1

Voorwoord

Volgens analyses van de NASA was 2014 het warmste jaar ooit gemeten op aarde. De gemiddelde temperatuur op aarde wordt sinds 1880 gemeten en is sindsdien met 0,8 graden gestegen. Nederland vormde geen uitzondering. Ook in ons land was het de afgelopen 300 jaar nog nooit zo warm. We zien dat deze klimaatverandering met extreem weer gepaard gaat; met enerzijds langdurige droogte en anderzijds hevige regenbuien. Voor Natuur en Milieu Overijssel betekent het in ieder geval dat we ons samen met vele anderen, intensief blijven inzetten voor energiebesparing, duurzame energie, klimaatbestendige watersystemen en verandering in voedselproductie en voedselconsumptie. In 2014 heeft dit geleid tot de voorbereiding van een TEDx over Climate Active Cities met meer dan 20 partijen, waaronder zes waterschappen. Eind januari 2015 vond een zeer geslaagde TEDx plaats: inspirerend, ontroerend soms en motiverend. Natuur en Milieu Overijssel was hierin een heel belangrijke motor. Op het gebied van voedsel hebben we samen met het Food Cabinet, Youth Food movement, de provincie Overijssel, DuurzaamDoor, vele ondernemers, scholen, en heel veel vrijwilligers een geweldig Damn Food Waste Festival georganiseerd. En ook op energiegebied zijn er de nodige stappen gezet, van het ondersteunen van lokale energie initiatieven tot het stimuleren en adviseren over energiebesparing bij scholen en sportverenigingen. Met onze projecten voor een circulaire economie, vitale leefomgeving en kracht van de samenleving agenderen, vernieuwen en verbinden we. Onze organisatie staat ook voor grote veranderingen. Begin 2014 heeft het college van Gedeputeerden Staten besloten om de prestatiesubsidie van Natuur en Milieu Overijssel per 1 jan 2016 te beëindigen. Dit besluit geeft ons de nodige zorgen, omdat een aantal taken lastig te financieren is. Ik denk daarbij bijvoorbeeld aan de agenderende, draagvlak creërende rol van Natuur en Milieu Overijssel bij maatschappelijke belangentegenstellingen. Wanneer wij deze rol niet meer kunnen uitvoeren kan dat besluitvorming en beleidsuitvoering vertragen en/of tot suboptimale oplossingen leiden. Wij vragen ons af of de politiek zich hiervan bewust is en achten het daarom van belang om de komende tijd met de (op)nieuw gekozen statenleden hierover in gesprek te gaan. Natuur en Milieu Overijssel draait met al haar partners, actieve achterban en vele vrijwilligers op volle toeren. Dat een kleine organisatie met beperkte middelen zoveel mensen in beweging kan brengen is echt iets om trots op te zijn. Gelukkig kunnen we vaststellen dat net als voorgaande 5 jaar we de financiën goed op orde hebben en ook dit jaar zwarte cijfers in de boeken kunnen schrijven. De geweldige inzet van alle medewerkers, de vele vrijwilligers en stagiaires hebben dit resultaat mogelijk gemaakt. Ik wil iedereen hartelijk bedanken die in 2014 samen met ons gewerkt hebben aan de opgaven van de toekomst. Vol energie gaan we hiermee door in 2015 en verder! Godelieve Wijffels, directeur Natuur en Milieu Overijssel.

2

Inhoudsopgave Voorwoord 1

1 Natuur en Milieu Overijssel in het kort 3 1.1 De organisatie in vogelvlucht 1.2 Vrijwilligers(groepen) 1.3 Communicatie met belanghebbenden en anderen 1.4 De Postcode Loterij 2 10 successen van 2014 9 3 Management en bedrijfsvoering 29 3.1 Raad van Toezicht 3.2 Bestuur en directie 3.3 Medewerkers 4. Financiën 30 4.1 Beleid omvang en functie van reserves en fondsen 4.2 Beleggingsbeleid 4.3 Verhouding en opbrengsten van fondsenwerving 4.4 Bestedingspercentage 4.5 Overige relevante financiële gegevens 4.6 Beleid ten aanzien van reserves 5. Jaarrekening 2015 32 5.1 Oprichting 5.2 Balans per 31 december 2014 5.3 Staat van baten en lasten over het jaar 2014 5.4 Kasstroomoverzicht 2014 5.5 Grondslagen voor waardering en van resultaatbepaling 5.6 Toelichting op de balans per 31 december 2014 5.7 Toelichting op de staat van baten en lasten over het jaar 2014 5.8 Toelichting lastenverdeling 5.9 Werkelijk versus begroot resultaat 5.10 Overige gegevens 5.11 Controleverklaring 6. De Raad van Toezicht 49

Bijlage 1 Begrote exploitatierekening 2015 53 Bijlage 2 Overzicht betalingen 2014 Stichting De Natuur en Milieu Federaties 54 Bijlage 3 CDO Netwerk 55 Bijlage 4 Personeel 56 Bijlage 5 Verantwoordingsverklaring 57 Bijlage 6 Aangesloten groepen 60 Bijlage 7 Overzicht van de door ons georganiseerde evenementen 62 Bijlage 8 Rooster van aftreden Raad van Toezicht 67

3

Hoofdstuk 1 Natuur en Milieu Overijssel in het kort

1.1 De organisatie in vogelvlucht

Oprichting

Natuur en Milieu Overijssel, gevestigd te Zwolle, is op 28 september 1973 opgericht. In 1981 werd het

Steunpunt Natuur en Milieu Educatie opgericht. Natuur en Milieu Overijssel is vanaf dat moment

provinciale milieufederatie en consulentschap voor natuur en milieueducatie in één. Natuur en Milieu

Overijssel is een stichting volgens het Raad van Toezicht model. De statuten zijn laatstelijk opgemaakt

door notaris H.K. de Boer te Zwolle op 24 dec. 2009 . De stichting is ingeschreven bij de Kamer van

Koophandel Oost Nederland onder nummer 41022006.

Doelstelling en missie

De doelstelling van Natuur en Milieu Overijssel is volgens de statuten “bevordering van het behoud,

herstel en ontwikkeling van natuur, landschap en milieu, alles in de meest ruime zin, in het bijzonder in

de provincie Overijssel”. Die doelstelling kwam 40 jaar geleden voort uit bezorgdheid en een

toekomstdroom. Beide zijn nog steeds actueel en hebben in de loop der jaren aan kracht gewonnen.

In de afgelopen 40 jaar zijn vorderingen gemaakt op het vlak van overheidsbeleid en wetgeving,

maatschappelijk bewustzijn en betrokkenheid van het bedrijfsleven bij een duurzame toekomst. Onze

40 jaar oude doelstelling hebben we in ons visiedocument voor 2013-2023 Samen aan de slag voor

een mooi en duurzaam Overijssel vertaald in de volgende, eigentijdse missie:

Samen met overheden, bedrijven en inwoners werkt Natuur en Milieu Overijssel aan een mooi en

duurzaam Overijssel. Een provincie waar we duurzaam wonen en werken, zodat inwoners van

Overijssel nu en later kunnen genieten van een gezonde en groene leefomgeving.

Rol en werkwijze

Voor het realiseren van onze visie onderscheiden wij zes methodieken, die hieronder uitgebreid

worden beschreven. Dit zijn:

1. Identificeren en waar nodig stimuleren en faciliteren van bewonersinitiatieven & samenwerken

met en ondersteunen van bekende en nieuwe vrijwilligers(groepen).

2. Initiëren van leernetwerken rondom urgente maatschappelijke thema’s.

3. Projectontwikkeling en uitvoering samen met overheden, bedrijven en inwoners op het gebied

van duurzaamheid, natuur en landschap.

4. Communicatie en educatie voor duurzame ontwikkeling.

5. Agendering, advisering en beleidsbeïnvloeding in nauwe samenwerking met onze lokale

groepen.

6. Organiseren en coördineren van publieksacties.

Strategische koers Natuur en Milieu Overijssel

Natuur en Milieu Overijssel heeft haar strategische visie vastgelegd in een strategienotitie Samen aan

de slag voor een mooi en duurzaam Overijssel; strategische visie Natuur en Milieu Overijssel 2013-

2023. In de visie beschrijven we onze toekomstdroom voor 2050 en hebben dit concreet vertaald naar

doelstellingen en acties voor 2023. De strategische visie hebben we gecomprimeerd naar een

strategische koers van 2 A4tjes. De drie leidende pijlers voor ons werk zijn: de circulaire economie,

een vitale leefomgeving en de kracht van de samenleving.

Onder een circulaire economie verstaan we een economie die niet langer materialen wint,

gebruikt en afdankt, maar de overstap maakt van afval naar grondstof. Producten worden

ontworpen en gefabriceerd vanuit de gedachte dat ieder product wordt hergebruikt of

gerecycled (concept van www. turntoo.com).

4

Verbranding van materialen en vervuiling vinden niet meer plaats en afval bestaat niet meer.

Voor onze energiebehoefte maken we gebruik van hernieuwbare energie. Als samenleving

vertonen we het gedrag dat hierbij hoort. Door grondstoffen gescheiden aan te bieden, lokale

energie op te wekken en zorg te dragen voor onze eigen leefomgeving.

Een vitale leefomgeving voor mensen, dieren en planten. Vitaal in de betekenis van ruimte

voor ontwikkeling, welzijn en gezondheid. Voor een vitale leefomgeving is het nodig om de

biodiversiteit te versterken, zorgvuldig om te gaan met natuurlijke hulpbronnen en te werken

aan gezonde, klimaatbestendige steden. Daarmee nemen wij verantwoordelijkheid voor

volgende generaties.

De kracht van de samenleving bestaat uit kleine en grote lokale coalities die bewust zelf

verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen leefomgeving, waarin het goed wonen, werken en

recreëren is. Natuur en Milieu Overijssel stimuleert deze lokale coalities zichzelf te

organiseren rondom thema’s zoals voedsel, energie, water, grondstoffen en natuurbeheer.

Een groot aantal lokale groepen zet zich al met succes in voor natuur- en landschapsbeheer,

lokaal draagvlak voor natuur en lokale energie opwekking.

1.2 Vrijwilligers(groepen)

Stimuleren, faciliteren en adviseren van natuur en milieuorganisaties

Vrijwilligersgroepen zetten zich op allerlei manieren in voor de bescherming van natuur, milieu en

landschap. Wij hebben inmiddels contact met ca. 200 kleine en grote groepen vrijwilligers met een

achterban van 8.000 betrokken mensen. De kennis, intrinsieke motivatie en inzet van deze

vrijwilligers(groepen) zijn letterlijk van onschatbare waarde voor het behoud van onze mooie groene

provincie. Het zijn stuk voor stuk prachtige voorbeelden van succesvolle participatie die ook van grote

betekenis zijn voor sociale cohesie. Vrijwilligers ontvangen gewoonlijk geen vergoeding voor hun

werkzaamheden anders dan een eventuele onkostenvergoeding. Incidenteel wordt aan vrijwilligers

een vergoeding geboden die binnen de grenzen van de fiscale vrijwilligersvergoeding blijft. Van deze

groepen zijn er 80 aangesloten bij Natuur en Milieu Overijssel. In 2014 heeft zich een nieuwe groep bij

ons netwerk aangesloten. Dit is Stichting Avifauna Zwolle. Alle aangesloten groepen zijn te vinden op

de website www.natuurenmilieuoverijssel.nl en in bijlage 6. Natuur en Milieu Overijssel heeft ook in

2014 de groene (aangesloten) vrijwilligers(groepen) ondersteund met onder andere coaching,

themabijeenkomsten, educatief materiaal, netwerkdagen, advies op maat, digitale nieuwsbrieven en

activiteiten-subsidie (Fonds Lokaal Aktief). Hieronder een beknopte samenvatting:

Werkbijeenkomsten op organisatieontwikkeling. Tijdens Godelieve on tour in 2014 (een nadere

kennismaking met de vrijwilligersgroepen) spraken we met groepen over hun ambities voor de

toekomst en met welke knelpunten zij te maken hebben. Voor vrijwel alle groepen geldt dat er te

weinig actieve vrijwilligers zijn, dat er te weinig jonge aanwas is en dat men behoefte heeft aan

meer samenwerking c.q. het verbreden van het eigen netwerk. Allemaal belangrijke punten voor

de continuïteit en slagkracht van de groepen. Met 8 werkbijeenkomsten in verschillende regio’s

hebben wij 44 groepen geadviseerd op deze organisatorische speerpunten. De nadruk lag op

cultuurverandering en strategie voor het werven van nieuwe actieve vrijwilligers.

Adviseurs Sesamacademie. Door een subsidie van het Prins Bernhard Cultuurfonds Overijssel

hebben wij een blanco cheque ontvangen voor gratis ondersteuning door senior adviseurs van de

SESAM academie. Hiervan kunnen onze groene vrijwilligersgroepen in 2014, 2015 en 2016

gebruik maken. Eind 2014 hebben 5 groepen inmiddels kennis gemaakt met een adviseur en met

wie zij een plan van aanpak hebben geschreven.

Voor bewoners actief op natuur en landschap organiseerden wij een inspirerende excursie naar

de Gorsselse Heide, een Bustour Vechtdal-initiatieven en themabijeenkomsten over

gebiedscollectieven en gebiedsprocessen.

5

Op het gebied van energie organiseerden wij Energy pitches, excursies naar Saerbeck, een

energiemarkt en bewonersbijeenkomst in Wierden, training energie-coaches, Groene kerken

netwerkbijeenkomst, themabijeenkomsten over zonne-energie, informatiebijeenkomsten voor

sportverenigingen, ronde tafelgesprekken met woningcorporaties.

Voor bedrijven organiseerden we MVOLoont thema bijeenkomsten, een inspiratiemarkt mobiliteit

en bedrijvenprogramma tijdens de Dag van de Duurzaamheid.

Natuursymposium Samen vernieuwen. Tijdens het buitensymposium op de Lemelerberg maakten

ca. 80 deelnemers kennis met nieuwe vormen van samenwerken en participatie. Bovendien

werden nieuwe business modellen voor natuurontwikkeling, natuurbehoud en natuurbeheer

gepresenteerd. Keynotespreker was Prof. Dr. Jan Jonker, Hoogleraar Duurzaam Ondernemen

aan de Radboud Universiteit Nijmegen.

Tien nieuwsbrieven en een special over de Parels van het Landschap. De nieuwsbrief is verstuurd

naar ca. 1800 lezers, waaronder vrijwilligers van natuur en milieuorganisaties.

Voor 9 activiteiten is financiële ondersteuning verleend vanuit het Fonds Lokaal Aktief.

Helpdesk voor hulp bij subsidieregeling Maatschappelijke initiatieven Overijssel 2014. In totaal

hebben we 12 initiatiefnemers geholpen tijdens onze speciale vroege vogels helpdesk en hebben

daarnaast nog eens bij 10 andere voorstellen meegelezen en geadviseerd. Daarnaast zijn er ca.

70 telefoontjes en mails beantwoord. Al met al een geslaagde actie met veel succesvolle groen-

sociale subsidieaanvragen.

Zie voor een volledig overzicht bijlage 7 met alle door ons georganiseerde netwerkactiviteiten.

Maatschappelijk draagvlak en netwerken van Natuur en Milieu Overijssel

Wij hebben inmiddels contact met ca. 200 kleine en grote groepen vrijwilligers met een achterban van

8.000 betrokken mensen. Allemaal mensen die zich op verschillende manieren en reikwijdte inzetten

voor hun eigen groene leefomgeving. Een kleine opsomming hiervan. Bij ons staan 1800

Notendoplezers geregistreerd, zijn ruim 60 individuele NMO-vrijwilligers (waaronder onze

vertegenwoordigers landinrichtingscommissies, gidsen expeditie uiterwaard, ruimtecoaches en

vrijwilligers Groene visite) actief, er zijn ruim 300 deelnemers aan het Kind in de Natuur-netwerk, ruim

30 organisaties initiëren Nacht van de Nacht-activiteiten, 25 organisaties zijn betrokken bij Parels van

het Landschap, netwerk van 550 scholen en organisaties voor BSO, 15 bewonersinitiatieven

natuurbeheer, 250 mensen/organisaties in ons netwerk Servicepunt Lokale Energie Overijssel, 350

mensen en organisaties in ons waternetwerk, 60 mensen en organisaties in ons voedselnetwerk, 147

bedrijven in ons MVOLoont netwerk en 150 contacten van groene initiatieven in Zwolle (CDO-

netwerk). Wat sociale media betreft zijn er 1163 NMO volgers op Twitter, 1230 Godelieve Wijffels

volgers op Twitter en 353 likers op onze Facebookpagina.

Samen met diverse lokale groepen en andere landelijke natuur- en milieuorganisaties hebben we bij

overheden op de volgende thema’s het natuur- en milieubelang ingebracht:

De opslag in zoutcavernes.

Brief naar gemeente Deventer over bezuinigingen op natuur-educatieve functie Ulebelt.

Overleg met Twence over mestverwerking.

Advies Beheerplannen Natura2000 aan de provincie.

Voortgang van Samen werkt Beter na de Provinciale verkiezingen in 2015, onder leiding van een

onafhankelijk voorzitter.

Bestemmingsplan Buitengebied Haaksbergen.

Natuurbeschermingswetvergunning uitbreiding veehouderij in Blokzijl.

Bijdrage aan de midtermreview van de Omgevingsvisie van de provincie (onderwerpen: milieu en

ondergrond, water, natuur en landschap).

Bestemmingsplan buitengebied Hof van Twente, zienswijze op ontwerpbestemmingsplan.

Zienswijze uitbreiding veehouderij in Losser (uitbreiding veehouderij in ‘uitwerkingsgebied EHS).

6

Natuur en Milieu Overijssel vertegenwoordigt in de Klankbordgroep Rijn oost de natuur- en

milieubelangen. Dit houdt enerzijds in dat wij Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, de Gelderse

Milieufederatie en de Drentse Milieufederatie op de hoogte houden van de ontwikkelingen binnen

de klankborgroep. Anderzijds brengen we informatie en standpunten in vanuit de voorgenoemde

organisaties en eigen achterban.

Ruimte voor de Vecht.

Input geleverd voor visie Zone Ondernemen met Natuur (ZON).

Advisering adviesraad Nationaal Landschap IJsseldelta over business modellen voor landbouw

en/of duurzame energie ten behoeve van het landschap.

1.3 Communicatie met belanghebbenden en anderen

Bestuurlijk overleg met provincie.

In 2014 is er twee keer bestuurlijk overleg geweest tussen de gedeputeerde mevrouw Bakker en de

directeur van Natuur en Milieu Overijssel. In dit overleg worden zowel werkafspraken als inhoudelijke

projecten besproken. In maart 2014 heeft Gedeputeerde Staten officieel besloten de prestatiesubsidie

per 1 januari 2016 te beëindigen.

Provinciale Staten.

In verband met de provinciale verkiezingen in 2015 hebben wij vrijwel alle politieke partijen in een

persoonlijk gesprek bijgepraat over actuele groene Overijsselse thema’s. Nieuwe ontwikkelingen en

mooie kansen voor een groener en duurzamer Overijssel. In de brochure Overijssel kleurt groen in

2020 hebben we deze beknopt beschreven in vijf thema’s: gezamenlijk Overijssel, energie Overijssel,

natuurlijk Overijssel, groenstedelijk Overijssel en circulair Overijssel. Diverse punten zijn door partijen

meegenomen in hun verkiezingsprogramma.

Voor verschillende van onze activiteiten en bijeenkomsten hebben we statenleden uitgenodigd, zoals

voor de energy pitches, Ontwerpen aan een mooi en zonnig Overijssel en Inspiratiebijeenkomst

Zoetwatervoorziening Oost-Nederland.

Landelijke initiatieven en samenwerking

Natuur en Milieu Overijssel is een van de twaalf Natuur en Milieufederaties (NMF). Ten

behoeve van uitwisseling, afstemming en samenwerking nemen de medewerkers van Natuur

en Milieu Overijssel deel aan de landelijke themakringen Sterke binding met burgers en

achterban, Natuur & Ruimte, kwaliteit van de natuur en Klimaat en energie. De directeur is

portefeuillehouder water. Verschillende medewerkers van Natuur en Milieu Overijssel

vervullen functies binnen landelijke NMF-projecten. Dit zijn: projectleider Wind op land,

specialist communicatie en participatie Groene grachten en specialist communicatie en

participatie Green deals sportvelden. Een oud medewerker was gedurende de eerste helft van

het jaar secretaris van het kopteam Energie. De contacten tussen de federaties wordt mogelijk

gemaakt met geld van de Nationale Postcode Loterij. We hebben gezamenlijk gewerkt aan de

volgende projecten: Stook je rijk, Zonnepanelencalculator, Servicepunten lokale energie

initiatieven, Big Jump, Nieuwe binding, vernieuwing website, Ecologische voetafdruk,

Windenergie op land, Groene grachten en Green deals sportvelden.

Om de doelen van het Deltaprogramma ten aanzien van waterveiligheid te realiseren is een

partiële herziening van het Nationaal Waterplan (NWP) nodig. De Natuur en Milieufederaties

(NMF) hebben gereageerd op het ontwerp hiervan, via een eigen brief en in samenwerking

met de Coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers.

Samen met de Nederlandse Wind Energie Associatie (NWEA), Stichting De Natuur en

Milieufederaties, de Stichting Natuur &Milieu en Greenpeace Nederland is de Gedragscode

draagvlak en participatie wind op land ondertekend. Kern van de gedragscode is dat de

omgeving in een zo vroeg mogelijk stadium bij windprojecten wordt betrokken.

7

Voor ieder project wordt in dialoog met belanghebbenden en het bevoegd gezag een

participatieplan opgesteld. Ook stelt de initiatiefnemer een aanspreekpunt voor de omgeving

aan.

De Natuur en Milieufederaties hebben samen met Natuur & Milieu, Greenpeace,

Milieudefensie, de Waddenvereniging, Stichting De Noordzee, Wereld Natuur Fonds en de

Vogelbescherming Nederland aandacht gevraagd voor een gestage maar wel zorgvuldige

uitbouw van windenergie op zee. Dit doen wij in een brief aan de Tweede Kamer voor een

Wetgevingsoverleg over windenergie op zee. Wij reageren hiermee op de brief die op 26

september jl. door de Ministers van Economische Zaken en Infrastructuur & Milieu aan de

Kamer is gestuurd.

Samen met Milieudefensie en de Natuur- en Milieufederaties van Brabant, Gelderland en

Limburg verzamelden wij in korte tijd ruim 16.000 oproepen aan staatssecretaris Sharon

Dijksma onder de noemer ‘Maak van Nederland geen megastal’. Namens deze mensen

hebben we Dijksma gevraagd om de grenzen aan het aantal varkens en kippen in de

Nederlandse vee-industrie te behouden. Naast de dierrechten waarmee het aantal varkens en

kippen in ons land wordt begrensd, staat ook de groei van de melkveehouderij op de agenda.

Als milieuorganisaties pleiten we voor een grondgebonden melkveehouderij waar de koeien in

de wei lopen en boeren hun mest op hun eigen land verwerken.

Portfolio van de natuur- en milieufederaties met voorbeelden over (proactief) samenwerken

met bedrijfsleven in ruimtelijke processen als voorbeeld voor de nieuwe werkwijze zoals

bedoeld in de nieuwe Omgevingswet.

De uitvoering van het in 2013 gesloten Energieakkoord loopt op een aantal cruciale

onderdelen achter. Dit bleek uit de eerste tussentijdse rapportage. Voor de Natuur en

Milieufederaties was dit aanleiding schriftelijk onze zorgen hierover te uiten en te vragen om

met voortvarendheid en leiderschap de ambities en gemaakte afspraken aan te pakken.

De Natuur- en Milieufederaties hebben samen met 10 andere natuur en milieuorganisaties

met een brief aandacht gevraagd voor een aantal knelpunten lokale energieopwekking door

burgers en bedrijven.

Met vijftig natuur-, landschaps- en dierenwelzijnsorganisaties, waaronder Natuur en Milieu

Overijssel presenteerden we een gezamenlijke visie op natuurbescherming in Nederland

tijdens het symposium ‘Naar een nieuwe natuurwet’.

Provinciale en lokale samenwerking uitgebreid

Natuur en Milieu Overijssel heeft ook in 2014 geïnvesteerd in het verder uitbreiden van haar

provinciale netwerk, contacten geconsolideerd en uitgebreid. Vooral onze projecten Groen Euro’s

scoren (over verduurzamen van sportaccommodaties), de Groene Loper van Zwolle, TEDxZwolle,

Noaberschap Openbaar Vervoer, de Groene Visite, Damn Food Waste Festival en de

nieuwjaarsbijeenkomst De Groene Twinkeling zorgen voor veel nieuwe contacten.

Algemeen publiek

In 2014 hebben we met verschillende partners een aantal activiteiten georganiseerd voor algemeen

publiek:

Dam Food Waste festival

Dag van de Duurzaamheid, waaronder zeer succesvolle voorleesactie op basisscholen

Big Jump voor schoon water

Nacht van de Nacht voor een donkere nacht

Parels van het landschap voor meer biodiversiteit

TweedeHandzedagen

Zonder = gezonder

8

1.4 Cheque van € 2.250.000 van de Postcode Loterij voor De Natuur en Milieufederaties

Bijna honderd goede doelen ontvangen dit jaar een schenking van de Postcode Loterij. Tijdens het

jaarlijkse Goed Geld Gala in het DeLaMar Theater in Amsterdam, maakte de loterij bekend dat zij dit

jaar een recordbedrag van ruim 312 miljoen euro doneert aan al deze goede doelen die werkzaam zijn

op het gebied van mens en natuur in binnen- en buitenland. De Natuur en Milieufederaties ontvangen

2,25 miljoen euro. “De Natuur en Milieufederaties zijn ontzettend blij met de bijdrage van de Postcode

Loterij voor ons werk aan een mooi en duurzaam Nederland”, aldus voorzitter Joris Hogenboom van

De Natuur en Milieufederaties. “Dankzij de deelnemers van de loterij kunnen wij onder meer onze

energieservicepunten, ondersteuning en coaching van lokale natuur- en milieuorganisaties, de ‘Nacht

van de Nacht’, TEDx Zwolle over Klimaat actieve stad en vele andere projecten realiseren.”

Op de foto (v.l.n.r.): Corinne Ellemeet (Netwerkdirecteur van De Natuur en Milieufederaties), Sonja

Sars (secretaris van De Natuur en Milieufederaties), Judith Lingeman (hoofd afdeling Goede Doelen

van de Nationale Postcode Loterij) en Joris Hogenboom (voorzitter van De Natuur en Milieufederaties)

Foto: Roy Beusker Fotografie

9

Hoofdstuk 2 10 successen 2014

Michiel van Willigen verkozen tot ‘’de groene belofte van Overijssel’’

Naast de thema’s economie en werkgelegenheid, zorg en welzijn, onderwijs en jeugdzorg

kunnen gemeenten van grote betekenis zijn voor bijvoorbeeld energiearmoede, afvalloze

gemeente, nieuwe bestemming van leegstand en participatie bij de inrichting van de

leefomgeving. In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen heeft Natuur en Milieu

Overijssel daarom met een Groene shortlist en de verkiezing van de Groene Belofte van

Overijssel aandacht gevraagd voor groene en duurzame plannen van (kandidaats)raadsleden.

Van 17 kandidaatsraadsleden ontvingen we hun groene belofte voor de toekomst en van de 7

beste maakten we verkiezingsfilmpjes waarop gestemd kon worden.

Tjeerd van der Meulen van GroenLinks Deventer, Patrick Rijke van GroenLinks Zwolle en Michiel van

Willigen van de ChristenUnie Zwolle wisten de meeste likes te verzamelen. Natuur en Milieu

Overijssel verkoos Van Willigen vervolgens tot Groene Belofte van Overijssel. Zijn autodeel initiatief

scoort hoog op zowel de people, planet als profit kant van duurzaamheid. Autodelen draagt bij aan

minder auto’s, vermindert parkeerproblemen, versterkt de sociale cohesie en levert de autodelers ook

nog eens geld op.

Belofte waar maken

Dat Michiel van Willigen door ons werd gekozen tot Groene Belofte van Overijssel heeft zijn autodeel

initiatief een extra boost gegeven. Michiel: “De Groene Belofte heeft echt geholpen. Ik vond het een

hele sympathieke actie, veel mensen hebben mijn filmpje over autodelen bekeken en er op gestemd.

Deze extra aandacht zorgt voor bredere bekendheid en toename van het aantal initiatieven.

10

Zo bleek uit een door RTV Oost gemaakte rapportage over autodelen dat het aantal Zwolse

autodelers is verdriedubbeld ten opzichte van 2 jaar geleden. Het groeit dus nog steeds!’’. Michiel is

niet alleen heel blij met zijn verkiezing tot Groene Belofte van Overijssel, hij voelt ook de ‘verplichting’

de belofte als raadslid waar te maken en geeft een aantal voorbeelden van concrete successen. “Het

is gelukt om deeleconomie, waaronder autodelen op te nemen in het nieuwe collegeprogramma. Bij

ondernemers hebben we de duurzame mobiliteit geagendeerd met als resultaat dat verschillende

ideeën door hen worden uitgewerkt. Samen met de VNG stimuleren we particuliere initiatieven zoals

autodelen in Nederland en is er ook aandacht vanuit Binnenlandse zaken en andere steden zoals

Utrecht ”. Onze verwachtingen waren hoog gespannen, maar Michiel van Willigen lijkt ze helemaal

waar te maken.

Benieuwd naar de filmpjes van 7 groene beloftes? Scan dan de QR codes hieronder.

Michiel van Willigen: Autodelen in Zwolle

Patrick Rijke: Groene binnenstad Zwolle

Tjeerd van der Meulen: Groene schoolpleinen in Deventer

Steffen Hofstra: Duurzame energie coöperatie in Wilsum

Kees Slingerland: Stadslandbouw op braakliggende terreinen in Hardenberg

Leander Broere: Fietssnelweg Dalfsen-Zwolle

Wim Oltwater: Groene kwaliteitsgemeente Haaksbergen.

11

Noaberschap voor een toekomstbestendig OV

Voor de leefbaarheid van kleine dorpen zijn goede voorzieningen van levensbelang. Winkels,

een pinautomaat, een basisschool, verschillende sport- en cultuurverenigingen en een goed

openbaar vervoer maken het dorp. Ze zorgen er voor dat dorpen aantrekkelijk zijn en blijven

voor jong en oud, alleenstaanden en gezinnen. Bezuinigingen in het openbaar vervoer, zoals

het verdwijnen van buslijn 141 van Kampen naar Zwolle, wordt door de inwoners dan ook als

een bedreiging van de leefbaarheid gezien. Schrijnend is het voorbeeld van jongeren uit ’s

Heerenbroek die in Zwolle naar school gaan en door het verdwijnen van buslijn 141 lesuren

missen, omdat ze anders niet meer thuis kunnen komen. Buslijn 141 staat niet op zichzelf, er

staan veel meer bezuinigingen in het ov te wachten, zeker in noord-west Overijssel.

In het project Noaberschap OV (een samenwerkingsverband van 8 organisaties) hebben we met

leerlingen uit het basisonderwijs en met betrokken bewoners uit Zalk, ’s Heerenbroek en Wilsum

gesproken over (alternatieve) mobiliteit in de toekomst. Op de basisscholen in Zalk, ’s Heerenbroek en

Wilsum in de vorm van een creatieve workshop en een wedstrijd. Met betrokken bewoners in de vorm

van creatieve sessies, een enquête en een brainstorm over het betrekken van meer mensen bij je

initiatief.

Elektrische deelfiets

Tijdens de creatieve sessies waren ca. 20-25 mensen uit ’s Heerenbroek en Wilsum aanwezig. Een

gevarieerd gezelschap van jong en oud. Sommigen zijn strijdbaar en willen alles op alles zetten om

het besluit tot opheffing van buslijn 141 terug te draaien. Anderen denken wel aan alternatieven, maar

nog steeds met de overheid als financier. Weer anderen willen graag vanuit eigen kracht en

verantwoordelijkheid aan de slag met een toekomstbestendige mobiliteit voor hun dorp.

12

Met het project Noaberschap OV hebben we bewoners vooral ondersteund in het ontwikkelen van

eigen oplossingen. Albert Boeve uit Wilsum voelt bijvoorbeeld wel wat voor een proef elektrische

deelfiets: “Een van de alternatieven is het opzetten van een pilot ‘’elektrische fiets voor jongeren’’.

Door het stimuleren in een fietsproject ontstaan minder files en het is goed voor het milieu. Nu

investeren in milieuvriendelijk vervoer is een grote stimulans om te zorgen dat deze doelgroep in de

toekomst de auto laat staan”.

Grenzeloze creativiteit

Alle kinderen van groep 5/6 van het basisonderwijs uit Zalk, ’s Heerenbroek en Wilsum deden mee

aan de ontwerpwedstrijd en dat leverde geweldige creaties op voor mobiliteit in de toekomst. De

winnende ideeën staan allemaal in de All you need is OV verjaardagskalender die verspreid zijn onder

alle huishoudens in de drie dorpen. Evelien School van Oranjeschool uit Zalk: “Wij vonden de

creatieve workshop met de kinderen heel erg leuk. De kinderen gingen met veel enthousiasme aan de

slag. Het leverde fantasierijke ideeën op, zoals een boot op wielen, raketboot op zonne-energie en

vogelbus. Dat de vier winnende ideeën van onze leerlingen in de All you need is OV kalender zijn

opgenomen is natuurlijk ook geweldig”.

13

Samen werken aan de natuur Het gebeurt steeds vaker: Overijsselaren die met een klein groepje enthousiastelingen zelf een natuurgebied beheren. Natuur en Milieu Overijssel ondersteunt deze initiatieven met tips en informatie én gebruikt haar netwerk om initiatiefnemers in contact te brengen met verschillende relevante organisaties. Een nat heidegebied of een botanisch grasland, een plas-dras gebied of een kikkerpoel, houtwallen of oude lanen: er zijn legio prachtige natuurparels die enorm belangrijk zijn voor vogels, vlinders, kleine zoogdieren, planten én mensen. Ondertussen zijn er al tientallen inwonerinitiatieven die zelf zulke natuurparels beheren. Natuur en Milieu Overijssel ondersteunt deze initiatieven en over twee hiervan vertellen we graag wat meer. De Slenk Niet ver van Deventer, oostelijk van Lettele, ligt het Oostermaet. Het is een prachtig uitgestrekt landgoed van bossen, monumentale boerderijen, oude jachthuizen en rododendrons. Hier vind je de Slenk, een klein beschermd natuurgebied van 7,2 hectare en al 44 jaar dé grote hobby van Hans Grotenhuis, vrijwilliger bij de KNNV. ‘Van de mensen uit Lettele weten we dat dit vroeger een extensief hooiland was,’ vertelt Hans, ‘maar in 1970 was daar nauwelijks meer iets van te zien.’ Hans stelde zich als doel om het oorspronkelijke landschap weer in ere te herstellen. ‘Met scholen en omwonenden begon de KNNV met het omzagen van de prunussen, maar dat bleek onvoldoende effectief. We moesten de bomen rigoureus uitspitten.’ Langzaam maar zeker kwam het open karakter van de Slenk weer helemaal terug en nu is de situatie stabiel. Stichting IJsselland zorgt voor het maaibeheer en de KNNV organiseert één of twee keer per jaar een beheerdag met vrijwilligers. Hans is trots en ontzettend tevreden. ‘Ik heb menig uurtje besteed aan dit natuurgebied, maar ik heb er niet alleen een prachtig stuk natuur voor terug gekregen,’ verklaart hij, ‘Ik heb ook heel veel geleerd, nieuwe mensen leren kennen en een goede verstandhouding opgebouwd met IJssellandschap.’ Natuur en Milieu Overijssel verzorgt uitwisseling met andere initiatieven, waarmee Hans inspiratie opdoet voor het eigen beheer.

14

Haaksbergen Het lijkt een onooglijk braakliggend terrein bij Haaksbergen, niet veel meer dan een grote desolate zandvlakte met hier en daar wat braamstruiken. Voor dit gebied liggen echter prachtige schetsen klaar voor een nieuw natuur- en recreatiegebied van 1,2 hectare. Een groene corridor die Haaksbergen op een natuurlijke manier verbindt met het buitengebied én de leefbaarheid en natuurwaarden van het buitengebied vergroot. Initiatiefnemer van het eerste uur is Henk Westendorp, voorzitter van Natuur en Milieu Haaksbergen. ‘Er zijn drie werkgroepen die ieder een deel van het plan uitwerken en die ook gaan zorgen voor het onderhoud,’ vertelt Henk. Terwijl Henk druk pratend door het gebied loopt, verandert de zandvlakte bijna als vanzelf in een groene oase. ‘De bijenvereniging de Heidebloem gaat aan de slag met een grote bloemenweide. Natuurmonumenten heeft met de buurt een speelbos ontworpen. En een groep buurtbewoners zorgt voor de aanleg en onderhoud van een hondenspeelveld en ommetje.’ In het voorjaar zullen de eerste resultaten van deze samenwerking zichtbaar worden en Henk is ontzettend trots: ‘Het is een geweldig team waar heel veel uit komt!’ Natuur en Milieu Overijssel ondersteunt dit initiatief onder andere bij de communicatie. Zo heeft Henk de plannen bij RTV Oost kunnen presenteren. Maar ook adviseren wij hen bij diverse regelingen en helpen hen om meer vrijwilligers bij het initiatief te betrekken. De verschillende initiatieven in Overijssel zorgen allemaal voor een uniek stukje natuur, maar uit hun

verhalen blijkt dat voor hen de samenwerking met andere mensen minstens zo belangrijk is. Samen

werken aan de natuur blijkt ook de bewoners goed te doen.

15

2.000 borden gratis soep tijdens Damn Food Waste Zwolle We verspillen in Nederland nog steeds teveel voedsel. Maar liefst 20% van onze aankopen eindigen in de afvalbak. Dat is zonde voor de portemonnee, maar ook van alle grondstoffen, verpakkingen, water, energie en arbeidsuren die we achteloos weggooien. Daarom organiseerden Natuur en Milieu Overijssel en Food Cabinet, samen met veel vrijwilligers en ondernemers, het Damn Food Waste festival in Zwolle. Grote pannen DiscoSoep vormden het middelpunt van Damn Food Waste. De DiscoSoep bestond uit producten die om cosmetische of andere redenen niet in de verkoop zouden zijn gegaan, terwijl ze eigenlijk nog hartstikke goed waren. Ruim 2.500 bezoekers genoten van een gratis kopje soep en redden hiermee 700 kilo groente van een eindbestemming in de afvalbak. Sebastiaan Aalst, adviseur bij Food Cabinet, vindt het erg belangrijk om voedselverspilling onder de aandacht te brengen. ‘Het is een van de meest concrete en directe manieren om een bijdrage te leveren aan duurzaamheid. Duurzaamheid is vaak wat abstract, maar voedselverspilling kun je met getallen heel concreet maken!’, vertelt hij. Verschillende activiteiten Voor de bezoekers was er van alles te doen. Zo konden zij bijvoorbeeld geitenvlees, sprinkhanen, meelwormen, onkruidenboter, fruit smoothies, ganzenbitterballen en bloedworst proeven bij lokale ondernemers. ‘Door met lokale partijen en mensen samen te werken breng je het probleem en de oplossing letterlijk dichter bij huis’, legt Sebastiaan uit. Groene initiatieven lieten in de GroenteOase zien hoe je je eigen voedsel kunt verbouwen. Op het Doe-plein konden bezoekers hun ecologische voetafdruk uitrekenen, op de foto gaan als nieuwe aardappeleter en een voedselmaatje zoeken. Daarnaast streden koks tegen elkaar in een cook-off van waste producten. En dit alles onder de zomerse beats van DJ-collectief Soulclap. ‘Al deze verschillende activiteiten hadden een gezamenlijk doel’, vertelt Sebastiaan, ‘bezoekers bewust maken van hun eigen aandeel in het probleem van voedselverspilling en hen laten zien wat ze er aan kunnen doen.’

16

Vrijwilligers

Voor het evenement mobiliseerde Natuur en Milieu Overijssel meer dan 100 vrijwilligers. Zij haalden

op donderdag de oogst binnen van groenten die nog bij telers op het land lagen. Ook groothandels

stelden gratis producten beschikbaar. Op vrijdag wasten en sneden de vrijwilligers alle groente in de

keuken van Landstede tot soepgroente. Damn Food Waste tourt door het hele land en deed eerder

Amsterdam en Groningen aan. Sebastiaan was onder de indruk van de hechte gemeenschap in

Zwolle en het brede draagvlak. ‘Bij eerdere edities kwam vaak eigenlijk alleen maar het bestaande

voedselwereldje’, vertelt hij, ‘In Zwolle zag ik heel veel actieve inwoners, ook mensen die niets met

voedsel hadden deden mee. Ook kwamen de vrijwilligers en de bezoekers uit alle

leeftijdscategorieën.’ Sebastiaan kijkt dan ook trots terug op dit succesvolle festival.

17

De Groene Visite actief aan de slag in Overijssel

Vorig jaar lanceerde Natuur en Milieu Overijssel samen met Zwolle Doet en ouderen Belangen

Organisaties Overijssel het project De Groene Visite. Dit is een provinciaal netwerk van

vrijwilligers in Overijssel die op bezoek gaan bij aan huis gebonden ouderen en langdurig

zieken. De vrijwilligers nemen een thematische natuurkoffer mee die gevuld is met natuur uit

de eigen omgeving. Bij het zien van mooie natuurfoto’s, het voelen van een bolster van de

tamme kastanje, het ruiken van gedroogd gras of het proeven van rijpe bramen komen

herinneringen naar boven en gesprekken op gang. De Groene Visite zet de natuur in als

krachtig middel om het sociaal isolement bij ouderen en langdurig zieken te doorbreken.

In vijf regio’s in Overijssel zijn vrijwilligers van De Groene Visite actief. Eén van deze regio’s is Almelo

en Laura Brummelhuis is hier coördinator. Laura is actief als natuurvrijwilliger bij het Natuurhus in

Almelo en is al jaren werkzaam binnen de ouderenzorg. ‘Toen ik de oproep voor nieuwe vrijwilligers

voor De Groene Visite zag, werd ik meteen enthousiast’, vertelt Laura, ‘Ik heb Natuur en Milieu

Overijssel gevraagd dit project vanuit het Natuurhus te mogen coördineren.’ Onlangs brachten de

vrijwilligers in Almelo de eerste bezoeken bij aan huis gebonden ouderen.

Groot succes

De Groene Visite speelt in op de vereenzaming van kwetsbare doelgroepen, die veelal zelfstandig niet

meer de natuur kunnen bezoeken. Aandacht voor het welzijn van ouderen en zieken staat centraal.

Het project zet natuur in als krachtig middel om herinneringen op te halen en gesprekken te

stimuleren. En het werkt, zo merkt ook Laura. ‘We zijn pas van start , maar er zijn direct al leuke

reacties. Sommige ouderen vroegen de volgende dag aan de verzorgster wanneer we terugkwamen.’

De natuur heeft een positief effect op onze geestelijke gezondheid. Bij De Groene Visite maken de

vrijwilligers ook mooie dingen mee. ‘Een meneer die altijd onrustig is en agressief kan reageren, werd

helemaal rustig van een mooi platenboek dat we hadden meegenomen. Hij bleef er maar in bladeren

en sprak hele zinnen, wat hij anders nooit deed.’ Zulke reacties, daar doen Laura en de andere

vrijwilligers het voor.

18

Prijswinnaar

De Groene Visite won de landelijke hoofdprijs van 25.000 euro in de finale van Groen en Doen, een

programma van het ministerie van EZ om vrijwilligerswerk te ontwikkelen en te stimuleren op het

gebied van natuur en landschap. Ook ontvangt het project steun vanuit het Fonds Sluyterman van

Loo. Het geld is gebruikt om nieuwe vrijwilligers te werven en nieuwe regio’s op te bouwen,

natuurkoffers samen te stellen en de vrijwilligers een training te geven over natuur, dementie en

gesprekstechnieken. Tevens krijgen vrijwilligers een handboek met instructies en tips. Zo zijn ze goed

uitgerust om de Groene Visite tot een succes te maken.

19

Concreet aan de slag met Duurzame Scholen

Natuur en Milieu Overijssel is in het voorjaar van 2014 in Zwolle gestart met de werkgroep

Duurzame Scholen om duurzaamheid op scholen concreet vorm te geven. Scholen hebben

namelijk veel baat bij een gezonde en duurzame leeromgeving. Het verbetert de leerprestaties

van de leerlingen en zorgt direct voor een verlaging van de exploitatiekosten.

Duurzaamheid is een breed begrip waar veel onderwerpen onder vallen. Je kunt hierbij denken aan

energie, afval, binnenklimaat, maar ook aan groene schoolpleinen. Bovendien spelen veel partijen een

rol bij verduurzaming, zoals schoolbesturen, gemeente en natuurlijk het schoolteam en de leerlingen.

De werkgroep Duurzame scholen bestaat uit huisvestingvertegenwoordigers van diverse

onderwijsstichtingen en de gemeente Zwolle. Zij hebben binnen het thema duurzaamheid drie

speerpunten gekozen: energie, afval en educatie & participatie.

Energie

Het eerste speerpunt is energie. Wim Lengkeek, adviseur Onderwijshuisvesting en Kinderopvang bij

VGPO Accretio, heeft bij alle 34 scholen een technisch rapport laten opstellen en een energiescan

laten uitvoeren. ’Er blijken grote verschillen te zijn in energieverbruik. De meeste scholen zitten tussen

energielabel C en G in,’ aldus Wim, ‘We gaan de komende jaren investeren om de scholen tussen

energielabel A en C te krijgen.’ Maar naast investeringen valt met hele simpele maatregelen vaak ook

energie te besparen. Bij veel scholen is bijvoorbeeld niemand verantwoordelijk voor het

energiebeheer. ‘Zo bleek bij sommige scholen de verwarming de hele nacht aan te staan’, weet Wim..

Om scholen op een laagdrempelige wijze kennis te laten maken met energiezuinige verlichting, biedt

LTG-Europe uit Zwolle scholen de mogelijkheid om gedurende enkele maanden gratis een

proefopstelling met LED-verlichting in de lokalen te plaatsen. Een aantal scholen heeft na aanleiding

van de proefopstelling inmiddels LED-verlichting aangeschaft.

20

Afval

Het tweede speerpunt is afval. Veel basisscholen gooien al het verschillende afval op één hoop. Dat is

natuurlijk niet wenselijk als kinderen thuis het afval horen te scheiden. Wanneer scholen het afval

gescheiden gaan inzamelen, blijken ze vaak ook nog te kunnen besparen op de kosten van

afvalverwerking.

Educatie

De werkgroep Duurzame Scholen biedt concrete maatregelen, maar wil ook duurzamer gedrag

stimuleren van zowel de leerlingen, het schoolteam, de ouders als hun directe omgeving. Daarom is er

in het project ook veel ruimte voor educatie. Zo leert iedereen op school over de voordelen van

duurzaamheid en worden zij zich bewust van hun gedrag.

Meerdere vliegen in één klap

Met de werkgroep Duurzame Scholen wil Natuur en Milieu Overijssel het uitwisselen van kennis en

ervaringen tussen scholen bevorderen en stimuleren dat zij samen optrekken bij de verduurzaming

van de scholen. Een duurzame school is natuurlijk allereerst beter voor de leefomgeving. Maar de

school kan er ook nog eens flink geld mee besparen. Dankzij simpele maatregelen en

gedragsverandering kan een gemiddelde basisschool al gauw 5.000 euro per jaar besparen. En de

leerlingen hebben er profijt van. Een goed binnenmilieu is niet alleen gezond voor de leerlingen, zij

presteren ook nog eens aantoonbaar beter!

21

Energy Pitch biedt kansen aan lokale energie initiatieven

In Overijssel zijn ruim 40 lokale energie initiatieven actief. Natuur en Milieu Overijssel begeleidt

deze initiatieven en biedt hen een netwerk. De Energy Pitch is daarin een bijzondere activiteit.

Vier Overijsselse energie initiatieven presenteren hun businessplan aan een deskundige jury,

mogelijke financiers en andere geïnteresseerden. Op deze manier kunnen de initiatieven zich

verder professionaliseren.

Op donderdag 23 oktober 2014 organiseerden Natuur en Milieu Overijssel en Stimuland alweer de

derde Energy Pitch Overijssel in de statenzaal van het Provinciehuis in Zwolle. Na enthousiaste

presentaties van vier verschillende Overijsselse energie initiatieven met bijbehorende feedback van de

deskundige jury, ging aan het einde van de avond Duurzaam Markelo met hun project Lokaal Energie

Markelo als winnaar naar huis. Het initiatief ontving 1.000 euro en een expert die helpt het plan verder

uit te werken.

Lokaal Energie Markelo

Duurzaam Markelo raakte geïnspireerd door de excursie naar het energieneutrale dorp Saerbeck in

Duitsland. Natuur en Milieu Overijssel organiseert vaker excursies naar Saerbeck zodat mensen de

mogelijkheden zien van deze bijzondere voorbeeldgemeente. Duurzaam Markelo legde na hun

bezoek een link met veevoederfabrikant Arkervaart. Het hele jaar komt er bij de productie van hun

veevoer restwarme vrij. In de buurt staan meerdere bedrijfsgebouwen die deze warmte goed kunnen

gebruiken. Dit zette Johan Veldhuis, bestuurslid van Duurzaam Markelo, aan het denken over hoe ze

deze restwarmte nuttig kunnen inzetten. Een lokaal warmtenetwerk is hun prijswinnende oplossing.

22

‘We zijn veel achter de broek aangezeten in de aanloop naar de Energy Pitch. Maar dat was goed,

want het bracht ons plan op een hoger niveau’, vertelt de initiatiefnemer van dit project, ‘Nu gaat een

technisch financieel expert ons helpen om alles volledig door te rekenen’.

Warmtenet

Het warmtenet in Markelo is open voor verschillende aanbieders en afnemers. In de winter kan er

warmte onttrokken worden en in de zomer kan er warmte aangeboden worden aan het net. ‘Het

overschot in de zomer gebruiken we om houtsnippers te drogen, zodat ook bedrijven buiten het

centrum gebruik kunnen maken van de warmte. En houtkachels kunnen in de winter de extra vraag

naar warmte opvangen’, legt Johan uit. Belangrijke afnemers van warmte zijn het zwembad, de

sporthal en de woonappartementen van Stichting Aveleijn. Het warmtenet heeft behalve lagere

energiekosten ook andere voordelen. ‘Er is minder geuroverlast van de veevoederfabriek en het

initiatief creëert extra werkgelegenheid.’

Servicepunt Lokale Energie Overijssel

Naast de Energy Pitch ondersteunt Natuur en Milieu Overijssel initiatieven ook vanuit het Servicepunt

Lokale Energie Overijssel. Het servicepunt geeft gerichte adviezen over het opzetten van bijvoorbeeld

een energiecoöperatie of hoe je bewoners betrekt bij het initiatief. Ook de excursies naar Saerbeck

vallen onder de activiteiten van het servicepunt. In 2015 zijn er vier nieuwe excursies specifiek voor

gemeenten. Zo kan een gemeente de gehele gemeenschap van ondernemers, raadsleden en

bewoners gezamenlijk betrekken in het maken van duurzame plannen.

23

Kennisuitwisseling tijdens natuursymposium Samen Vernieuwen

Aan de hand van vier succesvolle inwonersinitiatieven, liet Natuur en Milieu Overijssel tijdens

het natuursymposium Samen Vernieuwen zien welke vernieuwingen er zijn in

natuurontwikkeling en natuurbeheer. Bestuurders en medewerkers van overheden,

waterschappen, groene vrijwilligersgroepen en terreinbeherende organisaties ontmoetten

elkaar op de Lemelerberg en wisselden kennis en ervaringen uit.

Tijdens het natuursymposium Samen Vernieuwen stonden nieuwe vormen van samenwerken en

participatie bij natuurontwikkeling en natuurbeheer centraal. Een van de aanwezigen was Nettie

Aarnink, bestuurder van Waterschap Vechtstromen. ‘Het was een erg inspirerende bijeenkomst,

waarbij we wederzijds kennis en kunde uitwisselden’, aldus Nettie.

Succesvolle voorbeelden

Na de lezing van keynote spreker prof. dr. Jan Jonker over de Weconomy, wandelden de deelnemers

over de Lemelerberg langs vier landelijke succesvolle burgerinitiatieven. Zo ontstonden gesprekken

over hoe dergelijke initiatieven tot stand komen, wat er vaak al goed gaat en wat veelvoorkomende

strubbelingen zijn. Nettie raakte erg geïnspireerd door het Dommelbind-initiatief van Toine Coymans.

‘Hoe ze daar in Boxtel kennis, kunde en financiën bij elkaar hebben gebracht, dat werkt aanstekelijk’,

legt Nettie uit. De leden van Dommelbind stelden het behoud van het Dommeldalgebied veilig door

middel van een voorfinanciering van 230.000 euro door Brabants Landschap. Met de verkoop van

certificaten van 1.000 euro aan inwoners, betalen zij dit bedrag terug. ‘En onlangs is het laatste

certificaat verkocht,’ weet Nettie te vertellen, ‘dit is dus echt een succesvol voorbeeld!’

24

Geslaagd symposium

Natuur en Milieu Overijssel kijkt terug op een geslaagd symposium. De deelnemers gaven aan hun

collega’s op de hoogte te brengen van de belangrijkste conclusies. Natuur en Milieu Overijssel hoopt

hiermee de participatie in natuurontwikkeling, natuurbehoud en natuurbeheer een sterke impuls te

geven.

25

Ruimtecoaches helpen bij lokale ruimtelijke vraagstukken

In Overijssel werken veel lokale natuur- en milieuorganisaties aan een vitale leefomgeving en

een rijke natuur. Natuur en Milieu Overijssel ondersteunt deze organisaties op het gebied van

ruimtelijke ordening, natuur en landschap. Om deze ondersteuning te verbeteren heeft Natuur

en Milieu Overijssel samen met een aantal deskundige vrijwilligers het Netwerk Ruimtecoaches

opgericht.

Het Netwerk Ruimtecoaches bestaat uit een aantal mensen dat werkzaam is of is geweest op het

gebied van ruimtelijke ordening, milieu, water en natuur en landschap. Er is in dit netwerk dan ook

veel kennis van deze onderwerpen aanwezig, zowel op beleidsmatig als op juridisch vlak. Hans

Grotenhuis uit Deventer is een van de ruimtecoaches. Hans is al 20 jaar actief als vrijwilliger voor

Natuur en Milieu Overijssel en zijn betrokkenheid bij onze organisatie is nog onverminderd groot. Hij

was bij provincie Zuid-Holland als beleidsmedewerker professioneel werkzaam op het gebied van

natuur en landschap en is al die jaren regelmatig gevraagd als deskundig adviseur op dit vakgebied.

Hans was dan ook meteen enthousiast over het idee voor een Netwerk Ruimtecoaches. ‘Het is

belangrijk om de lokale natuur- en milieugroepen te blijven ondersteunen als het gaat om ruimtelijke

ordening en natuur en landschap. Dit is toch nog altijd een van de pijlers van het werk van Natuur en

Milieu Overijssel’, vertelt Hans.

Strategisch advies

Lokale natuur- en milieuorganisaties die advies willen over ruimtelijke ontwikkelingen in hun eigen

omgeving, kunnen nu als eerste aanspreekpunt een beroep doen op de ruimtecoaches. De

ruimtecoaches zijn met hun deskundigheid goed in staat om effecten op natuur, landschap of milieu te

beoordelen en de lokale groepen te adviseren over de strategie die ze het beste kunnen volgen om

hun belangen zo goed mogelijk voor het voetlicht te brengen. Hans geeft aan dat het hierbij vooral ook

gaat om te voorkomen dat er formele procedures ingezet moeten worden. ‘Succes is veel meer

verzekerd als je in het voortraject al in gesprek bent. Je kunt beter via betrokkenheid in het voortraject

voorkomen dat er een lijn op papier komt, dan dat je die er in beroep moet uitgummen’, legt Hans uit.

26

‘Procedures leiden vaak tot frustraties, zowel bij een gemeente, die een boel werk op zich af ziet

komen, als bij de lokale groepen, die in een procedure toch heel vaak niet zijn opgewassen tegen een

gemeente.’

Ondersteuning ruimtecoaches

Natuur en Milieu Overijssel organiseert uitwisseling van kennis en adviezen tussen de ruimtecoaches

onderling en zorgt dat zij elkaar ook kunnen helpen met het geven van goede adviezen. Hans vindt

dat Natuur en Milieu Overijssel met het Netwerk Ruimtecoaches de tijdgeest goed aanvoelt en op een

heel goede manier inspeelt op de trend van inwonersparticipatie. ‘En’, zo besluit Hans, ‘Natuur en

Milieu Overijssel kan met dit netwerk de lokale groepen blijvend faciliteren op het gebied van ruimte,

natuur en landschap en op deze wijze blijven bijdragen aan een mooi en duurzaam Overijssel!’

27

Stoere Buitendag blijkt groot succes Ook in de herfst is buitenspelen leuk en gezond! Om dat te laten zien organiseerden Travers en

Natuur en Milieu Overijssel in oktober 2014 de Stoere Buitendag op de drie wijkboerderijen in

Zwolle. Aan deze dag deden 500 kinderen van basisscholen en BSO’s mee. Tijdens de ochtend

of middag gingen zij actief aan de slag in de natuur en op de boerderij.

Zelf op zoek naar kruiden en groente uit de moestuin. Samen hout sprokkelen voor een heus

kampvuur, waarboven je je eigen broodjes mag bakken en soep mag koken. Op bezoek bij alle

boerderijdieren en voelen of ze hun wintervacht al hebben. En tot slot een pompoenlantaarn maken

voor op de vensterbank op school. Tijdens de Stoere Buitendag bij de wijkboerderijen Schellerhoeve,

Klooienberg en Eemhoeve in Zwolle was er voor de deelnemende kinderen van alles te doen. Carin

Erich, juf van groep 1 en 2 van basisschool de Werkschuit, kwam met 40 kinderen naar de Eemhoeve.

‘Het was een geweldige middag, de kinderen waren erg enthousiast!’ vertelt ze.

Zelf brood bakken

De hele middag liepen de kinderen van onderdeel naar onderdeel. Juf Carin vond vooral het brood

bakken erg leuk. ‘Dit was ook een sociale activiteit,’ vertelt Carin, ‘de kinderen gingen met elkaar in

gesprek en hielpen elkaar als het broodje bijna van de stok viel. Ze keken ook goed bij de anderen

hoe zij het deden.’ De gebakken broodjes konden de kinderen lekker opeten, samen met een warme

kop zelfgemaakte soep. De kinderen hadden het erg naar hun zin. ‘Toen ik de volgende dag in het

kringgesprek vroeg wat ze het leukste vonden, riepen ze: ALLES!’, zegt Carin met een grote lach op

haar gezicht.

28

Spelen én leren

Met de Stoere Buitendag willen Travers en Natuur en Milieu Overijssel laten zien dat buiten spelen

ook in de herfst erg leuk en gezond is voor kinderen. ‘Maar het is meer dan een uitstapje alleen!’, vindt

Carin, ‘de kinderen leren ook veel over de natuur en de boerderijdieren. Door op een wijkboerderij te

zijn, kun je toch veel meer zien en doen. De kinderen beleven en ervaren echt alles zelf, dat is heel

leerzaam.’

Toekomst

In 2015 willen Travers en Natuur en Milieu Overijssel de Stoere Buitendag uitbreiden naar andere

locaties in Zwolle. Daarvoor zijn zij in gesprek met nieuwe samenwerkingspartners. Tegelijkertijd

werken ze aan het vergroten van het netwerk van vrijwilligers dat de kinderen begeleidt bij alle

onderdelen van deze succesvolle speelmiddag in de natuur.

29

Hoofdstuk 3 Management en bedrijfsvoering

3.1. Raad van Toezicht

De Raad van Toezicht heeft tot taak toezicht te houden op het naleven van de wet, de statuten en op

het beleid van het bestuur en de algemene gang van zaken in de stichting. De Raad staat het bestuur

met raad terzijde en kan ook op eigen initiatief advies uitbrengen aan het bestuur. Bij de vervulling van

haar taak richt de Raad van Toezicht zich naar het belang van de stichting. De Raad van Toezicht

bestaat uit ten hoogste zeven en ten minste drie personen die door de Raad van Toezicht zelf worden

benoemd. In het verslagjaar bestond de Raad van Toezicht uit zes personen. De zittingsduur van de

leden van de Raad van Toezicht is drie jaar, waarbij aftredende leden twee keer herkiesbaar zijn.

Meer informatie over de samenstelling van de Raad van Toezicht, het rooster van aftreden en het

verslag over 2014 staan beschreven in hoofdstuk 6.

3.2. Bestuur en directie

Het bestuur bestaat statutair uit ten minste één persoon en wordt benoemd door de Raad van

Toezicht. Het huidige bestuur bestaat uit één persoon, die tevens is belast met de dagelijkse leiding

van de stichting. De Raad van Toezicht stelt het salaris en de overige arbeidsvoorwaarden van de

bestuursleden vast. Het bestuur bestuurt de stichting onder toezicht van de Raad van Toezicht en

heeft de eindverantwoordelijkheid voor de (dagelijkse) leiding en de uitvoering van haar programma’s

en activiteiten. Het bestuur heeft alle bevoegdheden behalve die welke in de statuten zijn opgedragen

aan de Raad van Toezicht. De Raad van Toezicht heeft per 1 september 2009 ir. G.M.L. Wijffels

benoemd als enig lid van het bestuur en tevens als directeur van de stichting.

3.3. Medewerkers

In 2014 heeft zich een aantal wijzigingen voorgedaan in de samenstelling van het medewerkers-

bestand. In bijlage 4 staat een overzicht van de medewerkers die op 31 december 2014 in dienst

waren en van de personen die in 2014 zijn vertrokken en gekomen. Per saldo is het aantal fte iets

gedaald van 13,1 fte in 2013 naar 12,0 fte in 2014. De verdeling man/vrouw was voor alle mede-

werkers in 2014 37 % man: 63 % vrouw.

De leeftijdsverdeling zag er voor alle medewerkers in 2014 als volgt uit:

<20 -

20-30: 2

30-40: 3

40-50: 3

50-60: 7

60 e.o. -

Het verzuim in 2014 is 0,6% en daarmee opnieuw gedaald ten opzichte van 2013 (2,3%). Daarmee zit

NMO ruim onder het landelijk gemiddelde. De genomen maatregelen hebben tot de gewenste

resultaten geleid.

Wat betreft de scholing van medewerkers zijn hun wensen en de wensen van de organisatie

vastgelegd in hun persoonlijke ontwikkelingsplannen. Naast het bezoeken van de kenniskringen en

themakringen hebben medewerkers diverse korte opleidingen gevolgd.

De in 2008 opgeheven ondernemingsraad is in 2009 vervangen door de personeelsvergadering,

convenant dateert van augustus 2009. In 2014 heeft er drie keer een personeelsvergadering

plaatsgevonden, te weten op 13 januari, 28 april en op 20 november, waarbij bij de laatste een

afvaardiging van de Raad van Toezicht de tweede helft van de vergadering heeft bijgewoond. In 2014

is de voorzittershamer over gegaan naar een ander personeelslid.

30

Hoofdstuk 4 Financiën

4.1 Beleid omvang en functie van reserves en fondsen

Voor beleidsinformatie over reserves en fondsen wordt verwezen naar de Jaarrekening 2014.

4.2 Beleggingsbeleid

Natuur en Milieu Overijssel houdt al haar middelen liquide aan in rekening-courant of op spaar-

rekeningen. Natuur en Milieu Overijssel belegt geen middelen in effecten, onroerend goed of andere

wijze. De gemiddelde rente op de spaarrekeningen in 2014 was 1,2%.

4.3 Verhouding en opbrengsten van fondsenwerving

Natuur en Milieu Overijssel ontvangt uit fondsenwerving alleen indirect middelen afkomstig van de

Nationale Postcode Loterij via Stichting De Natuur- en Milieufederaties. Deze stichting ontvangt

gelden die de Nationale Postcode Loterij aan de gezamenlijke milieufederaties beschikbaar stelt voor

projecten. In 2014 is 95.6% van alle toekenningen in Stichting De Natuur- en Milieufederaties

afkomstig van de Nationale Postcode Loterij. Deze opbrengsten zijn onder “Baten uit acties van

derden” verantwoord in de jaarrekening. Natuur en Milieu Overijssel heeft om deze middelen te

verkrijgen geen andere extra kosten gemaakt dan de kosten die samenhangen met de

verantwoordingseisen van het CBF; deze zijn niet als zodanig zichtbaar in de jaarrekening omdat ze

relatief laag zijn.

4.4 Bestedingspercentage

Het percentage dat Natuur en Milieu Overijssel in 2014 besteed heeft aan haar doelstellingen ten

opzichte van de baten bedroeg 96%. In de tabel in de toelichting op de lastenverdeling in paragraaf

4.8 van dit verslag wordt dit nader beschreven. Van de bestedingen aan de doelstelling heeft in 2014

13,3 % betrekking op de kosten van beheer en administratie; in 2013 was dit 15%. Met ingang van

2012 is een aanpassing gedaan, zie toelichting onder paragraaf 4.8.

Het kostenpercentage eigen fondsenwerving bedroeg in 2014 evenals in 2013 0%.

4.5 Overige relevante financiële gegevens

De gemiddelde opbrengst per fte is gestegen van € 91.750,= in 2013 naar € 109.300,= in 2014. Het

gemiddelde brutoloon en werkgeverslasten zijn nagenoeg gelijk aan die van 2013. In 2013 bedroegen

deze € 63.700,= en in 2014 € 63.600,=.

Het werkkapitaal is gestegen van € 325.600,= in 2013 naar € 382.100,= in 2014. De liquiditeitsratio

stijgt daarmee van 1,5 in 2013 naar 1,6 in 2014.

De vermogensratio bedroeg in 2013 28% en stijgt naar 30% in 2014. De solvabiliteit stijgt van 32% in

2013 naar 38% in 2014.

4.6 Beleid ten aanzien van reserves

1. Provincie Overijssel heeft geen aanvullende bepalingen opgenomen in het Uitvoeringsbesluit

subsidie, en derhalve wordt verwezen naar art 4.72 in de Algemene wet Bestuursrecht.

2. Het CBF geeft in haar Richtlijn 650 Fondsenwervende instellingen in art 315-324 uitleg over

de richtlijnen die zij hanteert bij de vorming van reserves/fondsen/voorzieningen. Daarin staan

de algemene voorwaarden hoe het één en ander in de jaarrekening moet worden

verantwoord. In deze richtlijn wordt geen melding gedaan van de hoogte van de te vormen

reserve.

31

3. Voor de richtlijn met betrekking tot de hoogte van de reservering wordt verwezen naar de VFI-

richtlijn ‘Reserves Goede Doelen’. In z’n algemeenheid wordt gesteld dat er geen reserves

worden gevormd zonder vooraf bepaalde bestemming en dat reservering van middelen

wenselijk is voor de continuïteit van steun aan de doelstelling. Daarbij wordt wel een

maximum aangegeven van 1,5 maal de kosten van de werkorganisatie voor de op te bouwen

continuïteitsreserve. Het aanhouden of opbouwen van reserves is dan ook slechts in de

volgende gevallen toegestaan:

A. Bestemmingsreserve;

B. Continuïteitsreserve;

C. Ter financiering van activa in het kader van bedrijfsvoering;

D. Als reserve bedoeld als bron van inkomsten.

Voor het opbouwen van reserves bij de Stichting Natuur en Milieu Overijssel zijn A t/m C van belang.

Wanneer door derden aan een deel van de middelen een specifieke bestemming is gegeven dient dit

deel aangemerkt te worden als een bestemmingsfonds.

De continuïteitsreserve is bedoeld voor dekking van risico’s die voortvloeien uit de aard van de

organisatie. Voor de Stichting Natuur en Milieu Overijssel is deze reserve bedoeld om de continuïteit

van de organisatie zeker te stellen, waarbij verschillende uitgangspunten kunnen worden genoemd.

Enerzijds moet zij ervoor zorgen fluctuaties in de projectsubsidies op te vangen en er voor zorgen

financiële risico’s op te vangen die verband houden met aangegane projectverplichtingen en

anderzijds voldoende liquiditeiten om de organisatie door een (klein) dal te loodsen. Omdat de

Stichting Natuur en Milieu Overijssel een ‘mensen’ organisatie is zal zij in het geval zij om

bedrijfseconomische redenen moet stoppen met haar werkzaamheden voldoende middelen

beschikbaar willen hebben om een sociaal plan uit te voeren. Op basis van genoemde componenten

is de streefnorm voor de omvang van de continuïteitsreserve bepaald op € 550.000,=.

32

Hoofdstuk 5 Jaarrekening 2015

5.1 Oprichting

De Stichting is opgericht op 28 september 1973 onder de statutaire naam Stichting Natuur en Milieu

Federatie Overijssel. Op 26 juni 2006 vond er een statutenwijziging plaats waarbij functiescheiding

tussen uitvoeren, besturen en toezicht houden volgens de Code Goed Bestuur is geregeld. Bij eerdere statutenwijzigingen is de naam van de Stichting gewijzigd in Stichting Natuur en Milieu

Overijssel en de instelling van de Raad van Toezicht statutair vastgelegd. De laatste statutenwijziging vond plaats op 24 december 2009. Bij deze statutenwijziging zijn onder

andere artikelen opgenomen over het evalueren van het functioneren van de Raad van Toezicht en het instellen van een financiële auditcommissie binnen de Raad van Toezicht.

Doelstelling

De stichting heeft tot doel: bevordering van behoud, herstel en ontwikkeling van natuur, landschap en

milieu, alles in de meest ruime zin, in het bijzonder in de provincie Overijssel.

Inschrijving Kamer van Koophandel

De Stichting is gevestigd te Zwolle en geregistreerd onder nummer 41022006 bij de Kamer van Koophandel Oost Nederland. De laatste wijziging is van 10 november 2014.

Samenstelling Raad van Toezicht op 31 december 2014

Voorzitter: Drs. A. Vroon Leden: Ir. M.J.L.A. Langeslag

Ir. R.A.F. Nijbijvank

Ing. H.M. Pohlmann

Dr. L.J. Dijkstra

Drs. A. Kuiper

Auditcommissie: Drs. F.M. Galesloot RA (extern)

Ing. H.M. Pohlmann

Drs. A. Kuiper

Bestuurder op 31 december 2014

Bestuurder Ir. G.M.L. Wijffels

33

5.2 Balans per 31 december 2014 na resultaatbestemming

31-12-2014

31-12-2013

Activa

Vaste activa

Materiële vaste activa

€ 6.843

€ 6.972

Vlottende activa

Vorderingen

Debiteuren € 310.268

€ 370.342

Vooruitbetaalde bedragen € 13.915

€ 15.732

Nog te ontvangen bedragen € 7.214

€ 12.140

€ 331.396

€ 398.214

Liquide middelen € 693.329

€ 622.941

€ 1.024.725

€ 1.021.155

Totaal

€ 1.031.568

€ 1.028.127

Passiva

Reserves en Fondsen

Reserves Continuïteitsreserve € 355.975

€ 267.558

Bestemmingsreserves € 32.963

€ 65.000

€ 388.938

€ 332.558

Kortlopende schulden

Nog te besteden inkomsten € 442.377

€ 539.452 Crediteuren

€ 50.630

€ 31.356

Te betalen/vooruit ontvangen bedragen € 149.621

€ 124.761

€ 642.629

€ 695.569

Totaal

€ 1.031.567

€ 1.028.127

34

5.3 Staat van baten en lasten over het jaar 2014

Omschrijving

Realisatie Begroting Realisatie

2014 2014 2013

Baten

Baten uit eigen fondsenwerving Baten uit gezamenlijke acties € - € - € -

Baten uit acties derden € 192.154 € 229.000 € 232.735

Projectbijdragen van overheden 1) € 946.407 € 497.685 € 746.520 Overige projectbijdragen 1) € 147.316 € 669.893 € 173.953 Rentebaten

€ 5.492

€ 6.332

Overige baten

€ 13.639 € - € 34.964

Som der baten

€ 1.305.008 € 1.396.578 € 1.194.503

Lasten

Besteed aan doelstelling 2)

Programma Kwaliteit van de natuur

€ 181.935 Programma Ruimtelijke Kwaliteit

€ 94.254

Programma Duurzame ontwikkeling

€ 260.952 Programma Netwerken/Sociale innovatie

€ 644.995

duurzame Samenleving Programma Duurz R kwal en Water € 154.969

Programma Milieu en Energie € 467.838 Programma Inrichting Landelijk Gebied € 262.509 Programma Regionale Economie € 71.049 Programma Netwerken € 231.998 Programma Achterban € 60.265

Werving baten

€ -

€ - Kosten beheer en administratie 3

) € - € -

€ 1.248.628 € 1.381.578 € 1.182.136

Exploitatieresultaat € 56.380 € 15.000 € 12.367

Som der lasten

€ 1.305.008 € 1.396.578 € 1.194.503 1) Verschil tussen begroting en realisatie betreft het nog te acquireren bedrag. In de begroting is deze post volledig onder overige projectbijdragen meegenomen.

2) In 2014 is er sprake van een andere programma indeling bij de Provincie Overijssel 3)

De provinciale milieufederaties hanteren voor het inzichtelijk maken van deze kosten een uniforme systematiek

die gebaseerd is op de aanbeveling "Toepassing van Richtlijn 650 voor Kosten Beheer en Administratie van de

Vereniging Fondsenwervende Instellingen" (VFI). De kosten voor beheer en administratie worden inzichtelijk

gemaakt in de "Toelichting lastenverdeling", maar worden in de "Staat van baten en lasten" volledig

toegerekend aan de doelstellingen.

Een uitgebreide toelichting vindt u in paragraaf 5.8.

35

5.4 Kasstroomoverzicht 2014

Het saldo van de liquide middelen is in 2014 is gestegen. De oorzaak hiervan blijkt uit onderstaande analyse van de kasstromen.

2014

2013

Resultaat

€ 56.380

€ 12.367

Afschrijvingen

€ 5.607

€ 15.225

Veranderingen in werkkapitaal Mutatie vorderingen € 66.818

€ -111.919

Mutatie kortlopende schulden € -52.940

€ 100.444

€ 13.878

€ -11.475

Kasstroom uit operationele activiteiten

€ 75.865

€ 16.117

Kasstroom uit investeringsactiviteiten Investeringen in materiële vaste activa

€ -5.478

€ -

Netto kasstroom

€ 70.387

€ 16.117

Stand liquide middelen per 31 december

€ 693.329

€ 622.941

Stand liquide middelen per 1 januari

€ 622.941

€ 606.824

Mutatie liquide middelen

€ 70.388

€ 16.117

36

5.5 Grondslagen voor waardering en van resultaatbepaling

Inrichting jaarrekening

Deze jaarrekening is ingericht volgens de richtlijn 650 Fondsenwervende Instellingen.

Grondslagen voor de waardering van activa en passiva

De materiële vaste activa zijn gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs verminderd met de op basis van de

geschatte levensduur bepaalde afschrijvingen. De afschrijvingen bedragen een percentage van de verkrijgingsprijs.

Voor zover niet anders is vermeld zijn de overige activa en passiva opgenomen voor de nominale waarde.

Grondslagen van resultaatbepaling

Algemeen

De baten en lasten zijn toegerekend aan de periode waarop deze betrekking hebben. Baten en lasten uit voorgaande jaren die in dit boekjaar zijn geconstateerd, zijn aan dit boekjaar toegerekend. De uitvoeringskosten zijn, met uitzondering van de directe projectkosten, op basis van het

aantal geregistreerde uren toegerekend aan de betreffende doelstelling. De directe projectkosten zijn rechtstreeks toegerekend aan de doelstellingen.

Pensioenen

Natuur en Milieu Overijssel heeft voor haar medewerkers een toegezegde-pensioenregeling. De hiervoor in aanmerking komende medewerkers hebben op de pensioengerechtigde leeftijd recht op

een pensioen welke afhankelijk is van leeftijd, salaris en dienstjaren. De regeling is ondergebracht bij

het pensioenfonds PFZW. Natuur en Milieu Overijssel heeft geen verplichting tot het voldoen van aanvullende bijdragen in geval van een tekort bij PFZW, anders dan het effect van hogere toekomstige premies. Natuur en Milieu Overijssel heeft daarom de pensioenregeling verwerkt als een toegezegde-bijdrage-regeling en heeft de verschuldigde premies tot en met het einde van het boekjaar in de jaarrekening verantwoord.

37

5.6 Toelichting op de balans per 31 december 2014

Activa

Materiële vaste activa

Inventaris Boekwaarde per 1 januari 2014

€ 6.972

Investeringen

€ 5.478

€ 12.450

Afschrijvingen

€ 5.607 Boekwaarde per 31 december 2014

€ 6.843

Cumulatieve aanschaffingswaarde

€ 23.314 Cumulatieve afschrijvingen

€ 16.472

Boekwaarde per 31 december 2014

€ 6.842

Afschrijvingspercentages

10% - 33%

Vlottende activa

Debiteuren De post debiteuren bestaat voor een groot deel uit nog te ontvangen subsidies. Deze worden ontvangen

na afwikkeling van de diverse projecten. Een specificatie op hoofdlijnen volgt hieronder:

31-12-2014 31-12-2013

Provincie Overijssel

€ 81.805 € 145.179 Stichting De Natuur- en Milieufederaties

€ 17.139 € 49.218

Ministeries

€ - € - Overige

€ 211.324 € 175.946

Totaal

€ 310.268 € 370.342

Vooruitbetaalde bedragen Reiskosten personeel

€ 7.944 € 9.267 Overige

€ 5.971 € 6.465

€ 13.915 € 15.732

Nog te ontvangen bedragen Rente

€ 5.225 € 4.467

Overige

€ 1.989 € 7.673

€ 7.214 € 12.140

38

Liquide middelen

31-12-2014 31-12-2013

Kas

€ 251 € 63 Depotrekening belastingdienst 1)

€ 12.966 € -

Bankgarantie Triodosbank ivm huurcontract 2)

€ 11.830 € - Rekening courant tegoeden bij banken

€ 220.419 € 167.919

Spaar tegoeden bij banken

€ 447.864 € 454.960

€ 693.329 € 622.941

1) Het saldo op de depotrekening heeft betrekking op loonheffingen en kan alleen daar voor worden aangewend.

2)Ten bate van de nieuwe huurovereenkomst is een bankgarantie afgegeven bij de Triodosbank van € 11.830,=

ten laste van bankrekeningnummer NL30TRIO 2205254146.

Passiva

Reserves en Fondsen

Saldo Resultaat Saldo

01-01-2014 bestemming 31-12-2014

Continuïteitsreserve € 267.558 € 88.417 € 355.975

Bestemmingsreserves

* Verhuis- en inrichtingskosten € 65.000 € -32.037 € 32.963

* Reserve financiering activa € -

€ 65.000 € -32.037 € 32.963

Totaal reserves en Fondsen € 332.558 € 56.380 € 388.938

Continuïteitsreserve De Raad van Toezicht van de Stichting Natuur en Milieu Overijssel streeft naar een continuïteitsreserve

van maximaal € 550.000,= om: - de continuïteit van de organisatie zeker te stellen

- fluctuaties in projectsubsidies op te kunnen vangen - financiële risico's op te kunnen vangen, in het geval de organisatie niet in staat is om aan

projectverplichtingen te voldoen - het doen van voor de bedrijfsvoering noodzakelijke

investeringen - ervoor te zorgen dat de organisatie voldoende liquide is. Het CBF hanteert voor de zgn. continuïteitsreserve een maximum van 1,5 x de jaar-

lijkse kosten van de werkorganisatie afhankelijk van de specifieke risico's van de organisatie. Een continuïteitsreserve is nodig om ervoor te zorgen dat de instelling ook in de toekomst aan haar verplichtingen voortkomend uit haar doelstelling kan

voldoen. In hoofdstuk 4.6 wordt het beleid ten aanzien van reserves toegelicht.

Bestemmingsreserve verhuis- en inrichtingskosten NMO is in augustus verhuisd naar een andere locatie, te weten Assendorperdijk 3 te Zwolle.

De in de afgelopen jaren gevormde bestemmingsreserve voor de verhuizing van € 65.000,= is voor een deel

aangewend voor deze verhuizing. Het restant blijft staan voor een geplande verbouwing.

39

Nog te besteden inkomsten 1)

31-12-2014 31-12-2013

Gespecificeerd per bate: Baten uit acties van derden

Stichting De Natuur- en Milieufederaties € 95.291 € 122.069

Projectbijdragen van overheden

Projectbijdragen provincie Overijssel € 89.237 € 182.394

Projectbijdragen van andere overheden € 73.301 € 84.048

Overige projectbijdragen

€ 184.548 € 150.940

€ 442.377 € 539.452

1) Dit betreft in 2014 gehonoreerde aanvragen die in 2015 nog uitgevoerd moeten worden. Veel projecten lopen over meerdere jaren.

Crediteuren

€ 50.630 € 31.356

Nog te betalen/vooruit ontvangen bedragen

Verlof tegoeden/vakantiegeld juni t/m december

€ 49.701 € 42.852 Belastingdienst

€ 75.963 € 45.882

Accountantskosten

€ 5.445 € 7.300 Personeelsfonds

€ 1.646 € 597

Overige

€ 16.867 € 28.129

€ 149.621 € 124.760

Niet in de balans opgenomen verplichtingen

Huur kantoorpand NMO heeft een huurovereenkomst gesloten met Peters BV voor een periode van 2 jaar, te weten van 1 aug

2014 tot 1 aug 2016. Daarna is er een optie tot verlenging. De huursom bedraagt € 3143,= per maand.

Krediet in rekening-courant Natuur en Milieu Overijssel heeft in januari 2010 een overeenkomst gesloten met het Nationaal Groenfonds

te Hoevelaken inzake een geldlening in de vorm van een rekening-courant met een kredietlimiet van

€ 250.000. De rekening-courant wordt uitsluitend aangehouden ten behoeve van geldtransacties, die in

directe zin verband houden met de heroriëntatie en doorstart van Stichting Natuur en Milieu Overijssel.

Het krediet wordt vanaf eind 2010 jaarlijks ingeperkt met € 27.778. Per balansdatum bedraagt dit krediet € 138.888,=. Ter meerdere zekerheid van het opgenomen krediet heeft de Provincie Overijssel zich in

februari 2010 garant gesteld, middels een akte van borgtocht voor een bedrag van maximaal € 250.000.

In 2014 is er geen gebruik gemaakt van bovengenoemd rekening-courantkrediet.

40

5.7 Toelichting op de staat van baten en lasten over het jaar 2014

Werkelijk Begroot Werkelijk

Baten

2014 2014 2013

Baten uit acties van derden De Natuur- en Milieufederaties

1) € 147.382 € 118.000 € 140.797

Overige fondsenwervers € 17.993 € 16.000 € 15.117 Inkomsten overlopend uit voorgaande jaren* € 122.069 € 95.000 € 198.890 Onderhanden werk naar volgend boekjaar* € -95.291 € - € -122.069

€ 192.154 € 229.000 € 232.735

Bijdragen van overheden Subsidie exclusieve prestatie Provincie Overijssel

2) € 433.150 € 432.685 € 458.185

Projectinkomsten Provincie Overijssel 3)

€ 209.251

€ 269.464 Projectinkomsten andere overheden

3) € 200.101 € 65.000 € 211.291

Inkomsten overlopend uit voorgaande jaren* € 266.442

€ 74.022 Onderhanden werk naar volgend boekjaar* € -162.538 € - € -266.442

€ 946.407 € 497.685 € 746.520

Overige projectbijdragen Projectinkomsten niet-overheden

3) € 180.925

€ 207.733

Inkomsten overlopend uit voorgaande jaren* € 150.940

€ 117.160 Onderhanden werk naar volgend boekjaar* € -184.548 € - € -150.940 Te acquireren

€ - € 669.893 € -

€ 147.316 € 669.893 € 173.953

Rentebaten Rentebaten

€ 5.492 € - € 6.332

€ 5.492 € - € 6.332

Overige baten Overige inkomsten € 5.652 € - € 14.092

OV inkomsten oude jaren € -

€ 7.812 Bijdrage in exploitatiekosten € 7.987 € - € 13.061

€ 13.639 € - € 34.964

Totaal baten

€ 1.305.008 € 1.396.578 € 1.194.503

1) Dit betreft de baten, die Natuur en Milieu Overijssel ontvangt van Stichting De Natuur- en Milieufederaties.

Het betreft een reguliere bijdrage van € 118.000,= over 2014. Als extra projectbijdragen is een bedrag

van € 29.382,= toegekend over 2014. Deze stichting ontvangt gelden die de Nationale Postcode Loterij aan de gezamenlijke

milieufederaties beschikbaar stelt voor projecten. In 2014 is 95,6 % van alle toekenningen in Stichting

De Natuur- en Milieufederaties afkomstig van de Nationale Postcode Loterij. De voorwaarden voor de beneficiënt door de Nationale Postcodeloterij zijn opgenomen in de overeenkomst

tussen de Stichting Nationale Postcode Loterij NV en Stichting De Natuur- en Milieufederaties. Een kopie

hiervan is bij Natuur en Milieu Overijssel op te vragen. In 2011 is deze overeenkomst verlengd tot 2015. 2)

Dit betreft de prestatiesubsidie van de Provincie Overijssel vastgelegd in het besluit 2014/0016856

van 11 maart 2014. 3)

De overige subsidies en projectinkomsten zijn incidenteel. *Het totale bedrag "Subsidies overlopend uit voorgaande jaren" in 2014 bedraagt € 539.452,=.

Het totale bedrag "Onderhanden werk naar volgend jaar" bedraagt in 2014 € 442.377,=

41

5.8 Toelichting lastenverdeling Op grond van de vernieuwde richtlijn 650 dienen de kosten van Beheer en Administratie als separate kostenpost in de jaarrekening zichtbaar te worden

gemaakt. In onderstaande tabel is weergegeven op welke wijze de kosten van Beheer en Administratie aan de doelstellingen worden toegerekend.

Bestemming Doelstellingen Lasten Beheer en

administratie

Lasten excl beheer en administratie

Werkelijke lasten 2014

Begrote lasten 2014

Werkelijke lasten 2013

Lasten 2013 Kwaliteit vd Natuur

Ruimtelijke Kwaliteit

Klimaat en duurzame ontwikkeling

Netwerken

Lasten 2014 Duurz ruimt kwal/water

Milieu en Energie

Inr landelijk gebied

Regionale Economie

Netwerken Achterban

Personeelskosten € 105.342 € 207.669 € 147.214 € 30.827 € 127.801 € 38.857 € 120.553 € 657.711 € 778.264 € 942.728 € 857.365

Directe beheer en adm kosten € - € - € - € - € € € 14.970 € - € 14.970 € 19.500 € 18.411

Publiciteit en communicatie € 217 € 427 € 303 € 63 € 263 € 80 € 248 € 1.353 € 1.601 € 10.000 € 8.949

Huisvestingskosten € 14.777 € 29.131 € 20.651 € 4.324 € 17.928 € 5.451 € 16.911 € 92.262 € 109.173 € 104.200 € 85.105

Kantoor- en algemene kosten € 5.998 € 11.824 € 8.382 € 1.755 € 7.277 € 2.212 € 6.864 € 37.449 € 44.313 € 105.800 € 74.976

Afschrijving en rente € - € - € - € - € - € - € 5.607 € - € 5.607 € 22.000 € 15.225

Directe projectkosten € 2.183 € 166.641 € 48.993 € 26.337 € 46.638 € 3.908 € - € 294.700 € 294.700 € 177.350 € 122.105

€ 128.517 € 415.693 € 225.543 € 63.308 € 199.906 € 50.508 € 165.153 € 1.083.476 € 1.248.628 € 1.381.578 € 1.182.137

Beheer en administratie € 26.452 € 52.146 € 36.966 € 7.741 € 32.091 € 9.757 € -165.153

Totaal € 154.969 € 467.839 € 262.509 € 71.049 € 231.998 € 60.265 € - € 1.083.476 € 1.248.628 € 1.381.578 € 1.182.137

Baten

€ 1.305.008 € 1.396.578 € 1.194.503

Besteed aan doelstellingen als percentage van de baten

96% 99% 99%

Besteed aan doelstellingen als percentage van de lasten

100% 100% 100%

Kosten B&A t.o.v. totale kosten.

13,2%

42

De kosten zijn zoveel als mogelijk toegerekend aan de doelstellingen op basis van de urenregistratie. De directe projectkosten zijn rechtstreeks aan de doelstellingen

toegerekend. Voor zover kosten niet direct zijn toe te wijzen aan de doelstellingen zijn deze verantwoord onder Beheer en Administratie. Dit betreft o.a. kosten van

directie en ondersteuning, die niet rechtstreeks toegerekend kunnen worden aan de doelstellingen. De kosten van Beheer en Administratie zijn toegerekend

aan de doelstellingen naar rato van de rechtstreeks toegewezen kosten (excl. directe projectkosten). De kosten van beheer en administratie zijn in 2014

13,3% van de totale kosten (2013 15,2 %). Natuur en Milieu Overijssel hanteert de volgende normen voor de verschillende kengetallen:

- kosten eigen fondsenwerving t.o.v. de baten uit eigen fondsenwerving

n.v.t. - besteed aan doelstelling t.o.v. van de baten

100%

- besteed aan doelstelling (voor verdeling kosten beheer en administratie) t.o.v. de lasten

80%

- kosten beheer en administratie t.o.v. van de lasten

20%

In 2014 is sprake van een wijziging in de indeling van de kerntaken bij de Provincie.

43

5.8 Toelichting lastenverdeling

Werkelijk Begroot Werkelijk

2014 2014 2013

Lasten

Personeelskosten € 778.264 € 942.728 € 857.365

Publiciteit en communicatie € 1.601 € 10.000 € 8.949

Huisvestingskosten € 109.173 € 104.200 € 85.105

Kantoor- en algemene kosten € 44.313 € 105.800 € 74.976

Directe Beheer en Administratiekosten € 14.970 € 19.500 € 18.411

Afschrijving € 5.607 € 22.000 € 15.225

Directe activiteitenkosten uitvoering projecten € 294.700 € 177.350 € 122.105

€ 1.248.628 € 1.381.578 € 1.182.137

Personeelskosten Brutoloon € 595.760 € 691.727 € 666.955

Mutatie reservering vakantiegeld juni t/m december € 5.794

€ -3.094

Heffing spaarloon/vermindering afdracht loonheffing € 157

€ 407

Werkgeverskosten sociale verzekeringen € 97.039 € 126.822 € 100.056

Werkgeverskosten pensioenfonds € 60.306 € 73.779 € 65.122

€ 759.055 € 892.328 € 829.446

Reis- en verblijfkosten € 16.040 € 29.500 € 23.427

Wervingskosten € 1.526 € 2.500 € -

Deskundigheidsbevordering € 3.128 € 12.000 € 9.405

Verzuimrisicoverzekering € 12.203 € 16.000 € 13.122

Arbodiensten € 1.153 € 2.750 € 2.222

Overige personeelskosten € 12.114 € 15.000 € 6.683

€ 805.220 € 970.078 € 884.305

Af: ontvangen ziekengeld € -

€ -

Af: doorberekende bruto salarissen aan € 26.956 € 27.350 € 26.939

Af: aanvulling werkgelegenheidsinitiatieven € - € - € -

€ 778.264 € 942.728 € 857.365

Gemiddeld aantal personeelsleden in fte's 11,94 13,67 13,12

44

De bezoldiging van de bestuurder is in 2014 als volgt:

Grondslag: CAO Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening

Specificatie

Naam

G.M.L. Wijffels

Functie

Algemeen Directeur

Dienstverband Aard

onbepaald Uren

36

parttime percentage

100% Periode

1 jan 2014 t/m 31 dec 2014

Bezoldiging in euro's Jaarinkomen; Brutoloon

€ 75.627 Vakantiegeld

€ 6.035

Eindejaarsuitkering

€ 6.768 Variabel inkomen

Totaal Jaarinkomen

€ 88.430

SV verzekeringslasten

€ 9.732 Pensioenlasten werkgever

€ 9.931

Belastbare vergoedingen Overige beloningen op termijn Uitkering beëindiging dienstverband

Totaal Overige lasten en vergoedingen

€ 19.663

Totaal bezoldiging 2014

€ 108.093

Totaal bezoldiging 2013

€ 107.200

Er zijn aan de bestuurder en de leden van de Raad van Toezicht geen leningen, voorschotten

of garanties verstrekt.

45

Werkelijk Begroot Werkelijk

2014 2014 2013

Publiciteit en communicatie Representatiekosten € 1.601 € 10.000 € 8.949

€ 1.601 € 10.000 € 8.949

Huisvestingskosten Huur € 55.313 € 65.000 € 61.191

Energiekosten € 9.105 € 12.000 € 8.774

Verhuizing € 32.037 € - € -

Overige huisvestingskosten € 12.718 € 27.200 € 15.140

€ 109.173 € 104.200 € 85.105

Kantoor- en algemene kosten Kantoorbenodigdheden € 6.074 € 16.000 € 4.167

Telefoon- en internetkosten € 4.370 € 5.000 € 5.341

Porti- en vrachtkosten € 1.377 € 5.250 € 2.217

Druk/kopie/vormgeving € 9.548 € 20.000 € 22.242

Abonnementen/vakliteratuur € 4.233 € 6.500 € 4.809

Automatiseringskosten € 13.474 € 18.000 € 10.677

Overige kosten algemeen € 3.023 € 35.050 € 12.186

Kosten inhuren derden € 2.215 € - € 13.338

Totaal € 44.313 € 105.800 € 74.976

Directe beheer en administratiekosten Accountantskosten € 5.445 € 7.500 € 7.300

Administratiekosten € 4.513 € 5.500 € 4.541

Bestuurskosten/incl verg Raad van Toezicht 1)

€ 5.012 € 6.500 € 6.570

€ 14.970 € 19.500 € 18.411

1) De leden van de Raad van Toezicht hebben in 2014 een vergoeding ontvangen

naar rato van het aantal bezochte vergaderingen.

46

Werkelijk Begroot Werkelijk

2014 2014 2013

Afschrijving Afschrijving inventaris € 5.607 € 22.000 € 15.225

€ 5.607 € 22.000 € 15.225

Directe activiteitenkosten uitvoering projecten 2) Loonkosten NME 3

) € 26.956 € 27.350 € 26.931

Drukwerk/kantoor € 14.392 € 17.500 € 1.796

Catering/campagne € 28.303 € 52.500 € 33.092

Materialen € 20.744 € 20.000 € 8.537

Inhuren derden € 204.305 € 60.000 € 51.749

€ 294.700 € 177.350 € 122.105

2) Deze kosten worden rechtstreeks aan de projecten doorberekend. De verschillen ontstaan doordat er

in bepaalde projecten meer externe kosten zitten. Deze post is moeilijk van te voren te begroten, maar

wordt lopende een project aangepast, en alleen opgenomen als er dekking is voor deze extra kosten

binnen het project. 3

) Rechtstreeks toegerekende loonkosten aan het NME netwerk.

47

5.9 Werkelijk versus begroot resultaat

Er is een positief resultaat gerealiseerd van € 56.380,=. Begroot was een resultaat van € 15.000.

Baten, gerealiseerd € 1.305.008

Baten, begroot € 1.396.578

Verschil

-€ 91.570

Lasten, gerealiseerd € 1.248.628

Lasten, begroot € 1.381.578

Verschil

-€ 132.950

Saldo verschil met begroting € 41.380

De begroting gaat uit van meer personeel en meer omzet. Beiden zijn niet gerealiseerd. Aan de kosten kant is in verhouding een groter verschil gerealiseerd dan aan de baten kant.

5.10 Overige gegevens

Statutaire regeling betreffende de resultaatbestemming

In de statuten zijn geen specifieke bepalingen opgenomen met betrekking tot de

resultaatbestemming.

Bestemming van het resultaat over het boekjaar

Het positieve resultaat over 2014 is als volgt toegevoegd aan de reserves van de stichting: Continuïteitsreserve

€ 88.417

Bestemmingsreserve verhuis- en inrichtingskosten € -32.037 Bestemmingsreserve financiering activa

€ 0

€ 56.380

Nevenvestigingen

Geen nevenvestigingen.

5.11 Controle verklaring

De controleverklaring van de onafhankelijke accountant is hierna opgenomen.

48

49

Hoofdstuk 6 De Raad van Toezicht

Algemeen

De Raad van Toezicht heeft tot taak toezicht te houden op het naleven van de wet en van de statuten

van NMO, en op het beleid van de directeur en de algemene gang van zaken. De Raad staat het

Bestuur (de directeur) met raad ter zijde en brengt gevraagd en ongevraagd advies uit.

Vergaderingen Raad van Toezicht

De Raad kwam in 2014 6 keer bijeen en wel op: 19 februari, 26 maart, 14 mei, 21 mei, 17 september

en 17 december. Daarnaast heeft de Raad van Toezicht op 20 november vergaderd met de

medewerkers. Deze vergadering werd bijgewoond door Drs. A. Vroon en Ir. R.A.F. Nij Bijvank.

Samenstelling Raad van Toezicht

- Voorzitter: dhr. drs. A. Vroon; in functie: 11-12-2013

- Vicevoorzitter: mevr. ir. M.J.L.A. Langeslag-Linssen; in functie: 28-09-2011

Leden:

- Dhr. ir. R.A.F. Nij Bijvank (herbenoemd per 28-09-2014); in functie: 28-09-2011

- Mevr. drs. J.L. Hoeflak (tot 14-05-2014)

- Dhr. dr. L.J. Dijkstra (herbenoemd per 16-12-2014); in functie: 16-12-2008

- Dhr. drs. A. Kuiper; in functie: 22-12-2009

- Dhr. ing. H.M. Pohlmann; in functie: 17-09-2014

Rooster van aftreden

Zie bijlage 8.

Functies en nevenfuncties Raad van Toezicht

Drs. A. Vroon:

- Lid RVC woningcorporatie Delta Wonen te Zwolle (tot 15 september 2014)

- Lid Bestuur Socires te Den Haag (Society and Responsibility), tevens penningmeester ad

interim

- Voorzitter Bestuur CEVES (Centrum voor Ethiek en Samenleving) te Doorn

- Auditor excellentieprogramma’s hoger onderwijs (Siriusprogramma)

- Voorzitter WMO-Participatieraad Ommen

Ir. M.J.L.A. Langeslag-Linssen:

- Directeur bedrijfsvoering Waterschap Vechtstromen

Dr. L.J. Dijkstra:

- Senior adviseur landschapsecologie Gemeente Zwolle

Drs. A. Kuiper:

- Directeur instellingen ING

- Bestuurslid St. Kringloop Zwolle

- Lid Kerkeraad Geref. Kerk Zwolle-Zuid

Ir. R.A.F. Nij Bijvank:

- Strategisch adviseur Waterschap Vechtstromen

50

Ing. H.M. Pohlmann:

- Manager Arcadis Nederland

- Bestuurslid Commissie Winkelgebied Wijhe

- Voorzitter Deelcommissie Overheid en Financiën (Algemene Wijhese

Ondernemersvereniging)

- Lid Werkgroep Anti-verstoring Dutch Birding Association

Auditcommissie

In 2014 heeft de Auditcommissie de volgende samenstelling:

- Dhr. drs. A. Kuiper

- Dhr. drs. F.M. Galesloot RA (extern lid)

- Dhr. ing. H.M. Pohlmann

Lid RvT Stichting de Natuur- en Milieufederaties

- Mevr. drs. J.L. Hoeflak tot 14-05-2014

- Dhr. dr. L.J. Dijkstra vanaf 14-05-2014

51

Gespreksthema’s Raad van Toezicht

Toekomst NMO

De meeste aandacht in dit verslagjaar ging uit naar de toekomst van NMO.

Op 1 januari 2016 vervalt namelijk de provinciale (project)subsidie van ruim € 400.000,--

(ca. 1/3 deel van de begroting), een ingreep met verreikende gevolgen.

Daarmee wordt 2015 een transitiejaar, waarin op 2016 wordt gepreludeerd en waarop wij in 2014 al

hebben voorgesorteerd. Met daarbij aandacht voor vooral financiën, personeel en acquisitie.

Dit thema liep als een rode draad door alle bijeenkomsten van de RvT heen, en leidde tot een extra

strategievergadering in mei.

Allereerst werd een aantal mogelijke scenario’s met behulp van sterkte-zwakte analyses en externe

consultaties ontwikkeld.

Vervolgens werden op basis van een voorkeursscenario de volgende conclusies getrokken:

1. NMO blijft een ideële organisatie. De competenties van NMO corresponderen ook meer met

idealen dan met het “najagen” van geldelijk rendement. Bovendien is de “markt” met

commerciële aanbieders al voldoende “gevuld”.

2. NMO blijft gaan voor zijn vrijwilligers en voor zijn authentieke natuur-, milieu- en

educatietaken.

3. Voorgaande uitgangspunten sluiten perfect aan op de in ontwikkeling zijnde

participatiemaatschappij. NMO wil daarin haar intermediaire rol blijven spelen en vooral

versterken. NMO verzorgt op haar terrein namelijk al een krachtige infrastructuur, ook facilitair.

Daartoe nut NMO haar verbindingen met vrijwilligers (organisaties), expertise (kennisplatform)

en ervaring maximaal uit, ook naar (semi-) overheden, bewonersinitiatieven en bedrijven. Voor

betaalde opdrachten put NMO ook uit de expertise en ervaring vanuit met de Provincie

geëntameerde projecten in 2014/ 2015, die wellicht ook tot na 2016 kunnen doorlopen.

4. Het uurtarief is verlaagd en de acquisitie moet verder omhoog. De begroting van 2016 zet

erop in dat van de € 400.000,-- provinciale subsidie er minimaal € 200.000,-- “elders” wordt

geacquireerd, waaronder de Provincie. Want ook voor hen blijft NMO een relevante

ontwikkelaar, uitvoerder en intermediair.

5. Bovenstaande visie past ook volledig in de strategische visie en het ondernemingsplan, zoals

in 2014 ge(her)formuleerd.

De Raad van Toezicht prees zich gelukkig dit boeiende thema met de directeur-bestuurder te mogen

uitwerken. Mede daardoor hebben wij vertrouwen in de kracht van NMO om zich een nieuwe positie te

verwerven.

Nieuwe accountant

Op voordracht van de Auditcommissie besloot de Raad uit een selectie van vijf kantoren Van Elderen

Accountants en Belastingadviseurs uit Zwolle per augustus 2014 voor een periode van een jaar te

benoemen met de optie om jaarlijks te verlengen.

Nieuwe huisvesting

De Raad stemde, na gedegen afweging tussen meerdere opties, op basis van prijs-kwaliteit en

bereikbaarheid, in met het voorstel van de directeur-bestuurder om per 1 augustus 2014 een nieuw

kantoorpand te betrekken aan de Assendorperdijk 3 te Zwolle. Deze huisvesting is ruim 35%

goedkoper dan de oude huisvesting aan de Stationsweg. Deze nieuwe huisvesting is zowel letterlijk

als figuurlijk transparant, en sluit aan bij de nieuwe dynamiek van NMO.

52

Jaarrekening 2013 en Jaarverslag 2013

De Raad keurde de Jaarrekening 2013 op advies van de Auditcommissie goed. Dat gold ook voor het

Jaarverslag 2013.

Begroting 2015 en Meerjarenplan

De Raad stemde met beide stukken in na een positief advies van de Auditcommissie op de begroting.

Het uurtarief (per medewerker) daalde voor het eerst van € 105,-- naar € 98,-- om de

concurrentiepositie van NMO in de herpositionering voor 2015/2016 te versterken.

Functioneren directeur

Op basis van een 360◦ graden feedback onder stakeholders, de leden van de RvT en een tweetal

personeelsleden vond vanuit de RvT (voorzitter en vicevoorzitter) op 19 december 2014 een

functioneringsgesprek met de directeur-bestuurder plaats. De RvT is zeer content met de wijze

waarop Godelieve Wijffels NMO, ook in moeilijke tijden, leidt en (strategisch) positioneert.

Functioneren Raad van Toezicht

In de mei vergadering beoordeelde de RvT haar eigen functioneren mede op grond van de (externe)

evaluatie in 2013 gehouden.

Samenwerkingsverband De Natuur en Milieufederaties

De Raad ging akkoord met het voorstel om de omvang en de samenstelling van de RvT van De

Natuur- en Milieufederaties te wijzigen. NMO heeft daardoor geen eigen zetel meer, maar wordt

vertegenwoordigd door een lid van de vier noordelijke natuur- en milieufederaties.

(Her)benoemingen

Op basis van een profielschets en een externe, openbare werving benoemde de RvT Hans Pohlmann

uit Wijhe tot lid van de RvT en als lid van de Auditcommissie.

Op basis van een interne evaluatie werden Lieuwe Dijkstra en René Nij Bijvank herbenoemd.

Overleg met personeel

Op 20 november overlegde een delegatie uit de RvT: Bert Vroon en René Nij Bijvank, met het

personeel over de strategische heroriëntering en de nieuwe acquisitieopdracht. De Raad is verheugd

dat het personeel zich volledig voor de nieuwe uitdagingen van NMO wil inzetten.

Tot slot

De Raad is blij in dit interessante stadium van NMO de directeur-bestuurder en het personeel met

raad en daad bij te staan. NMO is voor Overijssel een zeer relevante maatschappelijke organisatie,

die passend is in een tijd van kanteling van “overheid-gestuurd” naar “inwoners-gedreven”. Na de

decentralisatie in de zorg ziet NMO analoog daaraan nieuwe kansen voor een sterke positionering

door decentralisatie in natuur, landschap en milieu.

Wij kijken uit naar een nieuwe, vruchtbare, relatie met de Provincie, als regiehouder van deze

kanteling, en met alle overige stakeholders en belanghebbenden.

Onder leiding van onze directeur-bestuurder, Godelieve Wijffels, en met steun van al onze

fantastische, gemotiveerde en energieke vrijwilligers kunnen we deze rol oppakken.

Bert Vroon, voorzitter.

53

Bijlage 1 Begrote exploitatierekening 2015

Omschrijving Begroting Begroting Werkelijk

2015 2014 2014

Baten.

Subsidie Provincie Overijssel € 407.185 € 432.685 € 433.150

Overige subsidies en inkomsten € 66.000 € 81.000 € 627.402

Mutatie onderhanden werk € 25.000 € 95.000 € 97.074

De Natuur- en Milieufederaties € 118.000 € 118.000 € 147.382

Nog te acquireren € 642.718 € 669.893 € -

€ 1.258.903 € 1.396.578 € 1.305.008

Lasten.

Personeelskosten € 872.893 € 942.728 € 778.264

Huisvestingskosten € 67.100 € 104.200 € 109.173

Algemene kosten € 116.500 € 157.300 € 66.491

Activiteitenkosten projecten € 202.410 € 177.350 € 294.700

Resultaat € - € 15.000 € 56.380

€ 1.258.903 € 1.396.578 € 1.305.008

54

Bijlage 2 Overzicht betalingen 2014 Stichting De Natuur en Milieufederaties.

B 1301 Bijdrage 2014 € 118.000,00

PR1320 Binding 2013 3.000,00

PR0904/01-02 Binding 2010-2011-2012 3.656,25

PR1005 Gedragen door de Wind 15.259,75

PR1402 Binding 2014 1.900,00

PR1204 Service punt 17.386,98

AC 1302 Vergoeding Programmadirectie 4.800,00

PR1402 Nacht van de Nacht 2.000,00

AC 1411/1412 Acquisitie en projectontwikkeling 3.200,00

AC 1410.2 Acquisitie en projectontwikkeling 4.800,00

AC 1314 Acquisitie en projectontwikkeling 2013 7.680,00

PR 1204 Porti voor Servicepunt 81,00

Sollicitatieprocedure DNMF 1.600,00

TOTAAL € 183.363,98

In 2014 is 95,6% van alle toekenningen in Stichting De Natuur en Milieufederaties

afkomstig van de Nationale Postcode Loterij.

55

Bijlage 3 CDO-Netwerk

CDO Makelaar/Opzetten CDO netwerk

Betreft de volgende beschikkingen van de Gemeente Zwolle:

Subsidie CDO makelaar Periode: 1 april 2013-1 oktober 2014

Kenmerk:

PU1305-0144

Afrekening Subisidieverlening CDO makelaar Periode: 1 april 2013-1 oktober 2014

Kenmerk PU1307-0137

In de brief van 24 juli 2013 gaat de Gemeente er mee akkoord dat er over de periode 1 apr 2013 tm 31 dec 2013 en over de periode 1 apr 2014 tm 1 okt 2014 middels een vaststellingsformulier en een financieel verslag 2013 en 2014 een aanvraag tot vaststelling wordt ingediend. De vaststelling over 2013 is inmiddels verkregen. De in dit verslag opgenomen verklaring van de accountant heeft tevens betrekking op deze bijlage. (Artikel 1:22 lid 6 van de ASV)

Financieel verslag 2014

De subsidie is verstrekt voor een periode van 1,5 jaar, waarvan de helft in 2013 en de andere helft in 2014 valt. Het totale subsidiebedrag van € 60.000,= is te verdelen over beide jaren; elk jaar een bedrag van € 30.000,=.

In 2013 zijn minder uren besteed aan de opdracht als CDO-makelaar dan begroot. De resterende uren zijn in 2014 besteed. Het ligt in de aard van de opdracht dat het zwaartepunt in het tweede deel van de termijn ligt. In 2014 bestonden de werkzaamheden vooral uit het uitvoeren van de zaken zoals in 2013 besproken met alle betrokken partijen.

Er is inhoudelijk verslag gedaan aan de subsidiegever.

Omdat de zwaarte van het werk in 2014 lag is er in dat jaar iets meer besteed dan in 2013, te weten € 33.625,=

56

Bijlage 4 Personeel

Medewerkers in en uit dienst:

Medewerkers uit dienst:

Wijnand Jonkers, Projectleider Energie en Duurzaamheid per 20 juli 2014

Medewerkers in dienst:

Marlous Goeman, Projectleider Energie en Duurzaamheid per 25 augustus 2014

Peter Adema, Adviseur Communicatie en IVN-Consulent per 7 april 2014

Op 31 december 2014 waren de volgende medewerkers in dienst:

Gerda van den Berg, Secretaresse

Annelies van der Blij, Educatie voor Duurzame ontwikkeling

Sylvia ter Heegde, Financiën en Control

Loet van der Heijden, Projectleider Energie en Duurzaamheid

Marlous Goeman, Projectleider Energie en Duurzaamheid

Jan Willem Jorritsma, Projectleider Educatie voor Duurzame Ontwikkeling

Daniëtte Kisjes, Secretaresse

Livia Leysen, Adviseur Communicatie en PR

Gerben Mensink, Projectleider Ruimtelijke Ordening

Willem Seine, Projectleider Water, Voedsel en Energie

Godelieve Wijffels, Directeur

Ruud Pleune, Projectleider Natuur, Landschap en Landbouw

Alma Streefkerk, Projectleider Educatie voor Duurzame Ontwikkeling

Peter Adema, Adviseur Communicatie en IVN-Consulent

Annefloor Zuurbier, Projectleider Educatie voor Duurzame Ontwikkeling

57

Bijlage 5 Verantwoordingsverklaring

De leden van de Raad van Toezicht en van het Bestuur van Natuur en Milieu Overijssel onderschrijven de volgende principes: 1. Binnen de instelling is de functie ‘toezicht houden’ (goedkeuren van plannen, en het kritisch

volgen van de organisatie en haar resultaten) duidelijk gescheiden van het ‘besturen’ dan wel van de ‘uitvoering’.”

2. De instelling werkt continu aan een optimale besteding van middelen, zodat effectief en doelmatig

gewerkt wordt aan het realiseren van de doelstelling.

3. De instelling streeft naar optimale relaties met belanghebbenden, met gerichte aandacht voor de informatieverschaffing en de inname en verwerking van wensen, vragen en klachten.

In deze verantwoordingsverklaring wordt beschreven op welke manier de organisatie invulling geeft aan deze principes. Ad 1 Functiescheiding tussen toezicht en uitvoering Bij Natuur en Milieu Overijssel is de uitvoering van de functie beleid en (dagelijkse) leiding enerzijds gescheiden van de functie ‘toezicht houden’ anderzijds. De eerste functie ligt bij het bestuur, de tweede bij de Raad van Toezicht. Deze scheiding is vastgelegd in de statuten. De Raad van Toezicht (toezichthouder) evalueert haar taak en positie. Sinds 2011 is een auditcomité actief. Bij wijziging van de samenstelling van de Raad van Toezicht kan de taakverdeling van de leden bij besluit van de Raad van Toezicht worden gewijzigd op basis van de deskundigheden van de afzonderlijke bestuursleden. Ad 2 Optimale besteding van de financiële middelen De stichting Natuur en Milieu Overijssel heeft volgens de statuten ten doel “bevordering van het behoud, herstel en ontwikkeling van natuur, landschap en milieu, alles in de meest ruime zin, in het bijzonder in de provincie Overijssel”. Zij heeft dat doel geconcretiseerd in de volgende missie: Samen met overheden, bedrijven en inwoners werkt Natuur en Milieu Overijssel aan een mooi en duurzaam Overijssel. Een provincie waar we duurzaam wonen en werken, zodat inwoners van Overijssel nu en later kunnen genieten van een gezonde en groene leefomgeving. Vanuit onze missie werken we toe naar een toekomstbestendig Overijssel. Natuur en Milieu Overijssel wil een omslag maken naar een circulaire economie en een vitale leefomgeving en de kracht van de samenleving versterken. Natuur en Milieu Overijssel heeft in de afgelopen jaren voortdurend gewerkt aan verbetering van de projectmatige aanpak van haar werkzaamheden. Alle beleidsmatige en projectmatige activiteiten zijn gericht op het realiseren van de doelstelling van Natuur en Milieu Overijssel.

58

Optimalisering van de effectiviteit van de organisatie vindt op de volgende manier plaats:

De directie stelt jaarlijks een werkplan met begroting vast, waarin onder meer de gewenste resultaten, begrote kosten en beoogde financiering per project zijn vastgelegd. Het werkplan met begroting wordt besproken met de provincie. Na akkoord van de provincie wordt het werkplan en de begroting ter goedkeuring voorgelegd aan de Raad van Toezicht

Over de voortgang van het werkplan en de afzonderlijke projecten wordt conform de daarover gemaakte afspraken aan de partners en subsidieverstrekkers gerapporteerd.

De medewerker Financiën en Control stelt een jaarrekening op conform de Richtlijn 650 Fondswervende instellingen. De accountant controleert deze en voorziet de jaarrekening van een goedkeurende accountantsverklaring. De accountant rapporteert aan het bestuur over de jaarlijkse accountantscontrole. De Raad van Toezicht toetst de jaarrekening en keurt deze goed.

De directie stelt jaarlijks een overzicht op van de gerealiseerde prestaties, de gerealiseerde uren en kosten, met per project informatie over de gerealiseerde financiering, te weten subsidies en overige bijdragen. De inhoudelijke verslaglegging wordt samengevat in het jaarverslag, dat door geïnteresseerden kan worden opgevraagd. De werkwijze van de organisatie wordt voortdurend geëvalueerd en er worden afspraken gemaakt over verbeteringen van de aanpak in de toekomst.

De taken, bevoegdheden en procedures rond de besteding van de financiële middelen zijn vastgelegd in de Administratieve Organisatie.

Ad 3 Streven naar optimale relaties met belanghebbenden Natuur en Milieu Overijssel heeft minimaal 2 keer per jaar bestuurlijk overleg met de verantwoordelijke gedeputeerde van de provincie. Natuur en Milieu Overijssel ondersteunt mensen, die zich actief inzetten voor hun eigen leefomgeving. Zij vervult de functie van vraagbaak, aanspreekpunt en coördinator van lokale activiteiten in Overijssel. Zij beschikt daarvoor over een breed netwerk van contacten. Gerelateerd aan onze doelstelling zijn belanghebbenden: 1. plaatselijke groepen en individuen, die zich inzetten voor natuur, milieu en landschap in Overijssel 2. beleidsmakers en beslissers in openbaar bestuur en bedrijfsleven, die invloed uitoefenen op het

terrein van natuur, milieu en landschap in Overijssel 3. samenwerkingspartners, waaronder de terrein beherende organisaties (Landschap Overijssel,

Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer), woningbouwcorporaties, onderwijsinstellingen, waterschappen, bedrijven etc.

De informatievoorziening is erop gericht om de effectiviteit van de activiteiten van Natuur en Milieu Overijssel te vergroten. Concrete voorbeelden van de uitvoering van de communicatiestrategie zijn:

onze website waarmee op een heldere manier inzicht wordt gegeven in visie, taken en rollen van Natuur en Milieu Overijssel, haar activiteiten en die van haar collega-organisaties

de digitale nieuwsbrief Notendop, waarmee geïnteresseerden actief worden geïnformeerd over actuele ontwikkelingen en activiteiten.

Facebook en Twitter, waarbij we onderdeel zijn van diverse communities.

Natuur en Milieu Overijssel maakt jaarlijks een publieksversie van haar activiteiten, en een zakelijk jaarverslag. Het magazine ENNEMMO (publieksversie) wordt verspreid onder alle betrokkenen en is te downloaden via de website van NMO, www.natuurenmilieuoverijssel.nl. Het zakelijk jaarverslag wordt verstuurd aan het College van Gedeputeerde Staten van Overijssel, de Nationale Postcode Loterij, het Centraal Bureau Fondsenwerving, het Nationaal Groenfonds, de Raad van Toezicht, de provinciale Natuur en Milieufederaties, en kan worden opgevraagd via een link op de website. Iedereen is vrij om inbreng te leveren en te reageren op onze activiteiten en het te voeren of gevoerde strategische en inhoudelijke beleid. Dat kan op verschillende manieren; onze website naast facebook is daarvoor een goed platform. Meningen, opvattingen of reacties worden op prijs gesteld en worden in de reguliere werkprocessen van beleidsvorming en uitvoering meegenomen. Tot slot bestaat er voor belanghebbenden de mogelijkheid om een klacht in te dienen, als zij het bijvoorbeeld niet eens zijn met de uitvoering van activiteiten of constateren dat er sprake is van inconsistentie van beleid. Voor een correcte verwerking van de klachten is in 2005 de Klachtenprocedure Natuur en Milieu Overijssel vastgesteld.

59

Doelstellingen van deze procedure zijn: 1. Klachten afhandelen op een vooraf vastgestelde eenduidige wijze, om de servicegraad naar de

aangesloten organisaties, relaties, partners en geïnteresseerden te bewaken. 2. Ten behoeve van bestuur en/of management inzicht verschaffen in het totale aantal, de soort en

de ernst van klachten om zo, waar nodig en mogelijk, te komen tot aanbevelingen om werkprocessen of de inhoudelijke koers aan te passen of te wijzigen.

De volledige tekst van de klachtenprocedure is bij Natuur en Milieu Overijssel op te vragen. Aldus vastgesteld te Zwolle door het bestuur van Natuur en Milieu Overijssel op 2 maart 2015. Ir. G.M.L. Wijffels bestuurder

60

Bijlage 6 Aangesloten groepen Gemeente Almelo

IVN Almelo

KNNV Twenthe

Stichting Natuurlijk Twente (NAT)

Nivon Almelo

Gemeente Borne

Natuur en milieuraad Borne

Gemeente Dalfsen

Vrienden van Dalfsen

Natuur en Milieuwerkgroep Nieuwleusen

Landschap Overijssel

Gemeente Deventer

Natuur en Milieu Bathmen

KNNV Deventer

Natuur en Milieuplatform Deventer

IVN Deventer

Nivon Deventer-Zutphen

Stichting Natuur Anders

Deventer Bomenstichting

Stichting Natuurboeren

Vogelwerkgroep De IJsselstreek

Gemeente Dinkelland

Heemkunde Denekamp

Stichting Natuur en Milieu Ootmarsum

Heemkunde Weerselo

Natura Docet Wonderryck Twente

Gemeente Enschede

Werkgroep Vereniging Milieudefensie Landbouw Twente

KNNV Enschede

IVN Enschede

Vereniging Vrienden van de Twentse Welle

Stichting Houd Driene Groen

Stichting Natuur en Milieuraad Enschede

Gemeente Haaksbergen

IVN Haaksbergen

Stichting Natuur en Milieu Haaksbergen

Gemeente Hardenberg

Natuuractiviteitencentrum De Koppel

IVN Hardenberg-Gramsbergen e.o.

Weidevogelbescherming Avereest

Natuurwerkgroep De Reest

Stichting Natuurbehoud Noordoost Overijssel

Stichting Das en Vecht

61

Gemeente Hellendoorn

Centrum voor Natuur en Milieu Educatie

IVN Hellendoorn-Nijverdal

Stichting Milieuraad Hellendoorn

Vogelwerkgroep Midden-Overijssel

Gemeente Hengelo

Stichting Natuur en Milieuraad Hengelo

IVN Hengelo

Nivon Hengelo

KNNV Hengelo-Oldenzaal

Gemeente Hof van Twente

Stichting De Groene Hof

Nivon Goor

IVN Markelo

IVN Diepenheim

Vereniging Verontruste Burgers Hof van Twente

Gemeente Kampen

Natuurvereniging IJsseldelta

Gemeente Losser

IVN Losser

Gemeente Oldenzaal

IVN Oldenzaal

Stichting Milieuoverleg Oldenzaal

Gemeente Olst-Wijhe

IVN De Grutto Wijhe-Olst

Gemeente Ommen

Vereniging Natuur en Milieu De Vechtstreek

Gemeente Raalte

IVN Raalte

Gemeente Rijssen-Holten

IVN Rijssen

Gemeente Staphorst

Natuurbeschermingsvereniging IJhorst-Staphorst

Gemeente Steenwijkerland

KNNV De Noordwesthoek

IVN Noord-West Overijssel

Natuur en Milieuplatform Steenwijkerland

Gemeente Twenterand

IVN Den Ham-Vroomshoop

KNNV Vriezenveen

Stichting Milieuraad den Ham-Vroomshoop

Gemeente Tubbergen

Natuur en vogelwerkgroep De Grutto

62

Gemeente Wierden

Stichting Natuur en Milieu Wierden

Gemeente Zwolle

IVN Zwolle

KNNV Zwolle

Milieuraad Zwolle

Nivon Zwolle

Avifauna Zwolle

Provinciaal/regionaal

Het Oversticht

Twentse vogelwerkgroep

Vogelwerkgroep Midden Overijssel

Landschap Overijssel

Schoonewelle, centrum voor Natuur en Ambacht

63

Bijlage 7 Overzicht van de door ons georganiseerde evenementen

Datum Naam activiteit Aantal deelnemers Locatie (met websitelink)

Natuur & landschap & water 29 januari Watervrienden / Watertafel 30 NMO

15 maart Inspiratiebezoek Gorsselse Heide 10 http://www.dezevensprong.nu/ http://www.markegorsselseheide.nl/

20 maart Gebiedscollectieven 20 NMO

23 mei Informatieavond Paasloo (samen met Stuurgroep Natuurlijk Paasloo)

40 Dorpshuis Paasloo

19 juni Aftrapbijeenkomst Water4daagse 50 Vreugdehoeve Zwolle

21-22 juni Slootjesdagen IVN 300

21 juni Bustour Bewonersinitiatieven natuurbeheer 15

28 juni Big Jump in Scheerwolde 100 - 200 Waterschap Reest en Wieden

22 augustus Natuurdates – symposium 80 - 100 Lemelerberg

29 augustus Kind in de Natuurdag 30

20 september Zonder = Gezonder 1.000 Grote Markt Zwolle

16 oktober Bijeenkomst lokale deskundigen en collectieven Vechtdal

10 NMO

24 oktober Bijeenkomst afgevaardigden NMO in gebiedsprocessen

10 Reggedal http://ww.grimberghoeve.nl

25 oktober Nacht van de Nacht 3.500 Verschillende locaties verspreid over de provincie

28 oktober Bijeenkomst maatschappelijke partners binnen Samen werkt Beter over verkiezingen

10 NMO

1 december Bijeenkomst lokale deskundigen en collectieven Vechtdal

10 NMO

3 december Inspiratiebijeenkomst Zoetwatervoorziening Oost-Nederland

25 Buitencentrum De Sallandse Heuvelrug

Energie & duurzaamheid 9 januari MVOLoont: prijsuitreiking (onderdeel

nieuwjaarsbijeenkomst VNO-Ncw 250 Mooirivier Dalfsen

23 januari Energy Pitch 110 Provinciehuis

6 februari Energiemarkt Wierden 280 http://www.zalencentrumhetanker.nl/

13 maart Energiecoöperatie Wierden 30 't Oosterhoes - Wierden-Enter

27 maart Bijeenkomst Sportaccommodaties 35 Albergen De Tukkers

13 mei Bijeenkomst DORZ MVO Loont Bedrijven 20 Wezenberg, IJsselmuiden

64

13 mei Training energiecoach 10 Pierikhuis, Zwolle (wijkcentrum)

16 mei Saerbeck excursie 100 Saerbeck

21 mei Groene kerken netwerk 16 NMO

10 juni Inspiratiemarkt bedrijven en duurzame mobiliteit 32 Go Planet Speed World (Enschede)

19 juni Netwerkbijeenkomst Energie LVDO 20 Buitencentrum Sallandse Heuvelrug

20 september Actie Ecologische Voetafdruk 100 Zwolle

25 september Stook je Rijk: rondetafelgesprekken over energiebesparing in de huursector

25 Zwolle

7 oktober Regiobijeenkomst Groene Euro’s scoren Zwolle 25 - 30 PEC Zwolle

8 oktober Rondetafel Tijdelijke Natuur (gerichte uitnodigingen)

15

10 oktober Dag van de Duurzaamheid (bedrijvenprogramma) 60 Windesheim, Zwolle

10 oktober Voorleesactie Mr. Finney Dag van de Duurzaamheid

4.500 100 basisscholen in Overijssel

10 oktober Dag van de Duurzaamheid (grote publiek) 400 Verschillende locaties in Zwolle

23 oktober Energy Pitch Overijssel (3e editie) 90 Provinciehuis, Statenzaal

30 oktober Stook je Rijk: rondetafelgesprekken over energiebesparing in de huursector

20 Enschede

27 november Excursie Saerbeck Twenterand 30 Saerbeck

8 december Energiecoaches i.s.m. SWZ AA-landen 3 Zwolle

16 december Ontwerpen aan een mooi, zonnig Overijssel 85 Provinciehuis

Ruimtelijke ordening 7 januari Bijeenkomst Bedrijventerreinen 5 Bij Wim Ardesch thuis, Almelo

Natuureducatie / publieksacties 15 januari Training Adviseurs v/d Toekomst 15 NMO

22 januari Boomfeestdag bijeenkomst 15 Buurthuis, Geesteren

26 februari Expeditie Winterwonderland 60 De Vreugdehoeve

15, 22 en 29 maart Tweede Handzedagen 700 7 Hanzesteden

Voorjaar 8x Expeditie Uiterwaard 215

10 april Workshop Nacht van de Nacht 20 http://www.oaleste.nl

3 mei Parels van het Landschap Ongeveer 200 6 locaties verspreid over de provincie

16 mei Expeditie Wildernis Steenfabriek 25 Olst/Wijhe

3 juni Informatie avond Groene Visite 10 Hardenberg

12 juni Informatie avond Groene Visite 15 Oldenzaal

9 juli Kick off bijeenkomst Damn Food Waste 30 Zwolle

29 juli Informatie avond Groene Visite 15 Almelo

20 augustus Docententraining Jongleren Waterbeheren 8 Olst/Wijhe

65

21 augustus Gidsentraining Schelle Oldeneel 8 Uiterwaarden Zwolle

september Inspiratiedag Young & Nature 70 IVN Apeldoorn

10 + 15 september Educatief Food Waste Programma koksopleidingen Deltion en Landstede

75 Deltion en Landstede

15 september DFW cook-off tijdens cheffs revolution 50 Zwolle

Najaar 9x Expeditie Uiterwaard 212

20 oktober Inspiratiebijeenkomst Natuurbeleving in de mantelzorg

15 Hasselt

21 oktober Alzheimercafé, Natuurbeleving / Groene Visite 25 Zwolle

21 oktober Gidsentraining Schelle Oldeneel 8 Uiterwaarden Zwolle

29 oktober Inspiratiebijeenkomst Natuurbeleving in de mantelzorg

15 Zwolle

31 oktober Stoere Buitendag 550 3 wijkboerderijen Zwolle

1 november Gidsentraining Scouting Overijssel 100 Ada’s Hoeve

4 november Natuurtraining Groene Visite 10 Oldenzaal

5 november Natuurtraining Groene Visite 15 Almelo

12 november Dementietraining Groene Visite 15 Almelo

25 november Bijeenkomst Publieksactie Agro & Food 12 Doepark Nooterhof

27 november Natuur en Dementie training Groene Visite 10 Hardenberg

3 december Dementietraining Groene Visite 10 Oldenzaal

8/11 december Expeditie Uiterwaard 60

14 december Vogels in de winter/ Kersmarkt wijkboerderij Eemhoeve

100 actieve deelnemers Wijkboerderij Eemhoeve

17 december Netwerkbijeenkomst Energie LVDO + 25 - 30 PEC Zwolle

Overige 16 januari De Groene Twinkeling 2014 120 Landgoed Den Alerdinck, Laag Zuthem

23 januari Bestuurdersbijeenkomst Sociale Innovatie 40 Buitencentrum Sallandse Heuvelrug

14 februari Werkatelier Sociale marketing 15 Hogeschool Windesheim

19 maart NMO Tour Zwolle 24 Kruidwisch Nooterhof Zwolle

7 mei NMO Tour Hengelo 25 Bibliotheek Hengelo

20 mei NMO Tour Zwolle 16 Wijkcentrum De Enk Zwolle

24 mei IVN-ledendag 40 Nijverdal

2 juni Watertafel: bestrijdingsmiddelen 25 NMO

4 juni NMO tour Hardenberg e.o. 11 De Koppel, Hardenberg

17 juni Werkatelier Sociale Marketing 20 Enschede

10 september Ganzenbitterballenactie statenleden Alle statenleden Zwolle

16 september Bijeenkomst Groene Loper Zwolle 75 Doepark Nooterhof

66

18 september Voedsel jutten voor DFW 10

20 september Damn Food Waste Festival 3.000 Grote Markt Zwolle

24 september NMO Tour Deventer 11 De Ulebelt Deventer

29 september NMO Tour Twente 12 Borne Kulturhus

13 november Bijeenkomst Groene Loper 75 Doepark Nooterhof

27 november DLV IVN Overijssel + 30 Nijverdal

4 december NMO Tour Zwolle 28 NMO

67

Bijlage 8 Rooster van aftreden Raad van Toezicht

Rooster van aftreden Raad van Toezicht Natuur en Milieu Overijssel

jaartal 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023

Lieuwe Dijkstra 16-dec-08

benoe-ming

herkies-baar

herkies-baar

niet herkies-baar

Alex Kuiper 22-dec-09 benoe-ming

herkies-baar

herkies-baar

niet herkies-baar

René Nij Bijvank 28-sep-11 benoe-ming

herkies-baar

herkies-baar

niet herkies-baar

Marianne Langeslag 19-sep-12

benoe-ming

herkies-baar

herkies-baar

niet herkies-baar

Bert Vroon 11-dec-13 benoe-ming

herkies-baar

herkies-baar

niet herkies-baar

Hans Pohlmann 17-sep-14 benoe-ming

herkies--baar

herkies--baar

niet herkies-baar