Vlieland - architext.nl · Architext op de hoogte te houden over de fondslijst, de...

72J A A R G A N G 2 1 J U L I 2 0 0 7■

Vlieland

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

SC72.cdr_de IJsgaragezaterdag 28 juli 2007 11:45:12

Kleurprofiel: Algemeen CMYK-printerprofielSamengesteld Standaardscherm

722

PDF-versieJaargang 21

nummer 72 ■ juli 2007

SCahier is sinds september1985 een ongeregeld

verschijnend schrift metessays, achtergronden,

meningen en feiten overarchitectuur. Het is

bedoeld om de relaties vanArchitext op de hoogte tehouden over de fondslijst,de architectuurreizen en

Architectuurradio.

Uitgeverij ArchitextKlein Heiligland 912011 EE Haarlem

e-post: [email protected]

eindredactie: Ids Haagsma

vormgeving:de IJsgarage ▲ HaarlemRob van Westreenen© 2007 ▲ Architext

▲

VlielandDit nummer van SCahier onderzoekt de architoop vanhet Friese Waddeneiland Vlieland. Een zoektocht naarde verloren eenvoud.Dit cahier is tot een boekje om te vormen. Lees de voor-laatste pagina.

Eerder verschenen:SCahier 71 over Terschelling (24 pagina’s).

Hoe maak ik een heus cahier?De moderniteit komt met gebreken. Vroeger werd SCahier keurig

geniet en bijgesneden naar de relaties per post toegestuurd.

NU HET CAHIER vooralin het Portable Do-

cument Format (PDF) via dewebwerf wordt verspreid,zijn enkele lezers bedroefddat er geen echt tastbaarcahier meer is. Immers,wie de pagina’s op zijn(kleuren)printer afdruktekreeg per A4-velletje tweenaast elkaar liggende blad-zijden. Deze zijn moeilijktot een heus SCahier tenieten of te naaien.Bovendien is door sommi-gen geërgerd gereageerdop de paskruizen en snijte-kens op de pagina’s.

Om met dit laatste te be-ginnen: veel hedendaagseprinters kennen voor desmalle onderzijde van hetpapier een tamelijk bredeniet bedrukbare marge.Op zulke printers is SCa-hier in zijn oorspronkelij-ke vorm niet bladvullendaf te drukken. Vandaar dateen verkleind formaat is

gekozen dat vrijwel dooriedereen in zijn geheel kanworden afgedrukt.Voor wie zijn eigen ca-hier wil samenstellen is ereen beetje goed nieuws.Nummer 72 biedt – naenige huisvlijt – die mo-gelijkheid. De pagina’sworden op een andere ma-nier bij elkaar geplaatst enwel zo dat de liefhebber zekan vergaren tot een kleintijdschrift.Benodigdheden: printer;schaar / snijmachine; niet-jes of naald en draad; lijm.Wat te doen: 1. Druk dePDF-vellen 1 en 2 dubbel-zijdig op één vel A4 (ofprint ze enkelzijdig enplak ze later tegen elkaar).Dus de pagina met omslag-foto aan de ene zijde, enpagina 2 met de voorlaat-ste pagina (deze paginadus) op de achterzijde.2. Druk de overige vellen –het ‘binnenwerk’ – enkel-zijdig af op A4-formaat.

3. Vouw de vellen van hetbinnenwerk met de onbe-drukte kant naar binnen enscherp de vouw met eenvingernagel of het oog vaneen schaar.4. Snij de boven- en onder-kant van de pagina’s af vol-gens de pas- en snijtekens.5. Sorteer het binnenwerkop volgorde.6. Niet of stik het binnen-werk samen aan de lange,open (niet-gevouwen) zij-de van de pagina’s; snij ofknip een stukje van het witvan deze gehechte kant.7. Vouw het omslag en snijof knip het op maat: voorde bovenzijde kunnen depas- en snijkruizen alsrichtlijn dienen; de zijkan-ten zijn afhankelijk van degekozen breedte van hetbinnenwerk.8. Lijm het omslag bij devouw aan de rug van hetbinnenwerk met een zoklein mogelijke plakrand.SCahier is een echt cahier!

2007 31

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

SC72Vlieland_de IJsgaragezaterdag 28 juli 2007 11:21:40

Color profile: magicolor - 2450Composite Default screen

VlielandEenvoudig, saamhorig en toch

eigenzinnig divers’t Is maar een klein eiland met maar 1% gebouwde omgeving. Kun

je dan nog wel spreken van een eigen ‘architoop’, een eigenkarakteristiek van de gebouwen? Een zoektocht.

DE BEWONERS zelfschijnen er nogal

trots op te zijn: hun Vlie-land is anders dan de overi-ge Nederlandse Wadden-eilanden. Hun toegang ligtin het oosten, ze hebbennauwelijks landbouw en inhet westen bevindt zicheen bijna onmetelijkezandvlakte.

Bovendien is hun enigedorp klein en overzichte-lijk. Lang was het nietmeer dan een straat metaan weerszijden steegjesdie ze er gloppen noemen.Vooral na 1950 is dat dorpflink uitgebreid, maargroot kun je het nog steedsniet noemen en de over-zichtelijkheid is gebleven.

Heeft het eiland dan ookeen eigen ‘architoop’, eeneigen karakteristiek van degebouwde omgeving? Hetantwoord op die vraag isniet alleen moeilijk doorde kleine omvang van de

32007

De Dorpsstraat circa 1935 met

rechts, het gewitte pand, het

Tromp’s Huys.

bebouwing. Het eilandheeft ook niet echt een ge-schiedenis die aanleidinggeeft tot een zelfbewustehouding tegenover de ei-gen gebouwen.Ooit was West-Vlielandhet toonaangevende dorpvan het eiland, maar datverdween in de eerste helftvan de achttiende eeuw inde golven en wellicht lig-gen er nog restanten vanop de Noordzeebodembenoorden de Vliehorst.De ondergang van hetdorp gebeurde juist in eenperiode dat het Vlielandgoed ging. Vanaf het eindvan de zestiende eeuwwerd de Vlieree een be-langrijke ankerplaats voorde schepen uit Hollandwat zorgde voor flink watreuring op het eiland. Hetlag voor de handdat de bevolkingzich ook zelf steedsmeer actief op descheepvaart gingtoeleggen.Veel anders was erniet te doen op heteiland: voor land-en veeteelt was heteiland bepaald niet

geschikt. De grote kanskregen de Vlielanders metde opkomst van de walvis-vaart. Ze werden daartoonaangevend in en tothet midden van de acht-tiende eeuw bracht diewalvisvaart welvaart ophet eiland. Veel van wat diewelvaart heeft betekendvoor de gebouwen van heteiland is dus in 1740 voor-goed in de golvenverdwenen.Veel Westvlielanders moe-ten toen naar Oost-Vlie-land zijn getrokken, maarhet zat hun niet mee. Dezandbank de Richel tenzuiden van het eiland namsteeds meer in omvang toeen de koopvaardijschepenuit Holland kozen een an-dere route om vanuit deZuiderzee naar de wijde

wereld te gaan. Het eilandraakte uit de gratie en dejaren van voorspoed warenvoorbij. Dus ook aan degebouwen op Oost-Vlie-land kunnen we de ander-halve eeuw van voorspoedtussen 1600 en 1750 nau-welijks meer aflezen. Zewerden in latere tijden uitgeldgebrek slecht onder-houden, vele werden ge-sloopt.

We i n i g s i e r.

HET IS wellicht niet teveel gespeculeerd te

veronderstellen dat diehuizen weinig sierlijke de-coraties hadden. De va-kantiegangers van nu ken-nen het eiland als een bos-rijke omgeving, maar de(naald) bossen zijn pas in

de eerste helft vande twintigste eeuwaangeplant. Vóórdie tijd was Vlie-land een kaal ei-land waarover bijstormachtige windhet stuifzand vrijspel had. Versie-ringen aan stenengebouwen hebben

4 72

V L I E L A N DLengte 20 km,

Grootste breedte 3,2 kmHoogste punt +42 m NAP

(Vuurboetsduin)Inwoners: 1.133 (2005)

Oppervlakte: ca 4000 hectarenwaarvan: 1200 ha duinen, 2175 ha

strand en zandplaat, 280 ha bossen, 200ha polders en kwelders en

40 ha gebouwen (1%).0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100



daar veel van te lijden en deambachtslieden uit de ze-ventiende en achttiendeeeuw moeten dat op voor-hand hebben geweten.Het oudste nu nog be-staande huis op Vlieland ishet Landtshuys (Tromp’sHuys) uit 1576. Het heeftde grote brand die deEngelsen in 1666 aanrich-ten overleeft en geeft dusenigszins een beeld hoeeen vrij statig huis (wantniet van hout, maar vansteen) er vóór de wel-vaartsperiode heeft uitge-zien. Eenvoudig dus,waarbij ook nog eens be-dacht moet worden dat deaanbouwen achter het huis– die het nu zo diep maken– van latere tijden zijn.Opvallend is dat dit een-laagse huis parallel aan destraat staat. Dat is het best

te zien aan de kap: dieloopt met de straat mee enstaat er niet haaks op.Latere huizen in de Dorps-straat staan vaker met hunsmalle kant aan de straat;hun kappen staan watlengterichting betreft ineen hoek van negentig gra-den op de straat.En wat ook opvalt: de hui-zen in de Dorpsstraat staanvaak dicht bij elkaar, somszelfs schouder aan schou-der in het gelid, en keurigin de rooilijn.Er zijn weliswaar veel ste-gen (‘gloppen’) tussen diehuizen maar dat heeft eenvrij simpele verklaring: diegloppen zijn niet alleenhandig om de achterkantvan de huizen te bereiken,maar ze hebben ook eenbrandscheidende functie.Zeker na de grote brand uit

1666 moet men op Vlie-land de waarde van brand-gangen hebben ingezien:ze bemoeilijken het over-slaan van een brand. Ietswaaraan het bouwen insteen ook aan bijdraagt.Zeevaarders en handelaarszien nogal eens wat van dewereld. Ze zien de gebou-wen in andere steden enkomen zo wel eens op eenidee. Vandaar dat de hui-zen Dorpsstraat 90 en 92(onder) in Holland niet

52007

Links: het Landtshuys in 1920

toen het nog werd bewoond

door het echtpaar Akersloot.

Het rechterdeel is onderkel-

derd vandaar dat de ramen van

de woonkamer hoger liggen.

Zeeschilderes Betsy Akersloot

gaf het de naam Tromp’s Huys.

Onder: Dorpsstraat 90 en 92.

misplaatst zouden zijn. Zijhet dan dat ze niet zo hoogzijn. En dat ze vooral een-voudig zijn gehouden.

D i v e r s i t e i t

EENVOUD, saamhorig-heid, ja, en toch een

grote diversiteit. De hui-zen mogen dan keurig inhet gelid staan, hun stoe-pen (zo die er al zijn) ver-schillen, hun vormen enhun hoogte’s variëren. Eris bepaald geen sprake vaneen dictatuur van eenbouwgilde dat preciesvoorschreef hoe een huismoest worden gebouwd.Dat is ook binnen de hui-

zen zichtbaar: in de kap-constructies zit geen een-heid. Meestal kan men aande manier waarop balkenen stijlen in kappen wor-den geplaatst een zekerelokale vaardigheid aflezen.De grootste meesterproe-ven voor kapconstructieswerden in boerderijschu-ren geleverd, maar diebouwopgave kwam opVlieland nauwelijks voor.Het is nog maar de vraagof alle gebouwen op het ei-land door een plaatselijkeaannemer of timmermanzijn vervaardigd. Men zalzeker veel een beroep heb-ben gedaan op bouwers‘van de wal’, al was het

maar dat veel bouwmateri-aal zoals baksteen van de‘overkant’ moest komen.De meest belangwekkendeoverblijfselen van het ze-ventiende-eeuwse bouwenvindt men in het oude hartvan het dorp, aan wat nuhet Kerkplein heet. Dekerk zelf natuurlijk en ookdie bevestigt dat het opVlieland vooral om de so-bere eenvoud gaat. Hetmooiste oude pand is zon-der twijfel het Armhuis,wat ook een bescheiden,

6 72

De protestantse kerk met zijn

eenvoudige gezwenkte gevel,

kloeke steunberen: monumen-

taliteit zonder franje.

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100



bakstenen bouwwerkje is,maar de kracht ervan zit inde geleding: het hoge steiledak, met in het midden deuitspringing van de toe-gangspartij. Maar ook delatere aanbouw aan denoordelijke kant die evennaar achteren springt (envermoedelijk heeft er netzo’n uitbreiding aan dezuidkant bestaan). Vooralaan de achterzijde (zie pa-gina 2) is te zien hoe opbijna vanzelfsprekende,maar toch op simpele wij-ze, er een haast overdon-derende compositie ont-staat.

B a d g a s t e n .

AAN HET EIND van denegentiende eeuw

ging het echt slecht met heteiland. Er werd nauwelijksmeer gebouwd en het isdan ook niet verwonder-

lijk dat men kansen zag inhet aarzelend opkomendeverschijnsel van vakantie-gangers die de zeeluchtzochten.Het eerste huis dat speciaalmet het oog op die nieuwedoelgroep werd gebouwdis het Badhotel, Dorps-straat 88, uit 1892. Datpand onderscheidt zichnauwelijks wat betrefteenvoud en saamhorigheidvan de overige panden, ofhet moet de waranda-ach-tige uitbouw zijn als stoep.Hoe anders is dat met Ho-tel Golfzang dat vier jaarlater aan het begin van destraat zou worden ge-bouwd. Zo romantisch alsde naam, werden ook devormen die iets weg heb-ben van een Zwitsers cha-let, als men althans de blikbeperkt tot de overstekvan het dak. Dat soort ro-mantiek was op de vaste

wal al over zijn hoogte-punt heen, maar voor Vlie-land moet het tamelijk fri-vool zijn geweest. Hetkrijgt navolging in hetpand ernaast dat twee jaarlater in 1898 wordtgebouwd.Te veel frivoliteit mis-

72007

De geboorte van Vlieland als

zomerparadijs.

Onder: het Badhotel uit 1892

in de Dorpsstraat. Boven:

Duinkersoord rond 1931.

schien? Opvallend is weldat de meeste huizen diede jaren daarna in deDorpsstraat worden ge-bouwd (bijvoorbeeld denummers 141, 130, 28-30,41 en 85) in uiterlijke vormjuist teruggrijpen op de ze-ventiende eeuw met hunvertrouwde topgeveltjes.

Ve r v r e e m d i n g .

IN 1938 VINDT er in deDorpsstraat een interes-

sante verandering plaats.Op nummer 47 laat F. C.Rab, op dat moment bur-gemeester van Vlie-land, voor zich zelfeen huis bouwendat ‘het hoogste,grootste en mooiste’van het eiland moetworden. Ook Rabkiest voor een his-toriserende vorm-geving en wel in destijl van de Hol-landse renaissance.De voorgevel iszorgvuldig ing-edeeld en hoeweldeze – ongetwijfeldgezien zijn hoogte– flink terugwijkt

van het trottoir, wordt hetstraatbeeld goed gerespec-teerd: twee gemetseldetoegangspoortjes aanweerszijden staan wel inde rooilijn en daartussen isop een bakstenen plint eenterrasvormige stoep aang-ebracht. Natuurlijk kan erlang gediscussieerd wor-den of het anno 1938 nogwel gepast is om vensterste voorzien van houten lui-ken, om natuurstenen ver-sieringen in een bakste-nengevel op te nemen enom de ramen te voorzienvan tuttige kleine ruitjes.

Dat is een kwestie vansmaak en wie misgunt heteen burger om zijn huis hetuiterlijk te geven van eeneikenhouten dressoir?Nee, het is vooral degrootte van het huis die totnadenken stemt. Uit hetstreven naar ‘het hoogste,grootste en mooiste’spreekt een trots zelfbe-wustzijn waaraan heel watbestuurders in Nederlandlijden, maar waar op zich-zelf niks mis mee hoeft tezijn. Zeker niet als menhet, zoals Frits Rab, opzorgvuldige wijze doet.

Maar zou de uitstra-ling van dit pand ge-past hebben in dewelvarende periodevan Vlieland? Hetgekke is dat hoelanger je naar dithuis kijkt, hoe meerhet gaat kriebelen.Hoe meer je tochhet gevoel krijgt dathet eigenlijk niet indeze Dorpsstraatthuis hoort.En dat is raar, wantzo erg protserig ishet pand nu ookweer niet.

8 72

Woonhuis Rab.

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100



Uiteindelijk kom je tot deconclusie dat het toch diehoogte is. En dat ver-springen van die gevel naarachteren. Dat schept eenafstand, een distantie dieniet eigen is aan de Dorps-straat. Daarmee ver-vreemdt het zich van de ei-gen architoop.Het is die vervreemdingdie Vlieland in toenemen-de mate bedreigt. Met dewelvaart die de toeristen-industrie met zich mee-brengt stijgt het trotsezelfbewustzijn en de hangnaar grootse daden. Engaat men rare dingen doen.Je ziet het aan de vakantie-huizen die ook almaar gro-ter en protseriger worden.Je ziet het in dat afzichte-lijke hotel- en apparte-mentencomplex Vlierijckmet zijn belachelijk grote

rieten dak. De architoopvan eenvoudige, saamhori-ge en toch diverse huizenis op Vlieland een kwets-baar gegeven. Het eiland isgewoon te klein om een ei-

gen stijl, zoals bijvoor-beeld de ‘Schellinger trant’op Terschelling te ontwik-kelen. Dat wordt nog hetmooist gesymboliseerd inhet meest beeldbepalendegebouw van het eiland: devuurtoren die toch in we-zen ook niet meer dan eengeïmporteerd tweedehans-je uit IJmuiden is.Maar die vuurtoren leertons ook dat de Vlielanderswel degelijk een eigenstempel hebben. Het is datprachtige uitkijkplatformnaast die toren die hetbeeld uniek maakt. Ge-woon een eenvoudige uit-kijkpost, eerst op houten,later op stalen palen. Lek-ker saamhorig tegen devuurtoren aangeleund.Dat maakt het beelddivers. Dat is Vlieland.E D DY S P O O R

92007

Vlierijck (de naam alleen al!),

hoe zorgvuldig ook ontwor-

pen, is in schaal een vreemd

element zo vlakbij het oude

dorp. Het zal wel wennen,

maar voor je het weet zijn de

sluizen opengezet voor nog af-

grijselijker ontwikkelingen.

Onder: postzegel uit 1994.

T i j d t a f e l V l i e l a n d1237 Graaf WILLEM II van Hol-land schenkt Insula Fle aanklooster Ludingakerke te Ach-lum (Harlingen).1245 Er wordt gesproken vaneen St. Nicolaaskapel op Vlie-land: Cappella Beati Nicolai de Flehe.1575 Oost-Vlieland door Spaanse troe-pen vernield.1590 Oost-Vlieland krijgt eigen gemeen-tewapen.1598 (Oude) Raadhuis in Oost-Vlielandgereed (in 1855 geheel vernieuwd).1600 Sinds enkele jaren is de Vlieree intrek als ankerplaats voor de Hollandsekoopvaardijvloot; het eiland voorziet inbevoorrading en overnachting van dehooggeplaatste schippers.

1612 Begin walvisvaart; Vlie-land levert in zo’n 150 jaar veleharpoeniers en commandeurs(kapiteins ter walvisvaart).1614 Noordsche Compagnie,een handelsorganisatie die een

bijna-monopolie op de walvisvaart bezit,op Vlieland opgericht. In 1642 opgehe-ven.1615 Vlieland onderdeel van de Statenvan Holland.1605 Een zaalkerk vervangt de bouwval-lige Nicolaaskapel; in 1647 uitgebreidmet twee zijbeuken.1666 Oost-Vlieland door Engelse troe-pen in brand gezet.1668 Begin postroute Den Helder –Texel – Vlieland.

7210

Oost-Vlieland, 19100

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100



1714 Overstroming West-Vlieland.1736 Dorp West-Vlieland door bewo-ners verlaten; het verdwijnt in 1740/41 inzee.1750 De zandplaat Richel breidt zichsteeds sterker uit zodat de ankerplaatsVlieree in onbruik raakt.1778 Geregelde postdienst Den Helder –Texel – Vlieland.1806/14 Franse tijd: nieuwe departemen-tale indeling; daarna behoort Vlieland totde provincie Noord-Holland.1827/28 Aanleg haven; wal zuidzijdewordt dijk.1838 Het vuurbaken wordt vervangendoor een stenen toren.1854/85 Aanleg 50 strekdammen op hetNoordzeestrand.1866 Telegraafkabel naar Vlieland.1874 Stoomvaarten Terschelling – Har-lingen met mogelijke overstap op de Vlie-ree naar Vlieland.1877 Nieuw postkantoor in gebruik.1892 Eerste hotel op Vlieland.1895 Eerste badpaviljoen aan Noorder-strand.

1904 Aanplant eerste bomen voor bosBomenland.1906 Oprichting vereniging ‘VlielandsBelang’ ter bevordering vreemdelingen-verkeer.1909 De bovenbouw van een gietijzerenvuurtoren van IJmuiden vervangt de ste-nen toren op het Vuurboetsduin.1914 Leeuwarder Gezondheidskoloniebouwt vakantieoord aan het begin van deBadweg (afgebroken in 1991).1918 Het eiland krijgt elektriciteit.1932 Afsluitdijk gereed met als gevolghogere vloedstanden op Vlieland.1942 Vlieland bij provincie Friesland.1953 Waterleiding op Vlieland.1955 Aanleg Middenweg en Nieuwe-straat.1957 Veerdam vervangt houten aanleg-steiger voor veerboot.1962 Veerdienst Harlingen – Vlieland.1971 Vlieland beschermd dorpsgezicht.1979 Haven vergroot tot jachthaven.1988 Nieuw gemeentehuis.1993 Nieuwe rioolzuiveringsinstallatieaan de Havenweg.

112007

De gebouwen van VlielandDe gebouwen worden beschreven per straat. De straatnamen staan

op alfabetische volgorde waarbij de eerste letter van hetstraatnaambord bepalend is voor de rangschikking.

A N K E R P L A AT S– Z o m e r h u i z e n N o o r d w e s t e r e n

Z u i d w e s t e r ; A b e B o n n e m a ,

1 9 9 9 / 2 0 0 0 ▲ ▲ ▲

Twee identieke woningen die met hun af-hangende groenkoperen daken door deduinen zelf lijken te zijn ontworpen. De

kracht van het ontwerp zit in de eenvoud:de daken van gepatineerd koper rusten opslanke stalen kolommen waardoor de ge-vels transparant konden blijven. Slaap- enbadkamer liggen achter, diep onder dehelling; de woonkamer en de open keu-ken liggen voor op een verhoging. Mid-

7212

Aanwijzingen voor het gebruik

Sommige panden zijn – naar persoonlijk inzicht van de redactie – gehonoreerd:

▲ een extra blik waard: lokaal bijzonder;

▲▲ een omweg waard: nationale allure;

▲▲▲ een rit waard: internationale klasse.

Als toevoeging is het ▼-teken gebruikt: als uiting van afschuw voor een gedane ingreep: hier is

een vandalenstreek geleverd. Ook dit is een persoonlijke, subjectieve keuze.

Het symbool > verwijst naar vindplaatsen elders in dit SCahier.

M: het pand komt voor in de beschrijving van monumenten. Zowel het rijk, provincie als ge-

meente kunnen een gebouw als monument aanwijzen waardoor het in meer of mindere mate

een zekere bescherming biedt. Het staat overigens iedereen vrij om elk gebouw dat haar of

hem lief is zelf te behandelen als ware het een wereldmonument. Handel daar naar. En be-

denk: het behouden van interessante panden is niet alleen geboden als eerbied voor onze

voorouders maar meer nog als geschenk aan ons nageslacht.

De omschrijving van de panden in dit SCahier is met grote zorgvuldigheid gebeurd. Toch is

voorzichtigheid geboden. Bronnen spreken elkaar geregeld tegen en bij twijfel is gekozen voor

de meest plausibele voorgeschiedenis. Daarbij zijn vergissingen, ja zelfs stomme blunders

bepaald niet uitgesloten.

De redactie stelt aanvullingen, correcties en strenge vermaningen zeer op prijs.0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100



den in de woning bevindt zich een gemet-selde kern waaronder de installaties zijnaangebracht. Deze kern zorgt samen metde windverbanden - die in het dak zijnverwerkt – voor de stabiliteit. De schild-kappen met hun asymetrische vorm doendenken aan de ‘pet’ van het monument opde Afsluitdijk (W.M. DUDOK, 1933) dat BON-

NEMA (1926-2001) zeer bewonderde.– 2 7 W a d l o p e r e n S t e l t l o p e r ; h a l f-

r o n d e k a p : H e i j d e m a n e n T u i n-

s t r a , 2 0 0 0 ▲

Op het platte dak van het langgerekte,dubbele vakantiehuis Wadloper werdenin 2000 twee halfronde kappen aange-bracht waarbij tevens nieuwe gevels wer-den aangebracht. Door het sterker bena-drukken van de afzonderlijke delen washet vanzelfsprekend naast de bestaandeeen nieuwe naam in te voeren: Steltloper.

B A DW E GVanouds liep er vanachter de hervormdekerk een pad door de kale duinen naar hetNoorderstrand. In 1895 werd aan hetwesteinde van dit pad, op een zeeduin,Vlielands eerste badpaviljoen ‘ZeebadVlieland’ gebouwd. In 1898 werd daar-om besloten het pad met planken te egali-seren, wat geen succes was omdat de jut-

ters het hout stalen. In 1915 ontstond eensmal schelpenpad; pas in 1939 werd hetpad bestraat. De bossen zijn in 1917 en1930 aangeplant waardoor de Badwegeen lommerrijk, beschut karakter kreeg.Vanaf de jaren dertig worden in de dui-nen langs de Badweg steeds meer‘zomerhuisjes’ gebouwd. Tegenwoordigwordt hun adres bepaald door het duin-gebied. Zie daarom ook: Ankerplaats,Duinkersoord en Vliepark.– 4 A p p a r t e m e n t e n g e b o u w

E u r e k a , 1 9 9 2

In 1914 bouwt de Leeuwarder Gezond-heidskolonie een fors wit houten gebouwvan twee lagen onder een eenvoudig za-deldak. Later werd dit gebouw opgedeeld

in vakantieappartementen onder de naamEureka. Het werd in 1991/92 vervangendoor het huidige gebouw.

D O R P S S T R A ATVroeger Groote Straat en ook wel Voor-straat geheten al werden in de XIXdeeeuw de huizen in deze straat alleenaangeduid met een A en een perceelnum-mer. In de beschrijving zijn de straat-nummers op even en oneven gerang-schikt.

132007

– C o u p u r e

Aan het begin van de Dorpsstraat staat de‘coupure’. Zo heet in waterstaatkundigetaal een onderbreking of een doorsnij-ding van een waterkering. De Vlielandsecoupure bevindt zich in de Waddendijkdie hier landinwaarts afbuigt en deDorpsstraat kruist. Al in 1827 is men be-gonnen de wal aan de zuidzijde van heteiland om te vormen tot een dijk. Pas inde jaren negentig van de negentiendeeeuw werd ook een dijk aangelegd aan deoostzijde van het dorp. Hoewel ‘dijk’daar misschien wel een te groot woordvoor was: het was niet meer dan een aar-den wal en de Dorpsstraat kon wordenafgesloten met een houten schutting vanzo’n meter hoog. In 1931/34 werd in ver-band met de aanleg van de Afsluitdijk dehele dijk van Vlieland met een meter ver-hoogd. In 1953 werd tijdens de waters-nood pijnlijk duidelijk dat dit niet vol-doende was. De dijk werd in drie stappenverhoogd tot zogenaamde Delta-hoogte,de hoogte die voorgeschreven is in de wetdie de Deltawerken regelt. Vandaar datde coupure nu een massieve betonnenstructuur heeft die in niets meer lijkt opeen houten schutting.

Dorpsstraat evenzijde (noordkant)– 4 - 6 M

Deze huizen, die parallel aan de straatstaan, zijn vermoedelijk al in de 18deeeuw gebouwd. Enkele onderdelen vande constructie dateren nog uit die tijd.Sindsdien is er veel aan vertimmerd.– 1 6 M , 1 8 7 8

– 2 8 - 3 0 M , 1 9 1 0

‘Gezwenkte topgevel’ die vasthoudt aande traditie. Zie ook Dorpsstraat 130, 85,141.– 4 8 M H o u t e n v o o r g e v e l m e t m a-

k e l a a r ; v e r m o e d e l i j k X V I I

– 6 0 M H o u t e n v o o r g e v e l m e t m a-

k e l a a r , X V I I

– 8 8 B a d h o t e l B r u i n , 1 8 9 2 M

Het oudste hotel van het eiland werd als‘Badhotel’ in 1892 opgeleverd voor E.Meijer. Het was een eenvoudig bakstenenhuis dat zich keurig voegde in de Dorps-straat. Een overdekt, houten terras op een

7214

De coupure rond 1915 (links), 1930 (boven) en

2006 (onder).

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100



bakstenen plint deed het pand opvallen.Vanaf 1936 kwam het badhotel in handenvan de familie Bruin die het tot 2005 heeftbestierd (>foto pagina 5).– 9 0 M , 1 6 6 2

Bakstenen tuitgevel met een door eenraam onderbroken cordonlijst en muur-ankers die het bouwjaar weergeven.

– 9 2 M , t r a p g e v e l , X V I I

– 1 3 0 M , 1 9 0 5

Vlieland mag dan wel in de voorafgaandevijftien jaar zijn ontdekt door de buiten-wereld, niet iedereen is gecharmeerd vande veranderingen. Werd in 1898 opDorpsstraat 5 gekozen voor een eigen-tijdse chaletstijl, hier – op nummer 130 –grijpt men terug op de geschiedenis: hethuis krijgt een gevel in de vorm van eentuit uit de zeventiende eeuw. Zie ook:Dorpsstraat 28-30, 85, 141.– 1 4 0 M , a f g e k n o t t e t o p g e v e l X V I I

– 1 4 6 M , 1 6 7 8 g e p l e i s t e r d e t u i t .

– 1 4 8 , M v o o r m a l i g e r a a d h u i s ,

A . B . M e t z , 1 8 5 5 ▲ ▲

In 1598 bouwde Peter Jacobsz Holsteyn

op deplekwaarnu>Dorpsstraat 150 staat een raadhuis, ui-teraard met fraaie gevelstenen, dat we-gens bouwvalligheid werd afgebroken.Die stenen werden opnieuw geplaatst

toen in 1855 er een nieuw, kleiner, raad-huis werd gebouwd. Het is een laag, asy-metrisch pand dat dwars staat. De klok-kentoren heeft lang een belangrijke func-tie op het eiland vervuld: de dorpsklok. Inde zuiltjes van het toegangshek staan dewapens van West-Vlieland (links) enOost-Vlieland.– 1 5 0 / A c h t e r o m w e g M

v . h . L a g e r e S c h o o l , 1 8 9 9

Tot 1959 was dit eenvoudige pand metvier lokalen (twee aan weerszijden vaneen middengang) de openbare LagereSchool; van 1959 tot 1977 was het de ULO.Nu is er een informatiecentrum in geves-tigd.Het pand verdient een grondige renova-

152007

tie. Zie ook de woning van de boven-meester >Dorpsstraat 131.– 1 7 6 M

‘Dwars’ (lees: parallel aan de straat gele-gen) huis met onderdelen uit de 18deeeuw.– 1 8 8 M h o u t e n v o o r g e v e l m e t m a-

k e l a a r , X V I I .

Dorpsstraat oneven zijde (zuidkant)– 1 P o s t - e n t e l e g r a a f k a n t o o r ,

C . H . P e t e r s , 1 8 7 7 M

De relatie Vlieland en het scheepvaart-verkeer is grillig. In het midden van denegentiende eeuw speelt het eiland eenbelangrijke rol in het signaleren (‘rap-porteren’) van schepen wat voor redersen familieleden de belangrijkste bron isom de locatie van een schip te weten.Dagbladen publiceerden toen nog dage-lijks de ‘scheepsberichten’ waarmee mende reis van een schip kon volgen. Vandaardat Vlieland al in 1866 op het telegraafnet

werd aangesloten. Het is de telegrafie dieer voor zorgt dat rijksbouwkundige C.H.PETERS de opdracht krijgt in 1877 eenPost- en Telegraafkantoor te ontwerpenvoor het eiland. Dit was een van de eerstevan de vele postkantoren die Peters inNederland zou ontwerpen.Beneden was het kantoor, boven de di-recteurswoning. In 1912 werd het panduitgebreid en verbouwd, maar al in 1924was er te weinig te doen en werd het pand

verkocht. Sinds 1933 is het onderdeel vanhotel Golfzang. Het pand is kloek te noe-men, maar verder vooral sober; het mistde uitbundigheid die Peters in latere jarenbij grotere opdrachten weet aan tebrengen.– 3 H o t e l G o l f z a n g , 1 8 9 5 M

In 1895 gebouwd als loodsenkantoor methuis voor de loodsencommissaris. In1933 gekocht door JAAP LIST (1904-1989,o.m. vuurtorenwachter) die er pensionGolfzang in vestigt

7216

De achterkant van het voormalige postkantoor

rond 1930 toen het onder de naam ‘Het Groe-

ne Weeshuis’ een pension was.

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100



– 5 M , 1 8 9 8 .

In chaletstijl uitgevoerd pand. Het wassinds lange tijd dat er weer op Vlielandnieuw werd gebouwd. De romantischevorm die verwijst naar rustieke berghui-zen wijst erop dat de blik van de Vlielan-ders werd verruimd. Dit pand kan nietworden los gezien van de nieuwe ontwik-kelingen die zich op Vlieland voordeden:de bouw van een hotel (1892) en een bad-paviljoen (1895): Vlieland wordt door debuitenwereld ontdekt als recreatieoord.– 2 7 E e n v o u d i g e w o n i n g X I X

In dit huis verbleef de laterescheeparts, schrijver en vooraldichter, JAN JACOB SLAUERHOFF

(1898-1936) in de zomers van zijnjeugd. Hier woonde zijn tanteANKE BLOM-PRONKER, een zusvan zijn moeder. Slauerhoff, die zelf op-groeide in Leeuwarden, werd vanwegezijn slechte longen ’s zomers vaak naarVlieland gestuurd, het eiland waar zijnmoeder was geboren. Een enkele keerduurde het ’s zomerse verblijf enkelemaanden; dan bezocht Slauerhoff ook de

172007

S l a u e r h o f f r o u t e ▲ ▲ ▲

In 2006 was het honderd jaar geleden dat de

vereniging Vlielands Belang werd opgericht

die het toerisme naar het eiland wilde bevor-

deren. Bovendien was het zeventig jaar gele-

den dat de scheepsarts, dichter en schrijver

Jan Jacob Slauerhoff (1898-1936) overleed.

Die twee feiten samen waren de aanleiding

om op Vlieland, dat Slauerhoff vooral in zijn

jeugd vaak heeft bezocht, een Slauerhoffpad

uit te zetten waarbij 14 glazen panelen tek-

sten van de dichter weergeven. De panelen

zijn te vinden:

1 Havenstraat oostzijde, bij de Oude Post-

bootsteiger (fragment uit: De Gouvernante)

■ 2 Havenstraat bij het standbeeld van Wil-

lem de Vlamingh (fragmenten uit De Ontdek-

ker) ■ 3 Dorpsstraat 73 (fragment uit Op

mijn elfjarig artsjubileum) ■ 4 Dorpsstraat 99

in de tuin van het Tromps Huys (fragment uit

Oud) ■ 5 Dorpsstraat 148, het Oude Raad-

huis (fragment uit: Dorp aan Zee) ■ 6 Kerk-

plein (fragment uit: Dorp aan Zee) ■ 7 Vuur-

boetsduin (uit: Een eerlijk zeemansgraf) ■ 8

Tussen Badweg en Lange Baan (Oerwoud I)

■ 9 Speelweide (uit: Liefdesbrieven) ■ 10

Strandovergang voorbij Duinkersoord 64

(fragment uit: De Zee) ■ 11 Strandovergang

voorbij De Bosrand (fragmenten uit: De

oude zeeman) ■ 12 Kampweg (fragmenten

uit: Brieven op zee) ■ 13 IJsbaan (fragmenten

uit: Herfst) ■ 14 Willem de Vlamingweg bij

het kerkhof (fragmenten uit: Wooningloze en

Het Einde)

Zie ook: >Dorpsstraat 27

school (>Dorpsstraat 150). In zijn ge-dicht ‘Dorp aan Zee’ is veel van Vlielandterug te vinden (>Slauerhoffroute).D o r p s s t r a a t 2 9 M , a f g e k n o t t e

t o p g e v e l , v a n o o r s p r o n g X V I I

– 4 1 M , 1 9 1 0

Voorbeeld van vasthouden aan de oor-spronkelijke bouwvormen. Zie ook>Dorpsstraat 28-30, 85, 141.– 4 7 M , 1 9 3 8 .

FRITS RAB, van 1929 tot 1947 burgemees-ter van Vlieland, liet in 1937/38 ‘het hoog-ste, grootste en mooiste huis’ van Vlielandbouwen. De uiterlijke vorm grijpt terugop de Hollandse renaissance. Opvallendis wel dat de gevel terugspringt ten op-zichte van de rooilijn: voor de gevel is eenterrasachtige stoep aangebracht die inge-klemd wordt tussen een bergruimte eneen zijpoort; zie foto >pagina 6.– 6 1 v . h . Z e e v a a r t s c h o o l , 1 8 7 2

In 1872 kreeg Vlieland een ‘lokaal voor hetZeevaartonderwijs’. Het heeft tot 1919 ge-duurd voor op het eiland zeelieden eenopleiding konden krijgen. Nu is het eenontbijtzaal/restaurant van een hotel.– 7 3 D o k t e r s w o n i n g , 1 9 0 0 ( h e r-

b o u w d e n u i t g e b r e i d 1 9 7 5 )

– 8 1 X V I I e . v . M

Huis met twee bouwlagen met bovendieneen kelder; voor Vlieland uniek. De con-structie is wellicht uit de 17de eeuw– 8 5 , 1 9 1 5 M

– 9 1 - 9 3 M , d u b b e l e w o n i n g , 1 9 1 5 .

De monumentenbeschrijving: ‘niet ei-lands van karakter’.

– 9 9 T r o m p s H u y s ( v r o e g e r :

L a n d t s h u y s ) , 1 5 7 6 M ▲ ▲

De oorspronkelijke bedoeling van ditpand is niet zeker. Wel was het van 1596tot 1795 het werfkantoor van de Admira-liteit van Amsterdam en het Noorder-kwartier. In die tijd moet het een aantalkeren zijn uitgebreid en verbouwd. Wataan de voorkant is te zien, is het voorhuis(waarvan het westelijke deel is onderkel-

7218

Vanaf de jaren negentig van de negentiende

eeuw begonnen G. van Arkel en A.W. Weiss-

man als een van de eersten in Nederland met

een beschrijving van ‘oudheden’. Zo beschreven

en tekenden ze ‘Noord-Hollandsche Oud-

heden’ waar toen ook Vlieland onder viel. Het

Landtshuys wordt niet vermeld. Wel schrijven

ze in 1902: ‘het huisje A22 is de keuken van het

vroegere gebouw der Admiraliteit’ met onder-

staande tekening van G. van Arkel.

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100



derd) dat niet haaks maar dwars op destraat staat. Het pand loopt in twee naastelkaar liggende delen diep door naar ach-teren. In 1896 koop GOOSWINUS AKER-

SLOOT (1843-1929, oud-burgemeester vanHoevelaken en mede-eigenaar van eenSchevenings hotel) het pand, vooral omzijn vrouw BETSY AKERSLOOT-BERG

(1850-1922) een plezier te doen. Zij, vanNoorse komaf, is schilderes en legt zichtoe op zeegezichten. Zij is het ook dit hetpand vernoemt naar Cornelis Tromp, alis onduidelijk of deze ooit iets met Vlie-land te maken heeft gehad. Na het overlij-den van het echtpaar Akersloot blijft hetpand en de inboedel vrijwel intact. In1955 wordt het aan de gemeente Vlielandgeschonken en na een restauratie in 1958wordt het een museum.– 1 0 9 M , g e p l e i s t e r d e t u i t g e v e l

X V I I .

– 1 2 7 G e m e e n t e h u i s , 1 9 8 8 ▼

Op de plaats van de oude kleuterschooluit 1837 kwam in 1988 het nieuwe raad-huis gereed. Eerder was de gemeente ge-vestigd in het oude raadhuis (>148) en inhet pand >Dorpsstraat 47. Het nieuwe

gebouw met zijn blonde baksteen en een-voudige zadeldak is weliswaar redelijkeenvoudig gehouden, maar het detoneertdesondanks. Niet zozeer doordat het forsuit de rooilijn is gebouwd, maar vooraldoor de armoedige detaillering. Neem al-leen al de ramen in het dak, het iele bal-konnetje bij de burgemeesterskamer envooral de afzichtelijke profielen van degroene ramen van de toegang. Treurnisalom.– 1 3 1 v . h . d i e n s t w o n i n g h o o f d-

m e e s t e r L a g e r e S c h o o l , 1 8 7 7 e n

1 8 9 9 M

Zie ook de School >Dorpsstraat 150.– 1 3 3 M . h o u t e n v o o r g e v e l m e t

m a k e l a a r , v e r m o e d e l i j k X V I I

– 1 3 9 M , 1 6 6 1 , h o u t e n t o p g e v e l

– 1 4 1 M , 1 9 0 5

Nieuwbouw met klokgevel die terug-grijpt op de 17de eeuw. Zie ook Dorps-straat 28-30, 41, 130– 1 4 3 - 1 4 5 M , c i r c a 1 9 0 0

– 1 4 7 M , a f g e k n o t t e t o p g e v e l X V I I

– 1 8 1 b o e r d e r i j X I X

192007

D U I N K E R S O O R DHoewel er vaak ook gesproken wordt van‘Duinoord’ is de juiste naam Duinkers-oord, van de familienaam Duinker.Vanaf 1929 begint de bouw van wat toennog zomerhuisjes heten op Vlieland.Duinkersoord aan de Badweg is daarvoorde aangewezen plek.Zie foto >pagina 5.– 1 1 D e B e n t e n g , 1 9 3 0 M .

– 1 2 H o f v a n A e l d e n , 1 9 3 0 M

– 3 3 R e d d i n g s b o o t h u i s , A . K o o r e-

m a n , 1 8 9 4 M .

Eenvoudig stenen loodsje waarvan hetdak is voorzien van getande windveren.– 4 3 F a z a n t , 1 9 3 0 M

– 4 4 D e K i n k h o o r n , J a n H . F . G i e-

z e n , 2 0 0 4 / 0 5 ▲

Op de plaats van het oude vakantiehuisDe Kinkhoorn werd een nieuw eigentijdshuisje gebouwd dat enigszins herinnertaan de oude vormen en kleuren. Gevelsvan zwarte en witte gepotdekselde hou-ten delen en een berging van rode bak-steen. Bij de bouw zijn veel energiebespa-rende technieken toegepast.– 5 1 D ’ I n s t u i f , c a 1 9 4 0 M

– 5 2 D e K l i m , 1 9 3 1 M

– 5 5 - 5 7 S o n n e v a n c k , O p e n Z o n ,

Z o n R o n d o m , 1 9 3 0 M ▲ ▲

Drie houten vakantiehuisjes met para-boolvormig daken. Er wordt wel ge-schreven dat dit voormalige nissenhuttenzijn waarin de arbeiders aan de bouw vande Afsluitdijk werden gehuisvest. Datlijkt niet waarschijnlijk. De daar gebruik-te nissenhutten hadden een halfrond daken misten de zo kenmerkende knik in detop. Vermoedelijk is het een echt ont-werp voor een strandhuis geweest van deGroningse firma Timmer.– 7 7 a L i n d e v a l , J e l l e H e k s t r a e n

I v o H o m m e l , 2 0 0 4

Lindeval (anagram van Vlieland) verwijstmet zijn dakvorm en (fsc) houten wanden

naar >Duinkersoord 55-57. Het ontwerpvoor het duurzaam gebouwde huis wasaanvankelijk te hoog; de nodige ruimte isnu in een souterrain ondergebracht. Watniet weg neemt dat deze woning toch eenprotserig aanzien houdt.– 8 7 H o o g d u i n , 1 9 3 5 M

– 9 0 S p e r w e r , 1 9 3 8 / 3 9 M

7220

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100



– 9 4 D r o s e r a , 1 9 3 0 M r i e t e n d a k

– 9 5 T h a l i a , 1 9 3 1 M

– 9 6 K o e k o e k , 1 9 3 0 M

H AV E N W E GDe bebouwing begint in 1919 met eenblokje woningen voor loodsen:– 1 0 - 1 4 l o o d s w o n i n g e n , 1 9 1 9 M

K E R K P L E I N– 6 A r m h u i s ( v . h . D i a c o n i e h u i s ) ,

1 6 7 8 M ▲ ▲ ▲

Een hardnekkig verhaal wil dat domineeABRAHAM URSINUS, URSINIUS of VESINUS

in 1632 een ruime financiële schenkingdoet om op Oost-Vlieland een opvangte-huis voor oude zeelieden te realiseren.Abraham Ursinius (1637-1716) werdechter pas in 1685 op Vlieland als predi-kant beroepen en in 1632 was hij nog nietin Haarlem geboren.Hoe dan ook: vermoedelijk begint de dia-conie van de Hervormde Kerk in 1632met een manhuys, ook wel oudelieden-huys geheten, voor behoeftige ouderen.Het heet dat in 1655 de oude dorpsschoolwordt betrokken en al gauw spreekt men

dan al van ‘arme kamertjes’. Dat de naamDiaconiehuis in het spraakgebruikArmhuis wordt is niet onwaarschijnlijk.In 1678 wordt het pand ingrijpend ver-bouwd en aan de noordzijde uitgebreid.Wie echter de zuidelijke muur bestudeertziet nu nog dat ook aan deze zijde ooiteen aanbouw moet hebben gestaan.Boven de ingang hangt een fraai houtenbord met het rijm:In dit gestigt worden behoeftigen bedeeld man

en vrouwen

Wildt met liefdadigheid den armen aanschou-

wen

De wees die ook zijn woning heeft in dit gestigt

Betoon gij weldadigheid het getuigenis aller

pligt

Zij allen bidden u vriendelijk wanneer zij zijn

in nood

Om eenen milden gift, en God om dagelijks

brood.

ANNO 1732

Waarom juist het jaartal 1732 wordt ge-noemd is onduidelijk. Eeuwvieringenwaren in die tijd niet echt gebruikelijk.Wel is opvallend dat er dan ook al gespro-

212007

ken wordt van weeskinderen die klaar-blijkelijk dan ook onderdak werden ver-schaft. Het was ook niet ongebruikelijkom aangespoelde drenkelingen in hetArmhuis te verzorgen. Tot en met 1949bleef het gebouw zijn functie houden.Achter ligt de Armhuistuin waar de be-woners hun eigen fruit en groenteteelden.– 7 N i c o l a a s k e r k , 1 6 0 5 e v M ▲ ▲ ▲

Al in 1245 wordt er geschreven van eenkapel op Oost-Vlieland gewijd aan NICO-

LAAS, de schutspatroon van de schippers.In de middeleeuwen wordt dit een pa-rochiekerk die in 1605 wegens bouwval-ligheid wordt gesloopt. Vlak ernaastwordt een nieuwe kerk gebouwd, waarbij

stenen van de oude kerk voor een deelworden hergebruikt. De nieuwe kerk iseen van de eerste in de Nederlanden dievoor de protestantse eredienst wordt ge-bouwd. De verwijzing naar de heilige Ni-colaas komt daarbij uiteraard te verval-len. Het wordt een zaalkerk met eenrechthoekige plattegrond van ongeveernegen bij twintig meter. In 1642/47wordt de kerk aan de noordzijde en voor-

7222

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100



al aan de zuidzijde uitgebreid waardoorde indeling de vorm van een kruis krijgt(in de zuidgevel geven de muurankers hetjaar 1647 weer). In 1840/44 komt er in dezuidwesthoek een consistoriekamer. Degevels van de kerk zijn voornamelijk op-gebouwd met Friese drielingbaksteen-tjes.Het interieur is zeer de moeite waard:houten tongewelven met trekbalken be-palen de sfeer. De preekstoel is uit 1605 alis die bij de verbouwing in 1642/47 van

plaats veranderd. In 1669 is ereen gaanderij voor weeskin-deren aangebracht. DeVroedschapbank (1635), eenTiengebodenbord (1737) enhet orgel zijn opvallend.Het orgel moet rond 1780zijn geplaatst al is het ver-moedelijk ouder: hetschijnt dat het is aange-kocht van ‘een kerk opde wal’. In 1879 zijn erwijzigingen aan het or-gel aangebracht.In de kerk ook origi-nele walviskaken dieals grafzerken op hetkerkhof hebben ge-staan maar daar veelte lijden hadden vande weersinvloeden.In de kerk zelf velegrafzerken met op-schriften.– K e r k h o f ▲ ▲

Op het bijzonderekerkhof staat nogeen imitatie walvis-kaak als grafzerk.De originele kakenworden nu in dekerk bewaard. Ver-der veel grafstenenuit de zeventiendeeeuw en een obeliskuit 1909. De monu-

232007

mentenbeschrijving refereert naar een‘interessante’ marmeren cippus voor L.ZUNDERDORP (†1884); bedoeld wordt eenafgeknotte piramide.Veel zerken zijn begroeid met gele korst-mossen. Deze mossen zijn niet schadelijkvoor de stenen. Weliswaar tasten ze aan-vankelijk een dunne laag van de steen aan,maar daarna vormen ze een beschermingtegen weersinvloeden. Zouden ze wor-den verwijderd, dan volgt al snel weer eennieuwe korstmoslaag waarvan de aantas-ting wel schade kan opleveren.

M I D D E N W E G– 1 0 V i l l a M i d d e n w e g , B i k + M u l-

d e r ( H a n s B i k ) , 2 0 0 2 / 0 3 ▲ ▲

Het woonhuis bestaat uit twee delen ver-bonden met een glazen tussenstuk. Het

zwarte, houten deel is opgetrokken uitjuthout. Eenvoudige architectuur die pri-ma past op het eiland.

P O S T W E GDe oudste postverbinding voor de Wad-deneilanden Vlieland en Terschelling methet vaste land liep via Texel naar Den

Helder. De boot naar Texel vertrok vande Vliehors. Het pad dat vanaf de Dorps-straat naar deze aanlegplaats loopt is detegenwoordige Postweg.– 4 H e t P o s t h u y s , 1 8 3 6 e n 1 9 2 3 M

Vanouds stond op deze plek een houtenhuisje waar de postiljon kon wachten tothet water laag genoeg was om van deVliehors naar het Zuiderstrand te rijden.In 1836 wordt het vervangen door eenstenen bouwwerk dat beter bestand is te-gen het opwaaiende zand. Vanaf eind ne-gentiende eeuw wordt het huisje als wo-ning gebruikt door de toenmalige postil-jons. Nadat de verbinding met Harlingensteeds geregelder wordt, neemt het aantalpoststukken via de oude route af. Toen-malige postiljon Jan Cupido begint daar-om naast zijn werkzaamheden als post-

vervoerder een boerenbedrijf waarvoorhij een grote schuur laat bouwen. In 1923wordt de schuur vervangen door een gro-te boerderij. Het oorspronkelijke, stenen

7224

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100



posthuis is nog altijd herkenbaar als hetlage huisje dat haaks op het grote pandmet zijn wolfseinde kap staat. Depostdienst is in 1927 officieel opgeheven.– R e d d i n g b o o t s c h u u r X I X

Houten huisje waarin de boot van deReddingmaatschappij werd gestald.Vroeger werd de boot op een karrenwa-gen door vier paarden naar zee getrok-ken. In de twintigste eeuw zijn de paar-den door een tractor vervangen. Deschuur is in 2005 gerestaureerd.

R O Z E B OT T E LW E G– 2 S c h o o l b u i t e n h u i s d e V l i e h o r s t ,

P . J . K o s t e r , 1 9 5 0

Het langgerekte, houten gebouw werdopgericht op initiatief van de Zeister

Schoolvereniging. Sindsdien is het doorzeer vele scholieren uit heel Nederlandbezocht.

V U U R B O E T S D U I N– V u u r t o r e n , Q . H a r d e r , 1 8 7 8 , o p

V l i e l a n d s i n d s 1 9 0 9 , M ▲ ▲ ▲

Het veertig meter hoge duin op deze plekwas al sinds eeuwen, sommigen bronnennoemen het jaar 1462, een uitgelezen plekom met een gestookt vuur de scheepvaartin het donker de weg te wijzen. De vuur-baeck was overigens niet meer dan eenhouten platvorm op vier houten palen

van ruim vijf of zes meter hoog. Toenvoor het vuur in de zeventiende eeuwsteenkolen werden gebruikt, werd debouw van een voorraadschuur (boet)noodzakelijk en daaraan ontleent hetduin zijn naam. In 1836 kreeg Vlielandeen heuse stenen vuurtoren – ‘van detweede rang’ – van vijftien meter hoogdie ontworpen is door de ‘Inspecteur derMaritieme Gebouwen’ J. VALK. In de lan-taarn, de ronde glazen opbouw, bevondzich een olielamp met een stel lenzen. In1909 werd deze toren vervangen door hetgietijzeren bovenstuk van de buitentorenvan IJmuiden. Deze toren was in 1877/78ontworpen door ‘bouwkundige bij deVerlichting’ Q. HARDER en was vervaar-digd door de ijzergieterij D.A. SCHRET-

LEN & CO te Leiden. Het transport vanIJmuiden naar Vlieland werd verzorgddoor Gieterij PENN & BAUDUIN. De torenis 18 meter hoog.

252007

De oude bakstenen ‘lichttoren’ rond 1901. In 1919 werd de lantaarn voorzien vaneen elektrische gloeilamp en in 1928 werdnaast en tegen de toren een uitkijkpostgeplaatst op houten palen die in 1962door stalen poten werden vervangen.Heel lang is het licht uit de lantaarn eenconstante lichtbundel geweest; in 1934werd ertoe overgegaan het licht twee se-conden aan en twee seconden uit te laten(een zogenaamd isofase-licht van 4 se-conden). Sinds 1977 wordt dit signaalverkregen door een roterend scherm

rondom de lampen. De glazen kap van delantaarn is in 1988 door een nieuwe ver-vangen. De toren is voor het publiektoegankelijk.– onderaan de vuurtoren een bakstenensokkel met een stenen kolom: de plekwaar in 1807 en 1901 driehoeksmetingenplaatsvonden voor de topografische kaartvan Nederland.– 3 T w e e w o n i n g e n o n d e r e e n

k a p , a a n n e m e r J . P o s t h u m u s ,

1 8 8 6 ( u i t g e b r e i d 1 9 8 2 )

7226

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100



W I L L E M D EV L A M I N G H W E GDe weg is vernoemd naar Willem de Vla-mingh, in 1640 op Vlieland geboren in deWaterhalersglop en later als zeeman indienst getreden bij de Verenigde Oost--Indische Compagnie. In 1696 werd hijerop uit gestuurd twee VOC-schepen tetraceren; daardoor werd hij de medeont-dekker van de westkust van Australië.Een standbeeld van hem staat aan de ha-ven (zie kader hiernaast).– 2 R e s i d e n t i e V l i e r i j c k , A r c h i t e c-

t e n b u r e a u V a n d e r Z e e , G o u d a ,

2 0 0 6 .

Een (te) fors bouwwerk met hotel, res-taurant, overdekt zwembad en 40 appar-tementen.Er is nog wel geprobeerd de grote bouw-opgave te verzachten: de buitengevelswerden gemetseld met Brugse abdijsteenen het reusachtige dak werd met riet be-dekt. Bovendien kreeg het gebouw eengeknikte vorm die een zekere intimiteitmoet opwekken.Toch kan dit gebruik van traditionelevormen niet verhullen dat Vlierijck een tegrote inbreuk is op deze plek van het ei-

land. Sterker nog: wie er wat langer naarkijkt merkt dat het gebouw ronduit kit-scherig is. Een eigentijdse vloek.Maar niet getreurd: ook zulke gebouwenworden vroeg of laat ongemerkt een vasten in zekere zin geliefd onderdeel van heteilandbeeld.Alleen zal blijken dat het de aanzet heeftgegeven voor nog meer te grootschaligeingrepen in het o zo kwetsbare dorps-beeld.

272007

BEELDEN OP VLIELAND

Boven: aan de Havenweg staat het stand-

beeld van Willem de Vlamingh (Christine

Chiffrun, 2000).

Verder zijn aan deze weg te zien: het beeld

Adelaar, dat een zeearend voorstelt (Peter

Peterson) en een metalen sculptuur (Marco

Goldenbeld, 1994) waarvan identieke exem-

plaren staan in Terschelling en Harlingen.

In de Dorpsstraat, voor het nieuwe raad-

huis, staat het beeldje ‘Jutter’ (Suze Bosch-

ma-Berkhout).

De plaquette van Jan Jacob Slauerhoff op de

gevel van het huis >Dorpsstraat 27 is ge-

maakt door Ben van der Geest (1998).

O p d e V l i e h o r s :5 3 ’ ’ 1 3 ’ 2 4 N B / 4 ’ ’ 5 2 ’ 0 1 O L

D r e n k e l i n g e n h u i s j e , 1 8 9 0 ▲ ▲

Dit drenkelingenhuisje, op acht hoge pa-len, was bedoeld voor mensen die in eenwoelige zee een uitweg zochten. Dan kangedacht worden aan personen die verrastworden door een snel opkomende vloed,maar inderdaad ook aan drenkelingen dieoverboord zijn geslagen.Door zijn hoge poten steekt het bovenwater uit en via de reling wordt men ge-acht zichzelf naar het huisje op te trek-ken. Binnen lagen droge kleren, provianden langs de hoge mast kon een bal om-hoog worden gehesen waarmee een sig-naal werd afgegeven dat het huisje dooreen of meer hulpbehoevenden bezet was.Bij de watersnood van 1953 werd de bo-dem onder dit huisje weggeslagen waarnahet, op hogere palen is gezet. Het huisjestaat ver weg op de onmetelijke zand-vlakte die de Vliehors is. Bovendien is hetvaak niet bereikbaar omdat het leger ditterrein als oefengebied gebruikt. Met dezware terreinwagen van de Vliehors-ex-pres is het te bereiken. Zelfs kan er – op

zaterdagen, als ook het leger vrijaf neemt– worden getrouwd. Tegenwoordig is erhet Juttersmuseum ondergebracht. Doorzijn verlaten ligging tussen de kilometersstrand werkt het huisje aanstekelijk: doorzijn hoge poten en zijn simpele houtenvormgeving is het een oerbeeld vanbeschutting. Een archetype van een huis.– b i j p a a l 3 9

Ruim een kilometer noordwaarts, op debodem van de Noordzee, ligt het ver-

dronken dorp West-Vlieland. Er zijnnauwelijks betrouwbare afbeeldingenvan het dorp bekend ■

7228

Rechts: de vlag van

Vlieland: groen is

de helm, wit is het

zand, dat zijn de

kleuren van

Vlieland (besluit 29

juli 1938).0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100



292007

Wat is nou een naam?Al de namen van te huren vakantiehuisjes op

Ankerplaats, Vliepark en Duinkersoordin 2006.

Ammy / Anna / Arendnest / Arnica / Bakboord / Bark / Belboei / Benteng / Bim / Blanke Top /

Blauwe Vogel / Boeier / Boekanier / Bosrand / Boszicht / Boszicht / Botter / Brander / Branding /

Brigantijn / Brik / Buizerd / Casarca / C’est ça / Coccinelle / Coosje / Cranberry Hill / Dalhoeve /

Dansamar / de Hut / de Top / de Vliestroom / de Wulk / de Wurf / Deka / Denneheuvel / Dialyse

/ Dingeno / Distelvink / Dolfijn / Doorn / Drosera / Duindistel / Duinhoeve / Duinoord /

Duinpieper / Duinroos / Duinzicht / Duyn / Dwaas / Edith / Eendracht / Efkes Lens / Eider /

Elfenbankje / Euphrosine / Fajk / Fauna / Fazant / Flierenf1uiter / Frouke / Galei / Galjoen /

Geerdina / Gertrud / Golfzang / Gondel / Gospel / Goudvink / Grietjebie / Grundel /

Haagersheem / Hagedis / Hanen ved Sjon / Helium / Herminium / Hof van Aelden / Hoge land /

Hoogaars / Hoogduin / Houtsnip / In Ens / Instuif / Iris / Ithaka / Jol / Jolé / Jolly Day / Jonk / Juno /

Juthout / Jutter / Kaap Bol / Kapmeeuw / Karekiet / Kinkhoorn / Klamara / Klaproos / Klein

Marjenburg / Kleine Beer / Klim / Klipper / Koekoek / Kokkel / Koperwieck / Korenbloem /

Korveel / Kotter / Krackesant / Kreukel / Kwartel / Kwikstaart / Leeuwerik / Li’s Kasa / Lindeval /

Luiwammes / Lydinge / Mare Canto / Margriet / Maupertuus / Meermin / Meeuwenduin / Merel /

Mierenest / Mijlpaal / Monnikskap / Nachtegaal / Nautilus / Nijlpaardje / Noorderhaven /

Noordster / Notenkraker / Op ‘e Hichte / Op eWenakker / Open Zon / Orion / Overstag /

Paddestoel / Pallieter / Panorama / Parel / Pelicaan / Phoca / Pierewiet / Pimpelmees / Pirola /

Pondok / Poolster / Poseidon / Ribosoom / Rijd / Rika / Rim / Robbesant / Robijn / Rozebottel /

Rustenburg / Ruygte / Salemander / Sam sam / Sant / Santé / Schoener / Scholekster / Schuilhof /

Schulp / Seal Cottage / Simmelstouwer / Sloep / Snik / Sonnevanck / Sperwer / Stem / Stormvogel

/ Strandloper / Strandpluvier / Struner / Stuurboord / Summum / Suomi / ’t Hazeduin / ’t Sweltsje /

’t Koopje / ’t Witte Huisje / ‘t Hörntje / ‘t Kon Net / ‘t Kulkje / ‘t Waakend Oog / ‘t Witte Nest /

Thalassa / Thalia / Thea / Tille / Tjalk / Tjonge jonge jonge / Tobbedanser / To-Mare / Toppunt /

Tormentil / Tranquilizer / Tureluur / Turkse Tortel / Uithof / Uitwijk / Us Mearke / Us Wente /

Ut en Thus / Vierklaverblad / Vliehoven / Vliehûs / Vlieree / Vluchtheuvel / Voor Anker /

Vrijbuiter / Wadloper / Wantij / Westerkim / Wiekslag / Wildzang / Wilhelmina / Wimpel /

Windekind / Windjammer / Winje Wanje / Woestduin / Yn ’t dûn / Zandloper / Zandruiter / Zee

Wind / Zeebries / Zeedistel / Zeejonker / Zeekraal / Zeekrab / Zeester / Zilvermeeuw /

Zomernest / Zomertaling / Zon Rondom / Zonnebloem / Zonnedauw /

7230

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100

0

5

25

75

95

100



Vlieland - architext.nl · Architext op de hoogte te houden over de fondslijst, de...

Documents

Transcript of Vlieland - architext.nl · Architext op de hoogte te houden over de fondslijst, de...