Vroegschoolse educatie, ook iets voor ons?! · onderwijsachterstanden. Dat ligt besloten in de Wet...

Vroegschoolseeducatie, ook iets voor ons?!

Keuzewijzer voor vroegschoolse educatie

Oberon-Focus-KeuzeprocesVE 17-11-09 12:14 Pagina 1

“Kinderen moeten alle kansen krijgen om zich te ontwikkelen. De school heeft eenbelangrijke rol in het creëren van deze kansen en de school valt weer onder deverantwoordelijkheid van het schoolbestuur. Onder die verantwoordelijkheid valt ook hetvroegtijdig bestrijden van onderwijsachterstanden bij leerlingen. Voor en vroegschoolseeducatie (VVE) speelt hierin een sleutelrol.” A ldus staatssecretaris Sharon Dijksma in eeninterview over de A genda ‘Focus op vroegschoolse educatie’.

Voor wie is deze folder?

A lle scholen hebben de wettelijke opdracht om op herkenbare enstructurele wijze aandacht te besteden aan het bestrijden vanonderwijsachterstanden. Dat ligt besloten in de Wet op het primaironderwijs (art 8 lid 9). Voor veel scholen in Nederland vormenonderwijsachterstanden echter nog geen onderwerp van gesprek. Zij hebbenbijna geen leerlingen met een gewicht op school. Ook zijn er scholen diegraag een extra aanbod zouden willen voor bepaalde leerlingen, maardenken dat zij daar geen financiële middelen voor hebben. Een feit is datop dit moment nog niet alle doelgroepleerlingen in Nederland wordenbereikt met VVE. Naar schatting krijgt zo’n 57 procent van allegewichtenkinderen in de onderbouw een VVEprogramma aangeboden, zo blijktuit de landelijke VVEmonitor (Sardes, 2009). Op grond van degewichtenregeling krijgen bijna drieduizend basisscholen (van dezevenduizend) extra financiële middelen voor het verbeteren van deonderwijskansen van kinderen met risico op onderwijsachterstanden. Eenflink deel van deze scholen (ruim 40 procent) zet dit geld echter niet invoor de uitvoering van een VVEprogramma. De folder is voor deze scholengeschreven. Daarnaast zit ongeveer een vijfde van de gewichtenleerlingenop scholen die geen achterstandmiddelen ontvangen. Ook zij kunnen dezefolder gebruiken om tot een invulling te komen van de wettelijkeverplichting.

Het belang van vroegschoolseeducatie

“De vroegschoolse educatie is de bestebijdrage die een school kan bieden aan eenwijk, een dorp of stad. Kinderen die een beterestart krijgen, komen ook beter aan de finish. Ofanders gezegd, de vroegschoolse educatie legteen fundament waarop het heleonderwijsgebouw van de betrokken jongererust.”Jan Gispen (oud voorzitter bestuurs plat formG4 en lid van de commissie Lambrechts:Evaluatie – en advies Commissie PassendOnderwijs).

Uit: Hoe eerder hoe beter. Het belang vanvroegschoolse educatie (Oberon, 2009)


VROEGSCHOOLSE EDUCATIE, OOK IETS VOOR ONS?! • 1

Nadenken over de keuze voor eenvroegschools programma

Waar staat de school? • Visie op onderwijsachterstanden• Stimulerings- en leerbehoeften van de kinderen• Huidige aanpak• Hoe ziet het schoolprofiel eruit• Motivatie en opvattingen van de leerkrachten• Overdenk de consequenties• Draagkracht van de school

Wat wordt van de school verwacht?• Verwachtingen van de overheid• De Lokale Educatieve Agenda• Doorgaande lijn

Keuzemogelijkheden• Ja, wij willen een VVE-programma (spoor 1)• Ja, wij willen VVE-activiteiten (spoor 2)• Nee wij doen al genoeg voor de doelgroep,

namelijk … (spoor 3)

eft

m

Deze brochure ondersteunt scholen bij de vraag: ‘hebben wij aandacht voor onderwijs -achterstandsbestrijding en kan een vroegschools programma ons daarbij van dienst zijn?’In onderstaand schema hebben wij aandachtspunten weergegeven om met deze vraag aande slag te gaan. Deze worden vervolgens besproken.


2 • VROEGSCHOOLSE EDUCATIE, OOK IETS VOOR ONS?!

Waar staat de school?

Visie op onderwijsachterstanden

Een VVE-programma is allereerst bedoeld om kinderen die al een achterstand hebben of diekans lopen een achterstand te ontwikkelen extra testimuleren. Alle kinderen hebben baat bij een VVE-programma, maar kinderen met laagopgeleideouders profiteren er het meeste van. In beleids -termen gaat het om doelgroepkinderen, deze kinderen hebben een leerlinggewicht. De aan -wezigheid van veel of weinig doelgroepkinderenkan de keuze voor een programma beïnvloeden. De startvraag is daarom: hoeveel kinderen ingroep 1 en 2 hebben een leerlinggewicht en wat ishet percentuele aandeel in de groep?

In de praktijk wordt door veel scholen, voor-schoolse voorzieningen en gemeenten de omschrij-ving zoals gebruikt bij het gewichtensysteem tebeperkt gevonden. Zij ervaren dat de groep kinderen die extra stimulerende aandacht en zorgnodig hebben niet alleen de kinderen zijn van

ouders met een laagopleidingsniveau. Kan uwschool uit de voeten met het leerlinggewicht engeeft het een goede indicatie van de omvang vande risicogroep? Of is er voor de school een nauw-keurigere omschrijving van de risicogroep tegeven? Dus formuleer voor u zelf: Kinderen die een risicolopen op achterstanden in hun ontwikkeling zijn kinderen die …En vervolgens: hoe groot is bij bovenstaande formulering de doelgroep in de onderbouw?

Wanneer de definitie van de gewichtenregelingals onnauwkeurig wordt ervaren dan is het aan tebevelen daar afspraken over te maken in hetlokaal onderwijsoverleg tussen gemeente enschoolbesturen. Veel gemeenten hanteren voor devoorschoolse doelgroep een bredere definitie dande gewichtenregeling. Om de doorgaande lijnvoor de doelgroep te waarborgen zouden school-besturen kunnen aansluiten bij deze doelgroep -definitie.

Op eenvoudige wijze kunnen scholen een analyse maken op basis waarvan zij een keuzekunnen gaan maken voor één van de drie mogelijkheden. De eigen motivatie van de schoolis voornamelijk van invloed op de keuze, daarnaast spelen ook omgevingsfactoren. Wegeven de stappen in de analyse weer.

stap1


Stimulerings- en leerbehoeften van de kinderen

Bij Stap 1 is de aard en omvang van de doelgroepin beeld gebracht. Vervolgens speelt de vraag watzijn de leerbehoeften van de doelgroepkinderen enwat hebben hun ouders nodig? Op welke ontwikke-lingsgebieden van kinderen ervaart de school demeeste achterstand? Komt dat tot uidrukking in hetleerlingvolgsysteem? Welke cijfers zijn bekend? VVE-programma’s zijn integrale programma’sgericht op de meerdere ontwikkelingsgebieden(taalontwikkeling en ontluikende geletterdheid,motorische en creatieve ontwikkeling; persoonlijkeen sociaal-emotionele ontwikkeling). Er zijn ookandere programma’s die zich vooral op één ont-wikkelingsgebied richten: Schatkist is bijvoorbeeldvooral een taalstimuleringsprogramma. Het ismogelijk dat uit de analyse komt dat op slechts eenof enkele ontwikkelingsgebieden achterstandgevonden is. Dat wil niet zeggen dat een integraleaanpak zoals bij een VVE-programma wordtgeboden overbodig is. Er kan dan juist extra aan-dacht worden besteed aan de stimulering van debetreffende ontwikkelingsgebieden.Leerondersteunende activiteiten door ouders thuisbehoort onderdeel te zijn van een VVE-pro-gramma. De programma’s bieden echter geenopvoedingsondersteuning en voorzien soms ingeringe mate in het stimuleren van leerondersteu-nende activiteiten thuis. Afhankelijk van debehoefte kunt u naast een VVE-programma meteen ouderprogramma werken.

Huidige aanpak

De mate van onderwijsachterstanden zijn in beeldgebracht, maar op welke wijze speelt de schooldaar nu op in? Wat doet uw school aan het verminderen van onderwijsachterstanden en vooralook wat zou u willen doen? Waaruit bestaat dehuidige aanpak, zowel wat betreft de methode alswat betreft de leerkrachtvaardigheden? Is hetmogelijk om extra aandacht te besteden aan kinderen die dat nodig hebben? Misschien gebruiktu al een programma in de onderbouw: Werken deleerkrachten daar ook actief mee en zijn ze ertevreden over? Voor achterstandsbestrijding is eenstevig observatie- en kindvolgsysteem ook vanbelang. De VVE-programma’s hebben allemaaleen eigen kindvolgsysteem: maar hoe verhoudt zichdat tot het huidige leerlingvolgsysteem van deschool zoals bijvoorbeeld PRAVOO?Het is goed om op rij te zetten welke methoden deschool gebruikt en na te denken waar leerlingen enleerkrachten nog behoefte aan hebben.

nw-

o

e

ean

l-

eol

stap2

stap3

Tip: Breng de competenties van deonderbouwleerkrachten in beeld. Gebruikdaarvoor de toetsen van www.versterkVVE.nl. Erontstaat dan een goed beeld van decompetenties in huis: voor het maken vanafspraken over een scholing kan dat handigzijn.


Hoe ziet het huidige schoolprofieleruit?

De VVE-programma’s hebben alle hetzelfde doel,maar variëren in didactische opzet. Verschillen zijner in de mate van invulling van het curriculum en demate waarin ze kindvolgend dan wel kindsturendzijn. Ook scholen hebben daar eigen opvattingenover die goed moeten aansluiten op een te kiezenprogramma. Breng daarom in beeld wat de visieop kindontwikkeling is, de pedagogisch didactischeprincipes, werkwijze, dagschema, observatie enregistratie, wel of niet werken met activiteiten enthema’s en het belang van ouderbetrokkenheid.

Motivatie en opvattingen van de leerkrachten

Omdat de invoering van een VVE-programmanogal wat impliceert, is het belangrijk dat leer-krachten gemotiveerd zijn. Hoe denken zij over hetbestrijden van achterstanden bij kinderen, wat zienzij als achterstand, hoe staan zij tegenover deoverheidsvisie op het verminderen van achter -standen? Vinden zij dat zij op dit moment daar opeen goede manier mee om kunnen gaan of zoekenzij nog naar een manier om dat te verbeteren?Hoe denken de leerkrachten over thematisch wer-ken of werken zij liever kindvolgend. Hoe staan zijtegenover toetsen? Wat doe je vervolgens met detoetsresultaten? Op welke wijze kan toetsen bijdragen aan de stimulering van de ontwikkelingvan kinderen?

En wat zijn ideeën om te werken aan een doorgaande lijn (overdrachtsformulier, warme overdracht, gezamenlijk overleg, samen scholingvolgen, uitwisseling over werkwijze, uitwisselingover kinderen)?

Overdenk de consequenties

De keuze voor een VVE-programma heeft veelinvloed op het werk op school.Wat betekent invoering van een VVE-programma voor het werkin de groepen? • In principe gaat de school werken volgens een

bepaalde methode die leerkrachten gedurendede gehele dag kunnen toepassen. Daarnaast zullen ze bepaalde al gebruikte werkwijze willenbehouden en is het dus van belang om te zoekennaar een evenwichtig dagprogramma.

• VVE beperkt zich niet tot een of twee activiteitenop een dag. Het brengt een verandering te weegin het professioneel handelen van de leerkrach-ten: als het goed is verandert het de totale benadering van de kinderen en ouders.

• VVE kost meer tijd: voorbereidingstijd, afstem-ming met collega’s, overleg met externen zoalsde peuterspeelzalen en kinderdagverblijven engemeente.

• Daar staat tegen over dat het werken met VVEook veel oplevert: het is een professionaliserings-slag, en veel leerkrachten vinden hun werk bevredigender. Doordat er (nog) meer structuur inde dag zit verloopt de dag prettiger voor de kinderen en voor de medewerkers. Leerkrachten


stap4

stap5

stap6


krijgen instrumenten in handen waarmee zegericht de ontwikkeling van kinderen kunnen sturen, hierdoor krijgt het werken met kinderenmeer diepgang.

Behalve gevolgen voor de leerkrachten in de klas,kan de invoering van een VVE-programma ook opschoolniveau gevolg hebben, bijvoorbeeld (inten-siever) gaan samenwerken met peuterspeelzalen,kinderdagverblijven, jeugdgezondheidszorg engemeente. Uw school komt in aanraking met hetgemeentelijk VVE-beleid.

Draagkracht van de school

Aanvullend op bovenstaande is het van belang datde school als geheel voldoende draagkracht heeftvoor verandering. Hebben de leerkrachten tijd enenergie om nascholing te volgen? Zijn zij gemotiveerd om hun werkwijze te veranderen ofaan te vullen? Hoeveel ruimte voor verandering(didactische aanpak) is er in de school? Kan dedirectie het proces begeleiden en faciliteren? Hoeveel uren zijn er beschikbaar voor extra activiteiten in de onderbouw?De directie en het schoolbestuur hebben inzicht inde financiële middelen. Omdat het geld voorvroegschoolse educatie is versleuteld in de lumpsum zijn scholen en schoolbesturen niet altijdop de hoogte van het bedrag. In de brochureOverzicht financiën Vroegschoolse Educatie staanrekenvoorbeelden om dit uit te rekenen.


k

e

enn

eneg-

s-

r in

n

stap7


Verwachtingen van de overheid

Het kabinet onderstreept de belangen van VVE.Daarom zijn in 2006 voor een periode van vierjaar doelen geformuleerd om de VVE te versterken. Om deze doelen te bereiken zijnafspraken gemaakt met onder andere de schoolbesturen, die zijn vastgelegd in de Agenda‘Focus op vroegschoolse educatie’. Eén van debelangrijkste afspraken is dat besturen van basisscholen die in aanmerking komen voorgewichtengeld uiterlijk in 2011 de gewichten - leerlingen in de groepen 1 en 2 vier dagdelenvroegschoolse educatie aanbieden. Het gaat omVVE-programma’s waarvan de effectiviteit op deNederlandse taalontwikkeling is vastgesteld. Hetprogramma wordt uitgevoerd met een dubbelebezetting of een gunstige leerkracht-leerling ratio,waarbij de leerkrachten in VVE zijn geschoold.

Er kunnen ook lokale verwachtingen zijn die dekeuze voor een vroegschoolse educatie pro-gramma bepalen. Bijvoorbeeld als de school -besturen door de gemeente zijn benaderd. Of alsde vraag naar een VVE-programma opkomt doordeelname aan brede schoolontwikkeling. Of als deschool geld heeft ontvangen voor onderwijs -achterstandsbestrijding.

De Lokale Educatieve Agenda

Schoolbesturen en gemeente moeten samen eenmanier vinden om tot een sluitende aanpak voorVVE te komen. De Rijksgelden voor de voorschoolseeducatie gaan immers naar de gemeente; die voorde vroegschoolse educatie naar de schoolbesturen.Over de doorgaande lijn moet worden overlegd.VVE staat op dit moment op nummer 1 in de Top-12 van gespreksonderwerpen op de LokaleEducatieve Agenda. De afspraken zoals gemaaktin de LEA zijn echter niet altijd bekend bij de scho-len (uit: Rond de tafel. De rol van schoolbesturen bijde Lokale Educatieve Agenda, Oberon, 2009). Als in 2010 de Wet Ontwikkelingskansen doorkwaliteit en educatie wordt ingevoerd, wordt hetnog urgenter om gezamenlijk de voor- en vroeg-schoolse educatie in te vullen. Daarin is opgenomendat er verplichte afspraken moeten komen over dedoorgaande lijn. Naast de Lokale Educatieve Agenda hebben veelgemeente een notitie over VVE-beleid. Voor scholen die nog moeten starten met VVE is hetbelangrijk goed op de hoogte te zijn van deafspraken in de LEA en het gemeentelijk VVE-beleid. Mogelijk beïnvloeden deze nog dekeuze voor een VVE-programma.


Wat wordt van de school verwacht?



lseoren..

kto-bij

ende

el

Doorgaande lijn

Bij doorgaande lijnen gaat het om een ononder-broken ontwikkelingsgang van kinderen door hetonderwijs. Het gaat in dit geval om een door-gaande lijn van voorschoolse educatie (in peuter-speelzalen of kinderdagverblijven) naarvroegschoolse educatie (in groep 1 en 2). Eendoorgaande lijn kan op verschillende manierengestalte krijgen. Allereerst kunnen de voorschoolseinstellingen en de basisschool gebruik maken vanhetzelfde VVE-programma. Dit heeft verreweg devoorkeur, maar als dat niet mogelijk is kunt u ookop andere wijze afstemmen op inhoudelijk didac-tisch niveau. Daarnaast is het goed om te bekijkenof er ook andere manieren zijn om een goededoorgaande lijn vorm te geven. In de meeste gemeenten zijn afspraken gemaaktover overdracht van kindgegevens wanneer eenkind van de voorschoolse voorziening naar debasisschool gaat. Veelal is een overdrachts -formulier in gebruik. Naast een papieren -overdracht kunnen er afspraken worden gemaaktover de ‘warme overdracht’: er is dan sprake vaneen begeleidingstraject van kinderen bij de overgang naar de basisschool. Zie de brochure“Doorgaande lijn van voor- naar vroegschoolseeducatie” (Oberon, 2009) voor een uitgebreidoverzicht van manieren om aan de doorgaande lijnte werken.Het is handig om zodra de keuze voor VVE isgemaakt gelijk ook contact te leggen en overlegaan te gaan met de peuterspeelzalen en de

kinderdagverblijven in de omgeving van de school.Het is dus goed om te weten waar de meeste kinderen vandaan komen: die peuterspeelzaal en/ of dat kinderdagverblijf zou een goede VVE-partner kunnen worden van de school.


We beschrijven in deze folder drie keuzemogelijk-heden:Spoor 1 Ja, wij willen een VVEprogrammaSpoor 2 Ja, wij willen VVEactiviteiten Spoor 3 Nee, wij doen al genoeg voor de

doelgroep, namelijk …

een VVE-programma

Bij de keuze voor de invoering van een VVE-programma volgt onmiddellijk de vraag welk programma de school dan kiest. Wanneer deschool de in deze beschreven folder analyse heeftuitgevoerd, heeft het al een goede basis om eenprogramma uit te kiezen (zie ook het OverzichtVVE-programma’s op www.focusvroegschool.nl ).Samen met een schoolbegeleidingsdienst kan deschool vervolgens tot een keuze komen. Aangezienzij de programma’s goed kennen en weten welkprogramma past bij de betreffende school. Schoolbegeleidingsdiensten bieden ook trajectenaan om gezamenlijk een gefundeerde keuze te

maken. Bij de keuze voor een schoolbegeleidings-dienst is het handig om van tevoren te weten metwelke programma’s zij zelf werken, zodat zij vol-gend op het keuzetraject eventueel ook zelf descholing kunnen aanbieden.Het is in ieder geval zeer aan te bevelen te gaanwerken met een erkend VVE-programma; dezeprogramma’s zijn goed doordacht van opzet enworden op basis van praktijkervaringen en nieuweinzichten nog steeds verbeterd. Daarmee beperkje de keuze tot Piramide, Kaleidoscoop, KO-totaal,Speelplezier, Startblokken/Basisontwikkeling enSporen (zie Databank Effectieve jeuginterventiesvan het NJi).

De VVE-programma’s werken met een certificeringssysteem. Wanneer een school graaggecertificeerd wil zijn voor het werken met eenVVE-pro gramma moeten de leerkrachten een volledige scholing volgen en betekent dit dat zijook weer nascholing kunnen volgen om het certificaat te behouden. De scholingstrajectenduren meestal twee jaar.


Keuzemogelijkheden

Als u de resultaten van de analyse en alle overwegingen op een rij heeft, is het tijd om eenkeuze te maken. Tussen de keuze wel of geen VVE-programma invoeren liggen ook nogmogelijkheden.

spoor1


Een school moet ook nadenken over de intensiteitvan de uitvoering van het gekozen VVE-pro-gramma. Tijdens de scholing wordt daar ook aan-dacht aanbesteed: hoeveel thema’s ga jeuitvoeren, op welke wijze kan je in je aanbod differentiëren, hoe zet je extra uren op de groepin. Houd daarbij rekening met de kwaliteitseisenvoor VVE zoals aangegeven in de Agenda ‘Focusop vroegschoolse educatie’. Afgesproken is dat ertenminste een gunstige leerkracht – leerling ratiomoet zijn. Ook het aantal dagdelen waarmeegericht met programma wordt gewerkt kan varië-ren; daarover zegt de Agenda dat er tenminstevierdagdelen VVE moeten worden aangeboden.

VVE-activiteiten

Uit de analyse kan volgen dat een school het welbelangrijk vindt om mee te werken aan een door-gaande lijn, maar dat zij bijvoorbeeld het nietnodig vindt om een volledig VVE-programma in tevoeren.

De school kan een samenwerking starten met devoorschoolse voorzieningen. Gedacht kan wordenaan:• een gezamenlijke pedagogisch- didactische visie• overeenkomende werkwijze: inrichting ruimtes,

gebruik pictogrammen, werken met thema’s,benadering kinderen en ouders, doorlopendobservatiesysteem

• gezamenlijke activiteiten• een doorlopend kindvolgsysteem met overdracht

van kindgegevens• warme overdracht en een gezamenlijk wen -

programma

De keuze kan ook vallen op de invoering van eenVVE-programma waarbij niet gestreefd wordt eencertificering te behalen. De VVE-programma’s bieden genoeg mogelijkheden om te variëren inintensiteit, bijvoorbeeld: • het aantal te volgen trainingsbijeenkomsten en

het aantal coachingsmomenten tijdens de trai-ning;

• bij programma’s die werken met thema’s: hetaantal thema’s dat de school per jaar uitvoert ende volledigheid waarmee leerkrachten aan deslag gaan met de thema’s (alle activiteiten uitvoeren of niet);

• de visie en werkwijze van het programma gedurende de hele dag hanteren of enkel opbepaalde momenten;

• de materialen als ideeënboek gebruiken of hetprogramma uitvoeren zoals beschreven;

• het hele observatiesysteem gebruiken of alleenonderdelen overnemen;

• alle werkwijzen / onderdelen van de methodeovernemen of je beperken tot een aantal;

• de activiteiten / aanpak vooral uitvoeren metdoelgroepkinderen of met de hele groep;

• activiteiten met ouders uitvoeren of niet.Bij het programma Piramide zijn twee variantenuitgewerkt: de ‘light’-variant en de ‘ultralight’-vari-ant. Elk van de varianten is gebaseerd op eenander percentage doelgroepkinderen. Als slechts


-

-

n

wekal,

g

n

spoor2


een klein aantal kinderen extra hulp nodig heeft,kan volgens de programmamakers volstaan wor-den met minder uren tutoring, terwijl de kansen opgunstige effecten door uitgekiende inzet van dezeuren toch groot genoeg blijven.

Uit onderzoek komt naar voren dat hoe intensieverde uitvoering is des beter de effecten zijn. Wan-neer een school kiest voor VVE-activiteiten en dusniet een volledig programma invoert, zullen deeffecten waarschijnlijk minder zichtbaar zijn. Som-mige deskundigen ontraden scholen en voor-schoolse voorzieningen zelfs zich te beperken totonvolledige uitvoering van VVE.

geen VVE

Er zullen ook scholen zijn die op basis van de analyse concluderen dat het voor hun school nietnodig is om de aanpak te veranderen. Omdat zijweliswaar niet met een VVE-programma werken,maar een weg hebben gevonden om ook kinderenuit de doelgroep een goed aanbod te geven. Dezescholen investeren bijvoorbeeld al flink op taal - stimulering. Of het aantal doelgroepkinderen is zoklein dat zij voldoende mogelijkheden hebben omdeze kinderen extra aandacht te geven. Voor deze scholen is het belangrijk om de observa-tie- en toetsgegevens goed bij te houden en speci-fiek ook voor de doelgroepkinderen deontwikkeling te volgen. Met deze gegevens in dehand kan een school voor iedereen inzichtelijkmaken – wanneer dat nodig blijkt te zijn – dat zijwel degelijk in staat zijn om de onderwijsachter-standen (op eigen wijze) te bestrijden.


spoor3

…Als we het onderzoek overzien is één dingwel duidelijk: het is niet zinvol om VVE op eenhalfbakken manier uit te voeren, onder hetmotto ‘alle kleine beetjes helpen’. Het is daaromniet verstandig om te beknibbelen op het aantaldagdelen, de personele inzet, de training of decertificering en te vertrouwen op onvolledigegeïmplementeerde programma’s of zoge-noemde ‘light’-varianten. Kwaliteit staat voorop.Als die in orde is, kan verder worden gewerktaan het vergroten van het bereik. (Uit: Voor- envroegschoolse educatie: Kleine beetjes helpenniet. Didactief, juni 2009)



j

eneze

zom

va-ci-

j


Projectorganisatie De ondersteuning van schoolbesturen en scholen bijde A genda ‘Focus op vroegschoolse educatie’ wordtuitgevoerd door het onderzoeks en adviesbureau Oberon te Utrecht. De coördinatie is in handen vaneen projectgroep met als leden:• Wendy de Geus, Oberon, projectleider• Ron Davids, Bond KBO, lid projectgroep namens degezamenlijke onderwijsorganisaties

• Jo Kloprogge, zelfstandig adviseur en lid van deprojectgroep

InformatieVoor meer informatie kunt u een bericht sturen [email protected].

Deze brochure maakt onderdeel uit van het ondersteuningstraject bij de A genda ‘Focus op vroegschoolse educatie’

COLOFON:AUTEUR: HELEEN VERSTEEGEN, SARDES • REDACTIE: WENDY DE GEUS, OBERON • VORMGEVING: CAS DE VRIES, DVADA • DRUK: USP BV • FOTOGRAFIE: SIJMEN HENDRIKS

© OBERON

november 2009


Vroegschoolse educatie, ook iets voor ons?! · onderwijsachterstanden. Dat ligt besloten in de Wet...

Documents

Transcript of Vroegschoolse educatie, ook iets voor ons?! · onderwijsachterstanden. Dat ligt besloten in de Wet...