niet om uw gevel aan de binnenkant te isoleren. Om van het aardgas af te komen, moeten we ook met inductie gaan koken.

Bij de tweede fase van het programma ligt de focus meer op het komen tot een structurele uitvoering. In de afgelopen jaren is de opgave die voor ons ligt niet alleen concreter geworden, maar ook het bewustzijn en de landelijke wetgeving maken een versnelling mogelijk. Zoals de verplichting om aardgasvrije woningbouw te realiseren. Daarnaast is de verplichting aange-kondigd om te komen tot warmteplannen per wijk.

Concreet betekent dit voor de energietransitie een aanpak verdeeld in zes opgaven.

1. Duurzame opwek van energie Door met name grootschalige zon- en windprojecten

2. Aardgasloze wijken Waarbij bewoners de keuze hebben uit een warmtenet of all-electric-oplossingen

3. Verduurzamen van het warmtenet Met duurzame warmtebronnen zoals bijvoorbeeld restwarmte van datacenters of aardwarmte

4. Terugdringen energievraag Energiebesparende maatregelen bij bewoners, bedrijven en organisaties, zoals isolatie of zon-op-dak in combinatie het ontwikkelen van opslagmogelijkheden

5. Uitbalanceren energievraag Door slimme oplossingen en innovaties productie en vraag van energie meer in balans brengen

6. Ontwikkelen financieringsconstructies Duurzaamheidsleningen of gebouwgebonden financiering zoals het WOAB

Het is van groot belang om bewoners en partners nadrukkelijk te betrekken bij de energietransitie. Hiervoor gaan wij hen actief informeren, zetten we ambassadeurs in, werken we met een communicatieplan en komt er een campagne. Zo geven we onze inwoners inzicht in wat het voor hen betekent. De gemeente heeft een regierol. Naast informeren betekent dit ook een faciliterende rol.

Tot slot zien we nog een rol voor de gemeente Almere bij het stimuleren en faciliteren van elektrisch vervoer en het ruimte geven voor grootschalig projecten voor wind- en zonne-energie.

MRA REGIO Hoe pakken we dit aan? Een kleine groep woningeigenaren is nu al hard aan de slag. Zij kunnen het betalen en zijn gemotiveerd. Maar de route naar aardgasvrij is complex, dus zij kunnen de hulp inschakelen van gemeenten, energieloketten en aannemers. Een grote groep mensen hebben nog geen stappen gezet, om allerlei redenen. Maar nu we meer zekerheid hebben over de stijging van de energiebelasting wordt het voor woningeigenaren steeds betaal-baarder om basismaatregelen te financieren.

Om de verduurzaming van woningen te versnellen moet er een integraal aanbod op de markt komen. Het gaat hier om

een dienst waar de bewoner niet zelf hoeft te puzzelen hoe de woning aardgasvrij moet worden, maar waar installatie en bouwkunde integraal onderdeel van het advies uitmaakt. Zo’n dienst kan maandelijks worden afbetaald, waarbij de bewoner in stappen naar een aardgasvrije woning gaat. Op deze manier wordt de woning aangepast en hoeft de bewoner niet zelf alles voor te financieren. Een service als deze kan de bewoner op abonnementsbasis inkopen. Daarbij is het belangrijk dat de overheid gebouwgebonden financiering verder uitwerkt. Samen met marktpartijen zorgen we er dan voor dat de woning wordt geïsoleerd en klaargemaakt voor duurzame energie.

ME

TR

OP

OO

L R

EG

IO A

MS

TE

RD

AM

STAPSGEWIJS WERKEN AAN EEN NO-REGRET AANPAK

DU

UR

ZA

AM

HE

IDS

AG

EN

DA