Nieuwsbrief VVFG – 01/2016 1

VVFG Nieuwsbrief Vakvereniging Fysische Geografie

Kwartaal 1 – 2016. Editie 1. Redactie: vakvereniging.fg@gmail.com

Welkom!

Ten eerste wensen wij u nog een gezond en voorspoedig 2016! Vanaf heden brengen wij elk kwartaal een nieuwsbrief uit om onze leden op de hoogte te houden van onze activiteiten zoals evenementen, borrels, excursies en symposia. Ook zullen wij u informeren over actueel fysisch geografisch nieuws en zal er in elke nieuwsbrief een kortverhaal staan van een fysisch geograaf op reis. In deze eerste nieuwsbrief zal bestuurslid Roij Scholten u meenemen naar Indonesië waar hij afgelopen zomer Mount IJen heeft beklommen. Daarnaast staat er in elke nieuwsbrief een interview met een fysisch geograaf uit een van de vele disciplines waar zij werkzaam zijn. Voor deze eerste editie is dr. Niels Anders, postdoc en fysisch geograaf aan de Universiteit van Amsterdam, geïnterviewd. In dit interview zal dr. Niels Anders vertellen over zijn dagelijkse werkzaamheden als fysisch geograaf en Young Professional aan de Universiteit van Amsterdam in binnen- en buitenland.

Nieuws vanuit het bestuur

VVFG-café februari Op donderdag 18 februari organiseert de VVFG in samenwerking met studievereniging GAOS (Universiteit van Amsterdam) een nieuwe VVFG-café. Thijs de Boer zal ons bijpraten over de fysische geografie van Noord-Duitsland. Ook zal hij ingaan op de mogelijkheden met LIDAR-data. Alle leden zijn welkom vanaf 17:00 bij studievereniging GAOS.

VVFG-Symposium 2016 Op vrijdag 1 april 2016 zal de VVFG haar jaarlijkse symposium-middag organiseren met als thema “Fysische Geografie op de kaart”. Het symposium zal plaatsvinden in Utrecht (Universiteit van Utrecht). Meer informatie volgt de komende weken op de website en in de volgende nieuwsbrief die halfweg maart zal verschijnen. Aanmelden kan per 1 februari op onze website (www.vvfg.org).

Excursies In de wintermaanden worden geen excursies georganiseerd vanwege de wintertijd (korte dagen). Vanaf maart zullen er weer excursies georganiseerd worden. De eerste excursie van 2016 is op 19 maart bij de Hondsbossche Zeewering (14:00-16:30). Alle leden zijn hierbij van harte uitgenodigd. Deelname is gratis. Opgeven kan door een mail te sturen naar: vakvereniging.fg@gmail.com.

Wisselingen bestuur VVFG Dr. Marcel van der Perk en dr. Kenneth Rijsdijk zullen per 1 april het bestuur verlaten. Marcel is sinds 2009 bestuurslid en sinds 2012 penningmeester en zal het penningmeesterschap overdragen aan drs. Fred Jonker. Fred heeft fysische geografie gestudeerd aan de Universiteit Utrecht en is momenteel werkzaam als beleidsmedewerker Programma Energie bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten.

Kenneth is al ruim vijf jaar bestuurslid vanuit de Universiteit van Amsterdam en Naturalis. Roij Scholten zal een deel van zijn taken overnemen als bestuurslid outreach en communicatie. Roij is masterstudent aardwetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam en reist rond de wereld om landschappen te fotograferen.

Heeft u interesse om het bestuur aan te vullen of kent u iemand die dat leuk lijkt? Laat het ons dan weten door een mail te sturen naar: vakvereniging.fg@gmail.com.

Nieuwsbrief VVFG – 01/2016 2

Fysische geografie in het nieuws

Nieuwe eilanden Kraggenoog en De Snorre. Rijkswaterstaat heeft twee nieuwe kleine eilanden genaamd Kraggenoog en De Snorre in het Zwarte Meer en Ketelmeer aangelegd om een nieuw leefgebied voor vogels, vissen en waterdieren te creëren in het kader van de Europese Kaderrichtlijn Water en Natura 2000. Waterbeheer in Nederland was jaren gericht op de bescherming tegen hoogwater en de vlotte doorgang van schepen. Maar dat was niet altijd gunstig voor de natuur. De rechte dijken van de Noordoostpolder en Flevoland hebben geen geleidelijke overgang tussen land en water, terwijl deze juist essentieel is voor vissen om zich voort te planten en voedsel te zoeken. Met de aanleg van de eilanden en de omringende ondiepe zones met riet hoopt Rijkswaterstaat bij te dragen aan een gevarieerde visgemeenschap en een verbeterde leefomgeving voor planten, waterdieren en vogels. Bron: www.rijkswaterstaat.nl

Hoog water app voor inwoners van Dordrecht De Universiteit van Twente heeft een hoog water app ontwikkeld om inwoners van Dordrecht die buitendijks wonen beter op de hoogte te brengen wat de gevolgen kunnen zijn van hoog water in hun omgeving. Na het invullen van de postcode laat de app weten hoe groot de risico’s op die plek zijn, hoe hoog het water kan komen en of je het beste richting zolder kunt vluchten of met de auto naar hoger gelegen gebied. Al eerder bracht de universiteit een versie uit voor inwoners die binnendijks wonen, maar nu is de app dus beschikbaar voor alle inwoners van Dordrecht. Bron: www.dordrecht.net

Nederland krijgt een nieuwe archipel: de “Marker Wadden” Begin volgend jaar start Boskalis in samenwerking met Rijkswaterstaat, Natuurmonumenten en de Provincie Flevoland met de aanleg van een reeks eilandjes in het Markermeer. De eerste fase van het project omvat de aanleg van 750 hectare die uiteindelijk kan “doorgroeien” naar 10.000 hectare. Met de aanleg van de eilandjes hoopt men dat de natuur zich weer kan herstellen. Het aantal vogels en vissen is flink gedaald sinds de aanleg van de Houtribdijk tussen Lelystad en Enkhuizen. Bron: http://www.volkskrant.nl/binnenland/dit-moeraseiland-moet-de-marker-wadden-opfleuren~a4210413/

Illustratie van de “Marker Wadden” parallel aan de Houtribdijk tussen Lelystad en Enkhuizen (foto: VISTA).

Noodweer in Texas, Paraguay en Noord-Engeland als gevolg van El Niño? In het zuiden van de Verenigde Staten hebben sneeuwstormen, wervelwinden en overstromingen grootschalige schade aangericht. Het noodweer was ongewoon heftig voor de tijd van het jaar en heeft ruim een week aangehouden.

Beschadigde huizen op 27 december na een tornado in Gerland, Texas (foto: G.J. McCarthy).

Ook delen van Latijns-Amerika zijn getroffen door zware overstromingen. Met name het grensgebied van Paraguay, Uruguay en Argentinië, waar veel mensen in armoedige omstandigheden in eenvoudige hutten langs de oevers van de Rio Paraguay leven, is zwaar getroffen. De president van Paraguay heeft de noodtoestand uitgeroepen en ongeveer 100.000 mensen laten evacueren. Vergelijkbare overstromingen hebben plaatsgevonden in Noord-Engeland. Tienduizenden mensen hebben zonder stroom gezeten en velen zijn geëvacueerd. Zelfs het leger is ingezet om Britse waterkeringen te inspecteren en dammen op te werpen langs rivieren die buiten hun oevers treden.

Nieuwsbrief VVFG – 01/2016 3

Overstroomde wegen op 2e kerstdag nabij de grens tussen Paraguay en Argentinië (foto: Norberto Duarte).

Veel wetenschappers hebben gewaarschuwd voor een abnormaal sterke El Niño voor de winter 2015-2016.

El Niño is een sterke verwarming van het oceaanwater

in het oosten van de Grote Oceaan welke meestal elke 2 tot 7 jaar plaatsvindt.

Een versterking en verlenging van de subtropische straalstroom leidt tot een afbuiging van de polaire straalstroom en als gevolg daarvan tot warmere winters en minder neerslag in Canada en het noordoosten van de Verenigde Staten, en een afkoeling en meer neerslag in het verlengde deel van de subtropische straalstroom in het zuiden van de Verenigde Staten. De intense neerslag die normaal boven Zuidoost-Azië valt verschuift als het ware richting het oosten en zorgt daarmee voor veel meer neerslag in het zuiden van de Verenigde Staten (waaronder Texas), de Pacific en het zuidoosten (waaronder Paraguay) van Zuid-Amerika in de wintermaanden van het noordelijk halfrond.

Doordat een groot deel van de neerslag zich verplaatst richting het oosten hebben Zuidoost-Azië en Oceanië te lijden onder droogte. Vooral Australië en Indonesië zijn de afgelopen maanden getroffen door droogte. De Australische staat Victoria is rond de kerstdagen zwaar getroffen door bosbranden.

El Niño zou niet alleen de recente overstromingen,

verspreid over de wereld kunnen verklaren, maar ook de relatief warme wintermaanden van 2015 in Noord-Amerika en Europa. Het leek op eerste kerstdag wel zomer in New York (24 graden Celsius), terwijl ook geen enkele Europese hoofdstad afgezien van Reykjavik was bedekt onder een laag sneeuw.

Een verbrande auto in de buurt van Wye River ten zuiden van Melbourne op 27 december 2015 (foto: Julian Smith).

Risico’s El Niño 2016 Californië leidt al een aantal jaren onder extreme droogte, maar El Niño lijkt hier verandering in te

brengen. Voor het eerst in jaren weer een dikke laag sneeuw op de Sierra Nevada is meer dan welkom in Californië. Wetenschappers waarschuwen echter dat de extremen van El Niño veel risico met zich

meebrengen aangezien de bodems extreem uitgedroogd zijn en niet veel vocht kunnen opnemen waardoor het risico op erosie en modderstromingen enorm hoog is.

“In drought stricken California, El Niño rain will only be welcome if it doesn't come all at once.”

John Willis – Klimatoloog bij NASA.

Ook andere delen van de wereld zullen nog te maken krijgen met de gevolgen van El Niño. Volgens

verschillende experts moet het ergste nog komen.

De eerste verschijnselen hiervan laten zich al zien in Zuid-Amerika (Amazone) en zuidelijk Afrika waar droogte zorgt voor misoogsten en de kans vergroot op hongersnood. De Verenigde Naties verwacht dat in 2016 rond de 87 miljoen mensen humanitaire hulp nodig hebben als gevolg van El Niño.

Nieuwsbrief VVFG – 01/2016 4

Fysisch geograaf op reis

Door: Roij Scholten (Bestuurslid VVFG)

Mount IJen 2015 Afgelopen jaar heb ik een wereldreis gemaakt waarbij ik ruim 20 landen op zes continenten heb bezocht. Een van de hoogtepunten van deze wereldreis was de beklimming van Mount IJen. Op 14 juli zijn we om 03:00 ’s ochtends vertrokken vanuit een klein plaatsje in het uiterste zuidoosten van Java. Na een tocht van ruim drie tot vier uur per jeep over het Javaanse platteland en de tropisch beboste hellingen van Mount IJen kwamen we aan bij het startpunt van de beklimming op 2.000 m hoogte. De hellingen van Mount IJen zijn beschermd gebied en een van de weinige gebieden op Java waar nog onaangetast tropisch bos aanwezig is. De hellingen vormen dan ook een belangrijk leefgebied voor de zeldzame Javaanse tijger. We hebben dan geen Javaanse tijger gezien, maar we hadden een prachtig uitzicht op Mount Raun, welke op dat moment erg actief was. Omliggende vliegvelden op Java en het toeristische Bali waren dan ook gesloten.

Uitzicht op de rokende Mount Raun tijdens de beklimming van Mount IJen (foto: Roij Scholten).

Belangrijke inkomstenbron Ondanks de overlast vormen de vulkanen een belangrijke inkomstenbron op Java. Dankzij vulkanisme zijn de bodems, ondanks het tropische klimaat, zeer vruchtbaar. Veel rivierbeddingen rondom de vulkanen worden dan ook afgegraven voor de landbouw. Daarnaast worden diverse soorten gesteenten afgegraven voor de wegenbouw, en wordt zwavel opgevangen en afgegraven voor de banden- en suikerindustrie. De arbeidsomstandigheden zijn echter schrikbarend en dat voor een paar euro per dag.

Zwavelvulkaan Mount IJen is een complex van stratovulkanen, waarvan de Gungung Merapi de hoogste is binnen het complex,

en tevens een van de grootste zwavelvulkanen ter wereld. De vulkaan maakt ongeveer 10.000 kilo zwavel per dag aan. Het merendeel hiervan is echter zwaveldamp. Om te voorkomen dat dit verloren gaat wordt de zwaveldamp opgevangen door middel van een buizenstelsel.

Arbeiders graven het vruchtbare vulkanische sediment af langs de oever van een rivier (foto: Roij Scholten).

Arbeiders verzamelen de gestolde pure zwavel in de kwater (foto: Roij Scholten).

De zwaveldamp condenseert in het buizenstelsel en lekt als een vloeistof naar buiten. Als de zwavel in aanraking komt met de buitenlucht stolt het en ontstaat er zeer zuiver zwavel. Ten tweede vindt er ook natuurlijke aanmaak van zwavelsteen plaats. Deze is echter onzuiver en bevat relatief veel andere elementen. De arbeiders hakken deze zwavelsteen uit.

Onderweg kwamen we vele arbeiders tegen welke zowel het zuivere zwavel als onzuivere zwavelsteen mee uit de krater namen naar een verzamel punt beneden aan de helling. Deze route is ruim acht kilometer lang en gaat over een steil, glad en onstabiel grindpad, toch lukt het de arbeiders om met 80 tot 100 kilo zwavel op hun schouders vanuit de krater 200 m

Nieuwsbrief VVFG – 01/2016 5

omhoog naar de top van de vulkaan te lopen en vervolgens 700 meter naar het verzamelpunt beneden aan de helling.

Een arbeider met een doek voor zijn mond om zich te beschermen tegen de giftige zwaveldampen (foto: Roij Scholten).

Arbeiders onderweg naar de top van de krater (foto: Roij Scholten).

Een arbeider met een gasmasker op pauzeert met op de achtergrond gifitige zwaveldampen (foto: Roij Scholten).

Een zwavelarbeider rust even uit op de hellingen van Mount IJen (foto: Roij Scholten).

De arbeiders zijn erg vriendelijk en bijna altijd in voor een praatje. Onderweg kreunen de arbeiders regelmatig en houden dan ook elke honderd tot tweehonderdmeter pauze, omdat ze het simpelweg niet langer kunnen volhouden.

In totaal leggen ongeveer 300 arbeiders deze route twee tot driemaal per dag af. De arbeiders zijn niet in loondienst, maar krijgen 1.000 roepia (ongeveer zeven eurocent) per kg betaald. De hoeveelheid zwavel wordt bovenaan en onderaan de helling gewogen om smokkel te voorkomen. Een gemiddelde arbeider verdient 15 tot 20 euro per dag, ongeveer 5.000 euro op jaarbasis. Dit is voor Indonesische begrippen een bovengemiddeld inkomen, maar staat in schril contrast met de arbeidsomstandigheden en een gemiddeld arbeidsloon in de westerse wereld.

Een arbeider op de kraterrand met een windhoos op de achtergrond (foto: Roij Scholten)

Vanuit het verzamelpunt onderaan de helling gaat de zwavel naar de lokale fabriek waar de zwavel verder gezuiverd wordt voor de bandenindustrie. Een klein deel gaat naar de suikerindustrie voor de productie van geraffineerde “witte” suiker.

Nieuwsbrief VVFG – 01/2016 6

Weegpunt bovenaan de krater (foto: Roij Scholten).

Gevolgen urbanisatie Er dreigt echter een tekort aan zwavel te ontstaan door een beperkte aanwas van nieuwe arbeiders. Veel jongeren trekken vanuit het platteland naar de grote steden, waar ze niet alleen werk met betere arbeidsomstandigheden vinden, maar veelal ook een beter loon. Om de arbeidsomstandigheden te verbeteren heeft de bandenindustrie samen met een Zwitserse filantroop geïnvesteerd in metalen karretjes waarmee de arbeiders niet alleen makkelijker, maar ook meer (tot 200 kilo) zwavel kunnen transporteren. Er zijn echter niet genoeg karretjes voor alle arbeiders, het zijn tot nu toe veelal de oudere arbeiders die uit solidariteit een karretje krijgen aangeboden. Pensioen zit er voor veel arbeiders niet in. We hebben gesproken met arbeiders die dit werk al meer dan 50 jaar doen, en ondanks alles toch nog plezier lijken te hebben in hun werk. Het blijft echter de vraag hoelang deze traditionele vorm van arbeid nog voort blijft bestaan, aangezien het niet meer vanzelfsprekend is dat een zoon het werk overneemt van z’n vader.

Een arbeider met een karretje dat is gesponsord door een Zwitserse filantroop (foto: Roij Scholten).

FG-Hotspot

Door: Tim Schuring (Bestuurslid VVFG)

Steilrand van Donderen 53° 5’28.87" Noorderbreedte 6°33’35.61" Oosterlengte

Een van de parels van het Geopark Honsrug is de steilrand van Donderen, met waarschijnlijk drie ijstijden in nog geen drie meter afzettingen, en meer dan terecht opgedoopt tot aardkundig monument door de Provincie Drenthe.

De steilrand van Donderen met een duidelijke afwisseling van lagen (foto: Gerrie Koopman).

Het verhaal van Nederlands eerste Geopark dat zich als boek in het landschap laat lezen, vormt de steilrand een terechte hotspot. Het was overigens een kolonie overzwaluwen die er voor zorgde dat de steilrand, restand van een oude zandgroeven, ingesneden in de oostelijke flank van de Rolderrug en de zuidelijke esgronden van Donderen, bewaard bleef. Spierwit mica-rijk Peelo-zand (ook bekend onder naam ‘poesjeszand’) van Elstrien of Saale ouderdom, keileem, een flink dekzand pakket met een afwisseling van lemige en zandige lagen, ijswiggen, kryoturbatie, vingers van Hoekstra (bioturbatie), fragmenten

Nieuwsbrief VVFG – 01/2016 7

houtskool die de Allerød-laag markeren, afgedekt met een prachtige, deels onthoofde, haarpodzol. Voor de minder onderlegde fysisch-geografische bezoeker is een informatiepaneel aanwezig waar de verschillende afzettende geduidt worden, voor de fysisch geograaf een steilrand waar bij ieder bezoek weer nieuwe elementen te ontdekken zijn!

Meer informatie: http://www.provincie.drenthe.nl/publish/pages/82274/romn13120501-boekje_am_donderen_lr.pdf

Interview

Door: Roij Scholten (Bestuurslid VVFG)

Wat is uw naam en functie?

“Niels Anders. Ik ben momenteel werkzaam als postdoc bij de Universiteit van Amsterdam”

Hoelang werkt u al bij dit bedrijf/instituut?

“Ik werk inmiddels een jaar als postdoc bij de UvA, maar ik heb ook mijn bachelor, master en phd aan de UvA gedaan”

Welk voorwerp past goed bij u/uw beroep?

“Een Mobile GIS-device”

Welke opleiding heeft u genoten?

“Ik heb de bachelor en master fysische geografie gedaan aan de Universiteit van Amsterdam (UvA). Na mijn master heb ik een half jaar Thijs de Boer ondersteund bij projecten in de GIS-studio van de UvA. Aansluitend kreeg ik een Phd aangeboden bij Prof. dr. Willem Bouten & dr. Harry Seijmonsbergen eveneens aan de UvA. Gedurende mijn PhD heb ik mij bezig gehouden met geomorfologische katering op basis van LIDAR data en het dynamisch simuleren van landschapsontwikkeling.”

Kunt u iets meer vertellen over uw loopbaan als Young Professional tot nu toe?

“In 2012 was mijn contract als phd bij de UvA afgelopen en al vrij snel had ik een nieuwe baan bij de Universiteit Wageningen als postdoc. Ik werkte doordeweeks full time als postdoc (hoewel ik nog niet gepromoveerd was), terwijl ik mij in het weekend bezig hield met het afronden van mijn proefschrift. Bovendien woonde ik destijds nog in Dordrecht en had ik veel reistijd. Het was dan ook een heftige en stressvolle tijd voor mij, maar in oktober 2013 heb ik mijn proefschrift verdedigd en ben ik gepromoveerd.”

Waarom heeft u gekozen voor fysische geografie?

“Mijn vader was een IT’er en in eerste instantie wilde ik ook die kant op, maar na het zien van al het moois tijdens het backpacken door Australië had ik besloten om fysische geografie te studeren. Ik woonde destijds nog in Hoorn, dus Amsterdam had vanzelfsprekend mijn voorkeur.”

Bent u lid van de VVFG?

“Nee, ik ben geen lid van de VVFG, maar ik ga mij zeker aanmelden.”

Als fysisch geograaf kijkt u natuurlijk anders naar de wereld. Gaat u ook als fysisch geograaf op vakantie? Wat zijn uw favoriete vakantielanden?

“Het liefst zo ver en extreem mogelijk! Ik mag graag lekker actief hiken in bergachtige landen als Oostenrijk en Nepal, en natuurlijk kun je je als fysisch geograaf veel beter een voorstelling maken van je omgeving. Mijn favoriete bestemming ligt toch wel in Zuid-Amerika, met name het Andes gebergte in Chili en Bolivia vind ik erg mooi: zoutmeren en vulkanen op 4000 meter hoogte!”

Veldwerk is een vast onderdeel van de fysische geografie. Welke landen/gebieden bezoekt u veelal met studenten of voor onderzoek?

“Naast veldwerk in Oostenrijk en onbemande luchtfotografie in Nederland en Spanje, heb ik stage gelopen in Venezuela gedurende mijn master bij een onderzoeksinstituut (Instituto de Ciencias Ambientales y Ecologicas).”

Nieuwsbrief VVFG – 01/2016 8

Stel er komt een fysisch geografische versie van Monopoly. Welke plaats/gebied/aardkundig monument zou voor u op de plaats van de Kalverstraat komen?

“IJsland! Daar waar nieuwe aarde gevormd wordt; ik ben er nog nooit geweest, maar ik heb er zoveel over gehoord! IJsland staat toch wel bovenaan mijn lijst hoor!”

Waar zou u aandacht voor vragen in een Jaar van de Fysische Geografie?

“Toch om mijn eigen dingen, en dan gaat het met name om het beter gebruik kunnen maken van computers en hun capaciteiten. Denk bijvoorbeeld aan grote datasets en geavanceerde modelleer programma’s. Het gaat om betere performance en integratie in de cloud. Vaak is de capaciteit er wel, maar is dat niet voor iedereen beschikbaar. Het is nu ook nog geen standaard dat je met dergelijke grote datasets aan de slag gaat, maar we gaan wel die kant op! We hebben nog een grote stap te gaan van de huis-keuken-tuin computer naar grote data computers op de cloud.”

Terugblik

VVFG-Pubquiz Door: Tim Schuring (Bestuurslid VVFG)

Dinsdagavond 19 januari streden 9 teams in de nieuwjaars-pubquiz van de VVFG om de gouden grondboor. In vier rondes (zand, silt, klei en veen) werd de fysisch geografische, maar vooral ook algemene kennis getest. Met een duidelijke afstand in punten wist het team Peelrandbreuk Leuk! haar titel van de vorige VVFG-pubquiz te prolongeren. Elke ronde werd afgesloten met een korte beeldpuzzel. Weet u alle vier de fysisch geografische begrippen te vinden? De antwoorden zijn terug te inden onder het verslag op de website www.vvfg.org.

Team Peelrandbreuk Leuk! ging er opnieuw met de gouden grondboor vandoor!!

Weet u alle vier de fysisch geografische begrippen te vinden?

VVFG-excursie Kootwijkerzand: Stuifzand redt het niet zonder beheer en monitoring Door: Hugo Bouter (Bestuurslid VVFG)

Op vrijdagmiddag 23 oktober 2015 kwamen een twintigtal leden van de Vakvereniging Fysische Geografie (VVFG) bijeen op het Kootwijkerzand (Veluwe) om een indruk te krijgen van de geomorfologische en ecologische dynamiek van dit bijzondere stuifzandgebied en om ontwikkelingen in het onderzoek te bespreken. Een van de zaken die naar voren kwam is dat er uitgekiend beheer en gedegen onderzoek nodig is om de stuifzanden en pioniervegetatie te behouden.

Paraboolduinen Onze gids was Michel Riksen, expert op het gebied van zandverstuivingen en werkzaam bij Wageningen UR, afdeling Soil Physics and Land Management. Ook voor Riksen was het bezoek aan de zandverstuiving weer een eyeopener aangezien er nieuwe ontwikkelingen zijn die de stuifduinen en bijzondere vegetatietypen bedreigen. De eerste stuifduin oplopend, merkte Riksen op dat het zand hier begint te verstuiven bij een windsnelheid van rond de 6 meter per seconde. Dit is ongeveer windkracht 4. Weliswaar doet de wind het meeste werk vanaf windkracht 6. Het resultaat is na verloop van tijd een diversiteit aan duintypen waaronder paraboolduinen, echoduinen en kopjesduinen. Deze veranderen continu. Een paraboolduin 'loopt' ongeveer 2 meter per jaar, weet Riksen. Op onze wandeltocht dwars door het stuifzandgebied bestudeerden we een bodemprofiel

Nieuwsbrief VVFG – 01/2016 9

op één van de duinkammen en namen we verschillende vegetatietypen onder de loep. Besproken werd ook welke meetinstrumenten ingezet kunnen worden. Riksen gebruikt de saltifoon, die oorspronkelijk is ontworpen aan Wageningen Universiteit in 1984. Hiermee wordt het eolisch zandtransport gemeten volgens het akoestisch meetprincipe.

Extreme droogte Met 700 hectare is het Kootwijkerzand één van de grootste zandverstuivingen van West-Europa. De stuifduinen zijn vooral ontstaan in de Middeleeuwen toen door overbeweiding de wind vrij spel kreeg. Het dorpje Kootwijk is zelfs onder het zand verdwenen. Momenteel rukt het zand niet meer op zoals toen. Zandverstuivingen zijn een Europees beschermd habitattype. Riksen merkte tijdens de wandeling een aantal interessante ontwikkelingen op. Op een aantal plekken zien we bijvoorbeeld buntgras groeien dat niet meer vitaal is, weet Riksen. Er zitten groene algen tussen. Dit remt de verstuiving. Het open zand kan hierdoor dichtgroeien. In het verleden heeft Riksen meegemaakt dat in één seizoen een duingebied dat hij onderzocht, helemaal vol stond met buntgras. Ook bepaalde mossoorten kunnen veel zand vastleggen. Om de verstuiving weer op gang te brengen, is volgens Riksen extreme droogte nodig. Bosbranden aan de rand van het zandgebied kunnen ook meehelpen.

Cyclisch beheer Grootschalige maatregelen zoals afplaggen zijn niet verstandig, meent Riksen. Er is in plaats daarvan ‘cyclisch beheer’ nodig. Dit betekent in sommige gebieden de vegetatie met rust laten en in andere gebieden maatregelen nemen om de vegetatie te verminderen. Het resultaat is een duingebied met diverse stadia in de vegetatiesuccessie, waarbij plaatselijk ook heide tot ontwikkeling komt. Positief voor de verstuiving is in principe recreatie: wandelaars en ruiters maken het zand los. Het kappen van bomen is niet altijd gunstig. Aangekomen op de top van een ca. 5 m hoge, kale duin hadden we een prachtig uitzicht op het stuifzandlandschap. Riksen merkte wel op dat op de duintop per abuis een grote oude boom is weggehaald. Deze boom zorgde juist voor zandafzetting. Langs de randen van het stuifzandgebied zijn er echter ook boomsoorten zoals de vogelkers die beter gekapt kunnen worden omdat ze te snel groeien.

Ten slotte maakte de veldexcursie duidelijk dat monitoring van stuifzanden en vegetatie zinvol is om tijdig in te kunnen spelen op veranderingen.

VVFG-café Wageningen Door: Maarten van Pelt (Studievereniging Pyrus, WUR)

24 November was het de beurt aan studievereniging Pyrus (Bodem, water, atmosfeer; Wageningen Universiteit) om het vierjaarlijkse VVFG-café te organiseren. Het woord was aan Dr. Ir. Cathelijne Stoof om te vertellen over haar onderzoek naar bosbranden. Ze heeft onder andere in Portugal met behulp van lokale instanties een stuk bos in de brand gezet om de gevolgen daarvan op de bodem en de vegetatie te onderzoeken.

Daaruit leerden wij dat de plek met de hoogste vuurintensiteit niet per se de locatie is waar de meeste schade wordt toegebracht. De hoeveelheid bodemvocht en het soort vegetatie heeft daarin een cruciale rol.

“Cathelijne Stoof gaf een vers inzicht op het gebied van het effect van bosbranden. Het was een informatieve, indrukwekkende en interactieve les over een voor mij onbekende kant van het fenomeen.”

Kees Teuling - Student WUR

Ook vertelde Cathelijne Stoof dat bosbranden op veel plaatsen onterecht als ‘slecht’ worden beschouwd. Sommige zaden hebben namelijk een minimum temperatuur van 50 graden nodig om te ontkiemen. Door het slechte imago van bosbranden wordt er vaak een slecht beleid gehanteerd door getroffen overheden.

Dankzij de presentatie van Cathelijne Stoof weten we nu dat er meer bij een bosbrand komt kijken. Het is meer dan alleen een droog bos en een ontstekingsbron, en de gevolgen hoeven zeker niet altijd slecht te zijn voor het ecosysteem zolang er maar een juist beleid gehanteerd wordt.

Nieuwsbrief VVFG – 01/2016 10

Agenda

VVFG

18 februari: VVFG-café 17:00, Studievereniging GAOS, Universiteit van Amsterdam.

12 februari VVFG-Alumnidag Amsterdam Vrije Universiteit Amsterdam

19 maart Excursie Hondsbossche Zeewering 14.00-16.30

01 april: VVFG-Symposium 2016 Universiteit van Utrecht

Partners in de Ruimte

04 februari: Delta Professional Day 2016 “The Next Generation” workshops van Young Professionals in het kennisveld Waterstaat en Landinrichting in Nederland. Kijk voor meer informatie op: www.deltaprofessionals.nl

Nieuwsbrief VVFG

Auteurs: Hugo Bouter, Dirk van Hout, Maarten van Pelt, Tim Schuring & Roij Scholten

Eindredactie: Roij Scholten

Redactie: vakvereniging.fg@gmail.com

Geen nieuwsbrief meer? Afmelden kan door een mailtje te sturen naar: vakvereniging.fg@gmail.com