1Landschapsbeheer Flevoland

Vrijwillige weidevogel- enakkervogelbescherming

Flevoland

Jaarverslag 2015

2

Colofon

Jaarverslag 2015 van de vrijwillige weidevogel- en akkervogelbescherming

Samenstelling: Merlijn de Graaf, Jan NagelEindredactie: Ria HeemskerkFotografie: Petra Borsch, Jan NagelLay-out: Ruitervorm, JoureDruk: Koopmans Mailing & HandelingOplage: 400

Uitgave: Landschapsbeheer Flevoland Botter 14-03 8232 JP Lelystad tel. (0320) 294939 flevoland@landschapsbeheer.net www.landschapsbeheer.net twitter: @LBFlevoland facebook: www.facebook.com/landschapsbeheerflevoland

Lelystad, december 2015

Gegevens uit dit verslag mogen worden overgenomen, graag wel met bronvermelding.

Vrijwillige weidevogel- en akkervogelbescherming Jaarverslag 2015

3

Inhoud

Voorwoord 4

1 Inleiding 6

2 Aantalvrijwilligersenboeren,gevondennestenenuitkomstpercentages 7

3 Verliesoorzakenen-percentages 8

4 Beschermingsactiviteiten 10

5 Resultaatvandegroepen 11

6 Broedsucces van onze Nationale vogel 12

7 Inventarisatiezwaluwenenurenbestedingvrijwilligers 14

Bijlage:Adressenvangroepscoördinatoren 15

4

Voorwoord

Afgelopen voorjaar was het koud, en dat maakte het zoeken naar nesten als weidevogelvrijwilliger soms tot een onaangename pittige klus. Dhr. Bakker uit Urk, al jaren een fanatieke weidevogelbeschermer trotseerde de elementen en vond op 14 maart het eerste kievitsei. Helemaal trots, liet hij samen met een van zijn kleinkinderen de vondst zien nabij het industrieterrein van Urk. De kieviten begonnen daarna zo zachtjes aan aan de leg te komen, maar hard ging dat niet. In de maand maart werden maar 86 kievitsnesten gevonden, iets minder in vergelijking met de 141 nesten vorig jaar, maar dat blijkt uiteindelijk niet alles te zeggen!

Het loslaten van het melkquotum in april heeft geresulteerd in de verwachte toename van de melkplas in Nederland. Dus meer koeienbekkies zullen gevuld moeten worden met gras en mais. En dat moet ergens vandaan komen. Inderdaad daar waar onze weidevogels ook broeden. Wijselijk wordt er gelijk met het loslaten van het melkquotum, een fosfaat norm ingezet om de expansiedrift van de melkveehouderij in goed bannen te begeleiden. Want toestanden zo’n 30 jaar terug in Brabant waar varkensboeren ongelimiteerd de maislanden bemesten ben ik niet vergeten. Dat was niet een duurzame weg van landbouw bedrijven. Laten we hopen dat de druk op het grasland niet te hoog wordt, en dat de laatste kruidenrijke percelen in Nederland niet worden omgetoverd tot biljartlakens. Want onze grutto, inmiddels nationale vogel, kan misschien z’n ei nog wel kwijt op een biljartlaken, zijn jongen er laten opgroeien zal tot teleurstellingen leiden.

Het CBS kwam in augustus met verontruste berichten over de achteruitgang van de weidevogels. Geen onbekend nieuws, en toch altijd weer confronterend. Dachten we dat agrarisch natuurbeheer voor onze weidevogels in Flevoland passé was, is er door Provinciale staten toch nog wat geld gevonden om boeren in het Rivierduingebied de mogelijkheid te geven maatregelen te nemen. Op zich mooi, maar waarom dan niet dit mogelijk maken in het meest weidevogelrijke deel van Flevoland, Rutten. Maar gelukkig gloort er hoop aan de horizon. Biologische boer Gerard Keurentje in Rutten is bezig met de ontwikkeling van een plas dras gebied voor de weidevogels. Wie ooit eens

5

een plas dras gebied in het voorjaar heeft bezocht (te denken valt aan de parel van boer Murk Nijdam uit Wommels) heeft het effect daarvan kunnen zien. Daarmee help je de weidevogels echt in het voorjaar. Ik hoop van harte dat het Gerard Keurentje lukt dit plas dras gebiedje aan te leggen. Samen met zijn kruidenrijk grasland creëert hij zo een prachtig leefgebied voor de weidevogels. Het zou een aanwinst zijn voor de weidevogels.

Weidevogels hebben steeds meer de hulp van vrijwilligers en boeren nodig. Als er geen ogen en oren meer op het boerenland zijn, die waarnemen hoe het met deze vogelgroep gaat, of geen helpende hand toereiken. Dan kan je de grutto tot nationale vogel bombarderen en 2016 tot het jaar van de kievit benoemen. Prachtige symboliek, erg mooi, en pr technisch klopt het als een klokje. Echter daarmee verandert er direct in het veld niet veel, en blijven de gevaren voor weidevogels er niet minder om. Dus helpt het nog steeds door stokken bij de nesten te zetten en advies van vrijwilligers naar boeren hoe te handelen met mandjes waarin een nest is gelegd. Of boeren die loonwerkers op de huid zitten dat ze bij werkzaamheden de nesten moeten sparen. Dat werk zal door moeten blijven gaan.

Gelukkig zijn er nog vele vrijwilligers, die ongeacht het weer naar buiten gaan, met hun poten in de klei staan, en weidevogels een handje helpen, daar zijn ze goed in! Laten we dat tot in lengte van dagen blijven doen.

Jan NagelProjectleider weidevogels

6

Inleiding

In dit jaarverslag vindt u de resultaten van het broedseizoen 2015 van weidevogels in Flevoland. In het project ‘weidevogelbescherming’ werken vrijwilligers en boeren samen aan de bescherming van weidevogels. Vrijwilligers zoeken de nesten en over het algemeen sparen de boeren vervolgens de gevonden nesten, door ze te verplaatsen bij werkzaamheden of door er omheen te werken. Coördinatoren zijn lokaal het aanspreekpunt voor vrijwilligers en boeren en ze organiseren start- en evaluatieavonden. Naast het zoeken van de nesten, houden de vrijwilligers ook de resultaten bij van de nesten. Daarnaast tellen ze op de boerderijen nesten van huis- en boerenzwaluwen. De tijd die in al deze activiteiten wordt gestoken, wordt ook bijgehouden. De provincie Flevoland financiert het project weidevogelbescherming.

Door de kou ging het leggen van eieren dit voorjaar vrij geleidelijk. Gewassen werden niet bijzonder snel gezaaid, en veel nesten zijn actief gespaard (514), behoorlijk meer dan in 2014 (400). De kou is veel kievitsjongen fataal is geworden, zodat het alarm van de kieviten maar kort te horen was. Het gras groeide dit voorjaar vrij rustig door, waardoor de meeste gruttonesten wel gevonden zijn. Grutto’s zaten stevig op de eieren bij maaiwerkzaamheden, dus daar is niet veel misgegaan. Bij de alarmtelling op 6 juni zijn er 13 paren met oudere jongen geconstateerd. Dat is helaas niet voldoende om de populatie in stand te houden. Daarvoor zouden er minimaal 20 succesvolle paren moeten zijn. In weidevogelnatuurgebied Rotterdamse hoek, waar dit jaar de cursus weidevogels tellen is geweest, was het succes van de grutto en met name de tureluur wel erg goed te noemen. Dan zie je dat de broedrust in een weidevogelnatuurgebied grote voordelen heeft t.o.v. het roerige boerenland en dat meer van dit soort gebieden hard nodig zijn voor de weidevogels.

De invoer van legsels door vrijwilligers zelf gaat erg goed. Men raakt steeds beter vertrouwd met deze handigheid. Via de telefoon kunnen nu nesten ingevoerd worden, wat er al toe geleid heeft dat 12% van de nesten dit jaar via de telefoon in de database is gekomen. Super handig en iets wat we komend jaar verder gaan uitrollen! Het maakt het bijhouden van je gevonden nesten nog eenvoudiger. Ieder jaar nemen we daar de tijd voor om de veranderende mogelijkheden onder de aandacht te brengen. Het resultaat van deze manier van bijhouden levert gedetailleerde gegevens op over de nestlocatie, resultaat en of een nest daadwerkelijk beschermd is of niet. Daarmee zijn onze inspanningen goed in beeld te brengen en leveren we het beste overzicht van weidevogels in de provincie. En dat is waardevol.Het bijhouden van broedparen die we tijdens onze werkzaamheden zien gaat moeizamer. Als je dit direct met de telefoon doet, werkt dit goed, maar later thuis op de PC invoeren vraagt een aparte administratie. Dat is iets wat niet of nauwelijks gebeurt. Maar goed, het beschermen van nesten is ook het belangrijkste van ons werk en het bijhouden van broedparen is iets extra’s. Blijkbaar vraagt dit een andere aanpak, of spreekt het minder aan.

1

7

Aantal vrijwilligers en boeren, gevonden nesten en uitkomstpercentages

In 2015 is het aantal vrijwilligers gelijk gebleven. Het verlies aan vrijwilligers is weer gecompenseerd door de aanwas. Een enthousiast groepje van 9 nieuwe cursisten heeft de weidevogelcursus gevolgd. Er zijn 8 nieuwe boeren benaderd om weidevogels te beschermen. In 2015 namen 304 bedrijven deel, met een totale oppervlakte van 11.434 hectare.

Er zijn dit jaar 104 nesten meer gevonden dan in 2014. Op zich een mooi resultaat. De toename komt grotendeels door de kievitsnesten. De scholekster deed het beduidend slechter: Er zijn 49 nesten minder gevonden en dat is zorgwekkend. Van de grutto zijn 9 nesten minder gevonden op boerenland. In natuurgebied Rotterdamse hoek steeg het aantal echter sterk. De aantrekkingskracht van dit gebied voor de grutto speelt waarschijnlijk een rol bij de daling in omliggende landbouwgebieden. Het aantal nesten van de bontbekplevier nam af met 4 nesten. Bijzonder dit jaar is het lage totale uitkomstpercentage. Dat is ten opzichte van 2014 met 15% afgenomen tot 58,6%. Na het zeer hoge uitkomstpercentage van vorig jaar kon een daling bijna niet uitblijven. Gemiddeld zal het allemaal niet zo veel uitmaken en is het vooralsnog niet verontrustend. Opvallend in het lijstje zijn de 29 stormmeeuwen. Daar heeft Landschapsbeheer dit jaar expliciet naar gezocht in de Noordoostpolder. Daarmee hebben we de telling die Piet Bremer vroeger altijd deed weer eens opgefrist.

2

Soort Totaal Nietbekend Bekend Uit Nietuit %uitBontbekplevier 16 2 14 9 5 64Fuut 6 1 5 4 1 80Gele kwikstaart 2 0 2 2 0 100Grutto 41 3 38 22 16 58Kievit 851 143 708 396 312 56Kleine plevier 2 0 2 2 0 100Knobbelzwaan 6 2 4 4 0 100Meerkoet 23 8 15 10 5 67Scholekster 84 24 60 48 12 80Stormmeeuw 29 19 10 1 9 10Tureluur 14 1 13 12 1 92Veldleeuwerik 2 2 0 0 0 0Waterhoen 3 2 1 0 1 0Wilde eend 8 3 5 3 2 60Totaal 1087 210 877 515 364 59

Tabel 1: aantal gevonden nesten en uitkomstresultaat in 2015.

8

Verliespercentages en -oorzaken

Met het lage uitkomstpercentage van 58,6%, blijken de verliesposten predatie, onbekend en werkzaamheden te zijn toegenomen, maar verlaten en overige zijn afgenomen (zie figuur 1). Er zijn door werkzaamheden nu 1,4 procent meer nesten verloren. De verliesoorzaak predatie is, na 4 jaar op rij te zijn gedaald, nu met 12% gestegen naar 19,6%. In de media werd gedurende het seizoen ook al gemeld dat in ander provincies de predatie fors was. De toename van predatoren door de enorme hoeveelheid muizen in 2014 zou daar debet aan zijn. Het percentage verlaten nesten is met 2% gedaald naar 4,8%. Van 11,2% van de nesten is niet duidelijk waardoor ze precies verloren zijn gegaan. Dit is beduidend hoger (4,3%) dan vorig jaar. Overige verliesoorzaken drukken nauwelijks een stempel op de resultaten, maar zijn wel sterk afgenomen. In tabel 3 worden de verliesoorzaken per soort uitgesplitst. De invloed van de vos is nog steeds erg laag. Zwarte kraai/meeuwen hebben meer verlies veroorzaakt, maar het zijn geen muizenpredatoren, dus is moeilijk te begrijpen waar die extra predatie dan vandaan moet komen. De verliezen bij het ploegen en eggen zijn gedaald, bij bemesten zijn wat meer nesten gesneuveld en de verliezen bij het zaaien zijn iets toegenomen.

3

Figuur 1: uitgekomen nesten en verliesoorzaken.

uitpredatiewerkzaamhedenoverigverlatenonbekend

11,2

58,50,1

5,8

19,6

4,8

9

Legenda:ON: Onbekend, onduidelijk welke oorzaakOV: Overige verliesoorzaakP: Predatie, soort niet bekendPHW: Predatie, door hermelijn,wezelPK: Predatie, door kraai/meeuwPM: Predatie, door mensPO: Predatie, door overige dierenPV: Predatie, door vosV: Verlaten

W: Werkzaamheden, soort niet bekendWA: Werkzaamheden, door aanaardenWB: Werkzaamheden, door bemestenWM: Werkzaamheden, door maaienWO: Werkzaamheden, overigWPE: Werkzaamheden, door ploegen/eggenWRS: Werkzaamheden, door rollen/slepenWW: Werkzaamheden, door schudden/wiersenWZP: Werkzaamheden, door zaaien/poten

Soort2015 ON OV P PHW PK PM PO PV V W WA WB WM WO WPE WRS WW WZP Totaal

Bontbekplevier 1 4 5Fuut 1 1Grutto 4 1 1 2 1 5 2 16Kievit 79 55 76 8 3 12 33 3 3 11 4 3 5 1 16 312Meerkoet 4 1 5Scholekster 1 4 2 1 2 1 1 12Stormmeeuw 9 9Tureluur 1 1Waterhoen 1 1Wilde eend 1 1 2Totaal 98 1 65 4 76 9 6 12 42 3 4 12 3 4 3 5 1 16 364

Tabel 2: verliesoorzaken per soort.

10

Beschermingsactiviteiten

Het aantal beschermingshandelingen (514) bij nesten ligt fors hoger dan vorig jaar. Daarmee wordt duidelijk gemaakt hoe belangrijk het werk is van vrijwilligers en boeren. De werkzaamheden liepen door het frisse weer redelijk gespreid dit voorjaar. Bij aardappelen en op grasland worden zoals altijd veel nesten gespaard. De bescherming van nesten was minder succesvol (55% uit). Dat is maar liefst 24% minder dan vorig jaar. Niet ieder jaar is de beloning even groot voor de inspanningen die geleverd worden. Het succes van beschermen bij ploegen en eggen (48% uit) is redelijk te noemen, en bij het zaaien is het iets beter (59%). De nesten waar omheen werd gemaaid hebben meer geluk gehad dan vorig jaar toen 65% van die nesten is uitgekomen. Nu was het een zeer acceptabele 73%. Al met al een redelijk beschermingsresultaat in 2015.

Legenda:aa: aanaardenzp: zaaien of potenpe: ploegen en/of eggenom: omheen maaienov: overige activiteiten

nb: beweidenbm: bemestengb: gewasbeschermingrs: rollen/slepen

nesten aa zp pe om ov nb bm gb rs besch.nesten %Aardappelen 290 75 51 40 3 3 172 59Mais 164 13 3 8 18 22 5 69 42Gras 96 4 2 49 1 14 1 1 72 75Uien 120 19 14 3 3 39 33Bieten 46 16 7 5 28 61Bollen 99 4 13 11 28 28Groenten 28 8 11 3 22 79Overig gewas 132 12 5 25 15 1 2 60 45Graan 26 0 0Onbekend gewas 80 18 3 21 26Peulvruchten 4 1 2 3 75Graszaad 2 0 0Totaal 1087 87 120 134 49 37 1 40 40 6 514 47Uitk.% per beschermingsactiviteit 63 59 48 73 69 100 47 38 0 55%

Tabel 3: aantal gevonden nesten per gewas met uitkomstpercentage per beschermingsactiviteit.

4

11

Resultaat van de groepen

De groepen Emmeloord, Kraggenburg en Zeewolde verdubbelden bijna hun aantal gevonden nesten. Al zijn de aantallen beperkt, het is een positieve ontwikkeling. Luttelgeest/Marknesse is de enige groep die minder nesten heeft gevonden. Het aantal nesten in Rutten bleef gelijk en de vrijwilligers van Swifterbant/Lelystad vonden 50 nesten meer. De verliezen zijn dit jaar iets groter: Na Kraggenburg heeft Zeewolde het hoogste uitkomstpercentage. In Dronten kwamen de minste nesten uit. De gemiddelde ervaring van de vrijwilligers is weer toegenomen.

De invoer van legselgegevens in het legselregistratie-systeem gaat steeds beter. Men weet inmiddels hoe het werkt en ziet de voordelen. Dit jaar zijn er 761 nesten (dat zijn er 84 meer) met locatiegegevens ingevoerd. Het invoeren van gedragswaarnemingen is toch iets wat weidevogelvrijwilligers niet erg aanspreekt. De administratie van legsels met de smartphone werkt ook naar behoren en 12% van de nesten is met de telefoon ingevoerd en verwerkt. Alle vrijwilligers die een data-abonnement bij hun telefoon hebben, kunnen hiermee aan de slag (al zou een speciale App toch de voorkeur hebben).

5

Tabel 4: resultaat van de groepen.

Groep2015 totaal vrijwil- ervarings- boeren kievit schol- grutto bontbek- overige %uit ha ligers jaren ekster plevier vogelsDronten/Biddinghuizen 1015 13 7,9 42 111 2 0 0 31 51Swifterbant/Lelystad 4685 25 6,8 83 183 1 0 6 2 55Zeewolde 1051 7 10 28 37 0 0 1 0 89Luttelgeest/Marknesse 608 15 11,6 31 65 6 0 3 2 78Emmeloord/Nagele 432 7 7,7 9 41 5 0 2 1 69Kraggenburg/Ens 587 7 7,9 19 6 1 0 0 0 100Rutten/Bant/Espel 3057 38 8,3 97 408 69 41 4 59 59Totaal 11435 112 8,4 309 851 84 41 16 95 1087

12

Broedsucces van onze Nationale vogel

In Grafiek 1 is het broedsucces van de grutto in Flevoland van de afgelopen tien jaar te zien. Van een aantal nesten is niet bekend of de eieren uit zijn gekomen of niet, deze nesten staan als ‘onbekend’ in de grafiek. Als ten minste één ei uit is gekomen wordt het nest geregistreerd als ‘uit’. Het uitkomstpercentage varieert van 36 tot 68 procent. Het totaal aantal nesten staat tussen haakjes onder het jaartal. Na de dip in 2011 en 2012 lijkt het broedsucces de afgelopen drie jaar stabiel. Toch ligt het uitkomstpercentage lager dan in de jaren voorafgaand aan deze dip.

Grafiek 1: het broedsucces van de grutto.

Kievit, grutto en scholekster nader bekeken

De drie meest voorkomende weidevogels in Flevoland: kievit, grutto en scholekster hebben ieder een eigen patroon in het verloop van het broedseizoen. In naastgelegen grafieken is de verdeling van broedsels over het broedseizoen te zien van deze soorten. Als indicatie voor de verdeling is de datum waarop het nest is gevonden gebruikt. De verdelingen van de verschillende jaren en soorten kunnen met elkaar worden vergeleken doordat het relatieve aantal nesten is weergegeven. Om het effect van week-/weekend-dagen eruit te halen is ervoor gekozen het aantal gevonden nesten per week weer te geven. De datum van de eerste dag van de week is weergegeven in de grafieken.

KievitHet broedseizoen van de kievit duurt lang: gedurende een periode van ongeveer 11 weken vinden we hun legsels. Mocht een legsel verloren gaan dan doet de kievit vaak nog een broedpoging. Maar aan deze grafiek is dat niet af te leiden. Bij de kievit valt het jaar 2013 op: ze zijn zo’n drie weken later aan de leg en het broedseizoen is kort. In 2015 was er begin april een opvallende piek te zien (grafiek 2).

6

13

Grafiek 2: de verdeling van kievit broedsels over het broedseizoen.

GruttoZoals bekend komt de grutto een stuk later aan de leg dan de kievit. Bij de Grutto is het opvallend dat er in de laatste twee weken van april een duidelijke piek is en dat in vier weken tijd bijna alle nesten worden gevonden. In tegenstelling tot de kievit maken grutto’s nagenoeg geen vervolglegsels in geval van verlies. Daarmee wordt de kwetsbaarheid van de grutto ook zichtbaar (grafiek 3).

Grafiek 3: de verdeling van grutto broedsels over het broedseizoen.

ScholeksterDe scholekster is net iets later dan de grutto, maar heeft niet echt een weersafhankelijk legbegin, zoals bij de kievit meer het geval is. De jaarlijkse verschillen zijn klein, al springt 2015 er wel uit met enorme piek in de 2e week van mei (grafiek 4).

Grafiek 4: de verdeling van scholekster broedsels over het broedseizoen.

14

Inventarisatie zwaluwen en urenbesteding vrijwilligers

De zwaluwtelling leverde dit jaar minder waarnemingen op van beide soorten, maar het is geen groot verschil. De groepen Rutten en Lelystad/Swifterbant brachten grote aantallen zwaluwen in beeld, doordat complete wegen structureel werden geteld. Daarmee zijn die tellingen ook goed vergelijkbaar met voorgaande jaren. Totaal werden in Flevoland nesten van 1108 huiszwaluwen en 1078 boerenzwaluwen geteld door de vrijwilligers.Ook zijn er dit jaar voor het eerst kunstnesten gemaakt en opgehangen. Daarmee kun je de broedplaats sturen en er voor zorgen dat huis- en boerenzwaluwen op een plek broeden waar je er geen last van hebt. Ook kan je jongen die uit afgebroken nesten zijn gevallen op deze manier weer een plekje geven in een betrouwbaar en stevig nest.

In 2015 is de tijdsbesteding voor het zoeken en beschermen van de nesten iets minder geworden. Met z’n allen is er 2043 uur besteed. De uren van de boeren zijn hierbij niet meegerekend. Ten opzichte van 2014 is dit afgenomen met 320 uren, oftewel bijna 3 uren minder inspanning per vrijwilliger. Die hebben wel meer nesten gevonden dus de besteding van 1,9 uur per nest is een half uur minder dan vorig jaar. Al met al hebben de vrijwilligers een enorme inspanning geleverd voor de weidevogelbescherming. Top!

7

Groep2015 huiszwaluw boerenzwaluwLelystad/Swifterbant 626 577Rutten/Espel 426 384Dronten/Biddinghuizen 56 80Zeewolde 37Totaal 1108 1078

Tabel 5: aantal huis- en boerenzwaluwen van de vrijwilligersgroepen.

15

Vogelwacht Rutten e.o. WVB Espel- C. Hartveld, (0527) 26 23 52 De Gardeniers 23, 8313 AX Rutten charlesenmarisa@kpnmail.nl

WVB Emmeloord, Nagele - B. van der Weg, (0527) 69 87 87 Stellingwerf 22, 8304 LG Emmeloord weg00074@planet.nl

WVB Luttelgeest, Marknesse- W. Postma, (0527) 20 23 18 Uiterdijkenweg 38, 8315 PR Luttelgeest wilpostma@planet.nl

- E. & H. Schepers, (0527) 20 29 88 Uiterdijkenweg 37, 8315 PR Luttelgeest huubschepers@hetnet.nl

WVB Dronten / Biddinghuizen- J. de Jong, (0321) 31 79 91 Arendsdaalder 30, 8253 BT Dronten Jong-Schutte@kpnplanet.nl

WVB Swifterbant / Lelystad- J. Botterberg, (0321) 32 25 39 Kamperfoelielaan 31, 8255 JK Swifterbant jaapsen@yahoo.com

WVB IVN Zeewolde- J. de Muynck (036) 522 53 21 Naaldaar 7, 3892 BM Zeewolde j.demuynck@solcon.nl

Adressen van groepscoördinatoren

16

Landschapsbeheer Flevoland

Botter 14-038232 JP Lelystadtel. (0320) 294939flevoland@landschapsbeheer.netwww.landschapsbeheer.nettwitter: @LBFlevolandfacebook: www.facebook.com/landschapsbeheerflevoland