ZATERDAG 30 JUNI 2018 HET PAROOLkunst

Mensenkluwens, geconstrueerd als een innerlijke zeeJuliDANS

ThE SEA WiThiN

DoorLisbeth Gruwez

Gezien 17/05, Parijs

Te zien 2- 3/7, Stadsschouwburg

Tien vrouwen dansen The Sea Wit-hin. Die innerlijke zee heeft veel wegvan de buitenzee. Nu eens ligt het wa-ter er vredig en harmonieus bij. Danweer laat de zee zijn vernietigendekracht voelen met golven en gekolk.Ook in de onderlinge verhoudingenzien we een golfbeweging, die zichbeweegt tussen solidariteit van eengemeenschap tot het onderlinge ge-kibbel van katterig blazende alfa-vrouwtjes.

MetThe Sea Withinheeft LisbethGruwez een opmerkelijk toegankelij-ke openingsvoorstelling gecreëerdvoor co-producent Julidans, dat van2 tot en met 15 juli in theaters plaats-vindt rond het Leidseplein en eldersin de stad. Tenminste: als je bekend

bent met het eerdere werk van de Bel-gische choreografe, die haar publiekeerder flink aan het werk zette methaar ‘trilogie over het extatische li-chaam’. Het sombere wereldbeelddat naar voren kwam in titels als It’sGoing To Get Worse and Worse andWorse, My Friend en We’re Pretty Fuc-kin’ Far From Okay heeft inThe SeaWithin plaats gemaakt voor een spiri-tuele zoektocht naar orde in de chaos.

Niet zelf Ook nieuw: voor het eerst staat Gru-wez niet zelf in de voorstelling. Datis natuurlijk even wennen, want invoorstellingen van Belgische smaak-makers als Jan Fabre, Wim Vande-keybus en Sidi Larbi Cherkaoui ont-popte zij zich als een charismatischepodiumpersoonlijkheid, een kwali-teit die ze tot dusver ook uitbuittemet haar eigen gezelschap Voetvolk.

In plaats daarvan creëerde ze sa-men met haar tien danseressen eenreeks zorgvuldig geconstrueerde

→ Foto uit circa 1865 van een Europesecircusartiest, uit de Artur Walther Collection,maker onbekend.

Fotografie Verscheidenheid aan fotoseries in Foam

Onder de noemer Structures of Identity toontfotografiemuseum Foam fraaie series, sequenties en reeksenvan wereldvermaarde fotografen en amateurs.

Herhaling scheptorde in de chaos

Jan Pieter EkkerAMSTERDAM

In PS van de Week portretteert Michiel vanNieuwkerk elke zaterdag twaalf personendie in dezelfde gym sporten, lid zijn van de-zelfde studentenvereniging, samen aaneen film werken, of een bepaalde voorstel-ling bezoeken. De vorm is strak en streng –frontaal, in zwart-wit –, waardoor in eersteinstantie de kenmerken van een groep op-vallen. Maar als je beter kijkt, springenvooral de verschillen in het oog: de groep

blijkt uit individuen te bestaan.In fotomuseum Foam zijn nu tientallen van dit

soort fraaie series, sequenties en reeksen tezien. Ze zijn, zoals de afschrikwekkend saaietentoonstellingstitel Structures of Identity –Photography from the Walther Collection aan-geeft, afkomstig uit de gigantische collectie vande Duitse verzamelaar Arthur Walther.

Walther hoort bij de grootste verzamelaars terwereld: zijn collectie omvat naar verluidt meerdan 100.000 series en foto’s – en hij koopt voort-durend bij. Zijn stichting heeft een privémuse-um in het Zuid-Duitse Neu-Ulm en een filiaal inNew York en organiseert reizende tentoonstel-lingen, ‘voor een beter begrip van historische enhedendaagse fotografie en verwante media’.Structures of Identity, speciaal voor Foam sa-

mengesteld uit een grotere tentoonstelling, laatzien hoe fotografen uit verschillende periodenen culturen het portret gebruiken om stereoty-pe ideeën over ras, gender, status en nationali-

teit te bevestigen of juist kritisch te onderzoe-ken.

Er zijn series te zien van wereldvermaarde fo-tografen voor wie het catalogiseren, classifice-ren, archiveren en ordenen een essentieel on-derdeel van hun werk is, naast fotografie diehelemaal niet bedoeld is als kunst, gemaaktdoor amateurs. Voor allemaal geldt dat ze doormiddel van herhaling orde scheppen in de chaos. En dat ze het concept van le moment déci-sif van de Franse fotograaf Henri Cartier-Bres-son verwerpen, ‘het beslissende moment’ waar-in een perfecte compositie wordt gevangen inéén enkele foto. Ze zijn juist geïnteresseerd inhet verhaal, het proces of de samenhang. Ze la-ten zien hoe de tijd verstrijkt en wat dat doet metmensen.

Afwijkingen catalogiseren Er hangen tientallen foto’s van clowns, acroba-ten en andere circusartiesten, rond 1865 ge-maakt door onbekende fotografen, gebruikt alsvisitekaartjes tijdens hun tournees. Er zijn mugshotsdie Thomas Cunningham aan het eind vande 19de eeuw in verschillende gevangenissenmaakte ter identificatie van criminelen én omhun afwijkingen te catalogiseren. August San-ders prachtige portfolio Antlitz der Zeit (‘gezichtvan de tijd’) hangt in Foam, zestig foto’s van boe-ren, arbeiders, studenten, gezinnen, kunste-naars en bourgeoisie uit zijn grote project Men-schen des 20. Jahrhunderts. Je ziet direct waarHans Eijkelboom en het Rotterdamse fotogra-fenduo Ari Versluis en Ellie Uyttenbroek huninspiratie vandaan hebben.

Er is plek ingeruimd voor (een deel van) TheFamily, de schitterende serie die Richard Ave-don in 1976 maakte voor het tijdschrift RollingStone. Avedon portretteerde 69 senatoren, za-kenmannen, directeuren, congresleden, advo-caten, vakbondsleiders en andere leden van hetAmerikaanse establishment, onder wie DonaldRumsfeld, Edward Kennedy, George Bush, deJoint Chiefs of Staff en Rose Fitzgerald Kenne-dy, de moeder van president John F. Kennedy.Tegen een witte achtergrond, in medium closeup; zo ziet de macht eruit.

PrivéobsessiesEr zijn familiekiekjes die de meest uiteenlopen-de privéobsessies en eigenaardigheden bloot-leggen, zoals een serie foto’s van een vrouw dieal haar outfits vastlegt, in prachtige poses, tegendezelfde huiselijke achtergrond. De Dear Mar-tin-serie is een raadselachtige reeks zelfportret-ten van een man die op een dak poseert in da-mesondergoed en piepkleine bikinibroekjes.

De Kameroense fotograaf Samuel Fosso maak-te een prachtige serie zelfportretten waarop hijzich transformeerde tot Afrikaanse en zwarteidolen en iconen, zoals Kwame Nkrumah, Patri-ce Lumumba, Haile Selassie, Malcolm X, Angela

→ Foto uit dezelfde serie portretten vanEuropese circusartiesten.

→ De zee inThe SeaWithin heeftveel weg vande buitenzee.FOTO DANNYWILLEMS

37‘De wereld gaat kapot aan het trekken van grenzen. Elke vorm zieik als een tekortkoming die je ontwikkeling laat stagneren’

Jasper van ’t Hof, jazzpianist → 39

→ Hirsch en De Bonneterie bij Rosa Cohen-Wittgenstein thuis, 1920;links Rosa, tweede van rechts, zittend, Sylvain Kahn.

Ik wens u veelpersoneelOp deze plek schrijft Ivo Weyel over zijn familie.Zijn overgrootvader Sylvain Kahn kwam in 1881met zijn goede vriend Sally Berg naar Amsterdam.Een jaar later openden ze een modezaak op hetLeidseplein: Hirsch & Cie. Deze week: filialen.

‘Ik wens u veel personeel’ is eenJoodse verwensing, doelend op dekopzorgen die werknemers hunwerkgever kunnen bezorgen. Sylvain en Sally hadden veel perso-neel. Ze hadden ook grote familiesmet een aanwas aan neven en nichten die uit hungeboortestreken in Frankrijk en Duitsland naarAmsterdam werden gehaald om bij Hirsch te ko-men werken. Zoals dat gaat bij kinderen, willen zeallemaal even groot en sterk worden als hun vader.

Zo ook alle Kahn-neven en Berg-nichten. In deloop der jaren kwam de een na de ander aanklop-pen bij oomlief met een plan: ze wilden voor zich-zelf beginnen. Sommigen vroegen daarbij om eenfinancieel ruggensteuntje. Nou waren Sylvain enSally de kwaadsten niet, verre van, ze vonden hetzelfs leuk om te helpen, dus trokken ze hun beursen vlogen de kinderen uit, met een eigen mode-huis in het verschiet. Ze hadden een goede leer-school genoten, want de zaken schoten als pad-denstoelen uit de grond, allemaal voor kortere oflange tijd succesvol, de lijst is te lang om alle tenoemen: Maison de Paris in Den Haag, Arnhem enEnschede, Kühne & Zn. in Den Haag, Greeve enStuttman in Amsterdam, La Ville de Paris in Groningen, Heineman & Ostwald in Groningen,Maison Spanier in Deventer, Maison Haspels inNijmegen, Maison de Bonneterie (oprichtster RosaCohen-Wittgenstein was een nicht van zowel Sallyals Sylvains echtgenote Julie).

Volgens de memoires van mijn grootvader warenal die vertakkingen waarin Sylvain en Sally familia-le en/of financiële bemoeienissen hadden de redendat er nooit Hirschfilialen in naam en toenaam zijngeopend, zoals toen bij alle andere uit die tijd stam-mende modehuizen (C&A, Lampe, Kreymborg,Gerzon, de Bijenkorf e.a.) wel gebeurde.

Verliep daardoor alles in pais en vree? Echt niet.Althans, niet bij de nazaten onderling. De broersLeon (Kühne & Zn) en Emanuel Kahn (Maison deParis) raakten voor het leven gebrouilleerd toenhun beider zaken elkaar de tent uit concurreerden.Ook bij andere neven en nichten werd stevig metde winkeldeuren geslagen, vooral als de Neder-landsche koningin of een langsreizende keizerlij-ke hoogheid uit Oostenrijk het behaagde bij de eenwel, en bij de ander niet een japonnetje aan teschaffen (met het gewilde predicaat Hofleveran-cier als gevolg). Ongetraind in hofetiquette maakteeen nicht eens de faux pas door de Oostenrijksekeizerin niet aan te spreken met ‘Durchlaucht’(doorluchtige) –zoals het hoort –, maar met ‘Gott-lob’ (godzijdank). Of ze toch iets heeft gekocht,vermeldt mijn grootvader helaas niet.

Naz

aat

mensenkluwens, deinend als zee-or-ganismen. Het is jammer dat niet alleuitvoerenden een even krachtige uit-straling hebben. Als de slangachtigeChen-Wei Lee of de atletische Che-rish Menzo zich losmaken van degroep dan knettert het. Bij sommigeandere uitvoerenden blijft die span-ning helaas uit.

Ook jammer: vaste componistMaarten Van Cauwenberghe laat zichaf en toe wel erg letterlijk door zeege-luiden inspireren. Daar staan geluk-kig een aantal fraaie, onderhuids pul-serende beats tegenover.

Hoewel de dans erupties kent – inéén segment nemen de vrouwenvoortdurend dezelfde afschrikwek-kende poses aan – is het basisgevoelvan de voorstelling zacht en sensu-eel. Dat gevoel wordt ondersteunddoor de dansvloer: een tapijt in dekleur van de ondergaande zon op eenzandstrand.

Gruwez had er ook voor kunnen kie-zen om haar innerlijke zee te latendansen op een met zand bedektevloer. Net zoals Gisèle Vienne on-langs haar slow motion dancepartyCrowd plaatste op een moddervloer.En dat was natuurlijk weer in navol-ging van Pina Bausch’ legendarische

Julidans kiest dit jaar voor een op-merkelijk campagnebeeld. Op hetaffiche (ontworpen door JaapScheeren) zien we een panda,ietwat eigenaardig gefotoshopt, diebalanceert op het einde van eenknoestige stok die omhoog wordtgehouden door een mens in eenduinpannetje. In de festivalbrochure weidt pro-grammeur Anita van Doolen uit overdit beeld: ‘Is dans net zo kwetsbaarals de panda? Moeten we de dansbeschermen, zoals wij ook reser-vaten inrichten voor de panda? Wijdenken van niet. Want zo’n panda isrobuuster, slimmer, actiever envruchtbaarder dan vaak wordt ge-

suggereerd. Datzelfde geldt voor dehedendaagse dans, die vitaal, veer-krachtig en veelzijdig is.’ Het bewijs daarvoor levert Julidansmet een programmering die ener-zijds ruimte biedt aan gevestigdenamen als Batsheva Dance Com-pany (Canine Janaûtre), Anne Te-resa de Keersmaeker (Mitten wir imLeben sind) en Akram Khan Com-pany (Xenos). Anderzijds zijn ervoorstellingen van choreografen dieal langer gevolgd worden door hetfestival, zoals Jefta van Dinther(Dark Field Analysis), LisbethGruwez (The Sea Within, zie hier-naast) en Mette Ingvartsen (21 Por-nographies).

Julidans: als de panda

Sacre du Printemps, waarbij het to-neel bedekt was met een bruine laagturf.

Maar nee. Gruwez koos voor dat ta-pijt. Het is prachtig hoe de voetbewe-gingen tijdelijk schuifellijnen en

voetafdrukken achterlaten in de po-len van het kleed.

Net zoals die golvende vrouwenfor-maties zachtjes blijven nabranden opje netvlies.Fritz de Jong

Davis, Martin Luther King, Bob Marley en Nel-son Mandela. Op een van zijn mooiste zelfpor-tretten poseert hij als Muhammed Ali, naar devermaarde Esquire-cover waarop Ali is te zienals de martelaar Sint Sebastiaan uit het schilde-rij van Botticelli, doorboord met pijlen.

Dat is ook fijn aan Structures of Identity; detentoonstelling biedt de bezoeker de kans eenaantal iconische foto’s uit de fotografiegeschie-denis van dichtbij te aanschouwen in een brederperspectief.

Structures of Identity – Photography from the Walt-her Collection. T/m 29 augustus in Foam.

Walther hoort bij degrootste verzamelaars:zijn fotocollectie omvatmeer dan 100.000 series.

→ Portret vanRoseFitzgeraldKennedy,moeder vanJohn F.Kennedy, doorRichardAvedon.