1

Vitruvisme Het streven naar perfectie

Profielwerkstuk van Arjen Pieter de Jong uit 6 VWO Onderbegeleiding van de heer Terpstra

2

3

Het is tijd, Nietzsche!

4

5

Inhoudsopgave

1. Inleiding p. 7

2. Het zinloze leven p. 8

3. De Vitruvist p. 19

4. De leer van het Vitruvisme p. 22

§1. Alii vive! p. 24

§2. Dimitte! p. 29

§3. Amor fati! p. 36

§4. Memento mori! p. 45

5. Slotopmerking p. 54

6. Literatuurlijst p. 55

6

7

1. Inleiding

Door de eeuwen heen hebben filosofen ons versteld laten staan door hun vastberaden

houding: Over Confucius, een man die harmonie wilde herstellen in het oude China,

werd het volgende gezegde opgetekend: ‘Als de mat niet recht lag, dan wilde de Meester

niet zitten.’ Socrates, de horzel van Athene, bestookte de bewoners van Athene met al-

lemaal prikkelende vragen en er wordt gezegd dat hij nog nooit een discussie heeft ver-

loren, behalve die ene keer met zijn vrouw Xanthippe. Uiteindelijk wordt hij aange-

klaagd omdat hij de jeugd schijnt te corrumperen. Hij verkoos de beker met langzaam,

dodelijk gif boven ballingschap, omdat hij het onrechtvaardig vond zich te ontrekken

aan de wet. Nadat hij het gif had gedronken bleef hij zijn aanwezige vrienden lastig val-

len met vragen. Toen één van zijn vrienden begon te huilen, moest die vriend zich ver-

dedigen voor zijn huilen! Of neem Diogenes van Sinope: het verhaal gaat dat hij een keer

op klaarlichte dag temidden van allemaal mensen op een marktplein met een lantaarn

op zoek was naar een ‘mens’, waarmee hij een waarachtig oprecht persoon bedoelde.

Toen de paranoïde keizer Nero zijn vroegere leermeester Seneca beval zelfmoord te ple-

gen, aanvaardde Seneca zijn lot en dronk zonder een spier te vetrekken de gifbeker op..

In Friederich Nietzsche’s denken stond centraal de aansporing om het leven ten volle te

leven. Uitspraken zoals: ‘Ik zou alleen in een god geloven die kan dansen’ bewijzen zijn

denken ook. Jean-Paul Sartre weigerde de Nobelprijs voor de Literatuur omdat hij

meende dat zijn vrijheid zou inperken.

De ideeën en de verhalen van de filosofen vind ik fascinerend. Zij zetten ons tot denken

aan. De filosoof die mij het allermeest heeft geprikkeld is Albert Camus. Camus stelt dat

het leven volstrekt zinloos is. Dat is nogal een radicale stelling, maar het valt niet te ont-

kennen. Het leven is zinloos! Ik stelde mij de vraag hoe de mens moet leven in de zin-

loosheid? Of is het simpelweg beter om zelfmoord te plegen? Inderdaad, mijn lezer, ik

heb zelfmoord overwogen, niet omdat ik het leven onaangenaam vind, wel omdat het

leven zinloos is. Toch ben ik er nog, dat kan twee dingen betekenen: of ik ga nog wel

zelfmoord plegen, maar in mijn solidariteit wil ik jullie ook nog even overtuigen of ik heb

het antwoord gevonden op de zinloosheid. Ik kan je geruststellen: ik heb het antwoord

op de zinloosheid gevonden. Het Vitruvisme! Een nieuwe levensfilosofie.

Jij vraagt je natuurlijk af: waarom is het leven zinloos? Dat ga ik in mijn eerste hoofdstuk

bewijzen. Dus bereid je voor! Het volgende hoofdstuk geeft de definitie van het Vitru-

visme. Vervolgens komt het mooiste hoofdstuk: de leer van het Vitruvisme. Daarna volgt

de conclusie, dan ben ik voor voorlopig uitgepraat. Veel leesplezier! En vergeet niet: blijf

kritisch!

Arjen Pieter de Jong, Vitruvist

8

2. Het zinloze leven

De mens verloor zijn betekenis door de zoektocht ernaar. Sinds mensenheugenis probe-

ren mensen de betekenis van het heelal te ontrafelen en logica in hun bestaan te ontdek-

ken, maar ieder onderzoek ernaar is tevergeefs. De wereld is immers irrationeel en niet

vatbaar voor menselijke logica. Juist door die zoektocht naar de betekenis van het be-

staan kwamen wetenschappelijke ontwikkelingen en ontdekkingen tot stand die de

mens langzaam doet beseffen dat hij in een absurde wereld leeft, waar niets een doel

heeft en waar alles toevallig gebeurt. Oftewel, mijn lezer, het leven is zinloos.

In het zinloze leven heeft de mens geen taak of een doel, hij is er gewoon. De wetenschap

verklaart iedere dag steeds meer, waardoor de wereld langzaam wordt blootgelegd als

een mechanisme: een onpersoonlijk, kil geheel van natuurwetten dat werkt zonder be-

doelingen. De socioloog Max Weber sprak in zijn werk ‘Wetenschap als beroep’ over het

proces van de ‘onttovering van de wereld’.1 Hij bedoelde daarmee te zeggen dat de we-

reld overgaat van een traditionele naar een rationele samenleving. Daarbij wordt de

werkelijkheid in toenemende mate gesystematiseerd en geordend om de beheersbaar-

heid en voorspelbaarheid te vergroten. De wetenschap heeft een hoge vlucht genomen

en de wereld gestript van elke betovering. Elke keer als iets wetenschappelijk verklaard

wordt, verliest de wereld namelijk aan ‘magie’. Bij wetenschappelijke verklaringen ko-

men geen bedoelingen meer kijken, maar zijn het dingen die eenvoudigweg gebeuren.

Juist dat maakt wel degelijk verschil voor hoe de mens in het leven staat.

Vroeger had bijvoorbeeld het ‘weer’ nog een betekenis. Het was het werk van de

(weer)goden. Als mensen slechte dingen deden, werden ze gestraft door zware stormen

en deden ze goed, dan werden ze beloond met een gunstige wind om uit te varen. Te-

genwoordig weten we dat het weer het resultaat is van onpersoonlijke, kille factoren als

hoge- en lagedrukgebieden. Het heeft geen betekenis meer en trekt zich niets van ons

aan. Het is er gewoon.

De betekenisloosheid van het leven is door de eeuwen heen steeds meer bevestigd.

Neem bijvoorbeeld de Copernicaanse revolutie, toen het geocentrische wereldbeeld

plaatsmaakte voor het heliocentrische wereldbeeld. Voorheen kon je zeggen dat het me-

rendeel van de mensen geloofde dat de aarde speciaal was, het nam de centrale positie

in het zonnestelsel. Maar sinds deze ontdekking is onze planeet helemaal niet speciaal

meer. Het bewees dat de aarde gewoon een planeet is net als alle andere. Laten wij maar

niet eens beginnen hoe verwaarloosbaar klein de aarde is ten opzichte het enorme uni-

versum.

1 Max Weber, Wetenschap als beroep, 1919, geciteerd in ‘Onttovering van de wereld’, (2013)

9

Je kunt zeggen dat deze planeet wel bijzonder is, omdat wij mensen erop leven. Echter

valt dat ook te betwijfelen. Ooit was de mens de kroon op de schepping. De mens was

speciaal gecreëerd. Wij waren duidelijk iets anders dan het dier. Wij meenden dat wij

bijzonder waren. Ondanks dat er enkele mensen waren met natuurfilosofische ideeën,

dacht toch het merendeel dat het mensdom was bedoeld om te heersen over het dieren-

rijk, zoals in het Oude Testament staat beschreven:

God zei: ‘Laten wij mensen maken die ons evenbeeld zijn, die op ons lijken; zij

moeten heerschappij voeren over de vissen van de zee en de vogels van de

hemel, over het vee, over de hele aarde en over alles wat daarop rond-

kruipt.’ God schiep de mens als zijn evenbeeld, als evenbeeld van God schiep

hij hem, mannelijk en vrouwelijk schiep hij de mensen. Hij zegende hen en zei

tegen hen: ‘Wees vruchtbaar en word talrijk, bevolk de aarde en breng haar

onder je gezag: heers over de vissen van de zee, over de vogels van de hemel

en over alle dieren die op de aarde rondkruipen. 2

Toen Charles Darwin zijn boek, ‘On the origins of species by means of natural selection,’

uitgaf leidde dat tot nieuwe inzichten. Mede door Darwin kreeg de moderne evolutie-

theorie haar vorm en de snelle vooruitgang op het gebied van genetica in de 20e eeuw

zorgde voor een verdere ondersteuning van de evolutietheorie. Dankzij de opkomst van

de evolutietheorie kwam het pijnlijke besef bij de mens dat hij helemaal niet verschilt

van het dier, sterker nog, mensen zijn dieren. Het mens-zijn is niet speciaal of bijzonder.

Weliswaar zijn wij de hoogst ontwikkelde primaat van dit planeetje, maar dat neemt niet

weg dat de mens gewoon een evolutionaire toevalligheid is, die er net zo goed niet had

hoeven te zijn.

Ja, maar de mens onderscheidt zich toch door zijn rede en taal van de overige dieren,

hoor ik je zeggen. Toch is die rede ook niet meer wat het geweest is. Er was eens een tijd

dat de mens geloofde dat hij heer en meester was over zijn gedrag. Maar toen de psycho-

loog Sigmund Freud, grondlegger van de psychoanalyse, ‘het onderbewuste’ had ont-

dekt, is ook dat beeld aangetast. Wij staan niet volledig aan het roer van onszelf maar

worden geregeerd door onderbewuste driften waar wij niet altijd van op de hoogte zijn.

Wat wij doen draagt dan ook niet meer als vanzelfsprekend een betekenis met zich mee,

maar kan net zo goed het resultaat zijn van onbewuste verlangens.3

Kortom: het leven is niet speciaal, wie wij zijn is niet speciaal en wat wij doen is niet

speciaal, de mens is betekenisloos. Het is redelijk om te verwachten dat hoe langer de

wetenschap voortgaat, hoe nog duidelijker het zal worden dat de mens eigenlijk maar

een toevallige zak atomen is zonder enige bedoeling. Het leven is er gewoon en net zo

snel is het er gewoon niet meer.

2 De Nieuwe Bijbelvertaling, 2004, Genesis 1:26 3 Jasper Vos, Het leven is zinloos, n.d.

10

De beschrijving van de zinloosheid van het leven kunnen wij verrassend genoeg aantref-

fen in een religieus werk als de Bijbel. Er is zelfs een prachtig Bijbelboek helemaal ge-

wijd aan de zinloosheid. Het boek heet Prediker en is geschreven door Prediker. Waar-

schijnlijk is koning Salomo Prediker, maar dat is niet zeker, wat ik wel zeker weet is dat

de auteur een bijzonder wijs mens is. Prediker zegt dat alles ijdelheid is. IJdel betekent in

deze context niet ‘verwaand.’ Hier betekent ijdel ‘ijl’ en daarbij moet je denken aan de

woorden als luchtig en vluchtig. De eerste zin luidt:

IJdelheid der ijdelheden, zegt Prediker, ijdelheid der ijdelheden! Alles is ijdel-

heid!4

In de eerste paar hoofdstukken van het boek zet Prediker uiteen dat alles ijdelheid is.

Echter om een betere uitleg te geven citeer ik de teksten uit de Nieuwe Bijbelvertaling,

waarin ‘ijdelheid’ met ‘lucht en leegte’ wordt vertaald.

Lucht en leegte, zegt Prediker, lucht en leegte, alles is leegte. Welk voordeel

heeft de mens van alles wat hij heeft verworven, al zijn moeizaam gezwoeg

onder de zon? Generaties gaan, generaties komen, maar de aarde blijft altijd

bestaan. De zon komt op, de zon gaat onder, en altijd snelt ze naar de plaats

waar ze weer op zal gaan. De wind waait naar het zuiden, dan draait hij naar

het noorden. Hij draait en waait en draait, en al draaiend waait de wind weer

terug. Alle rivieren stromen naar de zee, toch raakt de zee niet vol. De rivie-

ren keren om, ze gaan weer naar de plaats van waar ze komen, en beginnen

weer opnieuw te stromen. Alles is vermoeiend, zozeer dat er geen woorden

voor te vinden zijn. De ogen van een mens kijken, en vinden geen rust, zijn

oren horen, en ze blijven horen. Wat er was, zal er altijd weer zijn, wat er is

gedaan, zal altijd weer worden gedaan. Er is niets nieuws onder de zon. Wan-

neer men van iets zegt: ‘Kijk, iets nieuws,’ dan is het altijd iets dat er sinds

lang vervlogen tijden is geweest. De vroegere generaties zijn vergeten, en ook

de komende zullen weer worden vergeten.5

Alles is ijdelheid. Ook de mens, zoals jij en ik, is één en al ijdel-

heid! De mens valt te vergelijken met een steen. Verbeeld je eens

een steen. Neem bijvoorbeeld deze, die hier rechts staat afge-

beeld. Het is een doodnormale, nietszeggende steen. Een steen is

er gewoon, hij ligt volstrekt onbepaald ter wereld. Hij draagt geen

kern of essentie in zich, waaraan hij moet beantwoorden. Deze

steen ligt er gewoon en verdwijnt uiteindelijk door de natuur met

het verstrijken van de tijd. Deze steen is betekenisloos en je zou

hem evengoed kunnen weggooien. En zo is het ook met ons: wij

4 NBG-vertaling, 1951, Prediker 1 : 2 5 De Nieuwe Bijbelvertaling, 2004, Prediker 1 : 2 – 11

11

zijn, de mens is, zonder essentie. Ook zal de natuur en het verstrijken van de tijd ervoor

zorgen dat wij uiteindelijk sterven en vergaan.

In de absurde wereld, waar het leven zonder doel is, heeft de mens geen verplichtingen.

Omdat de mens, net zoals de steen, geen kern of essentie in zich draagt, waaraan hij

moet beantwoorden. Het maakt helemaal niets uit wat een mens doet en hoe hij handelt

in het leven, want de rechtvaardige treft uiteindelijk hetzelfde lot als de onrechtvaardi-

ge. De dood beschouwt iedereen hetzelfde en zal ook iedereen hetzelfde behandelen.

Daarom is er voor een mens geen noodzaak iets te doen of om ‘juist’ te handelen, hij is

niet gebonden aan de regels, wetten en moraal, die hem worden opgelegd. De beloftes

over een hiernamaals zijn allemaal stuk voor stuk betwijfelbaar, want die kennis is on-

kenbaar. Als het hiernamaals wél bestaat, dan zal niemand weten welke daden ons een

plek in de hemel verschaffen of welke zondes ons in de hel doen belanden. De mens

heeft niets te vrezen noch iets te hopen.

Uiteindelijk luidt de conclusie dat een mens kan doen, waar hij zin in heeft, omdat hij

wat hij ook doet of hoe hij ook handelt, altijd uitkomt op hetzelfde einde: de dood. De

mens is daarom geheel vrij. De mens mag en kan zijn eigen leven invullen! Niemand

heeft recht hem iets op te leggen, want in de aanblik van de zinloosheid is toch ieder

mens aan elkaar gelijk. Omdat het allemaal niets uitmaakt, gaat men de credo’s als ‘Sex,

drugs & rock ‘n’ roll’ tot in het uiterste naleven, want zeg nu zelf wel: waarom niet? Al

zouden wij een decadente, bandeloze levensstijl aannemen, dan heeft nog steeds

niemand het recht om ons te veroordelen. Wij zijn immers vrij. Alle mensen zijn vrij! Vrij

om te leven én te doen wat ze willen!

Terwijl de drank rijkelijk vloeit, onze magen verzadigd zijn met overheerlijk voedsel en

onze seksuele excessen worden beantwoord, zal er een kwelling zijn erger dan de hevig-

ste kater, maagpijn of SOA. Die kwelling is de vrijheid van het zinloze leven, want on-

danks dat onze dorst wordt gelest, onze honger wordt gestild en onze lust wordt bevre-

digd, de leegte kunnen we niet vervullen. Prediker probeert ook de leegte te vervullen,

maar hij komt tot een deprimerende conclusie:

Ik zei tegen mezelf: Kom, laat ik proberen de genoegens van het leven te

smaken en te genieten van het goede. Maar ook dat, ontdekte ik, is enkel leeg-

te. Vrolijkheid, zei ik tegen mezelf, is niet meer dan dwaasheid. En waar leidt

vreugde toe? Ik heb mezelf ondergedompeld in de vrolijkheid van de wijn, en

ik greep die dwaasheid aan om te onderzoeken of ik in mijn wijsheid – want

die behield altijd de overhand – kon ontdekken wat een mens het beste doen

kan, dat luttel aantal levensdagen dat hij doorbrengt onder de hemel.

Ook heb ik grootse dingen ondernomen: Ik heb voor mezelf paleizen ge-

bouwd en wijngaarden geplant. Ik heb tuinen en parken aangelegd en daarin

een keur van vruchtbomen geplant. Ik heb waterbekkens gegraven om een

bos met jonge bomen te bevloeien. Ik heb slaven en slavinnen gekocht, en ook

12

hun kinderen werden slaven in mijn huis. Ik bezat talrijke runderen, schapen

en geiten, meer dan iedereen die voor mij in Jeruzalem heeft geregeerd.

Ik heb goud en zilver opgestapeld en in de rijkdom gedeeld van koningen en

landen. Ik heb zangers en zangeressen aangesteld en het genot geproefd van

vele, vele vrouwen. Grootse dingen heb ik ondernomen en meer bezit ver-

gaard dan iedereen die voor mij in Jeruzalem heeft geregeerd. En bij alles wat

ik voor mezelf verworven had, behield ik ook mijn wijsheid. Alles wat mijn

ogen vroegen heb ik ze gegund, elke vreugde die mijn hart verlangde heb ik

het gegeven, en ik genoot naar hartenlust van al het goede dat ik had verwor-

ven. Het was het loon voor mijn gezwoeg. Maar toen nam ik alles wat ik on-

dernomen had nog eens in ogenschouw, alles wat mijn moeizaam gezwoeg

me opgeleverd had, en ik zag in dat het allemaal maar lucht en najagen van

wind was. Het had geen enkel nut onder de zon. 6

De totale vrijheid, voortkomend uit de zinloosheid, heeft een dramatische keerzijde. Een

keerzijde, die ronduit beangstigend is. Stel je eens voor: het leven is niet zinloos. De

mens heeft een doel, dan zijn wij niet vrij in ons doen en laten, omdat we naar iets moe-

ten toewerken. Wel hebben wij de zekerheid dat op het moment dat het doel wordt be-

haald, wij verzadigd zijn en dat wij geluk kunnen putten uit ons werk. Maar dit is niet de

realiteit, de realiteit is dat alles ijdelheid is! Het leven, dat wij leiden, kunnen wij verge-

lijken met het vullen van een bodemloze put. Wij hebben alle vrijheid om erin te gooien

wat wij willen, maar wat wij ook doen, de put wordt nooit gevuld. Zo is het ook met ons

leven! Wij hebben alle vrijheid om de leegte op te vullen, maar elke poging is tevergeefs;

de leegte wordt niet gevuld. Eigenlijk is de mens verplicht tot één enkel ding en dat is het

leven leiden in totale vrijheid. De mens is veroordeeld tot vrijheid!7

En waar is god in dit hele verhaal? Die god die het leven van de mens in goede banen

hoort te leiden. Niet de hemel, noch de goden bemoeien zich met de mens en de natuur

waaruit hij voortkomt. Het is zelfs de vraag of er wel iets goddelijks is en of we dat wel

kunnen beseffen. Er zijn namelijk grenzen aan de dingen die wij kunnen kennen. Het

menselijk brein is immers beperkt, daarom zijn alle uitspraken, die gaan over een god-

heid of iets soortgelijks, speculatief. Protagoras schreef in zijn werk ‘Over de Goden’ eens:

‘Van de goden weet ik niets: niet dat ze bestaan en evenmin dat ze niet bestaan’.8 De

vraag of god wel of niet bestaat is onoplosbaar, omdat het antwoord op die vraag on-

kenbaar is.

Door de onkenbaarheid van god functioneert die niet als gids. Hij die ons de juiste weg

moet wijzen. Hij die ons leert wat goed en wat slecht is. Hij die ons een doel geeft om

naar toe te werken, bestaat voor de mens niet. Over god is niets aan ons bekend! Zijn

bestaan of niet bestaan, we weten niks! God is onkenbaar en zal zich, persoonlijk of on-

persoonlijk, altijd aan de mens als onpersoonlijk openbaren, omdat de mens niet bewust

6 De Nieuwe Bijbelvertaling, 2004, Prediker 2 : 1 – 11 7 Jean-Paul Sartre, geciteerd in ‘Durf te denken – Jean-Paul Sartre’, 2011 8 Protagoras, Over de Goden, n.b., geciteerd in ‘Protagoras’, 2013

13

kan zijn van zijn doen en laten. Al heeft hij de beste dingen met ons voor, wij zullen het

nooit beseffen.

De filosoof Friedrich Nietzsche schreef in zijn werk ‘Die fröliche Wissenschaft’ over de

‘Der tolle Mensch’. Het is een stukje proza, dit gaat over ‘de dolle mens’ die de kenbare en

persoonlijke god zoekt, tussen de ‘verlichte’ burgers en atheïsten.

Hebt jullie niet gehoord van die dolle mens die op klaarlichte dag een lan-

taarn aanstak, de markt op liep en onophoudelijk schreeuwde: 'Ik zoek God!

Ik zoek God!' - Omdat er daar juist veel van die lieden bijeenstonden die niet

aan God geloofden, verwekte dit een groot gelach. 'Is hij soms verloren ge-

gaan?' zei de een. 'Is hij verdwaald als een kind?' zei de ander. 'Of heeft hij

zich verstopt? Is hij bang voor ons? Is hij scheep gegaan? Naar het buitenland

vertrokken?' – zo schreeuwden en lachten zij door elkaar.9

De verlichte burgers lachen de dolle mens uit. Zij vinden hem dwaas en lachwekkend,

omdat hij god zoekt. De burgers beweren dat zij zonder god kunnen leven. Echter zien

zij enkele cruciale dingen over het hoofd, waardoor het leven zonder god vergaande

consequenties met zich meedraagt.

De dolle mens sprong midden tussen hen in en doorboorde hen met zijn blik-

ken. 'Waar God heen is?' riep hij uit. […] God is dood! God blijft dood!’8

De dood van god is niet zomaar iets. Het concept van god is veel meer dan een schepper,

die ons heeft geschapen. Aan hem ontleent de mens wat goed, slecht en waarheid is. De

verlichte burgers en atheïsten hadden misschien wel god, als schepper, verworpen,

maar niet de religieuze cultuur, die gefundeerd is op god en hem als de maatstaf ge-

bruikt voor goed en kwaad. Ondertussen, echter, houden deze burgers zich onbewust

wel vast aan de morele principes van die cultuur. Als god dood is, dan kunnen de men-

sen niet meer terugvallen op de religieuze cultuur als basis van morele principes. Ieder

houvast en onderscheid tussen goed en kwaad verdwijnt. Deze totale desoriëntatie leidt

onvermijdelijk tot angst. Toen vond Nietzsche dat de mensheid daar nog niet klaar voor

was, dus de dolle mens voegt later aan de doodverklaring van god toe:

Hier zweeg de dolle mens en keek opnieuw zijn toehoorders aan: ook zij

zwegen en keken bevreemd terug. Ten slotte gooide hij zijn lantaarn op de

grond, zodat die in stukken sprong en uitdoofde. 'Ik kom te vroeg,' zei hij

toen, 'het is mijn tijd nog niet. Deze ongelooflijke gebeuren is nog onderweg,

ze wandelt nog rond,- het is nog niet tot de oren der mensen doorgedrongen.8

9 Friedrich Nietzsche, Die fröliche Wissenschaft (De vrolijke wetenschap), 1882, §125, geciteerd in ‘De vrolijke wetenschap’, 2009, p. 267 - 268

14

Door de onkenbaarheid van god kun je, net zoals de dolle mens, god dood verklaren.

Nietzsche deed dit 130 jaar geleden al, maar begreep dat de mens er toen nog niet klaar

voor was. Maar die tijd is nu wel aangebroken. Wij gaan nu de toekomst in zonder god.

De dood van god houdt in dat hij geen rol meer speelt in de samenleving. De wetenschap

heeft de wereld uitgekleed en laten zien dat het leven zinloos is. Het bestaan van een

persoonlijke god die iets met de mens voorheeft, die zin geeft aan het menselijke be-

staan, is door zijn eigen onkenbaarheid verhuld. De onkenbaarheid zorgt ervoor dat de

mens er alleen voor staat. De mens is los van god.

Zo dobbert de mens op de oneindige zee van de absolute vrijheid, hij weet niet hoe hij

eraan moet ontkomen. Door de totale vrijheid raakt de mens gedesoriënteerd, verward.

Hij weet niet meer wat hij hoort te doen, wie hij is, wat goed en wat slecht is. Waarden

en idealen zijn niet meer vanzelfsprekend. Verdwaald is de mens omdat hij geen doel in

het leven heeft. De god die hem moet leiden is er niet (meer).

Ironisch genoeg vond ik in een boek dat uitgaat van een kenbare, persoonlijke god, een

goede omschrijving wat de situatie is als die god niet bestaat. Rick Warren, een christen,

schrijft in zijn boek ‘The Purpose Driven Life’ het volgende:

If there was no God, we would all be ‘accidents’, the result of astronomical

random chance in the universe. You could stop reading this book, because life

would have no purpose or meaning or significance. There would be no right

or wrong, and no hope beyond your brief years on earth.10

Rick Warren beschrijft hoe het zal zijn als er geen god is, in dit geval een persoonlijke

god, die ons met een doel heeft geschapen. Juist dat is de waarheid: de persoonlijke god

bestaat voor ons niet. En inderdaad, je kunt ons bestempelen als ‘ongelukken.’ Zonder

god bezit het leven geen doel, om naar toe te werken, geen betekenis, om belang aan te

hechten, en geen waarde, om trots op te zijn. Verlamd is de mens door de leegte en vrij-

heid. Hij kijkt naar de hemel, maar die zal hem geen antwoord geven, er valt niks te ho-

pen. Hij kijkt naar het leven, maar die zal hem niets geven, er valt niks te verlangen. Het

leven oogt hem waardeloos.

Zinloos, nutteloos, doelloos en zélfs nog waardeloos. Kan het nog ellendiger? Misschien,

misschien ook niet. Maar waar Rick Warren opriep om te stoppen met lezen, adviseer ik

jou om toch door te gaan met het lezen. We moeten de waarheid, hoe beklagenswaardig

die ook mag zijn, onder ogen zien. Die vier woorden, en er zijn vast wel meer te vinden,

latent ons afvragen: waarom nog leven? Normaal gesproken doe jij liever ook geen zin-

loze dingen, of in ieder geval geen heel leven lang. Waarom pleeg je geen zelfmoord? Als

het toch niks uitmaakt. Als het toch ons lot is. Als het toch ons bevrijdt van het lijden. Als

ik aan jou de vraag stel hoe om te gaan met de zinloosheid van het leven? Dan zul je al

10 Rick Warren, The Purpose Driven Life (Het doelgerichte leven), 2002, p. 25

15

geen antwoord weten. Maar! Als ik jou eens vraag waarom zou je überhaupt willen le-

ven? Dan leg ik je het zwijgen op.

Er bestaat maar één werkelijk ernstig filosofisch probleem: de zelfmoord.

Oordelen of het leven wel of niet de moeite waard is geleefd te worden is

antwoord geven op de fundamentele vraag van de filosofie.11

Zo leidde Albert Camus, een Franse filosoof, zijn werk ‘De Mythe van Sisyphus’ in. Hij

stelde letterlijk de vraag of men zelfmoord zou moeten plegen of niet. Hij vond dat dit de

enige vraag is die filosofisch interessant is omdat wij pas een betekenisvol leven kunnen

leiden wanneer wij deze vraag hebben beantwoord. Dus, mijn lezer, waarom maak je er

geen einde aan? Het leven is toch zinloos én nutteloos én doelloos. Waarom al die moei-

te? Waarom wil je een leven leiden, in de wetenschap dat je gelijkwaardig bent aan een

steen? En zeg nu zelf, de dood is een oplossing om te ontkomen aan de absolute vrijheid.

Seneca, Romeins filosoof en schatrijk senator, schreef brieven vol wijsheid aan zijn goe-

de vriend Lucilius. Deze hieronder is zeer bot, maar wel erg nuchter:

Beste Lucilius. […] Bevalt het je hier? Leef dan. Bevalt het je niet? Dan mag je

terug naar waar je vandaan kwam. Ter verlichting van hoofdpijn heb je vaak

een aderlating ondergaan. Om je gewicht te verminderen wordt er in je

bloedvaten gesneden. Een gapende wond dwars over de borstkas is niet no-

dig: een mesje kan je de weg naar de grote vrijheid al openen, met een snee

ben je al in zekerheid. [...] Gegroet Seneca.12

Ik moet toegeven, Seneca neemt een ietwat militante stelling in. Toch heeft hij zeker ge-

lijk! Als het leven niet aan jou bevalt, waarom zou je dan willen leven? Ieder mens moet

zich afvragen waarom hij zou willen leven. De mens hoort de keuze te maken tussen

zelfmoord of het leven in de zinloosheid van het bestaan. Hij die kiest voor zelfmoord

verdwijnt, hij die niet kiest voor zelfmoord, noch doelbewust voor het leven, is sterven-

de en wacht zijn dood ongelukkig af, maar hij die doelbewust kiest voor het leven, zal

bestaan! Voor hem is het de dood of de gladiolen!

Volgens Albert Camus heeft men in de leegte van het bestaan twee opties: of we ontken-

nen de absurditeit en maken een religieuze sprong, of we ontkennen ons eigen bestaan

en plegen zelfmoord. Voor degenen die de religieuze sprong maken, is de wereld niet

toevallig en chaotisch maar gepland en rechtvaardig: er bestaat immers een schepper,

een leven na de dood, een voorgegeven doel, een absolute waarheid en moraal. De zelf-

moordenaar maakt ook een sprong; zo ontsnapt hij aan het hele probleem.

Maar voordat je daadwerkelijk stopt met lezen, moet ik je vertellen dat het leven wel de

moeite waard is om geleefd te worden! Er is namelijk een derde weg, die wordt op alle-

11 Albert Camus, Le Mythe de Sisyphe (De Mythe van Sisyphus), 1942, geciteerd in ‘Camus, in de mythe van Sisyphus (1942)’, 2009 12 Seneca, Epistulae Morales ad Lucilium (Morele brieven aan Lucilius), 62 – 64, LXX, geciteerd in ‘Leren sterven. Hoe kunnen we goed leven?’, 2004, p. 94

16

maal verschillende manieren geformuleerd. Prediker had natuurlijk zijn antwoord, maar

Nietzsche ook en zeker Camus.

Camus zocht naar deze weg. Namelijk de aanvaarding van de absurditeit van ons be-

staan en om precies vanuit dit bewustzijn hartstochtelijk en intens te leven. Zoals de titel

van het werk van Camus doet vermoeden gaat het over Sisyphus. Sisyphus is een figuur

uit de Griekse mythologie. Volgens overlevering had hij, een sterveling, de goden zo

getart en beledigd met zijn listen en bedrog, dat zij hem de meest ernstige straf opleg-

den: de zinloosheid. Sisyphus was gedoemd

een zwaar rotsblok tegen een steile berg op te

duwen. Op het moment dat hij de top bereikte,

rolde de steen weer de diepte in. En dan begon

het gehele verhaal weer opnieuw, tot in de

eeuwigheid. Hoewel zijn arbeid zwaar, nutte-

loos en oneindig is, vraagt Camus ons in te

beelden dat Sisyphus rustig de berg afloopt,

zijn steen achterna. Naar beneden wandelend,

wordt hij zich bewust van het absurde van zijn

situatie. Precies dit moment van helderheid en

inzicht is tragisch en kwellend, maar tegelijker-

tijd Sisyphus’ overwinning. Hij weet dat hij die

rots op de top kan krijgen en hij weet dat het

hem altijd blijft lukken, zolang hij het maar

blijft doen. De strijd op zichzelf tegen de top is

voldoende. Camus zegt: ‘We moeten ons Sisyphus als een gelukkig mens voorstellen.’

Sisyphus is voor Albert Camus het perfecte voorbeeld voor de ‘absurde held’, iemand die

de absurditeit aanvaardt en vanuit dit bewustzijn hartstochtelijk en intens leeft.

Friederich Nietszche vond dat met de dood van god er een nieuw mens moest opstaan.

Hij had een soortgelijk concept als de ‘absurde held’ van Albert Camus, namelijk de

‘Übermensch,’13 iemand die leeft met het tragische besef dat er geen geruststellende,

objectieve waarheden bestaan. Iemand die totale verantwoordelijkheid neemt voor zijn

handelen. Zo’n persoon voegde zich niet langer gemakzuchtig en als een mak lammetje

naar de mening van de massa. Voor Friederich Nietzsche was het menselijke ideaalbeeld

van de ‘Übermensch’ een zelfstandige, hardvochtige, creatieve en onderscheidende intel-

lectueel. Een mens die, in welke situatie dan ook, zijn lot omarmt.

Prediker liet het er ook niet bijzitten. Hij gaf zeker een hoopvol antwoord op de ‘ijdel-

heid der ijdelheden.’ Wij moeten gewoon genieten van onze levens, niet meer, niet min-

der:

13 Ik ben mij bewust van het feit dat dit begrip een zeer negatief imago heeft, dat veroorzaakt is door de nationaalsocialisten, toen zij begin twintigste eeuw dit begrip koppelden aan hun ideologie. De definitie van de nationaalsocialisten verwerp ik. Ik gebruik de naar mijn mening zeer positieve definitie van de filosoof Friederich Nietzsche.

17

Dus eet je brood met vreugde, drink met een vrolijk hart je wijn. God ziet al-

les wat je doet allang met welbehagen aan. Draag altijd vrolijke kleren, kies

een feestelijke geur. Geniet van het leven met de vrouw die je bemint. Geniet

op alle dagen van je leven, dat God je heeft gegeven. Het bestaan is leeg en

vluchtig en je zwoegt en zwoegt onder de zon, dus geniet op elke dag. Het is

het loon dat God je heeft gegeven.14

Ook spoort hij ons aan om samen te leven, dat geeft ieder voordeel en geluk:

Je kunt beter met zijn tweeën dan alleen zijn, want – dat is zeker – samen

zwoegen loont. Wanneer twee vrienden samen zijn en een van beiden valt,

helpt de ander hem weer overeind, maar wie alleen is en ten val komt is be-

klagenswaardig, want hij heeft niemand die hem op de been helpt. Wanneer

je bij elkaar slaapt, geef je warmte aan elkaar, maar hoe krijgt iemand die al-

leen slaapt het ooit warm? En iemand die alleen is kan zich niet verdedigen

wanneer hij aangevallen wordt, maar met zijn tweeën houd je stand. Een

koord dat uit drie strengen is gevlochten, is niet snel stuk te trekken.15

Voor Prediker zijn er dus wel degelijk dingen die zinvol kunnen zijn. In liefde, werk en

intellect kan de mens voldoening vinden, zodat zijn bestaan niet volledig zinloos is.

Drie verschillende mensen, waarvan de één ‘de ijdelheid der ijdelheden’ aanvaardt, de

ander ‘de dood van god’ onder ogen ziet en weer één ‘de absurditeit van het leven’ om-

armt, richten zich allen op die derde weg. Elk vanuit hun eigen perspectief proberen ze

de zinloosheid te omschrijven en te overwinnen. En alle drie behalen zij de overwinning,

slechts bewapend met één wapen: de acceptatie. De zinloosheid accepteren en vanuit

dat besef het beste ervan maken!

Laat ik alles even kort samenvatten: In het begin verklaarde ik het leven absurd, legde

dat uit aan de hand van ‘de onttovering van de wereld’. Het gevolg van die zinloosheid is

dat de mens veroordeeld is tot vrijheid. De mens kan niet terugvallen op god doordat die

onkenbaar is, met als gevolg dat hij er helemaal alleen voorstaat, waardoor de mens

wordt geconfronteerd met de vraag om wel of niet zelfmoord te plegen.

Door de zinloosheid oogt het leven voor de mens waardeloos en daardoor hoort hij te

oordelen of het leven wel of niet de moeite waard is om te leven. Is het leven waardevol

genoeg om te leven? Prediker zegt ja, geniet! Friederich Nietszche zegt ja, omarm het lot!

Albert Camus zegt ja, leef intens en hartstochtelijk! En wat zeg ik? Ik zeg ook ja! Het le-

ven is immers prachtig.

14 De Nieuwe Bijbelvertaling, 2004, Prediker 9 : 7 – 9 15 De Nieuwe Bijbelvertaling, 2004, Prediker 4 : 9 – 12

18

Huh? Ik, die mensen louter als stenen beschouw, vind het leven prachtig? Ja, ik vind het

leven prachtig. De mens, net zoals die steen, draagt geen kern of essentie in zich. Die

steen ligt er gewoon, zonder betekenis, je kunt hem evengoed wegtrappen. Maar on-

danks dat die steen geen doel, betekenis of iets dergelijks heeft, bestaat hij! Hij ligt er

maar wat, maar hij bestaat! En zo is het ook met de mens. De mens, zoals ik al eerder heb

gezegd, is er gewoon. Dat ‘er gewoon zijn’ kun je negatief opvatten, maar ik put er iets

positiefs uit. In het zijn zelf kunnen wij iets mooi vinden. De mens bestaat, zonder reden,

maar hij bestaat wel! Waarom moet iets anders waarde hechten aan ons bestaan? Dat

kan de mens prima zelf. Laten wij, alle mensen, er iets van maken dat het bestaan wel

een reden heeft! Laten wij, alle mensen, er gewoon simpelweg van genieten! Ik citeer

Prediker nogmaals, want het moet duidelijk aan jou worden:

Geniet op alle dagen van je leven, die God je heeft gegeven. Het bestaan is leeg

en vluchtig en je zwoegt en zwoegt onder de zon, dus geniet op elke dag.16

Ik geef toe dat het ironisch is dat ik een persoon citeer die ons oproept te genieten van

onze levens, omdat ze door god zijn gegeven. Maar Prediker heeft gelijk! We moeten ge-

nieten van onze levens en ze zijn inderdaad aan ons gegeven. Misschien door god, mis-

schien door toeval. De gever zal ons nooit duidelijk worden, maar wat ik wel weet is dat

wij dit geschenk zo dankbaar moeten aannemen. Dankbaarheid zullen wij tonen door

van dit geschenk te genieten. En als je zo geniet van je leven, van de natuur, dan begin je

bijna te denken dat god nooit gestorven is.

Dat wij gelijk zijn aan die steen is ook niet geheel waar. De mens verschilt van een steen

door zijn rede en emotie. Een steen denkt niet en voelt ook niet, hij is zich er niet van

bewust dat hij er überhaupt is. Maar wij zijn dat wel! De mens denkt. De mens voelt. De

mens is zich bewust van zijn ‘zijn’. Wij denken na over ons bestaan en voelen daar ook

een bepaalde emotie bij. Wij plaatsen ons bestaan ook in relatie tot andere dingen, zoals

de natuur. Wij zien de beperkingen die de natuur ons oplegt, maar onze dromen, voort-

komend uit onze emotie, laten met behulp van onze rede elke keer weer die grens van

beperkingen verleggen. Door mensen, zoals Sigmund Freud, is de rede toch niet geheel

aangetast, misschien zelf wel verbeterd want wij zijn ons nu bewust van het onderbe-

wuste. De mens kan, dankzij de rede, leven met de absolute vrijheid en van zijn leven

een waar kunstwerk maken!

De zinloosheid is de prikkel om te genieten van het leven. Die zinloosheid geeft ons de

ruimte. Zie het als een schilder die midden in een schitterend landschap staat met een

leeg, wit doek. De schilder heeft alle vrijheid om van dat lege, witte doek een prachtig

kunstwerk te maken. De mens is de schilder. Het schitterende landschap is de goddelijke

of toevallige natuur. Het lege, witte doek is het leven. En wat is het gereedschap om van

dat lege, witte doek een prachtig kunstwerk te maken? Het Vitruvisme. 16 De Nieuwe Bijbelvertaling, 2004, Prediker 9 : 9

19

3. De Vitruvist

Het leven is zinloos. Het Vitruvisme is het antwoord op die leegte. Het is het gereedschap

om van het zinloze bestaan een prachtig kunstwerk te maken. De Vitruvist heeft aller-

minst angst voor de zinloosheid van het leven, de Vitruvist leeft vanuit zijn zinloze be-

staan! In de zinloosheid valt alles weg, behalve één ding: het gebruiken van ons gezonde

verstand, oftewel filosofie.

Genoeg mensen zijn de waarde van filosofie vergeten. Als ze het woord ‘filosofie’ horen

beginnen zij te gniffelen en denken ze aan oude, kale mannetjes met grote baarden, die

helemaal in de knoop liggen met hun eigen ideeën. Die mensen zijn kortzichtig. Zij besef-

fen niet dat vrijwel elke wetenschap uit de filosofie is voortgevloeid. Dat bijvoorbeeld

onze rechtstaat onder andere is gebaseerd op de ideeën van de filosoof Charles de Mon-

tesquieu. Zeker vandaag, nu god geen rol meer speelt, de wetenschap alles blootlegt en

we beseffen dat ons kapitalisme ons niet beter gaat maken. Je kunt zeggen wij zijn ver-

dwaald. Wij weten niet hoe wij het geluk kunnen vinden en het lijden kunnen verdragen.

Hoe moeten wij nu leven? Filosofie biedt de uitkomst! Fi-

losofie verzacht de pijn, vergroot het genot en het belang-

rijkste: het leert ons om te gaan met de zinloosheid! De

filosoof Epicurus stuurde een brief aan zijn vriend Menoi-

keus, over de waarde van filosofie:

Epicurus groet Menoikeus. Laat niemand wanneer hij jong is het beoefenen

van de filosofie uitstellen, en laat ook niemand wanneer hij oud is het filoso-

feren moe zijn. Niemand kan immers beweren dat zijn tijd nog komt, of dat

zijn tijd al geweest is als het om geestelijke gezondheid gaat. Wie beweert dat

de tijd om te filosoferen nog niet is aangebroken, of dat deze tijd al achter

hem ligt, is als iemand die zegt dat het nog geen tijd is voor het geluk of dat

die tijd al voorbij is. Daarom dient zowel de jongere als de oudere zich met fi-

losofie bezig te houden – de laatste om ondanks het klimmen der jaren als

een jonge man het goede leven te genieten doordat hij met dankbaarheid

denkt aan wat geweest is, de eerste om tegelijkertijd jong én oud te zijn

doordat hij vrij is van angst voor wat komen gaat. Wij moeten ons, kortom,

wijden aan wat geluk brengt, want waar geluk is, hebben wij alles, en waar

geluk ontbreekt, doen wij alles om het te verkrijgen.17

Het Vitruvisme is een nieuwe levensfilosofie, die gefundeerd is op al bestaande kennis

over het leven. Daarbij moet je niet alleen denken aan de kennis van de filosofen en filo-

sofische stromingen, maar ook aan de vernieuwende psychologie. De aparte stromingen

mogen misschien al eeuwen oud zijn, in de combinatie wordt de vernieuwing gevonden.

17 Epicurus, Επιστολή προς Μενοικέα (Brief aan Menoikeus), n.d., 122 – 123, geciteerd in ‘Brief over het geluk’, 2007, p. 43

“Leeg is het betoog van de

filosoof dat niet in staat is het

menselijk lijden te verlich-

ten.” ~ Epicurus

20

Op zoek naar het antwoord op de leegte worden de filosofische stromingen naast elkaar

gelegd en bestudeerd. Op zoek naar deelantwoorden op de vraag: ‘Hoe om te gaan met

de zinloosheid van het leven?’. En al die kleine stukjes kennis vormen gezamenlijk het

Vitruvisme. Een zienswijze, die, hoe beangstigend de zinloosheid mag zijn, de leegte be-

schouwt als een uitdaging.

Dankbaar ben ik de erfenis van de vele filosofen. Ik steun op de grote reuzen zoals Se-

neca, Epicurus, Lao Tse, Zhaung Zi en Confucius. En dat was slechts een kleine opsom-

ming. Er zijn veel meer mensen bij betrokken, maar daar gaat het hier nu niet om. Waar

het hier om gaat is het antwoord op het zinloze bestaan. Sommigen zullen zich toch af-

vragen waar ik de arrogantie vandaan haal om te knoeien aan de werken van deze mees-

ters om vervolgens met de eer ervan door te gaan. Zij zullen zeggen dat ik iets nieuws

moet bedenken in plaats van andere werken te kopiëren, dat ik geen respect heb voor

onze oude wijsgeren! Maar ik heb juist respect voor hen en ben niet arrogant. Het zou

arrogant en dwaas zijn als ik iets nieuws wil bedenken zonder om te kijken naar onze

voorgangers.

Seneca prijst in een brief, die in het Nederlands de titel ‘De erfenis van de Ouden ver-

meerderen’ heeft, aan Lucilius het vele werk dat de filosofen hebben gedaan. Hij ziet het

als zijn taak om die kennis van de ‘Ouden’ te bestuderen, maar ook om er iets aan toe te

voegen:

Beste Lucilius, […] Ik voel dus groot respect voor de ontdekkingen en de ont-

dekkers van de wijsheid, en het is een genoegen om zogezegd de erfenis van

velen te aanvaarden. Het is allemaal voor mij verkregen, voor mij bijeen ge-

zwoegd!

Laten wij dan een goed huisvader zijn en vermeerden wat we gekregen heb-

ben. De erfenis moet groter zijn wanneer die van mij op nakomelingen over-

gaat. Er is nog een hoop werk te doen en dat zal ook zo blijven. Geen mensen-

kind, ook na duizend eeuwen niet, zal de kans ontnomen worden er nog iets

bij te doen. En zelfs als alles al door de Ouden is bedacht, blijft er toch altijd

iets nieuws: de toepassing en kennis van de vondsten van anderen, en de sys-

tematisering ervan. […] Gegroet Seneca.18

Ik bekijk deze zaak met dezelfde ogen als Seneca, maar dan een kleine 20 eeuwen later.

Met dat laatste ben ik begonnen: de kennis toe te passen en te systematiseren. Ik noem

deze vernieuwende levensfilosofie het Vitruvisme.

18 Seneca, Epistulae Morales ad Lucilium (Morele brieven aan Lucilius), 62 – 64, LXIV, geciteerd in ‘Leren sterven. Hoe kunnen we goed leven?’, 2004, p. 81 - 82

21

Het Vitruvisme dankt zijn naam aan de Vitruvius-

man.19 De beroemdste Vitruviusman is gemaakt

door Leonardo da Vinci rond 1490. Deze tekening is

gebaseerd op de voorschriften van Vitruvius, een

Romeins architect, militair en ingenieur, die leefde

van ongeveer 85 tot 20 voor Christus. Deze archi-

tect vond dat het menselijke lichaam het beste

voorbeeld is voor een proportioneel geheel. In zijn

werk ‘De Architectura’ beschreef hij de verhoudin-

gen van het menselijk lichaam.20 Hij legde uit dat

het perfecte lichaam in een cirkel of vierkant met de

navel als middelpunt past. Op de afbeelding van Da

Vinci is een mens getekend, die precies past in de

cirkel en het vierkant. Zoals de Vitruviusman per-

fect in de cirkel en het vierkant staat, zo ook streeft

een Vitruvist ernaar perfect in het leven te staan.

19 De Vitruviusman wordt ook gezien als het symbool van het humanisme, met de mens als het middelpunt van het heelal. Het Vitru-visme en het humanisme hebben wel degelijk overeenkomsten, maar de grote verschillen zijn dat humanisten de zinloosheid niet in zijn totaliteit erkennen, soms ontkennen, en dat het humanisme een onduidelijke levensbeschouwing is, waarbij iedereen een andere abstracte invulling gebruikt. 20 Vitruvius, De Architectura (Over architectuur), ± 15 v. Chr., 3.1, geciteerd in ‘Marcus Vitruvius Pollio: de Architectura III’, 2012

22

4. De leer van het Vitruvisme

Stel jij mij de vraag of het leven wel of niet de moeite waard is geleefd te worden, dan

zeg ik volmondig: ja! En dat zeg ik omdat ik een Vitruvist ben, een persoon die streeft

naar perfectie. In dit hoofdstuk ga ik uitleggen wat de leer van het Vitruvisme is.

Wat is perfectie? Als je het woordenboek openslaat, dan kom je woorden tegen als vol-

komenheid, volmaaktheid en voortreffelijkheid. Hier schieten jij en ik niets mee op, want

wat is volkomenheid? Of volmaaktheid? Of voortreffelijkheid? Het enige wat wij berei-

ken zijn nog meer abstracte, zweverige woorden, en dat willen wij niet! Wij willen het

antwoord op de zinloosheid. Dus laten wij de vraag anders stellen: wanneer staat een

mens, volgens het Vitruvisme, perfect in het leven? Deze vraag is wel te beantwoorden,

want je staat perfect in het leven als je de volgende zin met oprechtheid kan zeggen: ‘Het

is goed, dat ik er ben.’

Dit is het?! Dit is het antwoord? Een simpel zinnetje? zul je denken. Maar als jij er dieper

over nadenkt, dan besef je dat het helemaal niet zo simpel is. Want kun jij mij vertellen

wanneer jij ooit tegen jezelf hebt gezegd dat je blij bent het met feit dat je bestaat? Kijk

eens in de spiegel! Heb jij dan het lef om te zeggen dat het goed is dat je er bent? Ik be-

twijfel het. Want het is moeilijk: het leven is zinloos, we zijn los van god, de waarheid is

onzeker en moraal is onkenbaar en bovendien wij zijn maar stenen! Hoe kan een mens,

verhinderd door deze zaken, tevreden zijn met zijn eigen bestaan? Dat is absurd! Maar

belangrijker: het is mogelijk! Blij zijn met je bestaan is perfectie, is Vitruvisme.

Het is goed, dat ik er ben: een zin die doordrenkt is met het toverwoord ‘acceptatie.’ De

omarming van het leven is ook meteen het kernbegrip van het gehele Vitruvisme, maar

het is meer dan dat, want je moet er ook nog tevreden mee zijn. Er zit immers een ver-

schil tussen dingen accepteren en tevreden zijn met dingen, echter, er zit wel een duide-

lijk verband tussen. Je kunt pas dingen waarderen, als je ze hebt geaccepteerd. Maar ac-

ceptatie hoeft nog geen waardering in te houden. Want als je naaste sterft, dan heb jij

maar één keus: accepteren. Maar dat betekent nog niet dat je, ondanks dat je het accep-

teert, blij bent met het feit dat je naaste is gestorven.

Dat omarmen en waarderen van het leven, dat is perfectie en daar streeft een Vitruvist

naar. En nu de vraag: hoe doe je dat? Simpel: door de leer van het Vitruvisme te volgen.

Ik heb voor jou de leer opgedeeld in vier voorwaardes:

1. Alii vive!

2. Dimitte!

3. Amor fati!

4. Memento mori!21

21 ‘Alii vive!’ Latijn voor: ‘Leef voor een ander!’ ‘Dimitte!’ Latijn voor: ‘Laat los!’ ‘Amor fati!’ Latijn voor: ‘Heb uw lot lief!’ ‘Memento mori!’ Latijn voor: ‘Gedenk te sterven!’

23

Perfectie wordt dus bereikt bij het voldoen aan de

laatste voorwaarde: Memento mori. Op het moment

dat je daar bent kun je oprecht zeggen: het is goed,

dat ik er ben. Elke stap hoger is een hogere vorm

van acceptatie en waardering voor het leven. Je kunt

niet een andere volgorde aannemen dan deze en dat

wordt duidelijk als je de volgende paragrafen gaat

lezen.

Voordat we beginnen moet je ik nog uitleggen dat

deze leer geen eindpunt heeft. Je kunt weliswaar de

laatste trede halen en tevreden zijn met je bestaan,

maar dat moet je constant blijven doen. Het blijven

leven voor een ander, het blijven loslaten, het blijven liefhebben van het lot en het blij-

ven gedenken van de dood. Daarom noem ik de leer ook het streven naar perfectie, niet

het verkrijgen van perfectie. Sisyphus moet toch ook steeds weer die steen de berg op-

rollen? Je kunt het streven beschouwen als een weg die altijd aangehouden moet wor-

den. Het heeft geen eindbestemming als doel, maar het doel ligt omsloten in het blijven

bewandelen van de weg. Wie de weg blijft volgen, heeft het doel bereikt. Het streven als

een weg heeft overeenkomsten met het prachtige, maar ook zeer complexe, begrip

‘Tao’,22 dat terug gevonden kan worden in onder andere de Chinese filosofie het Tao-

isme. Als de Tao wordt gevolgd, dan zijn volgens de Taoïsten de ‘tienduizend dingen’ in

balans. 23 Alles valt op zijn plek en de juiste dingen gebeuren. Lao Tse, stichter van het

Taoïsme, zegt:

Als de Weg wordt gevolgd, gebruikt men paarden om akkers te ploegen.

Als de Weg niet wordt gevolgd, gebruikt men paarden om oorlog te voeren.24

De Vitruvist houdt die vier voorwaardes en staat daarom perfect in het leven, omdat hij

dan kan zeggen dat hij tevreden is met zijn bestaan. Na mijn uitleg kun jij de steen, net

zoals Sisyphus, zonder enige moeite de berg oprollen en dan nog eens, en nog eens. Dit is

de weg die ik jou nu ga wijzen!

22 Het gebrek van de Nederlandse taal zorgt ervoor dat er geen goede vertaling gegeven kan worden voor Tao. De eenvoudigste vertaling voor Tao is ‘weg.’ Wel zijn er belangrijke grammaticale verschillen tussen weg en Tao. In het Chinees kan Tao bijvoorbeeld ook als werkwoord worden gebruikt. 23 Met de ‘tienduizend dingen’ wordt alles (de mens, de natuur, de kosmos enz.) bedoeld. 24 Lao Tse, Tao Te Ching (Het Boek van de Weg), ±300 v. Chr, 46, geciteerd in ‘Confucius en LaoTze’¸ n.d.

Memento mori!

Amor fati!

Dimitte!

Alii vive!

24

§1. Alii vive!

Alii vive! Dit is de eerste voorwaarde om perfect in het leven te staan. Je kunt je afvragen

waarom dit überhaupt een voorwaarde is, want het gaat toch immers om jouw perfecte

leven? Maar besef eens goed, je bent een steen, die ligt in een rivierbedding. Wat ziet die

steen? Ja, water, maar wat nog meer? Hij ziet andere stenen. Zoals een steen niet alleen

in de rivierbedding ligt, maar met andere stenen, zo ook bestaat een mens niet alleen op

de wereld, maar met andere mensen. Zonder die andere mensen kun je niet perfect in

het leven staan. De mens heeft ze nodig, de mens is van nature een sociaal wezen! Omdat

een mens de ander nodig heeft, hoort hij een bepaalde moraal te hebben. Deze moraal is

nodig om te weten hoe een mens met de ander omgaat. Dat ga ik in deze paragraaf uit-

leggen.

De Vitruvistische moraal, die het streven ons wil leren, is gebaseerd op de waarde men-

selijkheid, waaruit andere belangrijke waarden als rechtvaardigheid en vriendschap

voortkomen. Menselijkheid ontstaat niet doordat zij van buitenaf wordt opgelegd, want

dan is het in strijd met onze innerlijke gevoelens en is zij ook niet oprecht. Doordat de

mens een sociaal wezen is, ontstaat menselijkheid vanuit de mens zelf. De kiem van

menselijkheid is bezorgdheid, zoals de Chinese filosoof Mencius zegt. Lees zijn volgende

tekst over het feit dat de mens van nature een sociaal wezen is:

Waarom ik zeg dat all mensen een hart hebben dat het lijden van anderen

niet verdraagt, is het volgende. Als mensen plotseling een zuigeling zien die

op het punt staat in een put te vallen, dan hebben ze allen een gevoel van be-

zorgdheid en medelijden. Het is niet omdat zij in de gunst willen komen bij de

ouders van de zuigeling; het is niet omdat zij geprezen willen worden door

dorpsgenoten en vrienden; het is niet omdat ze het stemgeluid van het kind

niet verdagen.25

Deze spontante reactie van bezorgdheid vormt de kiem van menselijkheid. Kort gezegd

is menselijkheid rekening houden met anderen. Confucius had deze waarde hoog in het

vaandel en zijn leerlingen vroegen hem vaak om uitleg:

Zhonggong vroeg naar menselijkheid. Confucius zei: ‘Buiten de poorten alsof

je een belangrijke gast ontvangt, als je het volk laat werken alsof je een be-

langrijk offer brengt. Wat je zelf niet wilt, leg dat niet aan anderen op.’26

25 Auteurs onbekend, Mencius, 350 – 300 v. Chr., 3.3, geciteerd in ‘Confucianisme Een inleiding in de leer van Confucius’, 2010, p. 74 26 Auteurs onbekend, Lunyu (Gesprekken van Confucius), 479 – 249 v. Chr., 3.3, geciteerd in ‘Confucianisme Een inleiding in de leer van Confucius’, 2010, p. 34

25

De gehele essentie van menselijkheid is dat men anderen met hetzelfde respect behan-

delt als zichzelf en zichzelf als maatstaf neemt bij het gedrag ten opzichte van anderen.

Ik heb nog twee passages waarin Confucius deze belangrijke deugd uitlegt:

Zingong vroeg: ‘Is er een woord waarnaar men gedurende zijn gehele leven

kan handelen?’ Confucius zei: ‘Dat is dan wel “wederzijdsheid”. Wat je voor

jezelf niet wilt, leg dat ook niet op aan anderen.’27

En:

Confucius zei: ‘Zengzi, mijn weg heeft één enkele kern.’ Zengzi stemde in.

Toen Confucius was uitgegaan, vroegen de leerlingen: ‘Wat bedoelde hij?’

Zengzi zei: ‘De weg van de Meester bestaat uit zijn best doen en uit weder-

zijdsheid, dat is alles.’28

Vanuit menselijkheid ontstaat rechtvaardigheid. Noch de goden, noch de kosmos of wel-

ke andere hogere werkelijkheid, die je kunt verzinnen, leggen ons een absoluut idee op

van rechtvaardigheid. Het is puur een menselijke

constructie. Rechtvaardigheid is gebaseerd op het

voordeel van de enkeling en de groep. Rechtvaar-

digheid kan men uitleggen als een afspraak om el-

kaar niet te schaden. Of beter zoals de leer van Epi-

curus ons vertelt:

Natuurlijk recht is een afspraak die gericht is op nut en als oogmerk heeft dat

men elkaar niet benadeelt en niet door elkaar benadeeld wordt.29

‘Niet te benadelen en niet benadeeld worden’ dat is rechtvaardigheid. De specifieke wij-

ze waarop dit algemene begrip gestalte krijgt is in de vormen van wetten en regels, die

in elke samenleving verschillen. Een Vitruvist houdt zich aan de regels die de samenle-

ving heeft gemaakt, omdat dat hem voordeel oplevert, maar ook zijn medemens. Kritiek

op deze denkwijze zou zijn dat als rechtvaardigheid enkel berust op voordeel, waarom

zou een individu dan niet de wet overtreden als dat hem juist nog meer voordeel ople-

vert? Mijn tegenargument is dat hij dan gestraft kan worden. De criticus zou dan zeggen:

‘En als vrijwel zeker is dat de overtreding onopgemerkt blijft?’ Dan zeg ik dat de wet

overtreden ons nog steeds meer nadeel brengt, Aangezien het overtreden van regels ons

angst en onrust brengt, want we kunnen er nooit echt zeker van zijn dat wij niet ont-

maskerd worden. Zoals de leerstellingen het verwoordden:

27 Auteurs onbekend, Lunyu (Gesprekken van Confucius), 479 – 249 v. Chr., 15.24, geciteerd in ‘Confucianisme Een inleiding in de leer van Confucius’, 2010, p. 35 28 Auteurs onbekend, Lunyu (Gesprekken van Confucius), 479 – 249 v. Chr., 4.15, geciteerd in ‘Confucianisme Een inleiding in de leer van Confucius’, 2010, p. 35 29 Auteurs onbekend, Ratae Sententiae (Authentieke leerstellingen), n.d., XXXI, geciteerd in ‘Brief over het geluk’, 2007, p. 58

“Behandel anderen dus steeds zoals je

zou willen dat ze jullie behandelen.

Dat is het hart van de Wet en de Profe-

ten.” ~ Jezus van Nazareth

26

Het is al moeilijk om onopgemerkt een misdaad te begaan; er zeker van te

zijn onopgemerkt te blijven is onmogelijk.30

En:

De rechtvaardige geniet de grootst mogelijke rust, de onrechtvaardige is een

en al onrust.31

Uit de rechtvaardigheid ontstaan wetten en regels, maar in een samenleving kan niet

alles met wetten en regels worden gecontroleerd. Het is onmogelijk dat er op elke

straathoek een politieagent met het wetboek in de hand staat, die dan bovendien tien

meter verderop nog eens door een andere agent moet worden gecontroleerd. Daarom,

onder andere uit het besef van die totale verantwoordelijkheid en de menselijkheid,

moet een samenleving minstens mede zijn gebaseerd op de kwaliteiten van de leden

ervan.

Om verantwoordelijkheid te nemen voor je bestaan, hoor je te werken. Werk zorgt na-

melijk voor geld, waarmee wij onze basisbehoeften kunnen bevredigen. Maar het is niet

alleen het geld, waarom wij horen te werken. Arbeid is ook een essentieel onderdeel van

het leven. Door goed en hard te werken kunnen wij onze voldoening eruit halen. Toch is

belangrijkste aspect van arbeid dat het een cruciale rol speelt in onze sociale relaties.

Mensen zijn sociale wezens en werken is een sociale aangelegenheid. Jammer genoeg

zorgt kapitalisme ervoor dat arbeid ondergeschikt raakt aan winst. Door onze onnodige

zucht naar geld en kapitaal verliezen wij wel eens het wezenlijke aspect van arbeid uit

het oog.32

Werken is ook meteen verantwoordelijkheid nemen voor de samenleving. Door te wer-

ken kan een Vitruvist zorgen voor de mensen, die niet kunnen werken. Hij kan hen van

geld voorzien om ervoor te zorgen dat hun basisbehoeften worden vervuld. Waarom zou

iemand zijn zuurverdiende geld aan niet-werkenden geven? Voor het antwoord moet je

de volgende situatie voorstellen: stel je eens voor, jij was niet in staat geweest om geld te

verdienen? Had jij dan ook niet gewild dat mensen voor jou zouden werken of niet? Als

wij niet staat waren om onszelf te onderhouden, dan zouden wij ook graag willen dat de

mens ons onderhield. Gelukkig geldt dit principe in onze staat. Vanuit menselijkheid wil-

len wij werken voor anderen!

Vanuit menselijkheid groeit ook iets anders, iets heel wonderlijks en een van de grootste

verrijkingen van het leven: vriendschap. Vriendschappen zijn zeer bevorderlijk voor een

gelukkig leven. Vriendschap heeft in het Streven een belangrijke positie. Net zoals recht-

30 Auteurs onbekend, Sententiae Vaticanae (Vaticaanse leerstellingen), n.d., VII, geciteerd in ‘Brief over het geluk’, 2007, p. 61 31 Auteurs onbekend, Ratae Sententiae (Authentieke leerstellingen), n.d., XVII, geciteerd in ‘Brief over het geluk’, 2007, p. 55 32

Karl Marx7, geciteerd in ‘Durf te denken – Karl Marx’, 2013

27

“Verbeteren van onze

relaties is verbeteren van

onze geestelijke gezond-

heid.” ~ William Glasser

vaardigheid gebaseerd is op het voordeel ervan, is

het ontstaan van vriendschap ook gebaseerd op

voordeel.

Elke vriendschap is om zichzelfs wille verkies-

lijk. Maar zij vindt haar oorsprong in het voordeel dat zij brengt.33

Na het ontstaan ontwikkelt vriendschap een eigen dynamiek. Wij beginnen ons te hech-

ten aan onze vrienden en gaan hen na verloop van tijd niet meer zien als volledig van

ons gescheiden individuen wier belangen wij tegen de onze kunnen afwegen, maar als

mensen die behoren tot onze eigen levenssfeer en wier belangen daarom ook de onze

zijn. Er ontstaat tussen ons en onze vrienden een zodanige band dat wij een vriend niet

langer simpelweg beschouwen als een ‘ander,’ maar als een ‘ander ik’.

Zeer mooi is ook de aanblik van onze naasten, wanneer het eerste gevoel van

verwantschap ons één van geest maakt, of ons in elk geval sterk inspireert

om zover te komen.34

Geluk is nu een gezamenlijk geluk en de pijn een gezamenlijke pijn. Voor de goede

vriendschappen moeten wij ook offers brengen. ‘We moeten ook bereid zijn risico’s te

nemen omwille van vriendschap.’35 Iemand die alleen maar van zijn vrienden wil profi-

teren, is dus geen vriend, en hij die nooit bereid is zijn vrienden een dienst te bewijzen

evenmin.

Een vriend is niet hij die altijd diensten verlangt noch hij die nooit diensten

met vriendschap verbindt. De eerstgenoemde drijft handel met genegenheid

als ruilmiddel, de laatstgenoemde vernietigt de goede hoop voor de toe-

komst.36

Vriendschap, het gevoel van saamhorigheid, is voor een

mens belangrijk. De mens kan niet zonder. De leerinstellin-

gen van Epicurus proberen ons dit op alle mogelijke manie-

ren uit te leggen. En ik wil en zal dat ook aan jou duidelijk

maken. Als relaties van mensen in de knoop raken, dan kun-

nen mensen zelfs zo ongelukkig worden dat het leidt tot ziekteverschijnselen, die lijken

op psychische aandoeningen, met als gevolg dat ons allemaal medicijnen worden voor-

geschreven. De psycholoog William Glasser zegt dat als relaties weer worden hersteld,

dat dan die ‘psychische aandoeningen’ worden behandeld.37 Die belachelijke psychofar-

33 Auteurs onbekend, Sententiae Vaticanae (Vaticaanse leerstellingen), n.d., XXIII, geciteerd in ‘Brief over het geluk’, 2007, p. 64 34 Auteurs onbekend, Sententiae Vaticanae (Vaticaanse leerstellingen), n.d., LXI, geciteerd in ‘Brief over het geluk’, 2007, p. 69 35 Auteurs onbekend, Sententiae Vaticanae (Vaticaanse leerstellingen), n.d., XXVIII, geciteerd in ‘Brief over het geluk’, 2007, p. 64 36 Auteurs onbekend, Sententiae Vaticanae (Vaticaanse leerstellingen), n.d., XXXIX, geciteerd in ‘Brief over het geluk’, 2007, p. 66 37 Fritz Perls, geciteerd in ‘Het grote psychologie boek’, 2012, p. 240 - 241

“Het mooiste van alles dat wijsheid

ons biedt om het leven prachtig te

maken, is zonder twijfel vriend-

schap.” ~ Epicurus

28

maca, zoals antidepressiva en tranquillizers, kunnen gewoon de prullenbak in worden

gesmeten!

Verlies de waarde van onze medemens nooit uit het oog! Gedraag je daarom menselijk!

Ik haal Seneca er weer bij, om mijn woorden kracht bij te zetten, hij zag namelijk ook het

belang van vriendschap in voor een goed leven:

Beste Lucilius, […] Jouw belang is ook het mijne! Ik zou geen vriend zijn als

alles wat jou aangaat niet ook mijn zaak was. Door onze vriendschap doen wij

in alle dingen samen. Of het nu goed gaat of slecht, we staan er niet alleen in,

maar leven het samen. Niemand kan gelukkig leven als hij alleen naar zichzelf

kijkt, als hij alles ten eigen bate gebruikt. Je moet voor een ander leven, wil je

leven voor jezelf. […] Gegroet Seneca.38

“Je moet voor een ander leven, wil je leven

voor jezelf,” Blijf je deze zin herinneren! Het

spijt mij dat ik er misschien wel veel citeer,

maar deze filosofen vatten de woorden zo goed samen. Waarom aan iets knoeien, als het

al goed is? De vriendschappen van Epicurus werden zowel door zijn bewonderaars als

tegenstanders als legendarisch beschouwd. Hij wilde ons het volgende leren: een filosoof

is een goede vriend en, wat meer is, een goede vriend een filosoof.

Vriendschap danst de wereld rond en roept ons allen op te ontwaken en ons-

zelf gelukkig te prijzen.39

Ik hoop dat het nu duidelijk is: je moet leven voor een ander, anders kun je niet voor je-

zelf leven. De reden dat dit de eerste voorwaarde is, is omdat de mens de ander nodig

heeft, zonder die ander is er helemaal geen waardevol leven. Sisyphus drukt alleen de

steen omhoog de berg op. Met hoeveel levenslust zal Sisyphus zijn zinloze

inspanning uitvoeren, als iemand samen met hem drukt? Dus, mijn lezer, alii

vive!

38 Seneca, Epistulae Morales ad Lucilium (Morele brieven aan Lucilius), 62 – 64, XLVIII, geciteerd in ‘Leren sterven. Hoe kunnen we goed leven?’, 2004, p. 51 39 Auteurs onbekend, Sententiae Vaticanae (Vaticaanse leerstellingen), n.d., LII, geciteerd in ‘Brief over het geluk’, 2007, p. 68

“Er is geen grotere liefde dan je leven te ge-

ven voor je vrienden.” ~ Jezus van Nazareth

Alii vive!

29

§2. Dimitte!

Dimitte! Dit is de tweede voorwaarde om perfect in het leven te staan. Nadat jij in con-

tact bent gekomen met de ander, kom je uiteindelijk, naarmate het gesprek is gevorderd,

op onderwerpen zoals de ethiek en de waarheid. De kans is zeer groot dat jullie in jullie

meningen verschillen. Je begint je af te vragen wat de ethiek en de waarheid precies zijn,

wat de invloed van de zinloosheid is op die onderwerpen en belangrijker hoe ga jij er-

mee om? Door de zinloosheid is de absolute moraal onkenbaar en de absolute waarheid

onzeker en de manier hoe je ermee omgaat is: Je laat het los.

De zoektocht naar de waarheid is een onderdeel van de mens, maar hoe gaan wij juist op

zoek naar die waarheid, als de absolute waarheid onzeker is? In de zoektocht naar de

waarheid luisteren wij naar de woorden van de filosoof Karel Popper.40 In zijn filosofie

speelt de mogelijkheid van falsificatie een allesbepalende rol. Als wij willen zoeken naar

de waarheid zijn wij verplicht alle ideeën, wetten of theorieën te bekritiseren. Dit kan als

gevolg meebrengen dat dergelijke dingen verworpen moeten worden. Maar verwerping

en niet bevestiging is vooruitgang!

Dingen zijn waar, totdat het tegendeel is bewezen. Die manier van denken kan zeer

somber overkomen, maar bedenk je eens een bioloog die beweert: ‘Alle kraaien zijn

zwart’. Je zult wellicht denken dat deze persoon ergens wel een punt heeft. Maar denk jij

dat deze bioloog alle kraaien ter wereld heeft gezien? Elke zwarte kraai die gezien wordt

zal deze stelling bevestigen, maar zal deze theorie nooit tot een feit maken, want de mo-

gelijkheid dat er bijvoorbeeld een witte kraai is blijft. Indien er een witte kraai wordt

gesignaleerd, dan zal deze theorie worden ontkracht en verworpen, maar wij weten nu

wel meer.

Je kunt je afvragen hoe het kan dat het Vitruvisme toch een zekere houding heeft ten

opzichte van het leven, terwijl de absolute waarheid onzeker is. Het Vitruvisme is net

zoals het Boeddhisme, Stoïcisme, christendom, humanisme enzovoort een visie op het

leven, die is opgebouwd uit ideeën en theorieën. Deze Vitruvistische ideeën zijn vanuit

het oogpunt van de Vitruvisten het meest aannemelijk, maar zij beseffen wel dat het Vit-

ruvisme slechts een visie is. Daarom moeten natuurlijk ook de Vitruvistische ideeën

worden bekritiseerd en als het tegendeel is bewezen? Dan is het verwerpelijk. Het Vitru-

visme is geen versteende filosofie, die weigert zich aan te passen aan veranderingen en

zich in elke bocht wringt om zijn ongelijk te verbergen. Als blijkt dat het Vitruvisme vol-

slagen onzin is, dan moet het Vitruvisme zichzelf verwerpen!

Het idee, dat alles altijd nog verworpen kan worden doet ons, als mens zijnde, heel klein

en nietig voelen. Daarom vinden de meeste mensen deze aanname een en al pessimisme

en weigeren hierin te geloven, maar integendeel! Twijfel is het begin van kennis. Scepti-

40 Karel Popper, geciteerd in ‘Durf te denken – Karel Popper’, 2011

30

cisme leidt tot studie en onderzoek, en onderzoek is het begin van wijsheid, rationaliteit

en beschaving. Als de mens nooit had getwijfeld, dan zouden wij op dit moment nog

steeds onze dochters offeren aan de zon om ervoor te zorgen dat die op blijft komen.

Dan zouden wij gehandicapte kinderen verbannen uit onze samenleving, omdat zij beze-

ten zouden zijn door de duivel. Dan zouden wij homoseksuelen proberen te genezen van

hun ‘ziekte’ of, als dat niet werkte, dan moesten wij ze maar ombrengen. Dan zouden wij

mannen, die een maagd hadden verkracht, straffen door hun eigen vrouw af te nemen en

die vervolgens ook te verkrachten.41 Op dit moment zijn er vast ideeën in onze samenle-

ving, die nu (nog) acceptabel zijn, maar die over enkele eeuwen als bespottelijk zullen

worden beschouwd. Dus daarom horen wij ons gezonde verstand te gebruiken!

Ik zie in die twijfel juist ook nog iets heel positiefs. De toekomst is namelijk open, omdat

niemand weet hoe die eruit zal zien. Wij zijn zelf degenen die beslissen hoe ze eruit gaat

zien. De mens is de schepper van zijn eigen toekomst! Een Vitruvist is dus verantwoor-

delijk voor zijn eigen toekomst. Het behoort aan hem toe om al zijn daden te verant-

woorden. Uiteindelijk weten we ook niet waar we zullen eindigen, maar daarom is voor

een Vitruvist optimisme een plicht!

Dit wil niet zeggen dat wij in ons optimisme moeten doorslaan in mateloze naïviteit. Ko-

ning zijn van het wensdenken en het niet willen zien van problemen, dat is een zelfver-

nietigende dwaling. We moeten juist door die twijfel van het leven onze rede constant

gebruiken en rationeel blijven! Immers alleen rationele overtuigingen scheppen gezonde

emotionele gevolgen. In ons leven zullen er zeker negatieve dingen gebeuren.42 Wij kun-

nen daarop ‘automatisch’ en irrationeel reageren. Beter is het om de tijd te nemen om

rationeel te reageren, omdat wij vervolgens inzien dat deze wereld en onze toekomst

eindeloze mogelijkheden voor ons heeft. De omarming van de onzekerheid gaat dus niet

alleen over het feit dat we nooit alles zullen weten en misschien wel bijna niet, maar dus

ook dat wij het leven zowel optimistisch als rationeel tegemoet moeten gaan.

Het leven rationeel bekijken is alles onbevooroordeeld benaderen. Wij moeten beseffen

dat namelijk alles de waarheid kan zijn. Dat is meteen ook de overeenkomst tussen men-

sen: iedereen kan de waarheid spreken. Zelfs als een enkeling iets anders beweert dan

de massa, heeft de meerderheid niet meer het recht die enkeling het zwijgen op te leg-

gen of andersom. De waarheid is niet per se verbonden aan de grootste groep, elk indi-

vidu kan de waarheid spreken, zelfs al is die waarheid ongemakkelijk.43

Onbevooroordeeld leven is een stap terug doen en niet direct conclusies trekken. Het

lijkt voor vele mensen onbereikbaar, want zij zijn vastgeroest in hun eigen overtuigin-

gen. Vastroesten in bepaalde ideeën is een van de meest destructieve gedachten die er

zijn. Men staat dan niet meer open voor andere ideeën en zal daarom weinig verdraag-

41 Deze wet is teruggevonden in ruïnes van Assoer en dateren van ±1300 – 1200 v. Chr. 42 Albert Ellis, geciteerd in ‘Het grote psychologie boek’, 2012, p. 142 - 143 43 John Stuart Mill, geciteerd in ‘Durf te denken – John Stuart Mill’, 2012

31

zaamheid opbrengen voor andersdenkenden. De vastgeroeste persoon zal zich in elke

bocht wringen om zijn gelijk te bewijzen of om zijn ongelijk juist te verbergen. Hierdoor

maakt de persoon zijn leven statisch en klein.

Naast vastroesten in bepaalde ideeën die mensen maken is dat ze willen geloven dat ze

in een veilige, evenwichtige en ordelijke wereld leven. Een wereld, waarin ‘goede’ din-

gen alleen ‘goede’ mensen overkomen en de ‘slechte’ dingen enkel bij de ‘slechte’ men-

sen voorkomen, bestaat niet. Het beste bewijs dat men wil geloven in de rechtvaardige

wereld is de idee van karma. Volgens de wet van karma leiden al onze bewuste gedach-

ten, woorden en daden tot een specifiek gevolg in de toekomst. Positieve handelingen

brengen voorspoed en geluk voort, slechte intenties leiden tot rampspoed. Of zoals wij

het in het Nederlands zeggen: ‘Wie goed doet, goed ontmoet.’ De reden dat karma niet

bestaat is het feit dat goed en kwaad slechts voorkomen uit eigen perspectief, want zoals

is gezegd: absolute moraal is onkenbaar. Omdat het goddelijke, de hemel, indien ze be-

staan, geen invloed kan uitoefenen op de menselijke samenleving en de wereld door de

onkenbaarheid, is het naïef te denken dat de hemel de mens zou kunnen schaden, laat

staan de deugd belonen en het kwaad straffen.

Als je het regenoffer brengt en het gaat regenen, wat dan nog? Ik zeg: Er is

geen waarom, zoals wanneer je geen regenoffer brengt en het gaat regenen.44

Mensen hebben de neiging om vaak ergens een oordeel aan te hangen. We hebben het

idee dat alles in ons leven of goed of slecht is. Maar dingen of handelingen zijn niet direct

goed of slecht, allereerst ‘zijn’ dingen en ‘zijn’ handelingen. Ooit had de leerling Kan met

zijn leraar Wang Yangming een gesprek over de leer van goed en kwaad:

(Leerling) Kan was onkruid tussen de bloemen aan het verwijderen en zei

daarop: ‘Wat is het moeilijk om in de wereld het goede te bevorderen en het

kwade te elimineren.’ De leraar zei: ‘Omdat er nog geen poging toe is gedaan.’

Even later zei hij: ‘Goed en kwaad op die manier bekijken volgt de uiterlijke

vorm en leidt gemakkelijk tot vergissingen.’ Kan begreep het nog niet. Daarop

zei hij: ‘Het idee van leven is hetzelfde in bloemen en onkruid. Hoe kan men

dan ooit een onderscheid tussen goed en kwaad maken? Je wilt bloemen zien,

daarom beschouw je de bloemen als goed en het onkruid als kwaad. Maar als

je het onkruid wilt gebruiken, beschouw je dat weer als het goede. Goed en

kwaad op die manier bekijken komt voort uit de voorkeuren en afkeuren van

je geest. Daarom weet ik dat het tot vergissingen leidt.’ Kan zei: ‘Er bestaan

dus geen goed en geen kwaad?’ Hij zei: ‘Er zijn geen goed en geen kwaad

wanneer het patroon in rust is.’45

44 Liu Xiang, Xunzi, 79 - 8 v. Chr., 17 , geciteerd in ‘Confucianisme Een inleiding in de leer van Confucius’, 2010, p. 114 45 Wang Yangming, Chuanxi lu (Optekeningen over Onderwijzen en Oefenen), 1472 – 1529, 1.101, , geciteerd in ‘Confucianisme Een inleiding in de leer van Confucius’, 2010, p. 156 – 157

32

Volgens Wang Yangming hebben goed en kwaad geen substantieel bestaan, ze zijn

slechts een kwestie van gezichtspunt. Door mensen, gebeurtenissen en dingen te ver-

oordelen tot goed of slecht maak je de wereld voor jezelf passief. Iets is namelijk niet

goed of slecht. Iets ‘is.’ De Vitruvist bevrijdt zijn geest van benauwde gedachten door te

leven in de wetenschap dat goed en slecht enkel opvattingen zijn en geen feiten. Het

vermindert het negatieve, de boosheid en de frustratie in het leven.

Ik neem aan dat je een kritisch lezer bent, dus je zult denken: Oh, als goed en kwaad

slechts een kwestie zijn van gezichtspunt, hoe zit het dan met het Vitruvisme? Is dat ook

slechts een kwestie van gezichtspunt? Voor mij is de absolute goede moraal het Vitru-

visme, maar ik besef dat dat niet voor iedereen geldt. Zonet kon jij ook al dingen lezen

die ik goed vind en wat niet, ik vind het een goede zaak dat krankzinnige dingen als

mensen offeren, gehandicapten verbannen, homoseksuelen vermoorden en allemaal

andere ongerijmde wetten, die inhumaan zijn, niet meer maatschappelijk geaccepteerd

zijn. Deze mening, dat ik blij ben dat inhumane zaken uit de maatschappij worden ver-

wijderd, komt voort vanuit mijn belangrijke waarde menselijkheid. Op dit moment is de

filosofie van het streven naar perfectie voor mij de best mogelijke levenswijze die er is,

totdat het tegendeel wordt bewezen.

Een andere vraag die je je wellicht hebt gesteld is: Is het überhaupt wel mogelijk om al-

les met een open houding te benaderen? Er zijn inderdaad zaken in de wereld die wij als

mensen niet zouden moeten tolereren. Maar toch zijn deze ‘slechte’ zaken ook niet per

se goed of slecht Als we het bekijken in het grotere geheel van het universum zijn de

dingen die hier op aarde gebeuren slechts dingen die gebeuren. Deze nuchtere houding

zul je misschien afkeuren, maar neem bijvoorbeeld oorlog. Oorlog is iets afschuwelijks

en hij tekent mensen voor hun hele leven. Toch heeft oorlog zijn positieve kanten. Als je

een bloedechte Amerikaan vraagt: ‘Wat is het voordeel geweest van de Amerikaanse

onafhankelijkheidsoorlog?’ Dan wordt de beste man helemaal enthousiast en vol passie

zou hij zeggen: ‘Toen vochten wij voor onze vrijheid, onze rechten, onze levens!’ De stra-

teeg en Chinese generaal Sun Tzu begreep de essentie van oorlog. Hij begon in zijn werk,

‘De kunst van het oorlogvoeren’, met de volgende passage:

Oorlog is van levensbelang voor de staat; oorlog vormt het strijdperk waarin

over leven of dood wordt beslist; oorlog is de weg naar voortbestaan of on-

dergang. Oorlog vereist diepgaande studie.46

Of neem de Franse Revolutie, een periode die jij en ik gelukkig niet hebben meegemaakt.

Tijdens die dagen waren het geluid van hoofden die werden afgesneden door de guillo-

tine en andere gruwelijke taferelen, toch echt de normaalste zaak van de wereld. Ge-

schat zijn er in Parijs al iets van 40.000 mensen geëxecuteerd, maar dat is niet interes-

sant om te vertellen in de geschiedenisles. Nee, de leraren vertellen over de ‘democrati-

46 Sun Tzu, De kunst van het oorlogvoeren, ±500 v. Chr., 1.1, geciteerd in ‘De kunst van het oorlogvoeren’, 2012. p. 91

33

sche idealen’, die toen zijn verspreid. En ik geef hen wel gelijk, die democratische idealen

waren een grote stap in de ontwikkeling van onze beschaving. Maar ik wil nu geen plei-

dooi geven dat oorlog, geweld en bloedvergieten goed zijn, laat staan dat ze überhaupt

verenigbaar zouden zijn met de belangrijkste waarde menselijkheid. Ik ben hier om het

Vitruvisme aan jou uit te leggen, maar ik wilde jou enkel duidelijk maken dat je dingen

en gebeurtenissen vanuit een veel breder perspectief moet bekijken. Voordat ik weer

verderga wil ik je nog één passage van Sun Tzu laten lezen, zodat ik je niet achterlaat

met het beeld dat deze generaal een bloeddorstige en agressieve man was.

In een oorlog is het beter een staat intact te veroveren; een staat vernietigen

is hieraan ondergeschikt. Het leger van de vijand gevangennemen is beter

dan het vernietigen. […] Want het behalen van honderd overwinningen in

honderd veldslagen is niet het toppunt van vaardigheid. De vijand verslaan

zonder gevecht is het toppunt van vaardigheid.47

Wij waren gebleven bij het oordelen van mensen over dingen, gebeurtenissen en hande-

lingen. Wij geven een oordeel, maar dat wil niet zeggen dat dat oordeel definitief is.

Doordat een mens nooit het totale overzicht heeft, heeft hij ook niet de kennis om be-

paalde dingen van alle kanten te bekijken, laat staan dat hij in de toekomst kan kijken.

Alleen al om deze redenen kan een mens nooit oordelen voor iedereen, alleen over zich-

zelf. Zhuang Zi schreef het verhaal op tussen Tandeloos en Prinsenkind.48 Tandeloos, die

erop uit is om Prinsenkind uit te dagen, vraagt aan hem wie bepaalt wat weten is en wat

goed is en wat slecht.

‘Laat ik op mijn beurt ook eens proberen aan jou een vraag te stellen: als

mensen op vochtige plaatsen slapen, krijgen ze pijn in hun heupen en worden

ze half verlamd; maar geldt dat ook voor modderkruipers?49 En als ze in bo-

men zitten, beven ze van de angst; maar doen apen dat soms ook? Wie van de

drie, mens, modderkruiper en aap, bepaalt wat goed wonen is? De mens eet

vee gevoed met hooi of granen; het hert eet gras; de jiju50 houdt van slange-

tjes, en de uil van muizen. Wie van de vier bepaalt wat lekker is? Apen zoeken

andere apen als metgezellen, hinden paren met herten, modderkruipers ver-

keren met andere vissen. Mensen beschouwen dames als Maoqiang en de

Schone van Li51 als schoonheden, maar als vissen die zien, duiken ze in de

diepte, vogels vliegen ver in de hoogte en herten hollen hard weg. Wie van de

vier bepaalt wat de standaard voor schoonheid in de wereld moet zijn?’ 52

47 Sun Tzu, De kunst van het oorlogvoeren, ±500 v. Chr., 3.1 -3, geciteerd in ‘De kunst van het oorlogvoeren’, 2012, p. 115 48 Allegorische namen van Taoïstische heiligen uit de Chinese oudheid 49 Een klein visje, wordt ook wel modderaal genoemd. 50 De Chinese duizendpotige schorpioen. 51 Li was een staat ten noorden van China. 52 Zhuang Zi, Zhuang Zi, ±369 - ±286 v. Chr., 2.5, geciteerd in ‘Zhuang Zi - De volledige geschriften’, 2007, p. 66 - 67

34

Prinsenkind legt uit dat iedereen anders is en daarom iedereen een ander idee heeft van

wat goed is en wat slecht. Er is geen algemene maatstaf, die voor iedereen geldt. Het is

zoals het is, wat jij ervaart hoeft niet te betekenen dat een ander het precies zo ervaart.

Hoe jij gebeurtenissen beleeft heeft enkel invloed op jouw gemoedstoestand.

In deze leegte met de onkenbaarheid van absolute moraal en de onzekerheid van de

waarheid, kunnen wij eigenlijk iets heel simpels stellen: in eerste instantie zijn dingen

zoals ze zijn. Toch is dit principe onverstelbaar lastig en complex voor mensen. We halen

nog een tekst erbij van Zhuang Zi, die dit mooi uitlegt:

Hui Zi zei tegen Zhuang Zi: ‘Ik heb een grote boom waar geen houtzager iets

mee kan beginnen. De stam en de takken zijn krom en weerbarstig, een en al

hobbels en knoesten. Geen timmerman zou hem een blik waardig keuren. Uw

leer is precies hetzelfde – nutteloos, waardeloos. Daarom wil er niemand

naar luisteren.’

‘Zoals u weet,’ antwoordde Zhuang Zi, ‘is een kat zeer bedreven in het vangen

van zijn prooi. Als hij ineenduikt, kan hij elke willekeurige kant uit springen

om zijn slachtoffer na te jagen. Maar wanneer zijn aandacht op de prooi is ge-

richt, kun je hem gemakkelijk vangen met een net. Een groot dier als een jak,

daarentegen, is niet zo eenvoudig gevangen of bedwongen. Hij staat als een

rots, als een wolk aan de hemel. Maar hoe sterk hij ook is, een muis vangen

kan hij niet.53

U klaagt dat uw boom waardeloos is als timmerhout. Maar u zou gebruik

kunnen maken van de schaduw die hij biedt, kunnen rusten onder zijn be-

schuttende takken, er omheen kunnen wandelen om zijn uiterlijk en karakter

te bewonderen. De bijl zal hem niet bedreigen, dus wat kan zijn bestaan dan

nog in gevaar brengen? Hij is slechts nutteloos voor u omdat u er iets anders

van wilt maken en hem niet op zijn eigen wijze wilt benutten.’54

Dieren en planten hebben hun eigen plaats en functie. Alles heeft zijn eigen plaats en

functie. Dat geldt dus ook voor mensen, maar dat besef hebben slechts zeer weinig, vast-

geroest in hun eigen bevooroordeelde meningen, klampen zij zich vast aan allerlei ‘abso-

lute’ waarheden en morele principes, maar hoe irrationeel is dat? Hoeveel mensen zijn

toch gevangen in het verkeerde huwelijk, de verkeerde baan, het verkeerde huis? Wat

toch erg ironisch is, als je bedenkt dat de mens veroordeeld is tot vrijheid. Respecteer

dat jij ook iets bent dat is zoals het is. Respecteer waar je thuishoort. Met Zhuang Zi lich-

ten wij dit nog eens toe:

53 Iedereen heeft zijn sterke kanten, en die brengen niet alleen voordelen maar ook nadelen met zich mee. 54 Zhuang Zi, Zhuang Zi, ±369 - ±286 v. Chr., 1.8, geciteerd in ´Tao van Poeh’, 1984, p. 50

35

Zhuang Zi zat eens te vissen in de Bu-rivier. Toen kwamen er twee raadslie-

den die door de koning van Chu gestuurd waren hun opwachting maken, met

de boodschap: ‘Graag zou ik u met het bestuur van mijn gebied willen belas-

ten!’

Zhuang Zi liet zijn hengel niet los, en zonder zich om te draaien zei hij tot de

raadslieden: ‘Ik heb gehoord dat er in Chu een heilige schildpad is die al drie-

duizend jaar geleden gestorven is, maar die door de koning bewaard wordt in

de grote zaal van de voorvaderentempel in een met brokaat omwikkelde

doos. Denken jullie dat die schildpad zou kiezen om te sterven om zijn ge-

beente zo bewaard te zien of dat hij liever was blijven leven en z’n staart door

de modder liet slepen?’

‘Hij zou liever blijven leven en z’n staart door de modder laten slepen’, ant-

woordden de raadslieden.

‘Weg met jullie!’ zei Zhuang Zi. ‘Ik verkies om mijn staart door de modder te

laten slepen.’55

Je kunt alle dingen op de wereld gaan benoemen, maar het hoeft niet: het is gewoon zo-

als het is. De moderne wetenschap heeft er een handje van om overal etiketjes op te

plakken. Wetenschappers proberen alles te benoemen, te omschrijven en om te zetten in

cijfers, die een of andere ‘waarde’ zouden moeten uitdrukken. Maar het punt is dat wij

niet alles hoeven te weten. De wetenschappelijke kijk op de wereld is niet verkeerd, ze is

enkel te overheersend geworden. In de eerste plaats zijn dingen gewoon zoals ze zijn en

daarvan kunnen wij genieten, zonder ons druk te maken over wat het allemaal betekent.

Wat moeten wij dus loslaten? Onze kennis en oordeel. Als je kennis

loslaat, dan kun je zoeken, zoals Socrates zegt: ‘Het enige wat ik

weet is dat ik niets weet.’ Maar het belangrijkste: als je je oordeel

loslaat, dan zie je de schoonheid, omdat je dingen laat zoals ze zijn.

Sisyphus drukt gezamenlijk de steen omhoog de berg op. Met hoe-

veel meer levenslust zal Sisyphus zijn zinloze inspanning uitvoeren,

als hij zijn bekrompenheid heeft achtergelaten? Dus, mijn lezer, di-

mitte!

55 Zhuang Zi, Zhuang Zi, ±369 - ±286 v. Chr., 17.5, geciteerd in ‘Zhuang Zi – De volledige geschriften’, 2007, p. 234

Dimitte!

Alii vive!

36

§3. Amor fati!

Amor fati! Dit is de derde voorwaarde om perfect in het leven te staan. Je leeft je leven

van punt A tot punt B en daartussen gebeurt van alles, fijne dingen, normale dingen

maar zeker niet te vergeten ook nare dingen. Hoe ga jij daarmee om? Want als miezerig

steentje kom je obstakels tegen die zo groot zijn als bergen, hoe moet je er tegen opge-

wassen zijn? Door je lot lief te hebben! En dat laat ik jou in deze paragraaf zien.

Het lot is niet gedetermineerd, het lot in de zin van waarin alles vaststaat bestaat niet.

Het is niet voorbestemd hoe jouw leven zal zijn, jij kan, als mens, die een onderdeel is

van de natuur, invloed uitoefenen op dergelijke dingen. Uiteraard zijn er sommige zaken

waartegen je aanloopt tijdens onze levens. Je hebt niet de kracht om hen te mijden, ech-

ter heb je wel invloed op hoe je ermee omgaat. En dat betekent direct ook waar je zult

eindigen, of hoe of als wat je zal eindigen.

Een mens moet zijn lot omarmen door te beseffen dat hij meester is over zijn eigen le-

ven, zoals een kapitein over zijn eigen schip, maar tegelijkertijd slechts een onderdaan is

van de natuur, zoals een schip van de machtige zee. Ik zal beginnen met uitleggen hoe jij

als meester je leven hoort te leiden, later hoe jij als onderdaan hoort te volgen. Als mees-

ter bepaal jij zelf wie je bent in je leven, wie beheert neemt verantwoordelijkheid. Jij

hoort jezelf te verwerkelijken zoals je bent, oftewel het realiseerbaar maken zoals je

hoort te zijn. Iedereen is verschillend, iedereen heeft een andere koers die hij hoort te

varen. Maar dat realiseerbaar maken, dat is het perfectioneren zoals jij hoort te zijn! Het

streven naar jouw perfecte zelf! Jouw perfecte zelf is wie jij hoort te zijn. Anders gezegd

wat een mens kan zijn, moet hij zijn.56 Als jij niet doet waar jij het best in bent, dan doet

het er niet toe of al jouw andere behoeften zijn vervuld, want je zult voordurend ruste-

loos en onbevredigd zijn. Ieder van ons moet zijn potentieel ontdekken en ervaringen

zoeken, die ons toestaan dit te vervullen. Amor fati!

Als wij onze eigen koers willen vinden, is het essentieel om te weten wanneer onze

overtuigingen zijn opgelegd, door datgene buiten onszelf en wanneer ze door ons inner-

lijk in samenwerking met datgene buiten onszelf worden gevormd. De psychologe Karen

Horney maakte onderscheid tussen twee invloeden: het ‘echte zelf’ en het ‘ideale zelf’.57

Het echte zelf heeft authentieke wensen gevormd door ons innerlijk in samenwerking

met de buitenwereld. Het ideale zelf vervult ons innerlijk met ideeën van buitenaf, ze

zijn utopisch. De opgelegde wensen in onze gedachtes, zijn meestal in de vorm van het

‘moeten’, enkele voorbelden zijn: ik moet mooi zijn, ik moet slank zijn, ik moet slim zijn.

Deze wensen zijn in de meeste gevallen niet realiseerbaar. En als wij deze wel realiseren,

voelen wij ons desondanks niet gelukkig. Door het najagen van slechte wensen, omdat

die vrijwel onmogelijk zijn te vervullen, worden wij slechts ongelukkig, want het brengt

negatieve feedback voort gebaseerd op het niet voldoen aan de verwachtingen. 56

Abraham Maslow, geciteerd in ‘Het grote psychologie boek’, 2012, p. 138 - 139 57 Karen Horney, geciteerd in ‘Het grote psychologie boek’, 2012, p. 110

37

Veel mensen proberen zichzelf

anders te maken, dan dat ze wer-

kelijk zijn. Zij accepteren hun

echte zelf niet. Zij volgen de idea-

le zelf. Of het zal niet lukken de

ideale zelf te worden, waardoor

zij zichzelf vervolgens verachten

of zij slagen en mijden dus hun

echte zelf. In beide gevallen ver-

achten zij hun echte zelf. Deze

afkeer leidt tot wanhoop. Zij

wanhopen erover dat zij niet aan hun echte zelf kunnen ontkomen. Want het is je lot!

Het lot heeft jouw geboorte bepaald. De filosoof Søren Kierkegaard stelt dat wij onze

echte zelf moeten accepteren om aan deze wanhoop te kunnen ontsnappen.58 De wan-

hoop verdampt als wij ontdekken wie wij zijn en onze echte zelf proberen te ontdekken

en te accepteren, want dingen zijn zoals ze zijn. 59 Lao Tse vat, in een van zijn vele ge-

dichten, samen dat het belangrijk is dat jij beseft wie je bent, wanneer je moet stoppen

en wanneer je weet wat voldoende is:

Roem of integriteit: wat is van meer belang?

Geld of geluk: wat heeft meer waarde?

Succes of mislukking: wat richt meer schade aan?

Als je vervulling zoekt

door naar anderen te kijken,

zul je nooit werkelijk vervuld worden.

Als je geluk van geld afhangt,

zul je nooit tevreden zijn met jezelf.

Wees blij met wat je hebt;

verheug je over de dingen

zoals ze zijn.

Als je beseft dat er niets ontbreekt

behoort de hele wereld je toe.60

We weten dus dat er in ons een strijd gaande is tus-

sen het echte zelf en het ideale zelf. Wij horen het

echte zelf na te streven en het ideale zelf te verwer-

pen. Maar hoe gaan wij op zoek naar dat echte zelf?

Het verschil tussen deze twee zit hem in de rol van

58 Søren Kierkegaard, geciteerd in ‘Het grote psychologie boek’, 2012, p. 26 - 27 59 Mensen worden door mij ook als dingen beschouwd. Wij mensen zijn immers stenen, maar wel zeer bijzondere stenen. 60 Lao Tse, Tao Te Ching (Het Boek van de Weg), ±300 v. Chr, 44, geciteerd in ‘Tao Te Ching’, 2007, 44

Echte zelf met eigen wensen, die realiseerbaar zijn en ons gelukkig maken.

Ideale zelf met onrealistische wensen, die uiteindelijk leiden tot wanhoop.

“De moderne mens leeft met de illusie

dat hij weet wat hij wil, terwijl hij

eigenlijk wil wat hij wordt veronder-

steld te willen.” ~ Enrich Fromm

38

Individu Verbondenheid

wat zich buiten onszelf afspeelt. Aan de ene kant hebben wij de buitenwereld nodig, om-

dat een mens niet zonder haar kan bestaan. Wij zijn immers verbonden met elkaar en

een onderdeel van de natuur. Maar aan de andere kant moeten wij niet toestaan dat zij

op ons teveel invloed uitoefent, omdat de mens genoodzaakt is zijn eigen onafhankelijke

gevoel van zelf en zijn persoonlijke visie en waarde te ontdekken.

Het leven brengt emotionele frus-

tratie met zich mee, omdat de mens

voortdurend probeert zijn individuele

aard in evenwicht te brengen met zijn

verbondenheid. Terwijl wij ernaar

streven vrije, unieke individuen te

worden, hebben wij echter nog steeds de behoefte aan eenheid met anderen. Deze

enorme tegenstrijdigheid, tussen de wil om een individu te zijn en tegelijkertijd een sa-

menhang te vormen met anderen, vindt haar oplossing eigenaardig genoeg in het feit dat

dit alleen kan worden opgelost bij het ontdekken van onze eigen individualiteit aange-

zien één mens in feite machteloos is tegenover alles wat buiten hem om gaat en juist wel

de macht heeft om zijn eigen onafhankelijke gevoel te creëren.61

Wij kunnen ons echte zelf ontdekken door ons te wijden aan de ontdekking van onze

eigen ideeën en vermogens. We moeten onze passies volgen en ons laten leiden door

onze eigen creativiteit, want creativiteit vereist de moed om onszelf te ontdekken.62 Op

dit moment, dat ik deze woorden typ, wijd ik mezelf aan de ontdekking van mijn eigen

ideeën. Het gehele Vitruvisme is het resultaat van mijn toewijding en ik vind het prach-

tig! In de tijd van Vincent van Gogh waardeerde vrijwel niemand zijn kunst, maar had hij

zich beter gevoeld als hij een ‘gewone baan’ nam? Hij schilderde niet voor een ander, hij

deed het voor zichzelf. Laat je leiden door jouw eigen ideeën! Neem bijvoorbeeld de Ro-

meinse poëet Publius Ovidius Naso, zijn rijke vader wilde dat zijn zoon werd opgeleid in

de retorica om vervolgens een carrière in de politiek te beginnen. Ovidius deed zijn best

en heeft ook enige tijd een politieke functie bekleed, maar ‘de Muzenzusters bleven lok-

ken’:

maar ik zat al als jongen vaak in veel hoger sferen

en stiekem nam de dichtersmuze mij in dienst.

Dan riep mijn vader: ‘Wat jij doet, is energie verspillen,

Homerus63 zelf heeft toch ook nooit een cent gehad!’

Die woorden raakten mij. Ik liet de Helicon64 dus achter

en deed mijn best proza te schrijven, metrumloos,

maar steeds ontstond vanzelf een dichtvorm in gepaste voetmaat

en iedere regel die ik opschreef werd een vers.65

61 Enrich Fromm geciteerd in ‘Het grote psychologie boek’, 2012, p. 128 62 Friederich Nietzsche, geciteerd in ‘Durf te denken – Friederich Nietzche’, 2012 63 Grieks dichter en zanger ±800 – 750 v. Chr. 64 Berg in Midden-Griekenland, waar zich een heiligdom van de Muzen bevond.

39

Wij moeten dus onze persoonlijke uniciteit omar-

men, oftewel het accepteren van onze echte zelf.

Wij moeten niet menen dat wij beter zijn dan ande-

re mensen, maar ook zeker niet dat wij minder zijn.

Wie bij de kern van zichzelf blijft, is gerust. Wij lich-

ten dit toe met een gedicht van Lao Tse:

Anderen kennen is intelligentie;

jezelf kennen is werkelijke wijsheid.

Anderen beheersen is macht;

jezelf beheersen is werkelijke kracht.

Als je beseft dat je genoeg hebt,

ben je werkelijk rijk.

Als je in de kern blijft

en de dood met je hele hart omarmt,

zul je eeuwig blijven bestaan.66

Het andere punt is het ontwikkelen van ons vermogen tot liefhebben. En dat is vrijelijk

lief te hebben, de ander in zijn volle individualiteit te bevestigen en verschillende me-

ningen, voorkeuren en overtuigingen van de ander te respecteren. Siddhartha Gautama,

ofwel dé Boeddha, predikte vooral liefde en mededogen, maar waarschuwde ons dat wij

ons niet moesten hechten aan de ander! En nu zul je je afvragen, als je van iemand houdt,

ben je toch ook aan hem of haar gehecht? Volgens Boeddha, en ook het Vitruvisme, zijn

liefde en gerechtigheid twee volkomen verschillende zaken. Als je echt van iemand

houdt, dan zou je liefde onvoorwaardelijk moeten zijn. Geen enkele verwachting heb je

van de ander. Je geeft enkel je liefde en hoopt dat de ander gelukkig zal zijn. Maar als je

aan iemand gehecht bent, dan is je liefde voorwaardelijk. Je verwacht dat de ander op

een bepaalde manier reageert, zijn dankbaarheid toont, iets voor je terugdoet of je liefde

beantwoordt. Het betekent niet dat de ‘het-niet-hechten-aan-liefde’ gevoelloos of onver-

schillig is. Integendeel! Iemand die zich niet hecht, kan juist de meest zuivere en eerlijke

vorm van liefde geven, omdat die liefde niets terugverwacht en de ander volledig in zijn

eigen waarde laat. Zoals wij de woorden van de psycholoog Erich Fromm samenvatten:

‘liefde is een vereniging met iemand of iets buiten zichzelf, onder de voorwaarde van het

behoud van gescheidenheid en integriteit van het eigen zelf.’67

Deze gehele omarming van het echte zelf wordt in ‘Het gestaltegebed’ van de psycholoog

Fritz Perls treffend samengevat:

65 Ovidius, Tristia (Treurzangen), 8, IV, geciteerd in ‘Fatale verlangens’, 2013, p. 24 66 Lao Tse, Tao Te Ching (Het Boek van de Weg), ±300 v. Chr, 33, geciteerd in ‘Tao Te Ching’, 2007, 33 67 Enrich Fromm geciteerd in ‘Het grote psychologie boek’, 2012, p. 128

“Als er oorlog in ons woedt, zal het

niet lang duren of we voeren oorlog

met anderen, zelfs met diegenen van

wie we houden.” ~ Thich Nhat Hanh

40

Ik doe mijn ding en jij doet jouw ding. Ik bent niet op deze wereld om aan

jouw verwachtingen te voldoen en jij hoeft niet te voldoen aan de mijne. Jij

bent jij en ik ben ik, en als we elkaar vinden is dat prachtig. Zo niet, dan is

daar niets aan te doen.68

De koers die een Vitruvist vaart is dus zich te wijden aan de ontdekking van zijn eigen

ideeën en vermogens, zijn persoonlijke uniciteit te omarmen en zijn vermogen tot lief-

hebben te ontwikkelen. En als de zee nu zo sterk is dat de kapitein zijn schip niet op

koers kan houden? Dan moet hij niet tevergeefs bevelen om het anker uit te gooien en

om de zeilen te strijken, aangezien dat nutteloos is! De machtige zee heeft altijd de over-

hand. Beter is om het stuurwiel los te laten en de zee te laten sturen.

Het andere deel van ons lot wordt bepaald door de natuur, wij kunnen haar niet beïn-

vloeden, maar wel hoe wij er mee omgaan. Er zijn uiteraard leuke dingen die ons over-

komen, daar moeten wij simpelweg van genieten, dat spreekt gewoon voor zich. Maar

het lijden? De pijn, het verdriet, de ellende die ongetwijfeld ons pad kruist, hoe gaan wij

daar mee om?

Lijden is een normaal onderdeel van het leven. Duidelijk is het dat wij mensen ervarin-

gen zoeken die ons ons goed laten voelen, genietend van onze vertrouwde omgeving en

ervaringen die de geestelijke en lichamelijke toestand in balans houden. Maar dit heeft

als gevolg dat wij de wereld beginnen op te delen in goede en slechte dingen, zoals in de

vorige paragraaf is uitgelegd dat dat slechts een kwestie van gezichtspunt is. Wij bewij-

zen ons geen dienst als wij ons afzetten tegen het lijden, dat tot

immense groei en ontwikkeling kan leiden als we het kunnen

accepteren als natuurlijk deel van het leven.

We onderscheiden twee types lijden, ‘passio’ en ‘molestia’. Laten wij beginnen met pas-

sio. Voorbeelden van passio zijn sterfte, natuurrampen, onheil, kortom dingen die niet

door onszelf worden veroorzaakt. Jouw lot bezit ongetwijfeld genoeg Passio, je kunt er

niet aan ontkomen! Maar treur niet, er is hoop. In jezelf ligt de macht om te bepalen hoe

je ermee omgaat.

Passio zal jou overkomen. Vervolgens heb jij twee opties. Ten eerste kun jij ervoor kie-

zen te blijven hangen in het lijden en jezelf alsmaar te wentelen in zelfmedelijden. Kla-

gen, huilen en schreeuwen over hoe erbarmelijk jouw toestand wel niet is. Of.. jij kunt de

uitdaging aangaan en verdergaan met je leven, amor fati! De uitdaging is om over het

gebeurde heen te komen, kracht in de ervaring te vinden in plaats van je erdoor te laten

verslaan en de kracht gebruiken om dapper voorwaarts te gaan.

68 Fritz Perls, geciteerd in ‘Het grote psychologie boek’, 2012, p. 115

“One does not become fully human painlessly.” ~ Rollo May

41

Dapper gaan wij voort door ons verstand te gebruiken. Door rationeel te denken, zoals

in paragraaf twee is uitgelegd, scheppen wij gezonde emotionele gevolgen. Als er niet

rationeel gereageerd wordt op slechte dingen die gebeuren, dan worden meestal extre-

me conclusies getrokken. Deze extreme conclusies

worden onlogische overtuigingen, waardoor onze

levens armzaliger worden. Een cliché voorbeeld is

dat als iemand zijn baan verliest, dan kan hij gaan

denken dat hij waardeloos is en nooit meer een kans

zal krijgen op ander werk. Het emotionele gevolg hiervan is dat de werkloze zich de-

pressief en bang gaat voelen. Mensen zouden zich niet de hele tijd de schuld moeten ge-

ven van dingen die hen overkomen. Nogmaals: de rechtvaardige wereld, waar de goede

mensen goedheid ten deel valt en de slechte mensen slechtheid ten deel valt, bestaat

niet! Wie in deze wereld gelooft neemt het zich kwalijk als hem iets slechts overkomt.

Zelfverwijten, schuldgevoel, hulpeloosheid en schaamte komen op als er iets misgaat. De

psychologe Dorothy Rowe, net zoals vele andere psychologen en filosofen, legt ons uit

dat wij zelf onze overtuigingen kiezen en creëren.69 Onheil gebeurt niet omdat mensen

geboren zijn voor pech of omdat zij het verdienen. We moeten stoppen met gebeurtenis-

sen te verpersoonlijken! Als je beseft dat slechte dingen soms gewoon gebeuren, dan pas

kun jij rationeler over negatieve ervaringen denken.

Maar stort je ook niet op naïeve denkbeelden, dat is even

irrationeel. Als je rationeel denkt ben je niet blind voor

negatieve factoren. Het rationele denken is gebaseerd op

tolerantie en het vermogen zorgen te verdragen zonder

catastrofale negatieve conclusies te trekken. De rationeel

denker kan zijn baan verliezen; het kan zelfs zijn eigen

schuld zijn, maar hij weet dat hij niet waardeloos is. Rationeel denken is evenwichtig en

laat altijd ruimte voor optimisme en mogelijkheden.

Het antwoord op passio is dus de uitdaging aangaan en rationeel blijven. Maar lijden kan

ook veel subtieler worden opgevat. Gautama Boeddha gebruikte voor het woord lijden

‘Dukkha’, dat in essentie ‘ontevredenheid’ betekent. Steeds als onze innerlijke gemoeds-

rust wordt verstoord, zijn we ontevreden, oftewel: we lijden. Gautama Boeddha beweer-

de stellig dat lijden wordt veroorzaakt door onze begeerten. Het leven is bitter en om

hieraan te ontsnappen raadt hij ons aan om de ‘Nirvana’ te bereiken, wat kortweg met

‘uitdoving’ kan worden vertaald. ‘Molestia’ is Latijn voor moeilijkheid, onaangenaamheid

en misgenoegen. Molestia wordt veroorzaakt door ons eigen denken. Ontevredenheid,

zuurheid en verbittering komt voort uit de gedachtes van de mens zelf. Want het leven is

niet bitter, het leven is. En vanuit mijn Vitruvistisch oogpunt is het leven zelf, wanneer

het wordt begrepen en benut voor wat het is, prachtig.

69 Dorothy Rowe, geciteerd in ‘Het grote psychologie boek’, 2012, p. 154

“Mensen worden niet in verwarring

gebracht door de gebeurtenissen,

maar door hun opvattingen over de

gebeurtenissen.” ~ Epictetus

“De beste jaren van je leven

zijn die waarin je beslist dat je

problemen die van jezelf zijn…

Je beseft dat je je eigen lot in

de hand hebt.” ~ Albert Ellis

42

Dukkha en molestia hangen heel nauw samen met verlangen. Om een einde te maken

aan Dukkha stelde Gautama Boeddha voor om afstand te nemen van alle verlangens,

zelfs de meest subtiele. Verlangen hangt namelijk samen met teleurstelling. Als het niet

loopt zoals je had gehoopt, ben je ontevreden. Door veel te begeren en na te jagen wordt

het leven complex en zeker niet mooier. Gautama Boeddha zegt dat wij daarom moeten

stoppen met verlangen. Stoppen met verlangen is onmogelijk, want het willen stoppen

met verlangen gaat tegen het mens-zijn in. Verlangen hangt namelijk ook samen met

groei. Door de drang naar meer heeft het ons gebracht waar we nu zijn, het laat ons stre-

ven naar perfectie. Het stelt ons in staat om doelen te bereiken, om de wereld te veran-

deren, om onze levens beter in te richten. En het is dus ook niet mogelijk: Verlangen niet

te verlangen, want het is een verlangen op zichzelf. Toch is begrenzing van onze begeer-

tes wel een voorwaarde om de Molestia te stoppen:

Beste Lucilius, […] Laat ik tenslotte mijn kleine winst van deze dag weer met

jou delen. Bij onze vriend Hecaton vond ik dit inzicht: het begrenzen van ver-

langens helpt ook ter bestrijding van angst. ‘Je angst houdt op,’ zegt hij, ‘zodra

je hoop ophoudt.’ Nu zeg jij natuurlijk: ‘Hoe kunnen dingen die zo verschillen

samengaan?’ Maar het is waar, Lucilius: ze lijken ver uit elkaar te staan en

zijn toch verbonden. Evenals een gevangene en een bewaker met één ketting

aan elkaar vastzitten, trekken die onderling zo verschillende eigenschappen

gelijk op: hoop wordt op de voet gevolgd door angst. Dat vind ik ook helemaal

niet vreemd. Beide horen bij een geest die in gespannen afwachting is, beide

bij wie bezorgd afwacht wat komen gaat. De belangrijkste oorzaak van beide

is dat we ons niet richten op het hier en nu, maar onze gedachten de lange

baan op laten gaan. Zo wordt de voorziende blik, het grootse goed in het

menselijk bestaan, ten slotte een kwaad. […] Gegroet Seneca.70

Molestia wordt veroorzaakt door ons eigen denken. We denken alleen aan morgen en

gisteren, maar niet aan vandaag. Hoeveel vaker heb jij vandaag stilgestaan bij gisteren

en morgen, dan bij vandaag? We besteden meer tijd aan de dingen die wij nog niet heb-

ben, dan die wij wel hebben. Hoeveel vaker verheug jij je op de dingen die je niet hebt,

dan die je wel hebt? Wij proberen de dingen te veranderen, die buiten onze macht lig-

gen. Hoeveel vaker wil jij dingen anders, dan hoe ze zijn? We bevrijden ons van molestia

door te matigen, niet te veel te willen en tevreden te zijn met wat we hebben, en ook

door te accepteren dat, en je kunt het op je vingers natellen, dingen zijn zoals ze zijn. Ik

predik geen doorgeslagen soberheid, maar een soberheid, zodat je tevreden bent met

hoe het is:

Ook soberheid kent een maat, en wie daarmee geen rekening houdt vergaat

het als degene die grenzen overschrijdt door zijn onmatigheid.71

70 Seneca, Epistulae Morales ad Lucilium (Morele brieven aan Lucilius), 62 – 64, V, geciteerd in ‘Leren sterven. Hoe kunnen we goed leven?’, 2004, p. 17 71 Auteurs onbekend, Sententiae Vaticanae (Vaticaanse leerstellingen), n.d., LXIII, geciteerd in ‘Brief over het geluk’, 2007, p. 69

43

En:

Men moet niet door het verlangen naar wat men mist bederven wat men

heeft, maar men moet bedenken dat ook dit laatste ooit behoorde tot wat

men verlangde.72

Acceptatie is iets, wat niet vanzelfsprekend is. In deze paragraaf en de vorige paragrafen

is acceptatie al vaak aan bod gekomen. Acceptatie is een begrip dat bijna lijnrecht tegen-

over de moderne mens lijkt te staan. De moderne mens moet alles bepalen, moet alles

weten, moet alles hebben, maar is niet tevreden. De accepterende mens hoeft niet alles

te bepalen, hoeft niet alles te weten, hoeft niet alles te hebben, maar is wel tevreden:

Vul je beker tot de rand

en hij zal overvloeien.

Blijf je mes voortdurend slijpen

en het wordt bot.

Jaag naar geld en zekerheid

en je hart zal zich nooit openen.

Hecht waarde aan de goedkeuring van anderen

en je zult hun gevangene zijn.

Doe je werk; neem dan afstand.

De enige weg naar klaarheid en kalmte73

Hoe leer je accepteren? Er zijn verschillende mogelijkheden, die redelijk op elkaar aan-

sluiten. Het besef groeit gewoon door het lezen en horen van teksten en raadgevingen,

die over acceptatie gaan. Zoals de vele gedichten van Lao Tse en de verhalen van Zhuang

Zi. Of door je gedrag kritisch te analyseren. Door constant zelfonderzoek ontstaat ge-

moedsrust. Iedere keer als jij niet tevreden bent, moet je je kritisch afvragen waar die

negativiteit vandaan komt. En meestal kom je tot de conclusie dat de oorzaak in jezelf

ligt. Door steeds de ontevredenheid te analyseren en de bron te zoeken in jouw eigen

denken, leer je vanzelf te accepteren. Een andere mogelijkheid is meditatie. Dat roept al

snel een argwanend beeld op van geitenwollensokken en zweverigheid, maar niets is

minder waar. Meditatie is een werktuig om vertroebelde gedachtes te zuiveren. En

daarmee ook ze te leren te accepteren.

Als ik het gehele verhaal van het Vitruvisme tot nu moet samenvatten, dan citeer ik

nogmaals een prachtig gedicht van Lao Tse. Lees het volgende gedicht zeer zorgvuldig:

72 Auteurs onbekend, Sententiae Vaticanae (Vaticaanse leerstellingen), n.d., XXXV, geciteerd in ‘Brief over het geluk’, 2007, p. 65 73 Lao Tse, Tao Te Ching (Het Boek van de Weg), ±300 v. Chr, 9, geciteerd in ‘Tao Te Ching’, 2007, 9

44

[…] De Meester doet zijn werk

en houdt dan op.

Hij begrijpt dat het universum

nooit te besturen is, […]

Want hij gelooft in zichzelf,

hij probeert niet anderen te overtuigen.

Want hij is blij met zichzelf,

hij heeft geen bevestiging nodig.

Want hij aanvaardt zichzelf,

de hele wereld aanvaardt hem.74

Het lot liefhebben is een direct gevolg van het loslaten. Im-

mers je kunt pas dingen liefhebben, als je de dingen laat zoals

ze zijn. Sisyphus drukt nu gezamenlijk en onverstoorbaar de

steen omhoog de berg op. Met hoeveel nog meer levenslust

zal Sisyphus zijn zinloze inspanning uitvoeren, als hij lief

heeft wat hem overkomt? Dus, mijn lezer, amor fati!

74 Lao Tse, Tao Te Ching (Het Boek van de Weg), ±300 v. Chr, 30, geciteerd in ‘Tao Te Ching’, 2007, 30

Amor fati!

Dimitte!

Alii vive!

45

§4. Memento mori!

Memento mori! Dit is de vierde voorwaarde om perfect in het leven te staan. De dood is

het einde van iedereen. Jouw bestaan kun je pas echt gaan waarderen als je jouw eigen

sterfelijkheid en die van een ander niet vreest. Ben je bang voor de dood? Dan ben je

altijd bang, want de dood is er immers altijd. Angstige mensen kunnen niet genieten van

het leven. In deze paragraaf ga je lezen hoe jij je uiteindelijke lot accepteert.

Er zal een moment komen dat jij en ik niet meer op de-

ze wereld rond zullen lopen. Het Vitruvisme accepteert

de dood en ziet het overlijden niet als een probleem,

omdat verzet bieden tegen het onveranderlijke zinloos

en tijdverspilling is. Ook is bang zijn voor het sterven onredelijk, omdat angst ons de

indruk geeft dat er een ontsnappingsroute bestaat. In plaats van de dood te zien als el-

lende, zien de Vitruvisten de dood ook, optimistischer, als een motivering om voluit te

leven.

De acceptatie van de dood gaat in drie fases, de eerste fase is begrijpen wat de dood in-

houdt. Het Vitruvisme zegt dat als je dood bent, dat je dan niet meer bestaat. Stel je eens

voor dat je niet meer bestaat. Dit is erg lastig om je in te beelden: ‘Niet-zijn.’ Maar kun jij

aan mij uitleggen hoe het was voordat je geboren was? Dat denk ik niet. Heb je toen ook

pijn gevoeld? Dat denk ik ook niet. En dit is precies hoe de Vitruvisten over de dood den-

ken, dood betekent: ‘Niet-zijn.’ Dat ‘Niet-zijn’ hebben we al ervaren voor onze levens. Op

grafstenen van Epicuristen kan men deze tekst soms te vinden: ‘Non fui, fui, non sum, non

curo’. Dit betekent: ‘ik was niet, ik was, ik ben niet, ik maak mij niet druk’.

‘Non fui’ en ‘non sum’ hebben betrekking op hetzelfde, maar ‘non fui’ gaat over de tijd

voor het leven en ‘non sum’ over de tijd na het leven, dus daarom ‘non curo’, ik maak mij

niet druk. Nu leven wij ons aardse leven en na de dood zijn wij restloos verdwenen.

Waarop Epicurus mij zou aanvullen met: “De dood gaat ons niets aan, want zijn wij er,

dan is de dood er niet en is de dood er, dan zijn wij er niet meer. De dood, kortom, is iets

dat noch de levenden noch de gestorvenen aangaat.” 75

75 Epicurus, Επιστολή προς Μενοικέα (Brief aan Menoikeus), n.d., 125, geciteerd in ‘Brief over het geluk’, 2007, p. 45

“Wat is de dood, als hij roemrijk

is? Het is een zonsondergang.”

~ Lord George Byron

• 'Niet-zijn'

• Niet-levend

Non fui

• 'Zijn'

• Levend

fui

• 'Niet-zijn'

• Dood

non sum

non curo

46

Er zijn mensen die claimen dat wij na de dood voortleven als geesten. Ze denken de

geesten te kunnen voelen en zij eren hen door te offeren. Geloven dat de mens na zijn

dood transformeert tot een geest is bespottelijk. Wan Chong, een wijsgeer van het oude

China, is ook van mening dat geesten niet bestaan. Om zijn standpunt kracht bij te zetten

trekt hij een parallel tussen dieren en mensen:

De doden worden geen geesten, hebben geen bewustzijn en kunnen mensen

niet schaden. Hoe gaan we dit na? We gaan dit na door vergelijking met ande-

re levende wezens. De mens is een levend wezen, en andere levende wezens

zijn eveneens levende wezens. Als andere levende wezens doodgaan, worden

ze geen geesten; als een mens doodgaat, waarom zou hij dan alleen een geest

kunnen worden? In de wereld kan men een onderscheid maken tussen men-

sen en andere levende wezens, maar niet op grond van het geest worden. […]

De mens leeft van de qi76; als hij sterft gaat die vitale energie verloren. De

aderen doen de vitale energie stromen. Als de mens sterft, houdt het stromen

van het bloed op en de vitale energie gaat verloren. Het lichaam wordt tot

stof en aarde. Hoe zou zich een geest kunnen manifesteren?77

‘Qi,’ wat hier wordt vertaald als vitale energie, is een

fundamenteel concept uit de Chinese cultuur. In deze

context verwijst qi naar een soort van metafysische

energie die levende wezens in stand houdt. In deze

tekst worden leven en dood gezien als transformaties

van de vitale energie. Als de mens sterft, verdwijnt de

qi, er blijft niet zoiets als een geest over. De visie van

Wan Chong dat geesten nonsens zijn, delen de Vitruvisten duidelijk. Het menselijke li-

chaam bestaat uit atomen, gezamenlijk vormen die atomen de ziel, het bewustzijn, de qi.

Op het moment dat iemand sterft gaan de atomen van het lichaam uit elkaar en daarmee

verdwijnt onze ziel ook meteen. Dan ‘zijn’ wij er niet meer.

De dood is niet iets dat ons aangaat. Immers, wat ontbonden is, heeft geen

gevoel meer, en wat geen gevoel heeft is niet iets dat ons aangaat.78

De tweede fase van het accepteren van de dood is begrijpen dat sterven een belangrijk

onderdeel van het leven is, het sterven is even belangrijk als geboren worden. Het is dus

niet erg om te sterven. Mensen hebben angst voor het te vroeg sterven. Het grote pro-

bleem dat hierdoor ontstaat is: wanneer sterft een persoon dan niet te vroeg? Dit pro-

bleem wordt veroorzaakt doordat mensen denken dat de dood het kwaad is, maar het

idee van aanwezigheid van het kwaad kan alleen in stand worden gehouden als het goe-

76 Vitale energie. 77 Wan Chong, Lun Heng (Evenwichtige Essays), 27 - ±97 na Chr., 62, , geciteerd in ‘Confucianisme Een inleiding in de leer van Confuci-us’, 2010, p. 132 78 Auteurs onbekend, Ratae Sententiae (Authentieke leerstellingen), n.d., II, geciteerd in ‘Brief over het geluk’, 2007, p. 52

“Wat wil die boeman Dood de

mens verschrikken, als onze ziel

net als ons lichaam sterven kan?

…. We zullen vrij zijn van verdriet

en pijn, we voelen niets, omdat we

er niet meer zijn.” ~ Lucretius

47

de ook aanwezig is. Als het tijdelijke leven het kwaad is,

dan betekent dat direct dat daar een alternatief tegenover

staat, dat alternatief is: het eeuwige leven. Maar het eeu-

wige leven bestaat niet, we gaan uiteindelijk allemaal

dood, dit weet iedereen zeker. Mensen die verlangen naar het eeuwige leven zijn onge-

lukkig of dwaas. Het verlangen om niet ongelukkig te sterven zit in mensen. Dankzij de

dood worden mensen gestimuleerd om gelukkig te worden en iets te maken van het le-

ven. Op het moment dat iemand echt gelukkig is kan hij oprecht zeggen: ‘Het is mooi ge-

weest.’ De angst voor het vroegtijdig sterven wordt hem dan ontnomen, het is dus ook

een noodzaak van een mens om gelukkig te worden. Gelukkig worden we door te stre-

ven naar perfectie. Aan de andere kant wordt de angst van het vroegtijdig sterven ver-

oorzaakt door dwaasheid. Dwaas omdat iemand zich verzet tegen het onveranderlijke.

Door je te verzetten tegen het onwrikbare word je uiteindelijk alleen maar ongelukkig.

De enige oplossing hiervoor is te accepteren dat het ooit eens over is en inzien dat de

dood waarde geeft aan het leven.

Tegen alle andere dingen kunnen wij ons beveiligen, maar voor de dood wo-

nen wij mensen in een stad zonder muren.79

De laatste fase van de accepatie van de dood is begrijpen dat sterven los staat van pijn.

Angst voor het proces van het sterven lijkt een rationele angst te zijn, maar wat we vre-

zen is pijn en niet daadwerkelijk het stervensproces. Sommige mensen sterven vredig,

anderen onder extreme pijn. Daarom moeten wij niet de dood vrezen maar de pijn, die

zijn eigen remedie heeft. Vitruvisten beseffen dat sterven slechts een faseovergang is en

dat de pijn er niet per se mee verbonden is. Door in te zien dat het sterven en pijn twee

verschillende dingen zijn, kunnen we uiteindelijk de dood accepteren.

Eerst moeten wij begrijpen wat dood precies inhoudt, daarna dat dood gaan een essenti-

eel onderdeel van het leven is, als laatste moeten we inzien dat we ervoor kunnen zor-

gen dat het proces van leven naar dood geheel pijnloos kan zijn. Wellicht is het begrijpen

en accepteren van onze eigen dood wel belangrijker dan het leven, omdat de dood uit

zekerheid bestaat en het leven alleen maar uit twijfel.

79 Auteurs onbekend, Sententiae Vaticanae (Vaticaanse leerstellingen), n.d., XXXI, geciteerd in ‘Brief over het geluk’, 2007, p. 65

Angst voor de dood.

1. Dood betekent

'Niet- zijn.'

2. Dood gaan is niet

erg.

3. Sterven staat los van pijn.

Acceptatie van de dood.

“Meet het leven niet af van de

lengte ervan, maar van de

kwaliteit.” ~ Epicurus

48

Maar kan deze kijk op de dood wel reëel zijn? Is dit niet een zeer tegenstrijdige manier

van leven? Want als we naar de natuur kijken, zien we dat alle andere levende wezens er

alles aan doen om te overleven. Dus waarom zouden mensen, die ook gewoon levende

wezens zijn, juist datgene omarmen, wat de anderen proberen te mijden? Toch zien we

een zeer belangrijk verschil over het hoofd. Wij kunnen vooruitzien. Wij zijn bewust van

ons einde, andere levende wezens echter kunnen dat niet, zij leven enkel in het hier en

nu. Simpelweg vervullen zij hun behoeftes en volgen hun instinct. Seneca schreef:

Beste Lucilius, […] Wilde dieren vluchten voor gevaar dat ze zien, en zijn ze

ontkomen, dan voelen ze zich veilig. Maar wij worden gekweld door wat nog

komt en wat al voorbij is. Veel goeds in ons leven wordt bedorven door kwel-

lende angst; ons geheugen denkt eraan terug, onze voorziende blik loopt erop

vooruit. Van enkel het hier en nu wordt geen mens ongelukkig. Gegroet Se-

neca.80

De mens is een bijzonder figuur op deze wereld.

Doordat hij bewust is van zijn einde, vindt het Vitru-

visme dat hij zijn einde dient te erkennen, het hoort

eenmaal bij het leven. Sterker nog, om goed te kun-

nen leven zou hij de dood moeten verwelkomen als een goede vriend, want deze vriend

is zijn onontkoombare toekomst. Betekent dit dus dat je Vitruvisten kan bestempelen als

een stel suïcidale en pessimistische mensen, die de dood bijna verheerlijken als soort

van godheid? Nee, zeker niet! De Vitruvist houdt van het leven en alles wat erbij betrok-

ken is, maar blijft verstandig en verzet zich niet tegen het zekere. De beste omschrijving

hiervoor kunnen we wederom vinden in de brieven van Seneca:

Beste Lucilius, […] Prijs de man, spiegel je aan de man die niet met tegenzin

sterft terwijl hij intussen wel graag leeft. Want weggaan terwijl je eruit wordt

gegooid, wat is daar deugdzaam aan? Ja, er is toch ook wel iets deugdzaams

aan: ik word eruit gegooid, maar het is of ik wegga. En zo wordt de wijze

nooit ‘eruit gegooid’. Eruit gegooid worden betekent namelijk: verdreven

worden van een plek die je tegen je zin verlaat, maar de wijze doet niets te-

gen zijn zin. Hij ontsnapt aan alle noodzaak, want waartoe die hem dwingen

zal, dat wil hij zelf. Gegroet Seneca.81

Seneca wil in deze brief aan Lucilius duidelijk maken dat een wijs man met alle plezier

leeft, maar zich nooit zal verzetten tegen zijn eigen dood. Want een wijs man begrijpt nu

eenmaal dat dingen waar je geen invloed op hebt en die onontkoombaar zijn, zo moet

accepteren dat je juist die dingen wilt. Seneca omschreef dit in een van zijn andere tallo-

ze brieven met: ‘Wat onontkoombaar is voor wie tegenstribbelt, is dat niet voor wie het

80 Seneca, Epistulae Morales ad Lucilium (Morele brieven aan Lucilius), 62 – 64, V, geciteerd in ‘Leren sterven. Hoe kunnen we goed leven?’, 2004, p. 17 81 Seneca, Epistulae Morales ad Lucilium (Morele brieven aan Lucilius), 62 – 64, LIV, geciteerd in ‘Leren sterven. Hoe kunnen we goed leven?’, 2004, p. 57

“De dood moet geen kwaad geacht

worden, als hij het einde is van een

goed leven.” ~ Augustinus

49

wil’. Daarom ontsnapt een wijs man aan zijn verplichtingen, omdat hij de verplichtingen

omvormt tot zijn eigen wensen. Deze denkwijze: met alle genoegen willen leven, maar

sterven zonder verzet, is de beste omschrijving die ik kan geven over hoe een Vitruvist

over zijn eigen dood denkt. Laten we dit onderwerp goed afsluiten door te luisteren naar

Lao Tse:

De meester geeft zichzelf over

aan wat het moment hem brengt.

Hij weet dat hij zal sterven,

en er is niets meer waar hij zich aan kan vasthouden:

geen illusies in zijn geest,

geen weerstandsvermogen in zijn lichaam,

Hij leeft zonder terughoudendheid;

daarom is hij toe aan de dood,

zoals een man toe is aan zijn slaap

na een dag hard werken82

En als deze woorden jouw niet eens inspireren, aanschouw dan de levenskracht van Epi-

curus:

Lot, ik ben volledig op je voorbereid en heb mij tegen al je aanvallen ver-

schanst. Aan jou noch aan enige andere omstandigheid zullen wij ons overge-

ven. Maar wanneer het onontkoombare ons wegvoert, dan zullen wij spugen

op het leven en op allen die zich zo dwaas daaraan vastklampen, en het leven

verlaten met een mooi triomflied, luid verkondigend dat wij goed geleefd

hebben.83

Eigenlijk is de omarming van onze eigen dood zeer eenvoudig in vergelijking met die van

een dierbare. Als wij door onze dood zijn uitgewist, dan bestaan wij niet meer. We voe-

len geen pijn noch verdriet, dus wat maakt het dan nog allemaal uit? Je kunt concluderen

dat je eigen dood slechts een molestia is. Maar als een dierbare van ons sterft, zullen wij

met diepe wonden in onze ziel moeten leven. Zelfs een goede herinnering aan die per-

soon zal ons meer pijn dan vreugde doen. Of is de mens ook over dit onderwerp onbe-

zonnen? In de geschriften van Zhuang Zi kunnen we een interessante passage vinden

over hoe een man reageerde op de dood van zijn vriend:

Toen Laozi gestorven was, kwam een heremiet uit Qin zijn rouw betuigen.

Driemaal stootte hij een rouwkreet uit, en vertrok. Een discipel vroeg hem:

‘Was u dan niet een vriend van de meester?’ ‘Jazeker wel!’ ‘In dat geval, is het

juist om zo uw rouw te betuigen?’ ‘Natuurlijk! In het begin dacht ik dat hij tot

de allerhoogsten behoorde, maar nu denk ik dat niet meer. Toen ik daarnet

82 Lao Tse, Tao Te Ching (Het Boek van de Weg), ±300 v. Chr, 50, geciteerd in ‘Tao Te Ching’, 2007, 50 83 Auteurs onbekend, Sententiae Vaticanae (Vaticaanse leerstellingen), n.d., XLVII, geciteerd in ‘Brief over het geluk’, 2007, p. 67

50

binnenkwam om over hem te rouwen, toen vond ik daar oude mensen die om

hem weenden zoals men een gestorven kind beweent, en jongeren die huil-

den alsof het om hun moeder ging. De reden waarom zij daar allemaal bij el-

kaar zitten is beslist om woorden te uiten waar niet om gevraagd wordt, en

om tranen te storten die niet gewenst zijn. Dat is de hemel84 verloochenen, de

menselijke conditie de rug toekeren en vergeten wat men ontvangen heeft.

Dat komt neer op wat de ouden noemden “straf voor de verloochening des

hemels”. Je meester kwam immers toen zijn tijd was aangebroken, en hij ging

weer op het moment dat het was afgelopen . Heb vrede met de tijd en berust

in zijn gang, en verdriet noch vreugde zal in je binnendringen.85

Deze heremiet is van mening dat men het menselijke bestaan, dat onderdeel is van de

natuur, zou miskennen als men zou treuren over het sterven van een dergelijk iemand.

Per slot van rekening heeft de natuur ons die ene persoon gegeven, we zouden haar juist

moeten bedanken voor het feit dat wij met die ene persoon mochten leven. Eigenlijk

hebben wij niet eens het recht om überhaupt te jammeren, wij denken dat wij iets ver-

liezen, maar waarlijk is het nooit eens ons eigendom geweest. De natuur heeft genomen,

maar had ook gegeven!

Beste Lucilius, […] Laten we volop genieten van onze vrienden, want hoe lang

ons dat gegeven wordt is onzeker. Laten we bedenken hoe vaak wij hen heb-

ben achtergelaten als wij op een verre reis gingen, hoe vaak wij hen niet heb-

ben gezien terwijl we vlak bij elkaar waren. Dan begrijpen we dat we meer

tijd hebben verspild tijdens hun leven. Kun jij die lui verdragen die zich niet

bekommeren om hun vrienden maar wel jammerlijk om hen rouwen, die pas

genegenheid voor iemand voelen als zij hem verloren hebben? Ja, dan rou-

wen ze met groot misbaar, uit angst dat er twijfel rijst over de mate van hun

genegenheid. Te laat zoeken zij dan bewijzen van hun gevoel. […] Gegroet Se-

neca.86

Wij moeten nu genieten van onze dierbaren, die nu nog bij ons zijn. Wij moeten zo veel

als we kunnen onze affectie aan hen tonen en dat doen we niet door, als de natuur een-

maal terughaalt wat van haar is, om hen te rouwen. In een van de andere vele brieven

van Seneca, Epistulae Morales IX, wordt er een man, Stilbo genaamd, zeer geprezen. Het

gedrag van deze man vertoont veel overeenkomsten met dat van de Stoïcijnen. Toen zijn

vaderstad bezet was en hij zijn dierbare vrouw en kinderen kwijt was geraakt, stapte hij

eenzaam maar gelukkig naar voren, terwijl alles in rook opging. Ene Demetrius, die de

bijnaam Stedenbelegeraar had, vroeg aan hem of hij iets verloren had. Toen antwoordde

84 Voor Zhuang Zi vaak synoniem met ‘natuur’. 85 Zhuang Zi, Zhuang Zi, ±369 - ±286 v. Chr., 3.5, geciteerd in ´Zhuang Zi – De volledige geschriften’, 2007, p. 75 86 Seneca, Epistulae Morales ad Lucilium (Morele brieven aan Lucilius), 62 – 64, LXIII, geciteerd in ‘Leren sterven. Hoe kunnen we goed leven?’, 2004, p. 77

51

Stilbo: ‘Alle goeds heb ik bij me!’ Hij beschouwde niets als goed wanneer het je ontno-

men kan worden.

De vraag is nu: kunnen wij daadwerkelijk allemaal ooit een soortgelijke mentaliteit als

die van de heremiet en Stilbo bezitten? Nee, dat weet ik zeker. Ik betwijfel of ik de kracht

heb om ooit deze houding aan te leren. Zelfs de onverstoorbare Seneca werd ontregeld

door hevige droefenis, toen zijn veel jongere vriend plotseling was komen te overlijden.

Beste Lucilius, […] Dit alles schrijft jou de man die Annaeus Serenus, die aller-

dierbaarste vriend, mateloos beweend heeft… Zeer tegen mijn zin kan ik dus

wel gelden als een voorbeeld van iemand die zijn verdriet niet de baas kon

worden. […] Gegroet Seneca.87

Welke mensen, afgezien van die twee genoemden, beschikken over zoveel wilskracht?

Vrijwel niemand. Het Vitruvisme zal dus nooit van de mensen vragen om geen verdriet

te hebben, ondanks dat dit het beste zou zijn. Toch zijn droge ogen na het verlies van een

dierbare ook niet goed, maar ze moeten ook niet overstromen. Tranen zijn geoorloofd,

maar intense droefheid is dwaasheid. Denk je dat ik te harde voorschriften opstel? Vind

je dat ik koud en wreed ben? Dat ben ik zeker niet, ik accepteer de natuur en het mense-

lijke bestaan, doordat ik het heb leren begrijpen. Wij mensen zijn immers sociale we-

zens, we leven met elkaar, andere mensen zijn in staat om ons leven nog mooier te ma-

ken. Toch zullen onze dierbaren ooit eens van ons gescheiden worden of wij van hen. Op

een zekere dag zullen we afscheid van hen moeten nemen, zij zijn evengoed sterfelijk,

daar zullen we mee moeten leren leven. Niks blijft door de tijd onaangetast, alles is ver-

gankelijk.

Er is slechts één ding wat een mens kan doen om de pijn van het verlies van een dierbare

te verzachten. Het accepteren ervan. Dat zal moeite kosten. De mens heeft het verlangen

dat zijn vertrouwde omgeving blijft wat zij is, maar die vertrouwde omgeving kan niet

bestaan. Het is slechts een illusie, want alles verandert en zal op den duur vergaan. Ech-

ter hoe kunnen we het accepteren? Ten eerste moeten wij te allen tijde ons bewust blij-

ven van het tijdelijke, alles is sterfelijk. Ten tweede moeten wij leren het lijden een

plaats te geven. Als laatste moeten wij rationele overwegingen maken.

Het perfecte voorbeeld om het lijden een plaats te geven, kunnen wij vinden bij Frankl.

Iemand vroeg hem ooit eens om raad. Frankl heeft deze ervaring opgeschreven:

Op een dag verzocht een wat oudere huisarts mij om een consult, omdat hij

aan een depressie leed. Hij had zijn echtgenote, die hij innig beminde, twee

jaar tevoren verloren en hij kon dit verlies nog steeds niet aanvaarden. Hoe

zou ik hem kunnen helpen? Wat moest ik tegen hem zeggen? Welnu, ik be-

87 Seneca, Epistulae Morales ad Lucilium (Morele brieven aan Lucilius), 62 – 64, LXIII, geciteerd in ‘Leren sterven. Hoe kunnen we goed leven?’, 2004, p. 78

52

sloot hem geen opbeurende woorden toe te voegen, maar ik confronteerde

hem met de volgende vraag: ‘Wat zou er zijn gebeurd als u het eerst was ge-

storven en uw echtgenote had moeten overleven?’ ‘Oh, dat zou een ramp voor

haar zijn geweest’, antwoordde hij, ‘wat zou ze hebben geleden!’ Waarop ik

antwoordde: ‘Ziet u, dat lijden is haar bespaard gebleven. U heeft haar dit lij-

den bespaard, maar thans wordt u de rekening gepresenteerd, want nu treurt

u om haar.’ Zwijgend stond hij op uit zijn stoel, drukte mij de hand en verliet

mijn spreekkamer. Op de een of andere wijze is lijden niet langer lijden op

het moment dat men zich de betekenis van dat lijden realiseert, bijvoorbeeld

in de zin van een offer.88

De persoon, die ons leert hoe wij rationele overwegingen horen te maken, is natuurlijk

onze nuchtere Epicurus. Het lijden dat ontstaat door het verlies moeten wij aanvaarden

door er aangename herinneringen tegenover te stellen. Wij moeten dankbaar zijn dat wij

die aangename herinneringen bezitten.

Wij moeten persoonlijke rampen bestrijden door de dankbare herinnering

aan wat wij hebben verloren en door het inzicht dat wat gebeurd is niet on-

gedaan gemaakt kan worden.89

Epicurus zelf was in alle opzichten een levend bewijs van deze levenshouding. Toen hij

op zijn sterfbed lag schreef hij deze indrukwekkende brief aan zijn leerling en vriend

Idomeneus:

Ik schrijf dit aan jullie op deze gelukkige dag, die ook mijn laatste zal zijn. De

kolieken en de pijn die de dysenterie mij bezorgt, zijn zo hevig dat erger niet

mogelijk is. Maar tegenover dit alles staat voor mij de geestelijke vreugde bij

de herinnering aan de gesprekken die wij hebben gevoerd.90

Ongeacht het vele filosoferen van wijsgeren en het onderzoek door psychologen, is er

nooit echt een perfect antwoord gegeven hoe wij als mens op de dood van een dierbare

moeten reageren. De enige juiste mogelijkheid die wij hebben is het sterven van een an-

der accepteren. Accepteren dat het leven onlosmakelijk is verbonden met de dood. In-

zien dat als iemand eenmaal te wereld gekomen is, hij al is begonnen met heengaan.

Door ons verdriet en lijden een betekenis te geven, kunnen we het aanvaarden. De ac-

ceptatie hoort onze tranen niet uit te sluiten, zij hebben het volste recht om te vallen.

Immers we blijven slechts mensen, die ook maar gewoon levende wezens zijn. Eigenlijk

moeten we onszelf afvragen of het wel goed is om zo onbewogen te zijn. Het blijft ten-

slotte een teken van onze genegenheid naar onze kameraden en geliefden. Die tranen

88 Viktor E. Frankl, De zin van het bestaan, 2005, 10 89 Auteurs onbekend, Sententiae Vaticanae (Vaticaanse leerstellingen), n.d., LV, geciteerd in ‘Brief over het geluk’, 2007, p. 68 90 Diogones Laertius, Levens en werken van beroemde filosofen, 250, 10.22, geciteerd in ‘Brief over het geluk’, 2007, p. 31

53

duiden onze dankbaarheid aan voor het geluk dat de

gestorvene ons heeft gegeven, net zoals we ontroerd

worden nadat we een prachtig schouwspel hebben

gezien. Daarom behoort het aan ons toe om zoveel

mogelijk met onze dierbaren te genieten, gezamenlijk

te leven en het geluk met elkaar te delen!

Wij moeten proberen iedere volgende dag beter

te maken dan de vorige, zolang wij onderweg

zijn. En wanneer wij aan het einde gekomen

zijn, moeten wij ons ingetogen verheugen.91

Deze paragraaf is onlosmakelijk verbonden met het lot, immers jouw lot is uiteindelijk

de dood. Sisyphus drukt nu gezamenlijk, onverstoorbaar en onbevreesd de steen om-

hoog de berg op. Met hoeveel nu nog meer zal Sisyphus zijn zinloze inspanning uitvoe-

ren, als hij zijn uiteindelijke bestemming omarmt? Dus, mijn lezer, memento mori!

91 Auteurs onbekend, Sententiae Vaticanae (Vaticaanse leerstellingen), n.d., XLVIII, geciteerd in ‘Brief over het geluk’, 2007, p. 67

Memento mori!

Amor fati!

Dimitte!

Alii vive!

54

5. Slotopmerking

Sisyphus drukt nu gezamenlijk, onverstoorbaar, onbevreesd en moedig de steen omhoog

de berg op. Hoeveel zal zijn inspanning worden verlicht? Helemaal niets! Na iedere pa-

ragraaf vroeg ik jou immers met hoeveel meer levenslust Sisyphus zijn taak uitvoert.

Niet hoeveel zijn inspanning wordt verlicht. De steen blijft namelijk altijd, ongeacht wat

Sisyphus doet, even zwaar. Sisyphus kan zijn leven niet verlichten! Jou worden dus ook

geen trucjes geleerd om jouw ‘zware’ leven te verlichten, maar wat dan wel? Wat wil het

Vitruvisme jou dan wel leren? Het Vitruvisme geeft ons die vier voorwaarden om perfect

in het leven te staan, om te kunnen zeggen: ‘Het is goed dat ik er ben.’ Niet om aan de

moeilijkheid van het leven te ontkomen, dat was ook niet de bedoeling. Hoe voert Sisyp-

hus nu zijn zinloze inspanning uit, als hij dat gezamenlijk, onverstoorbaar, onbevreesd

en moedig doet?

Sisyphus, de man die veroordeeld was tot de zinloosheid, stond onderaan de berg. Hij

bekeek de rots die hij gedoemd was omhoog te drukken,

de rots had geen gave plekken waar Sisyphus zijn handen

kon plaatsen, enkel scherpe plekken die Sisyphus onge-

twijfeld zouden verwonden. Sisyphus tuurde naar de stei-

le berg en voelde de pijn door zijn gehele lichaam. Hoe

dan ook, echter, nietig voelde hij zich niet. Dit gebeuren

beschouwde hij niet als een straf, maar als een uitdaging,

die hij met alle passie aanging. Voordat hij weer begon

aan zijn werk, fluisterde hij nog heel even: ‘het is goed er

te zijn’. Daar ging Sisyphus vol trots en genoegen, een

mens sterker dan de zinloosheid, naar de top, naar de

perfectie.

Nu is het Vitruvisme de beste manier van leven. Maar ik herhaal het nogmaals, een Vit-

ruvist moet altijd blijven twijfelen en zoeken. Als ik ooit iets beters vindt, dan kom ik

terug.

Arjen Pieter de Jong, Vitruvist

55

6. Literatuurlijst

Boeken:

Algra, K. (2007), Epicurus brief over het geluk. Groningen: Historische uitgeverij

Almond, B., Crane, T., Cottingham, J., Morton, A., Prinz, J., Woolf, J. (2011).

|Wereldgeschiedenis| Filosofie. Kerkdriel: Librero

Collin, C., Grand, V., Benson, N., Lazyan, M., Ginsburg, J., Weeks, M. (2012), Het grote psy-

chologie boek. Diemen: Veen Magazines

Drieven, H., Hawinkels, P. (2009), De vrolijke wetenschap. Amsterdam: De Arbeiderspers

Frankl, V. (2005), De zin van het bestaan. Rotterdam: Donker

Griffith, S.B. (2012), De kunst van het oorlogvoeren. Groningen: Deul & Spanjaard Boek-

producties

de Heer, M. (2010), Filosofie in beeld. Zoetermeer: Meinema

Hoff, B. (1984), Tao van Poeh. Den Haag: Sirius en Siderius

Hunnink, V. (2004), Leren sterven. Hoe kunnen we goed leven?. Amsterdam: Athenaeum-

Polak & Van Gennep

Jansen, T., Struyk, F. (2013), Fatale verlangens. Houten: Hermaion

Mitchell, S. (2007), Tao Te Ching. Kampen: Ten Have

Nederlandsch Bijbelgenootschap (1953), Bijbel Nieuwe Vertaling. Amsterdam: Neder-

landsch Bijbelgenootschap

Nederlandse Bijbelgenootschap, Katholieke Bijbelstichting (2004), Bijbel De Nieuwe Bij-

belvertaling. Oudeschoot: Jongbloed

van der Leeuw, K.L. (2006), Confucianisme Een inleiding in de leer van Confucius. Amster-

dam: Ambo

Schipper, K. (2007), Zhuang Zi - De volledige geschriften. Amsterdam: Augustus

56

Stokes, P. (2012), Philosophy 100 essential thinkers. Londen: Arcturus Publishing Limited

Tangerman, H. (2010), Boeddhisme. Naarden: Happinez

Warren, R. (20020), The Purpose Driven Life. Grand Rapids: Zondervan

Internetsites:

Benedictus, R. J. (2013), Friedrich Nietzsche en de dood van God.

http://www.isgeschiedenis.nl/filosofen/friedrich-nietzsche-en-de-dood-van-god/

(Laatst bekeken op: 18-1-2014)

Bunk. P. (Onbekend), Epicurus, ataraxia en de dood als kwaad.

http://www.pietbuunk.nl/Filosofie/Teksten/Epicurus.htm

(Laatst bekeken op: 18-1-2014)

Human (2012), Durf te denken – John Stuart Mill.

http://www.human.nl/ep-45291-durf-te-denkenjohn-stuart-mill

(Laatst bekeken op: 18-1-2014)

Human (2011), Durf te denken – Karel Popper.

http://www.human.nl/ep-42149-durf-te-denken-popper

(Laatst bekeken op: 18-1-2014)

Human (2013), Durf te denken – Karl Marx.

http://www.human.nl/ep-46425-durf-te-denkenmarx

(Laatst bekeken op: 18-1-2014)

Human (2012), Durf te denken – Friedrich Nietzsche.

http://www.human.nl/ep-45289-durf-te-denkenfriedrich-nietzsche

(Laatst bekeken op: 18-1-2014)

Human (2011), Durf te denken – Jean-Paul Sartre.

http://www.human.nl/ep-42151-durf-te-denken-sartre

(Laatst bekeken op: 18-1-2014)

Humanistisch Verbond (2009), Camus, De mythe van Sisyphus (1942).

http://www.humanistischecanon.nl/existentialisme/camus__mythe_van_sisyphus

(Laatst bekeken op: 18-1-2014)

57

Mcculloch, S. (2011), Fear of death and Epicurean philosophy.

http://www.ancientl.com/philosophy/fear-of-death-and-epicurean-philosophy/

(Laatst bekeken op: 18-1-2014)

Thayer, B. (2012), Marcus Vitruvius Pollio: de Architectura, Book III.

http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Vitruvius/3*.html

(Laatst bekeken op: 10-3-2014)

Vos, J. (Onbekend), Het leven is zinloos.

http://www.hetleveniszinloos.nl/nl/home/

(Laatst beken op 18-1-2014)

Auteurs onbekend (2013), Onttovering van de wereld.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Onttovering_van_de_wereld

(Laatst beken op 18-1-2014)

Auteurs onbekend (2012), Protagoras.

http://nl.wikiquote.org/wiki/Protagoras

(Laatst bekeken op 18-1-2014)

Auteurs onbekend (n.d.), Confucius en LaoTze.

http://www.itjing.nl/achtergrondinformatie/taoisme/confucius-laotze/

(Laatst beken op 10-3-2014)

Afbeeldingen:

Pagina 1: Bernard, H. (2010), Vitruvian man by Leonardo da Vinci.

http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Vitruvianischer_Mann.jpg

Pagina 7: Nemo (2012), s.t.

http://pixabay.com/p-35522/?no_redirect#

Pagina 13: Stuck, F. (1920), Sisyphus.

http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Sisyphus_by_von_Stuck.jpg

Pagina 18: Auteur onbekend (n.d.), A reproduction of Leonardo da Vinci's drawing

of The Vitruvian Man.

http://www.npr.org/2012/03/08/148235387/da-vincis-ghost-manifest-in-

the-vitruvian-man

Pagina 51: Vinton, P. (n.d.), Sisyphus.

http://www.dartmouth.edu/~hrs/artworks/exhibition08/vinton/