Verslag zending Slovakije Vrijwilligerswerk in culturele activiteiten – 2 tot 7 september 2013

Samenstelling van de delegatie

Albane Vangheluwe, Jeugddienst stad Gent Pol Coussement, Passerelle vzw Riet Plevoets, afdeling Jeugd

1. Chronologische beschrijving van de bezoeken

Maandag 2 september

1. Rada mládeže Slovenska (Slovaakse Jeugdraad)

Referentiekader voor ons bezoek aan Slovakije: tussen pot en pint Rada mládeže Slovenska is de nationale koepelorganisatie voor jeugd, een NGO-werking voornamelijk met vrijwilligers, die zich ontfermen over de doelgroep kinderen en jongeren. De kerntaken van de Slovaakse jeugdraad:

- het ondersteunen van jeugdwerkingen zoals scouts, politieke jeugdorganisaties, regionale jeugdorganisaties enz.

- het (mee) uittekenen van het jeugdbeleid van Slovakije. Ze organiseren ook eigen projecten met thema’s als vrijwilligerswerk, educatie, promotie enz.

- Internationale werking: vertegenwoordigingswerk en ondersteunen Youth in Action. Momenteel werkt de jeugdraad aan een onderzoek rond niet-formele educatie en competenties en proberen een match te vinden tussen werknemers en werkgevers. De Slovaakse Jeugdraad wordt gesubsidieerd door het ministerie van onderwijs (waaronder ook het beleidsdomein Jeugd vervat zit). Daarnaast halen ze financiële middelen uit het Youth in action-programma en private sponsoring (fondsen en subsidies). Jaarlijks bedragen hun inkomsten 250 000 euro waarvan 80 000 euro (60%) uit fondsen en subsidies komt. Daarnaast kunnen zij ook beroep doen op de 2% inkomenstaks. Elke belastingsplichtige (dus zowel natuurlijke personen als rechtspersonen) kan 2% van zijn te betalen belastingen toewijzen aan NGO’s. Op het eerste zicht lijkt dat een interessante manier van fondswerving als je erin slaagt om een goede promotiecampagne op te zetten zodat je naam over de tongen gaat. Er is echter ook een keerzijde aan de medaille: bedrijven richten vaak eigen fondsen op en gebruiken deze kanalen om een deel van hun belastingen naar af te wenden. Net als in Vlaanderen wordt er ook in Slovakije samengewerkt tussen de verschillende ministeries: zo worden er gesprekken aangegaan met het ministerie van binnenlandse zaken inzake wet op het vrijwilligerswerk, en met het ministerie van kinderrechten. Wist-je-datjes:

- Er is een leegloop van het platteland naar de steden omwille van de werkgelegenheid. Slovakije kampt met een hoge jeugdwerkloosheid (40%).

- In Slovakije wonen 5 miljoen inwoners waarvan 2 miljoen kinderen en jongeren. - Op lokaal niveau worden de gemeentelijke jeugdcentra gerund door professionele

jeugdwerkers. (nvdr: We bezochten geen jeugdcentrum dat door de gemeente gerund wordt)

Rada mládeže Slovenska Palárikova 25 811 04 Bratislava 1 phone office: +421 2 54 79 13 90 e-mail: rms@mladez.sk Contactpersoon: Ondrej Gallo coordinator MRS ondrej.gallo@mladez.sk

Dinsdag 3 september

1. Pblog in Považská Bystrica

Festivals organiseren op de restanten van wat ooit een bloeiende industrie was… In Považská Bystrica is er geen centrum (kern) noch een plein. Het stadje werd gebouwd rond het spoor en de industrie, het station klieft het stadje als het ware door twee. Deze letterlijke grens is ook een figuurlijke voor de bevolking.

De archivaris, en tevens ook toezichthouder, van het industrieterrein geeft de geschiedkundige context van het stadje weer a.d.h.v. een foto-PowerPoint. De man werkte zelf 42 jaar op het terrein en is nu met pensioen. Zijn hobby is het industrieel verleden archiveren en exploreren.

Tijdens de industriële revolutie groeide het stadje aanzienlijk omwille van het watertransport en de ontginning van het gebied. Na de crisis werd het stadje in de jaren ’70 en ’80 heropgebouwd en werden de kleine gebouwen afgebroken. De nieuwe gebouwen zijn grijs en de dynamiek verdween uit het stadje na de val van het communisme (’89). Er was niets te doen in het stadje dat bestond uit veel leegstaande en vernielde gebouwen (vooral op het industrieterrein – afbouw van de industrie) en het stadje had geen identiteit. In de jaren ‘80 waren er nog 12 400 mensen op het terrein tewerkgesteld. Nu werken er nog 7 000. De huidige gebruiker van de industrieterreinen is momenteel KIA motors. Omwille van bovenstaande redenen hebben enkele jongeren uit Považská Bystrica in 2011 op vrijwillige basis de handen in elkaar geslagen en een festival georganiseerd. De insteek van het festival was de geschiedenis van de stad ontdekken en de link maken tussen het industrieel verleden en de lokale bevolking aan de hand van verschillende toonmomenten van kunstdisciplines.

Het festival vond plaats op het oude industrieterrein in een grote hangar, waar verschillende kunstdisciplines getoond werden, zoals muziek (optredens van bands), dans (met een heftruck), rondleidingen op het oude industrieterrein (bunker), filmprojecties enz. Er waren zo’n 500 bezoekers en het festival werd als geslaagd ervaren.

In functie van de industrie werden er grote appartementsblokken neergepland, er was ook voorzien dat er een aantal polyvalente ruimtes met gemeenschapsfunctie gebouwd zouden worden, maar deze zijn door het industriële verval nooit gerealiseerd. In 2012 huurde Pblog gedurende 2 maanden een appartement in zo’n (nog bewoond) flatgebouw. De jongeren maakten een ‘mental map’ van het flatgebouw, daarop werden punten met een sociale functie aangeduid, samen met verhalen die zich op die plekken afspeelden. Gedurende deze twee maanden vond er ook een theatervoorstelling plaats, nodigden ze een goochelaar uit, werden er workshops voor de bewoners georganiseerd (waaronder een workshop ‘1 minuut-film maken’). Ook werd er een film geprojecteerd op het flatgebouw en werd er een concert gehouden waarbij de dirigent in het midden van vier flatgebouwen de muzikanten op de verschillende balkons dirigeerde. De jongeren hebben vooral zelf alle contacten gelegd met de eigenaars van het industrieterrein en de toezichthouder. Er was niet zoveel lokale ondersteuning op vlak van logistiek en financiën. Met betrekking tot veiligheid werden er geen specifieke maatregelen genomen – er was dan ook weinig ondersteuning vanuit de hoek van de veiligheidsdiensten zoals politie, brandweer enz.

Hun financiële middelen haalden de jongeren uit een subsidie van het ministerie van Cultuur en sponsoring van bewoners. Ook was er een logistieke samenwerking met Stanica. Het initiatief is na 2012 niet meer herhaald geworden, daar de organisatoren allemaal verhuisd zijn en het zeer moeilijk is om dergelijk project op het getouw te zetten wanneer de groep niet regelmatig en fysiek kan samenkomen. Ook de stad of andere inwoners hebben het project niet meer omarmd. Pblog Šebešťanová 229 017 04 Považská Bystrica www.pblog.sk www.facebook.com/pblog Contactpersoon: Barbora Uríková barbora@pblog.sk

2. Stanica Žilina-Záriečie in Žilina Een klein treinstation onder de brug van de ringweg in Žilina, een bijzondere theaterzaal, een synagoge…

Sinds 2003 is Stanica gevestigd in een klein treinstationnetje waar dagelijks nog enkele keren een trein op een lokale lijn stilhoudt. Stanica, een collectief van kunstenaars en sociaal werkers, baat er een onafhankelijk cultuurcentrum uit waar kunstenaars kunnen experimenteren en residenteren, waar jonge creatievelingen workshops en voorstellingen bijwonen, waar peuters wekelijks met hun ouders terecht kunnen voor een crea-atelier…

Na een hele tijd zoeken naar een geschikte locatie voor hun activiteiten stootte het collectief Stanica op dit treinstation. In ruil voor het uitbaten en onderhouden van het gebouw, sloten ze een erfpacht af voor 30 jaar. In het treinstation is een bar, een atelier, een zaal waar kamerconcerten, discussieavonden, seminaries en workshops een plaats vinden, een residentie voor kunstenaars en een secretariaat. Rondom het gebouw is een open vlakte met een terras en een parkje.

Al snel was dit gebouw te klein voor de gro(o)t(s)e plannen van Stanica. Ze bouwden eigenhandig, met een honderdtal vrijwilligers en in 3 maanden tijd, een grotere zaal voor podiumactiviteiten. Niets speciaals, ware het niet dat een brug dienst doet als dak en de muren opgetrokken zijn uit bierbakken (aan de buitenkant) en stro en leem (aan de binnenkant). Een volgende bouwplan op deze site omhelst een constructie van afgedankte containers waar een galerij en de kantoren van Stanica een plek moeten vinden.

Stanica beperkt haar bouwplannen overigens niet tot deze locatie: tijdens ons bezoek nam Marek, de coördinator van Stanica, ons ook mee naar een synagoge (aka Kunsthalle aka Nová synagóga). In 1931 werd de bouw van dit gebouw (ontworpen door Peter Behrens) afgerond. In de beginjaren deed het gebouw dienst als synagoge. Na de tweede wereldoorlog en de deportatie van een heel

groot deel van de Joodse gemeenschap van Žilina werd het gebouw jarenlang gebruikt als conferentiecentrum en bioscoop. In 2010 kwam het gebouw leeg te staan. De Joodse gemeenschap, nog steeds de eigenaar van de synagoge, ging op zoek naar een uitbater voor het gebouw. Gezien de financiële crisis voelde niemand, ook de lokale overheid niet, zich geroepen om erin te investeren. Stanica zag echter de architecturale en de geschiedkundige waarde van het gebouw in en besliste om het gebouw terug in zijn oorspronkelijke staat te herstellen. Door middel van crowdfunding en sponsoring wil men de ruimte ombouwen tot een kunsthal – vooral bedoeld als galerij voor moderne kunst. De werking van Stanica is vrij breed. Het collectief gaat coproducties aan waarbij kunstenaars in residence gebruik kunnen maken van de infrastructuur en knowhow van Stanica. Er zijn voorstellingen in diverse disciplines (film, theater, visual arts, muziek), er worden debatten en conferenties georganiseerd. Jaarlijks vinden er ook enkele festivals plaats en kiest men voor een langdurig project. De rode draad van dit jaar is de tweede wereldoorlog met aandacht voor het verhaal van de joden hierbinnen. Deze projecten starten met debatten, workshops etcetera en monden uit in theaterprojecten, films en tentoonstellingen. De bar is open voor iedereen, ook de pendelaars die wachten op hun trein kunnen er terecht. Zoals hierboven aangegeven is Stanica een collectief; een tiental werknemers werken er aan hun eigen projecten. Wil je ‘werknemer’ worden van Stanica, dan moet je je eerst bewijzen als vrijwilliger en zorgen voor een financiering van je project. De meeste leden van het collectief hebben een achtergrond als sociaal werker, als kunstenaar… Stanica is ook erg actief als EVS-host en –zendorganisatie en maakt deel uit van Trans Europe Halles, een netwerk van onafhankelijke culturele centra doorheen Europa. Voor haar werking ontvangt de vereniging een structurele subsidie vanuit het Slovaaks ministerie van Cultuur, aangevuld met allerhande projectsubsidies (nationaal en internationaal) en sponsoring. Net als een aantal andere organisaties die we bezochten tijdens onze trip doorheen West-Slovakije, haalt Stanica ook geld uit de 2%-taksregeling. Voor de verbouwing van de Kunsthalle (die in totaal ca. 1 miljoen euro zal kosten) ontvangt Stanica ongeveer 25 000 euro infrastructuursubsidies per jaar, de rest dient ze zelf op te brengen. Daarvoor zet ze de 2%-regel in, voert ze grote doneeracties en doet ze beroep op sponsors.

Stanica Žilina-Záriečie Zavodska cesta 3/2844 010 01 Zilina phone office: +421948344606 e-mail: info@stanica.sk www.stanica.sk www.novasynagoga.sk Contactpersoon: Marek Adamov cöordinator van Stanica marek@stanica.sk +421907137145

Woensdag 4 september

1. K&F-project in Námestovo

Een omgebouwde parochiezaal en veel plannen… ook ondergronds. Námestovo is een gemeente van ongeveer 8 000 inwoners aan het grootste meer van Slovakije. Tot voor kort was hier – buiten het aanbod van enkele katholieke verenigingen – weinig te doen voor jongeren. Ook trokken vele jongeren tijdens en na hun studies weg uit de regio. Marián, initiatiefnemer voor het K&F-project, wilde daar samen met enkele vrienden verandering in brengen en diende een dossier in bij Youth in Action om een goed vrijetijdsaanbod uit te bouwen. In eerste instantie organiseerden ze een paar grote evenementen (met muziek, urban art en workshops). In januari konden ze hun intrek nemen in een voormalige katholieke ontmoetingsplaats in het centrum van Námestovo. Binnen de 22 dagen restaureerden ze de theaterzaal en een atelier en kantoorruimte. Ze hebben ook nog plannen met de zolder die ze willen inrichten als ontmoetingsruimte en doka.

De werking van het K&F-project kan je vergelijken met dat van een jeugdhuis in Vlaanderen. Tijdens het schooljaar is het quasi dagelijks open, er worden filmavonden gehouden, er gaan danslessen door, er is een atelierruimte… De jongeren van het K&F-project startten onlangs ook een nieuw project op waarbij ze de hele plaatselijke gemeenschap van dienst willen zijn. Ze roepen, naar het voorbeeld van het ‘Pay it forward’-principe uit de gelijknamige film, jongeren op om hun medeburgers te helpen. Daartoe verzamelen de jongeren van het K&F-project zoekertjes voor kleine huishoudelijke klusjes (zoals het verven van een kamer of boodschappen doen) en proberen er jongeren op in te zetten. Het K&F-project draait volledig op vrijwilligers; er zijn een twintigtal kernleden. Om dit initiatief verder uit te kunnen bouwen werd in de zomer een vereniging opgericht. Voor de projecten kon men tot hier toe twee keer beroep doen op een Youth in Action-subsidie. Verder kan men beroep doen op een veertigtal sponsors. Met de evenementen bereiken ze doorgaans een honderdtal bezoekers, voor het jaarlijkse eindevenement kan men op een publiek van een 3 000-tal bezoekers rekenen. Op het einde van ons gesprek wilden Márian en co ons nog een speciale plek laten zien. Groot was onze verbazing toen we het domein van de plaatselijke kerk betraden om er via een heel nauwe doorgang terecht te komen in een crypte. De vloer van deze crypte ligt quasi

op hetzelfde niveau als een grote doorgangsweg. De jongeren dromen ervan om hierin installaties te maken die de passanten (na het openmaken van de zijwand) tijdens hun dagelijkse rush kunnen zien. Contactpersoon: Marián Kasan coördinator e-mail: marian.kasan@kafprojekt.sk +421 902 491 649

2. Záhrada in Banská Bystrica De tuin waar iedereen welkom is… Záhrada is een onafhankelijk cultuurcentrum, waar ze momenteel nog bezig met verbouwen zijn. Het centrum ligt aan een binnentuin die, na de val van het communisme, verlaten was. Via beïnvloeding van de politiek mogen de jongeren de tuin en infrastructuur gebruiken voor 15 jaar. De werking van Záhrada is community-based en biedt een hele waaier van activiteiten aan: workshops, cursussen voor vrijwilligers, debatten en projecten rond jeugd en delmocratie en ze hebben een eigen programmatie (film, expo, theater, muziek…). Het centrum hosts internationale artiesten en artiesten van eigen bodem en biedt hen ook ruimtes aan om in te werken en te verblijven.

Het cultuurcentrum beheert ook de tuin, stelt deze open en heeft er een gemeenschaptuintje. De meerderheid van de bezoekers is tussen 15 en 25 jaar en hebben vooral interesse in lokale thema’s. Het cultuurcentrum wordt gerund door een 15-tal vrijwilligers. Er zijn geen professionele beroepskrachten. De initiatiefnemers geven aan dat het wel nodig is om dit te formaliseren. Sinds 2011 zijn er 150 evenementen doorgegaan. Záhrada maakt ook deel uit van Anténa, een netwerk voor onafhankelijke cultuur in Slovakije. Dit project wordt gerealiseerd met fondsen, subsidies (o.a. Youth in Action en van het Slovaakse ministerie van Cultuur) en de 2%-regel, maar momenteel heeft het cultuurcentrum schulden. Záhrada staat open voor iedereen en werkt samen met tal van organisaties die met doelgroepen werken. We brachten ook een blitsbezoek aan Roma-meisjes die in een opvanghuis werken en waarmee Záhrada een theaterproject opstartte. Ook bezochten we de thuisbasis van Divadlo z Pasáže, een theatergroep die met mensen met een verstandelijke handicap werkt .

Tijdens het avondeten kregen we ook het gezelschap van enkele jongeren van ľudí spája(ť_je) umenie, een informele groep jongeren die al verschillende lokale (jeugd-)culturele evenementen organiseerde. Sinds 2010 werken ze rond de renovatie van een oud amfitheater. Het amfitheater dateert van 1953 en is een openluchttheater. De laatste voorstelling ging er door in 2008. Sinds dan is het amfitheater verloederd en verlaten. De stad is eigenaar van het de site. Elke zomer gaat er een groots filmfestival door met diverse filmprojecten. In 2010 ging normaal gezien de eerste editie door maar waren de papieren niet in orde. In 2011 waren de papieren in orde en mocht de organisatie 300 bezoekers verwelkomen. In 2012 was er het voorstel om er een 3-daags festival van te maken maar de stad veranderde van idee, ondanks hun goedkeuring. De stad wil de site intussen verkopen; de jongeren startten een petitie op (zie ook www.artne.sk). Sindsdien zijn ze aan het onderhandelen met de stad, maar dat loopt niet van een leien dakje. Záhrada Námestie SNP 16 974 01 Banská Bystrica +421 907 628 127 zahradacnk@gmail.com Contactpersoon: Milan Zvada

Divadlo z Pasáže www.divadlozpasaze.sk

ľudí spája(ť_je) umenie www.artne.sk Contactpersoon: Juraj Havlík havlik.juraj@gmail.com

Donderdag 5 september

1. Banská Štanica

Opgepast: grafisch vormgever achter het loket! Vijf jaar geleden verhuisden Zuzana en haar man Peter, grafisch vormgever en docent aan de kunstacademie van Brno, naar Banská Štiavnica. Na een tijd in Bratislava doorgebracht te hebben waren ze op zoek naar een plek om te onthaasten. Uiteindelijk lieten ze hun oog vallen op het treinstation dat een eindje buiten het centrum ligt en ten prooi was gevallen aan verwaarlozing, ook al stopten en vertrokken er nog een aantal treinen per dag. Om het stationsgebouw te kunnen gebruiken als atelier en galerij voor ‘work in progress’ was er vooral een grote schoonmaakbeurt nodig, er werden geen grote ingrepen aan het gebouw gedaan. Ook vandaag nog wordt de spoorlijn gebruikt, elke namiddag (ook zon- en feestdagen) kunnen reizigers bij de medewerkers van Štanica een ticket kopen. Naast de stationshal, kan Štanica ook andere ruimtes in het gebouw gebruiken, zoals een bureau, opberg- en atelierruimtes.

Reizigers worden in de stationshal geconfronteerd met kunst, vooral grafisch en beeldend werk. Soms gaat het om afgewerkt materiaal, vaak werkt een kunstenaar ook in de stationshal en kunnen regelmatige treinreizigers de evolutie van een kunstwerk volgen. Waar ze in het begin haast met een grote boog om de kunstwerken liepen, blijven ze nu vaker staan, knopen een gesprek aan met de kunstenaars en brengen anderen mee om te kijken. De meeste kunstwerken die er getoond worden zijn van ‘artists in residence’. Gezien Peters beroep wordt er vaak nauw samengewerkt met studenten. Štanica verstuurt geen open call, maar gaat het gesprek aan met kunstenaars die hun pad kruisen. Zuzana en Peter vinden het belangrijk dat het ook persoonlijk klikt aangezien ze gedurende een periode samen moeten leven. De focus ligt op Visual arts, maar ook muzikanten komen af en toe aan bod. Het is een meerwaarde om met de omgeving te werken, het gebouw, de regio…, maar het is geen conditio sine qua non om in residentie te mogen komen. Tijdens ons bezoek was Jakub Czyszczon, een jonge Poolse grafische kunstenaar, aan het werk. Hij experimenteerde er met monoprint en direct printing. Naast de residenties met bijbehorende toonmomenten organiseert Štanica ook jaarlijks een grote picknick. Deze vindt telkens op een andere locatie plaats (stadsplein, stationsomgeving, sociale appartementsgebouwen…) en is erg populair. Zuzana stelt echter de inspanningen om het gerealiseerd te krijgen in vraag. Štanica ondervindt moeilijkheden om in nauw contact te treden en te blijven met de lokale gemeenschap. Zuzana wijdt dat aan het feit dat er in de stad zelf veel mainstreamevenementen zijn en het moeilijk is om mensen naar het (afgelegen) station te krijgen. Ook de alternatieve programmering staat dat mogelijk in de weg; Štanica kiest ervoor om voor concerten muzikanten te boeken die niet zomaar overal spelen en liefst ook nog in residentie bij hen geweest zijn. Ook bestaat de vaste bezoekersgroep aan de evenementen uit ongeveer 20 mensen, vaak ook vrienden van het koppel. De kern van Štanica is erg klein; naast Zuzana en Peter zijn er nog enkele mensen betrokken die de verkoop van treintickets soms op zich nemen. Waar het lokaal moeilijk lijkt om voet aan grond te krijgen, lijkt hen dat wel te lukken op financieringsvlak. Naast een subsidie van het Slovaakse ministerie van cultuur, kunnen ze ook regelmatig beroep doen op internationale fondsen zoals dat van het Visigrad Institute. Ook de pers komt geregeld op bezoek om reportages te draaien of interviews af te nemen. Banská St a nica Trate mládeže 6 969 01 Banská Štiavnica www.banskastanica.sk Contactpersoon: Zuzana Bodnárová +421 944 079 133 bodnarova@stokovec.sk

Vrijdag 6 september

1. Nástupište 1-12 in Topolčany

Een mooiere wereld begint ondergronds.

Onze gastheer was Julo Kristof, één van de twee initiatiefnemers van Nástupiste 1-12

(www.nastupiste.sk). Nástupiste 1-12 bestaat ondertussen 2,5 jaar en de kern breidde uit tot een collectief van 9 artiesten. In Topolčany, een stad van 28 000 inwoners, startte Nástupiste 1-12 een project op in een ondergrondse tunnel. Passanten gebruiken deze om de stad in of uit te komen. De tunnel maakt deel uit van een bijzonder groot ’communistisch’ buscomplex. De initiatiefnemers waren al jaren zeer actief in hun gemeenschap, ze zorgden er o.a. voor de aanleg van een skatepark. Na een paar jaren in het buitenland, raakten ze in New York geïnspireerd en droomden van een eigen galerij. Bij terugkomst in hun stad, ontdekten ze in de ondergrondse de leegstaande winkeltjes en zagen ze de mogelijkheden om er passanten te verrassen en te confronteren met artistieke interventies. Ze stapten met hun voorstel naar de stad. De burgemeester, zelf een creatieveling, was enthousiast. Hij zag het ook als een mogelijkheid om het toerisme aan te zwengelen. Sinds hun intrede in het ondergrondse buscomplex is er geen zwerfvuil of graffiti meer te bespeuren. De passanten respecteren de kunst. Hun activiteiten behoren vooral tot de domeinen van plastische kunsten, muziek en performance. Op de muren van de tunnel zie je restanten van een aantal projecten. Het grootste werk wil een link leggen met de Joodse Gemeenschap en portretteert de gebeurtenissen van WOII. Nástupiste 1-12 richt zich op verschillende doelgroepen: 1. De passanten van het ondergrondse buscomplex. Doorheen de 2,5 jaar evolueerde het

publiek van ‘passing-by’ naar ’stopping-by’. Dit gebeurde vooral omdat de activiteiten bewust plaatsvonden ’s morgens en ’s avonds wanneer de voetgangers deze weg moeten nemen.

2. Dichtbij de site is er een school waarmee projecten worden opgezet. Scholen participeren aan projecten via een systeem van culturele cheques waardoor kunstparticipatie toegankelijker wordt. Nástupiste 1-12 richt zich (binnen de schoolcontext) vooral op de groep van 14-19 jarigen.

3. De bezoekers (3-77 jaar) aan de evenementen van Nástupiste 1-12. Onder de

evenementen rekenen we zowel de opening van tentoonstellingen, muziekoptredens, performances… Ze bereiken daarmee 30 (bij experimentele activiteiten) tot een 250-tal bezoekers.

Nástupiste 1-12 organiseert 12 tentoonstellingen per jaar. Ze smeden plannen om de roltrappen die nooit gewerkt hebben te vervangen door glijbanen en willen met hun tentoonstellingen ook de internationale toer op gaan.

Nástupiste 1-12 draait volledig op vrijwilligers. Wel worden er professionals uitgenodigd om ‘on site’ kunst te creëren. Hun verblijf gebeurt dan bij kennissen en bij de mama’s van de initiatiefnemers. Geen enkel lid van het collectief woont zelf nog in Topolčany. Dat maakt dat er vooral digitaal vergaderd wordt. De jongeren zijn dan ook bezig met ‘virtual reality’ en ‘augmented reality’-projecten. Voor het maken van meubilair of inrichten van ruimtes doet men beroep of vrijwilligers en jongeren uit het klassieke jeugdwerk. In totaal werkten er bijvoorbeeld 70 vrijwilligers een volle week bij het inrichten van een indrukwekkend modulair presentatieplatform dat gratis werd ontworpen door een Weens architectenbureau. De locatie wordt gehuurd voor één symbolische euro per maand. Er is goodwill vanuit de stad omdat het project leven en beweging brengt in de stad. Niettemin staat Nástupiste 1-12 op haar onafhankelijkheid. De vraag van de stad om een gebouw in de stad in gebruik te nemen als galerij wezen zij prompt af. Ze krijgen een subsidie van het ministerie van Cultuur en doen aan fondsenwerving via de 2% taksregel waarbij elke belastingsbetaler 2% van zijn belastingen kan doneren aan een sociaal (-cultureel) initiatief. Ook lanceerde ze de campagne ‘Give us some love’, waarmee ze via het internet een kledingveiling organiseerde om zo aan crowdfuncing te doen. Nástupište 1-12 info@nastupiste.sk www.nastupiste.sk Contactpersoon: Krištof Július julo@nastupiste.sk +43 650 882 1666

2. Hidepark in Nitra

Chillen, feesten én tuinieren op een vuilnisbelt. Hidepark onstond in 2010 eerder bij toeval. 2 jeugdclubs sloten hun deuren en de jongeren hadden geen eigen plek. Ze bedachten dat het fijn zou zijn als ze een plaats zouden hebben waar ze zouden kunnen rondhangen en feesten en ze gingen op zoek naar een geschikte locatie. Met Hidepark komt die wens uit, de locatie ligt een eindje buiten het centrum, maar is met de fiets nog heel goed bereikbaar. Hidepark is een NGO die het terrein publiek wil maken en ruimte wil bieden aan mensen die geen ruimte hebben om iets op te bouwen of te creëren. Alles op het terrein wordt zelfgemaakt en jaarlijks wordt er wel aan iets nieuws gebouwd. Hidepark richt zich vooral op jongeren tussen 17 en 34 jaar en hanteert de volgende filosofie: zit je met een goed idee en vind je hiervoor geen plek dan ben je welkom in Hidepark. Hidepark kan je indelen in drie zones: Public space petanque, skateramp, valput, hindernissenparcours, snowboardzone, … Night zone concerten, fuiven, … Community garden volkstuintjes, imkerproject, …

1. public space, 2. night zone, 3. community garden

Public space. Elk project is welkom maar wanneer men een activiteit installeert, moet men ook events organiseren. Het engagement tot organiseren van events zorgt voor een komen en gaan, voor visibiliteit en publiciteit voor Hidepark. Night zone. Deze bestaat uit een eigen

ontworpen podium, bar, deejay-set, stockeerruimte. Het ontwerp is heel ingenieus & low cost ontworpen. De opzet was om alles onder één dak te stockeren met een minimum aan inspanning om alles te installeren en op te bergen. Gezien deze ruimte niet kan worden afgesloten gold ook het veiligheidsaspect om diefstal te vermijden. Community Garden. Sympathisanten van Hidepark kunnen een moestuintje aanleggen en recent begon er een imkerproject. Dit project levert uiteraard honing op maar ook de flora-diversiteit in een straal van 3 kilometer ging er door de bijen op vooruit. Er zijn geen mensen in vast dienstverband. Alles draait op vrijwilligers. De twee aanwezigen die onze zending ontvingen zijn in het professionele leven programmeur en dierenarts. Aanvankelijk bestond de groep uit een tiental vrijwilligers. Na vier jaar draait Hidepark op 50 vrijwilligers. Zij noemen zichzelf ’community builders’ en ’party makers’. De locatie wordt gehuurd voor een symbolische euro per jaar. De bouwmaterialen voor bar, skate-ramp, … bestaan allemaal uit gerecupereerd materiaal. Bar & tickets voor concerten generen op jaarbasis 25 000 euro. Er is geen enkele steun vanuit de lokale overheid. De initiatieven en events zijn noodzakelijk om breakeven te draaien. Hidepark slaagt daar wonderwel in. Hidepark Jurkovičova 23 949 11 Nitra www.hidepark.sk Marek Hattas (atlas) +421 907 03 66 42 info@hidepark.sk

Reflecties na ons bezoek aan Slovakije

Enkele weken na ons bezoek beseffen we dat we in Vlaanderen een rijk (in allerlei opzichten) ondersteuningsbeleid hebben en dit op verschillende niveaus, tegelijkertijd zitten we soms wat vast gebetonneerd in procedures en spelregels. Dat maakt het spontane initiatief en het ondersteunen ervan (als je dat als overheid wenselijk acht) soms moeilijk. Ook missen we soms de nodige tools om nieuwe jongereninitiatieven te ondersteunen. Wat is interessant voor Vlaanderen/lokaal niveau/eigen werking? Jong, creatief ondernemerschap wordt in Vlaanderen soms nog te weinig erkend – tenminste als dat zich dat niet binnen het klassieke jeugdwerk of de gevestigde culturele organisaties situeert. De vraag is wel hoe we dit willen stimuleren en wat jongeren daarvoor van ondersteuning willen – is het voldoende om hen geld te geven, of is er meer nood aan ondersteuning van logistieke, juridische… aard? We zagen in Slovakije veel goede voorbeelden, voorbeelden waar we in Vlaanderen nog van kunnen leren, en dat op verschillende gebieden:

We kunnen meer oog hebben voor hoe enthousiasme tot grootse projecten kan leiden. Dat kan ook met beperkte middelen.

Ook de vanzelfsprekendheid om samen te werken met verschillende doelgroepen viel ons bij de bezochte projecten op. Waar we in Vlaanderen erg ons best doen om het werken met diverse doelgroepen aan te moedigen en te stimuleren (met bijbehorende subsidiebronnen voor projecten met maatschappelijk kwetsbare doelgroepen, campagnes et cetera), zagen we in Slovakije een bijna natuurlijke reflex om oog te hebben voor deze groepen, ook in zeer kleine projecten met weinig middelen (bijvoorbeeld K&F-project en Záhrada).

We kunnen leren om beter te luisteren naar wat de vragen van de jongeren zijn en kijken hoe we hen daarin kunnen ondersteunen.

Wat zijn gelijkenissen en verschillen? Slovakije is een jong, ex-communistisch land en dat uit zich op een aantal gebieden. In vergelijking met Slovakije is het Vlaamse jeugdbeleid meer gestructureerd en zowel nationaal als lokaal goed verankerd. Door de overregulering tijdens het communisme merkten we in Slovakije vaak nog een afkeer van alles wat met regelgeving en overheid te maken had. In vergelijking met Vlaanderen lijkt de bevoegdheid Jeugd nog vrij beperkt – er is minder oog voor bijvoorbeeld jeugdcultuur, en de verdeling van bevoegdheden tussen het nationale niveau en het lokale niveau was voor ons niet altijd even duidelijk. Toch zijn de structuren die er al zijn vrij vergelijkbaar met Vlaanderen: er is een nationale jeugdraad, de bevoegdheid wordt gedeeld door het lokale en het nationale niveau, er zijn nationale en lokale jeugdwerkorganisaties. Er zijn wel minder personele en financiële middelen voorhanden waardoor iets duurzaams ontwikkelen, opbouwen én in stand houden niet altijd evident is. Vele lokale overheden hebben een gestructureerd - klassiek jeugdbeleid maar hebben geen ruimte voor of voeling met de nieuwe tendensen. De cultuureducatieve projecten die wij bezochten worden niet opgepikt en ondersteund door het lokale beleid. Het is onze indruk dat het nationale beleid onvoldoende stimulansen stuurt naar het lokale beleid of het belang van cultuureducatieve initiatieven op de agenda plaatst. Zo werden sommige projecten die we bezochten gesubsidieerd door Jeugd, maar de meeste ontvingen projectsubsidies vanuit het ministerie van Cultuur. Het leek een beetje gebaseerd te zijn op willekeur. Er zijn dus zeker nog mogelijkheden om dit soort werkingen een duidelijke plaats te geven binnen het wetgevend kader in Slovakije. In tegenstelling tot in Vlaanderen wordt het quasi normaal geacht dat leegstaande ruimte kan ingenomen worden voor jonge initiatieven, vaak werd er een ‘tijdelijke’ pacht- en of symbolische huurovereenkomst afgesloten. Opvallend was dat het vaak om langere

contracten van een jaar of vijf ging, die notie van tijdelijkheid zien we in Vlaanderen niet. ‘Tijdelijkheid’ beperken we meestal tot een tijdspanne van maximum 3 jaar.

Waarom zou iets bij ons wel of niet werken? De 2%-taks is een van de thema’s die we tijdens ons bezoek aan Slovakije vaak besproken hebben. Het voordeel is dat je burgers rechtstreeks betrekt bij wat er met (weliswaar een klein deeltje van) hun belastinggeld gebeurt. Tegelijkertijd zien we ook heel wat nadelen van dit systeem, los van het misbruik dat grote bedrijven hiervan maken:

Vinden mensen jeugdwerk- en culturele initiatieven belangrijk genoeg om dit te verkiezen boven bijvoorbeeld gezondheidszorg et cetera?

Je moet er wel voor kunnen zorgen dat mensen en bedrijven je kennen om hen ervan te overtuigen dat ze een deel van hun belastingen aan jou weg te geven. Wat met kleine initiatieven? Dreig je hierbij niet te vervallen in een Mattheüs-effect?

Risico’s nemen lijkt minder in de aard te liggen van de Vlaming. Hoeveel organisaties in Vlaanderen zouden het voorbeeld van Stanica met de Nova Synagoga durven te volgen – wetende dat je bij het begin van het project slechts een fractie van het geld hebt ingezameld dat je nodig hebt om hiervan een succesverhaal te maken en wetende dat je geen beroep kan doen op overheden om gaandeweg het gat in je begroting te dichten? Ook het spontaan innemen van leegstaande of onbenutte ruimte of het bouwen van een theaterzaal onder een brug zondert de nodige papieren zien we in Vlaanderen niet zo snel gebeuren. Vernieuwing staat soms haaks op bestaande structuren, procedures en regelgeving – is dit dan de keerzijde van de medaille van een goed uitgebouwd beleid?

Wat heeft je getroffen? Aan het denken gezet? Vooral het Slovaaks enthousiasme en engagement en de veerkracht van de Slovaakse jongeren heeft ons getroffen. De maatschappelijke actie is in Slovakije nog zeer groot en gaat vaak ruimer dan jeugdwerk of een jeugdinitiatief. Soms toont een project ook de (toekomstige) maatschappelijke uitdagingen (zoals leegstand, betrekken van diverse doelgroepen in de samenleving, onregelmatigheden in de politiek)aan. Ook de relatie van de Slovaakse jongeren tot het communisme kwam af en toe ter sprake. We spraken met enkele jongeren die het communisme nog hebben meegemaakt. Hun herinneringen waren niet zo positief maar bij de generatie van hun ouders leeft er een hang naar het communisme, lees: het verleden. Er was tewerkstelling, minder armoede en de levensduurte ging sinds de val van het communisme de hoogte in. De heropleving van de economie na de val van het communisme en de verzelfstandiging van Tsjechië is nog niet helemaal rond: in elke stadje dat we bezochten botsten we op talloze leegstaande gebouwen, de mooiste eerst. In deze projecten traden competenties als ondernemerschap, creativiteit, probleemoplossend vermogen, initiatief nemen … op de voorgrond. Misschien is dit eigen aan de context van crisis, of van een jong land in volle ontwikkeling: met minder middelen aan de slag gaan. In Vlaanderen moeten we dit domein van jong, creatief ondernemerschap (verder blijven) exploreren en verbindingen zoeken met onderwijs, jeugdwerk et cetera. Dat we in onze regelgeving misschien opnieuw wat meer spontaniteit moeten kunnen toelaten… Dat projectsubsidies een goede hefboom kunnen zijn hiervoor… Dat we in het Vlaamse jeugdwerk de ondersteuningsmogelijkheden op het Europese niveau nog beter kunnen exploreren… Dat de verschillende projecten etaleren dat dit het ‘domein’ jeugd overstijgt en er nauwer moet samengewerkt worden met andere beleidsdomeinen die dit soort projecten ook aanbelangen… Dat dit soort projecten in Vlaanderen (gebruik maken van leegstaande gebouwen) al vlug een ‘anarchistische’ stempel wordt toebedeeld en dat dit in Slovakije niet zo gepercipieerd wordt…

Verdere opvolging

Wat zijn suggesties van thematieken/mogelijkheden/relevantie voor verdere samenwerking? Binnen de samenwerking met Slovakije:

Op welke manieren kan het lokale beleid (ev. opgezet vanuit de nationale overheid) in Slovakije een meer gedifferentieerd jeugdbeleid uittekenen (agenderen, faciliteren, subsidiëren, valoriseren, …).

Expertise delen en opbouwen inzake specifieke thema (bijvoorbeeld de Roma). Organiseren van een jongerenforum: Slovaakse jongeren ontmoeten Vlaamse

jongeren rond het thema cultuureducatie. Uitwisseling van jongeren: De praktijk proeven in Slovakije en Vlaanderen,

bijvoorbeeld via EVS.

Verdere opvolging in Vlaanderen: Exploreren, concretiseren en inbedden van samenwerkingsverbanden tussen

verschillende overheidsdiensten op diverse niveaus om aan bepaalde uitdagingen tegemoet te komen. Bijvoorbeeld: jeugd en cultuur investeren in eenzelfde project met gelijke inzet van middelen en mensen. Nu zie je vooral een verticale lijn in samenwerking. We moeten misschien meer streven naar een horizontale samenwerking ook. Een samenwerking die meer dan louter sporadisch gebeurd: het bundelen van de krachten.

In de beleidsplanning moet structureel ruimte zijn voor experiment en het experiment moet ook gewaardeerd worden. Een van de hefbomen blijft hierin projectsubsidies, met de mogelijkheid om door te groeien en een verandering teweeg te brengen.

Expertise-opbouw rond tijdelijke invullingen en de link met creatief ondernemerschap.

Expertise-opbouw rond funding en alternatieve financiële bronnen. Vorming aanbieden aan het Vlaamse Jeugdwerk. Deze vorming wordt al aangeboden aan de culturele sector, misschien kan in de toekomst ook het jeugdwerk intekenen.

2. Terugkoppeling ten aanzien van het Jeugd(werk)beleid

Op welke wijze zullen de opgedane inzichten en ervaringen worden teruggekoppeld ten aanzien van de eigen organisatie en het jeugd(werk)beleid? Albane:

De informatie inzake de locatiebezoeken kan ik terugkoppelen aan mijn collega's op de Jeugddienst (speelruimte, jeugdwerk en lokalen enz.) Dit gebeurt op de eerstvolgende personeelsvergadering, maar ook stadsbreed, m.n. wat betreft de tijdelijke invullingen zoals DOK , 019… en de Leopoldskazerne waar Gent een jong, creatief verhaal mee beoogt. Terugkoppeling naar stedelijke diensten zoals Ruimtelijke Ordening, het departement Cultuur, Gebiedsgerichte werking enz. Het verslag van de zending wordt verspreid onder de collega-stadsdiensten per mail.

Ik neem het verslag ook mee als Raad van Bestuurslid naar Formaat inzake de bovenlokale projecten ter inspiratie en als trainer van Jint en Formaat.

Het aanbieden van extra podium- en presentatiekansen, alsook creatieve werkplekken, in stedelijke gebouwen wil de Jeugddienst verder aanmoedigen en via projectsubsidies ondersteunen.

Het huidig ondersteuningsbeleid inzake jeugdinitiatieven en structurele ondersteuning van jeugdcultuurinitiatieven wordt onder de loep genomen en verfijnd waardoor er meer mogelijkheden komen voor jong en spontaan initiatief.

Er zal ingezet worden op jong, creatief ondernemerschap via diverse vormingen zoals crowdfunding enz.

Exploreren van het Europees niveau inzake dit thema.

Pol: Ik neem zeker het enthousiasme van de Slovaken mee en hun creativiteit om zonder context (subsidies, infrastructuur, …) toch aan de slag te gaan. Bij gebrek aan financiële armslag kregen we enkele inventieve cases van ’crowdfunding’ te zien. De publiek-private financiering is ook in Vlaanderen een issue maar de praktijk van 2% van de eigen belastingen te doneren aan een maatschappelijk initiatief vind ik geen goede keuze. De praktijk toont de zwakte van het systeem. Privé-bedrijven zetten eigen initiatieven op, … Wel heeft het mij aan het denken gezet om jongeren aan te zetten tot meer entrepeneurschap en het deelhebben van niet alleen de beleving maar ook in het opzetten van initiatieven.

3. Evaluatie

Informatie over de organisatie van het bezoek, o.a.

- logement - begeleiding/tolk - beantwoordde de inhoud en de uitwerking van het programma aan de verwachtingen?

Het logement was ons inziens perfect: het waren stuk voor stuk comfortabele hotels. Ook het eten was verzorgd – fijn dat we, in overleg met onze gidsen, zelf konden bepalen waar en wat we aten – en hoeveel. Wij werden begeleid door twee jonge twintigers met een duidelijk engagement en niet vies van enige kritiek op het establishment, die zelf bovendien de scene ook vrij goed kenden- als deelnemer of als vrijwilliger. Dit gaf ons een frisse kijk op het jeugdbeleid, de fricties en de perceptie door de jongeren zelf. Deze twee jongeren stonden ook in voor de vertaling. Hun Engels, in tegenstelling tot heel wat Slovaken, was goed waardoor we voldoende vragen konden stellen en uitleg kregen. De inhoud van het programma beantwoordde aan de verwachtingen. De focus van deze zending lag voornamelijk op jeugdcultuur en het voorzien van een fysieke locatie, waar jeugdcultuur kan plaatsvinden. Op de bezochte locaties was de link tussen bestaande, historische infrastructuur en een omgeturnde creatieve broedplek duidelijk zichtbaar. De inhoud van het programma ter plaatse kwam dan ook in zeer grote mate overeen met het programma dat we op voorhand ontvingen. Fijn was ook de flexibiliteit in/van het programma: naast de afgesproken bezoeken was er nog ruimte om kleine zijsprongetjes te maken, bvb. Roma-naaiatelier. Wat we misten in het programma:

een duidelijke uitleg over de structuur van het jeugdwerk en een situering van de bezochte initiatieven in de beleidslijnen op lokaal en nationaal niveau

een toelichting over jeugdwerk op lokaal niveau. Ook vonden we het programma erg gevuld en – in combinatie met het dagelijks wisselen van hotel en de vele verplaatsingen - maakte dat de zending zeer vermoeiend. Een rustpunt in het midden van de week was zeer welkom geweest. Albane: Ook de motivatie waaruit keuzes al dan niet genomen worden op Slovaaks beleidsniveau kaapte mijn nieuwsgierigheid weg. Temeer daar jeugdcultuur momenteel ook een Vlaamse beleidsprioriteit is en specifiek in Gent de uitdaging op vlak van ruimte en infrastructuur heel erg aanwezig is. Tijdelijke projecten in afwachting van nieuwe stadsdelen krijgen veelal een creatieve functie, de droom van de Leopoldskazerne als creatieve broedplaats enz. . De zending was uitermate boeiend en leerrijk zowel mbt tot mijn huidige functie als consulente Jeugdcultuurbeleid als trainer in het Vlaamse Jeugdwerklandschap (Jint, Formaat enz.) Inspiratie, netwerken (zowel met de delegatieleden, als de organisaties in Slovakije), uitwisseling, kennis over de Slovaakse beleidsvoering: het is allemaal aan bod gekomen.

Slotconclusie: We vonden het alle drie een heel interessante en boeiende trip. Het heeft ons doen stilstaan bij dingen die voor ons vanzelfsprekend zijn, niet alleen binnen jeugd en cultuur, maar ook met betrekking tot de economische en maatschappelijke situatie in ons land en in Europa. We hebben heel wat inspiratie opgedaan voor ons werk en er rest ons ook nog heel wat stof om verder over na te denken…