Verslag bijeenkomst ‘Ruimte & Water’ 8 december...

Verslag bijeenkomst ‘Ruimte & Water’ 8 december 2015

-3-

Inhoud

Introductie ................................................. 4

Michiel van Dongen

De Pitchers ................................................. 4

Eric Luiten

Richard Jorissen/Regina Havinga

Lilianne van Sprundel

Markt ........................................................... 7

Projectbladen ............................................ 8

Oogst markt ............................................. 18

Discussie.................................................... 20

Deelnemerslijst ....................................... 22

Colofon ..................................................... 23

-4-

Een initiatief van het Delta Ontwerpplatform (ministerie van Infrastructuur en Milieu) op 8 december 2015 in de Glazen Zaal in Den Haag.

Het Deltaprogramma is één grote ontwerpopgave: water en ruimte

verbinden. Slim, integraal en aantrekkelijk. Dat was de conclusie van

de manifestatie Ontwerp Delta.NL een jaar geleden. Hoe is het in 2015

met het ontwerp in de delta vergaan? Wat is de oogst van een jaar

ontwerpervaring?

Die vraag roept een waaier aan antwoorden én vervolgvragen op,

tijdens de bijeenkomst Ontwerpen aan Ruimte & Water. Evenwicht

en tegenwicht. Ferme stellingen en gerede twijfels. De roze bril van

kansen en parels en de harde realiteit van blokkades en frustraties.

Het comfortabele succes van Ruimte voor de Rivier en de wetenschap

dat het vervolg een andere aanpak vereist.

Verwarrend! Of is dit het onvermijdelijke, chaotische, creatieve en

spannende zoeken bij de start van iets groots en meeslepends?

Te midden van alle verwachtingen en vragen tekent zich één frisrode

draad af: we staan voor een bijzondere ontwerpfase. Een fase die het

landschap van de volgende generatie bepaalt. Nu komt het erop aan

de stap van denken naar doen te zetten. En alleen door die samen te

zetten, krijgen we het toekomstige landschap goed voor elkaar.

Delta Ontwerpplatform (Michiel van Dongen, projectleider DOP)

Het Delta Ontwerpplatform (DOP) ondersteunt initiatieven op het raakvlak van ruimte en water met ontwerpinzet. Die inzet varieert van meehelpen met ontwerpen tot adviseren over de rol van ontwerp en ontwerpers. Ook verbindt het DOP ontwerpers onderling, zodat zij kennis en ervaringen kunnen delen. Verbinden staat ook centraal op deze

bijeenkomst: tussen ontwerpers en waterbouwers. Projectleider Van Dongen nodigt iedereen van harte uit die verbin-ding aan te gaan. De Glazen Zaal, die de verbinding legt tussen bouwstijlen uit verschillende tijden, is hiervoor een mooi symbool

Bijeenkomst Ontwerpen aan Ruimte & Water: de oogst van 2015

> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > 14:00

-5-

> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >

Een panorama dat helemaal klopt (Eric Luiten, Rijksadviseur Landschap en water)

In zijn essay Mijn dijk beschrijft Luiten hoe zijn fascinatie voor landschap en ontwerp onbewust groeide tijdens talloze fiets-tochtjes van het ouderlijk huis in Nijme-gen naar een vriendinnetje in Bemmel. Als hij jaren later landschapsarchitectuur studeert, realiseert Luiten zich op een dag wat goed ontwerpen is: een eenvoudige

interventie doen, daarbij veel kansen benutten en zo een sublieme beleving mogelijk maken. De dijk die hem als puber zo’n sublieme beleving bood, was ‘neutraal, nuchter en monumentaal in zijn alledaagsheid’. Nu is die dijk verlegd.

Er ligt een nieuwe kade, in een nieuw landschap. Welke schooljongen heeft straks de ontroerende ervaring dat zijn panorama helemaal klopt, vraagt Luiten zich hardop af. En daarmee geeft hij

indirect een opdracht aan de uitvoerders van het Deltaprogramma.

Inspiratietafels om opgaven te verbinden (Richard Jorissen, directeur Hoogwaterbeschermingsprogramma)

Omgevingskwaliteit kan in het Hoogwa-terbeschermings-programma op drie manieren tot bloei komen: 1) de bottom line: veiligheidsmaatregelen goed inpas-sen, 2) een stap verder: meekoppelen

met andere functies en 3) op het grootste schaalniveau: gebiedsontwikkeling. Instrumenten om water en ruimte te verbinden, zijn er volgens Jorissen genoeg: leidraden, overeenkomsten, integrale opdrachten, noem maar op. Waar het op aankomt, is op tijd beginnen. ‘We moeten ontwerpend onderzoek een plaats geven in onze verkenningen.’ Bij complexe opgaven zal hij stimule-ren dat ontwerpend onderzoek al in de vervroegde verkenningen voor hoogwa-

terveiligheid plaatsvindt, dus nog voor de officiële MIRT-verkenningen. Jorissen kondigt hiervoor een experiment aan: de keringbeheerders kunnen voor alle 20 vervroegde verkenningen gebruikmaken van tweedaagse inspiratietafels.

Drie hulpmiddelen (Lilianne van Sprun-del, adviseur Staf Deltacommissaris)

Sommigen denken dat het Deltapro-gramma klaar is, nu de deltabeslissingen

14:10 14:20 14:30

-6-

> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >

en strategieën op papier staan. Maar in de uitvoering begint het pas echt. Alle overheden realiseren zich dat het verbinden van water en ruimte essentieel is voor de uitvoering. Dat hebben zij in het Bestuursakkoord Deltaprogramma onderstreept. Samen rond de tafel zitten en gebruikmaken van ontwerpend onder-zoek zijn daarbij essentieel, stelt Van Sprundel. Staf Deltacommissaris komt met twee praktische hulpmiddelen om het proces te ondersteunen: een digitale

kaart met ‘best practices’ en een overzicht van succesfactoren voor het verbinden van water en ruimte. Ook wordt gewerkt aan een heldere monitoringssystematiek voor ‘meten, weten, handelen’, waarbij het verbinden van ruimte en water eveneens aandacht krijgt.

De markt

Bij alle marktkramen ontstaan energieke gesprekken. In de tien projectbladen die in dit verslag zijn opgenomen is per initiatief een toelichting te vinden. De belangrijkste inzichten en vraagpunten uit de gesprekken zijn samengevat in het overzicht van de oogst markt ‘Ontwerpen aan Ruimte & Water’.

Ontwerpinitiatieven 2016

Ondertussen vult een grote kaart van Nederland zich met tientallen post-its: ontwerpinitiatieven die de kennis en ervaring van het Delta Ontwerpplatform graag willen benutten.

14:45

-7-

> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >

Aantrekkelijke marktwaar: in gesprek over initiatieven die water en ruimte verbinden

1. De adaptieve dijk (Jutta Hinterleitner/ontwerpteams) 2. Meerlaagsveiligheid Eiland van Dordrecht (Thomas Jansen/Ejsmund Hinborch) 3. Gebiedsagenda IJsselmeergebied 2050 (Rob Bouman/Milou Joosten) 4.Deltaprogramma Maas: voor een mooie en veilige Maas (Koos Beurskens/Martijn Schraven) 5. Hoogwatergeul Varik Heesselt (Erik Hoogstraten/Maarten Lankester/Teun Groenen/Kees van der Velden) 6. Deltaprogramma in kaart (Marlies Veenstra) 7. Erfgoed en water (Ellen Vreenegoor/Maaike Bos/Michel Lascaris) 8. Waterkansenkaart en Dijkenkansenkaart (Egon Ariëns/Yoran van Bohemen) 9. Een goed ontwerp is een waterbestendig ontwerp (Garmt Arbouw/Annemarieke Grinwis/Erin Schoute) 10. Meekoppelkansenkaart HWBP IJsselvecht-Delta (Marcel van den Berg/Margreet Krol)

-8-

DataContactpersoon: Jutta Hinterleitner, [email protected] www.bna-onderzoek.nl

Jaar van uitvoering: Najaar 2015 Uitkomsten worden eind januari 2016 beschikbaar gesteld

Betrokken partijen: Delta Ontwerpplatform, waterschap Rivierenland, waterschap Vallei en Veluwe, waterschap Groot Salland, provincie Overijssel, provincie Gelderland, Academie van Bouwkunst Amsterdam en Hogeschool Utrecht

De adaptieve dijk – strategieën voor dijktransitie in de komende 100 jaar (ontwerpstudie)

SamenvattingDe Nederlandse dijken gaan gemiddeld om de 30 jaar op de schop. Ze worden verhoogd, verbreed, de loop wordt verlegd. Dijken zijn organische ele-menten in het land-schap, die meebewegen met de eisen aan veiligheid. Dijken zijn ook beeldbe-palende elementen en spelen een belangrijke rol in de beleving van de bewoners van het rivieren-land. In deze ontwerpstudie kijken de deelne-mende ontwerpteams niet alleen naar de nood-zakelijke dijkversterkingen, maar onderzoeken ook welke ruimtelijke functies kunnen worden toegevoegd.

Wat kan een dijk betekenen voor een aantrekke-lijk, multifunctioneel, bewoonbaar, veilig en klimaatbestendig landschap? In deze studie worden de verschillende schaalniveaus (van dijktraject tot dijkwoning) en verschillende tijds-vensters (van korte termijn tot verre toekomst) bekeken en in toekomstscenario’s verwerkt. Het doel is creatieve energie los te maken en een breed scala aan mogelijkheden te verkennen voor de aankomende dijkversterkingen.Zes interdisciplinaire ontwerpteams en studen-ten van de AvB Amsterdam en de HU werken in het najaar van 2015 aan scenario’s voor drie studielocaties langs de Waaldijk, de IJsseldijk en de Grebbedijk. De uitkomsten worden begin 2016 gepresenteerd en via een website gedeeld.

Meestromende innerwaard.Met argonauten en recreanten.

Arguswal voorde sedentaire maatschappij

Stromenland

Bijeenkomst Ruimte en Water 8 december 2015

Studielocatie Grebbedijk - De Volksdijk Door overmatige betrokkenheid van diverse overheden is de ruimte op en om de Nederlandse dijken verkrapt. Het wonen en ondernemen - van wat er nog van over is - zit gegoten in een keurs-lijf en de mensen hebben geen zeggenschap. Dit staat in schril contrast met de oorsprong van de democratische (water)schappen waarbij directe zeggenschap essentieel was. In ons voorstel van de Volksdijk herstellen we deze betrokkenheid door het lokale Grebbe-Dijkschap.Over de veilige basisdijk komt een extra dijk-enveloppe die de eigenaar in erfpacht zelf kan benut-ten en ontwikkelen. Al deze volksdijkbewoners en -ondernemers hebben een stem in het Grebbe-Dijkschap. De dijk wordt zo weer een onderdeel van de maatschappij. Een volksdijk is van nature adaptief.

Ontwerpteam: Johan Blokland (opZoom architecten); Rob Aben Landschapsarchitectuur; Sjors de Vries (Ruimtevolk); Rudolf van Broekhuizen, Herman Agricola (Wageningen UR); Alterra; Erik Kuiper (Afvalzorg)

Studielocatie Grebbedijk - Adaptieve biodijken

De huidige dijken zijn statisch en dwingend. Een adaptieve dijk is een dijk die zich aanpast aan tijd en behoeften en die niet in de weg zit als het water laag staat. Om tot een adaptieve strategie voor de Grebbedijk te komen, wordt in dit plan gekeken naar het hele gebied als waterkering. Door in te steken op meerlaagse veiligheid, werken de verschillende landschapselementen in het gebied samen. De zomerdijken, winterdijken en slaperdijken worden geactiveerd en worden onderdeel van het flexibele weringssysteem.

Als aanvulling op de hoofdwaterkering wordt met behulp van biomassa stapsgewijs een nieuw landschap achter de Grebbedijk ontwikkeld, dat de kortste lijn tussen de Utrechtse Heuvelrug en de Veluwe volgt. De Grebbedijk transformeert hierdoor in een bio-landschap, waarin ook gerecreëerd wordt en energie wordt gewonnen. Duurzame infrastructurele upgrades op de belangrijke knoop-punten zorgen voor de juiste groei- en gebruikscondities van dit nieuwe dijkenlandschap en leggen tegelijkertijd het centrum van Wageningen direct gelijkvloers aan de Rijn.

Ontwerpteam: Job Roos (Braaksma & Roos Architecten), Eric-Jan Pleijster (Lola landscape architects); Gert Kwekkeboom, Rick ten Doeschate (The Cloud Collective)

Studielocatie Waaldijk - De dijk in beweging Historische kaarten laten zien dat met het bedijken en reguleren van de Waal de dynamiek uit het systeem verdwenen is. Om dit te doorbreken wordt voor de komende versterkingsopgave(n) het denken in projecten losgelaten. De adaptieve dijk is geen eindplan, maar een onderhouds- en groeistrategie. Het werken aan de dijk betekent constante transformatie en permanente dynamiek. Hierbij zorgen de binnen- en buitendijkse omgeving samen met dijk voor de hoogwaterveiligheid. De dijk wordt een dijkzone.De dynamiek van het rivierenlandschap wordt gebruikt voor een slimme sedimentstrategie. Met geoogst zand worden bestaande oeverwallen verhoogd en nieuwe gecreëerd. Beheerders en over-heden maken afspraken met private partijen, waardoor een aannemer voor lange periode verant-woordelijk wordt voor het versterken en onderhoud aan de dijk. Nieuwe strategieën en technieken worden geïmplementeerd en geoptimaliseerd. Het waterschap blijft bewaker van de dijk als een grootschalig waterkerend element in het landschap. De dijk vormt een rode draad in tijd en ruimte. Met pontjes, laagwaterroutes en ommetjes in de uiterwaarde wordt de dynamiek die hoort bij het rivierenlandschap beleefbaar.

Ontwerpteam: Michel Schreinemachers, Jurriaan Hillerstrom (NEXT architects); Pieter Schengenga, Inge Kersten (H+N+S); Martin Egas (Dura Vermeer); M.A. Kooiman Cultuurhistorische projecten; Ploegam

Studielocatie IJsseldijk - Bagger als bouwsteen

In deze visie wordt de dijk opgevat als onderdeel van een brede landschappelijke zone. Voor deze zone wordt een versterkingsstrategie voorzien waarin sedimentatie wordt aangewend om nieuwe rivierduinen te vormen en zo de dijk te versterken. Het resultaat is een dynamisch rivierlandschap dat uitnodigt voor recreatie, natuurontwikkeling en nieuwe vormen van bewoning.

Ontwerpteam: Theo de Bruin, Moniek Otten (IAA Stedenbouw en Landschap); Wieteke Nijkrake, Jorrit Noordhuizen (NOHNIK architecture and landscape); Jan Frijn (Grontmij)

Studielocatie Waaldijk - Argusogen Het begrip adaptieve dijk belooft continue aanpasbaarheid vanuit de verwachting dat inzichten en omstandigheden kunnen veranderen in de toekomst. De komst van de overslagbestendige dijk met eens in de zoveel tijd kans op wateroverlast zal aanvankelijk met argusogen worden bezien. De voor kwel en overslag gevoelige zone achter de dijk wordt in ARGUSOGEN een nieuw onderdeel van het riviersysteem onder de naam innerwaard. Uiterwaard-dijk-innerwaard vormen samen een door het water getekend lijngoed waarin cultuurhistorie en toekomstvisie op het scherpst van de snede creatieve inspiratie beloven.

Een brede maatschappelijke werkgroep, het argusnetwerk, verzamelt informatie en ideeën om te leren leven met meer water. Door slim voorwaarden te scheppen verplaatsen dorpen en bedrijf-sterreinen zich naar een met riviersediment verhoogde arguswal in het achterland. In de verre toe-komst worden de klassieke bandijken overbodig en ligt er een meestromend landschap waar ook bodemdaling geen bedreiging meer vormt voor de waterveiligheid.

Ontwerpteam: Wim Maas, Frank Vijftigschild (Maas Architecten); Jeroen van Westen (Landschap & kunst); Peter Hermens (Werkend Landschap); Jan-Olaf Tjabringa, Martijn Horst (Cultuurland ad-vies); Henrike Branderhorst, Roelant van Dam, Arjen van der Linde (Tauw)

Studielocatie IJsseldijk - Route 53: de Sallandse Bandijk

De versterking van dijkring 53, ook bekend als de middeleeuwse Sallandse bandijk, wordt gekop-peld aan een zintuiglijke ‘scenic route’. Het vergroten van de veiligheid en de belevingswaarde van de dijk gaan hand in hand. Cultuurhistorische en landschappelijke waarden van de IJsseldijk worden ‘boven water’ gehaald en bij de versterking zintuiglijk gemaakt. Route 53 is een samenhangende lijn door drie kenmerkende Sallandse dijktypologieën: de verstilde dijk, de dorpsdijk en de liniedijk. Nieuwe en bestaande elementen vormen in deze route één familie.

Ontwerpteam: Femke Feenstra, Karen Glandrup, Sebastiaan Luiten (dJGA); Anne-Sietske Smits, Ian Officer (Bosch Slabbers); Johanna van Doorn (SteenhuisMeurs)

OntwerpplatformDelta

1.

-9-

2.

DataContactpersoon: Ellen Kelder, gemeente Dordrecht, [email protected] en Esjmund Hinborch, provincie Zuid-Holland, [email protected]

Jaar van ontwerp: 2015

Betrokken partijen: Gemeente Dordrecht, Waterschap Hollandse Delta, Provincie Zuid-Holland, Veiligheidsregio ZHZ, Ministerie van I & M

Meerlaagsveiligheid Eiland van Dordrecht

Bijeenkomst Ruimte en Water 8 december 2015 OntwerpplatformDelta

Meerlaagsveiligheid strategie

Referentie strategie Beoordeling Zelfredzaam Eiland

Eiland van Dordrecht

Samenvatting

Het MIRT-Onderzoek Meerlaagsveiligheid Eiland van Dordrecht onderzoekt een alternatieve waterveiligheid strategie voor de referentie stra-tegie. Deze strategie gaat uit van (deels groot-schalige en complexe) dijkversterkingen.

De aanleiding voor het MIRT-Onderzoek Meer-laagsveiligheid Dordrecht is:• Groot groepsrisico binnen het stedelijk gebied• Versterking sterk verstedelijkte dijk (Voorstraat dijk) is zeer complex• Zeer beperkte preventieve evacuatie mogelijk van de 120.000 inwoners (10-15%)

Binnen het MIRT-onderzoek is de strategie Zelfredzaam Eiland opgesteld, met twee kern-ambities:• Gevolgen van overstroming zoveel moglijk beheersbaar en herstelbaar maken, dmv ruimtelijke inrichting en rampenbeheersing.• Maatwerk bij het ontwerp leidt tot zo min mogelijk negatieve en zoveel mogelijk positie ve ruimtelijke gevolgen.

De Zelfredzaam Eiland maatregelen uit alle drie de veiligheidslagen zijn als volgt:• Laag 3: Waterveiligheidsplan • Laag 2: Compartimentering• Laag 1: Aanpassing normvoorstel• Laag 1: Voorstraat dijk als kunstwerk toetsen

Ergst denkbare overstroming

-10-

3.

-11-

4.

-12-

5.

-13-

6.

-14-

7.

-15-

8.

-16-

Ruimtelijke adaptatieaanpak nationale vitale en kwetsbare functies

Het ministerie van Infrastructuur en Milieu coördineert de interdepartementale samenwerking om de vitale en kwetsbare sectoren waterrobuust te maken

aanpak overstromingsrisico’s van vitale en kwetsbare functies

Afvalwaterzuivering

Gemalen

Gezondheidssector

Chemische industrie

Nucleaire installaties

Infectieuze stoffen

Hoofdwegennet

Drinkwatervoorziening

Elektriciteitsvoorziening

Gaswinning en gasdistributie

Olieopslag Noodcommunicatie

ICT/telecom

DataContactpersoon: Erin Schoute, [email protected] en voor informatie www.ruimtelijkeadaptatie.nl

Opdrachtgever(s): Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie

Ontwerper: Vormvijf


Betrokken partij(en): Rijk, IPO, VNG, UVW

Een goed ontwerp is een klimaatbestendig ontwerp

Samenvatting

Ruimtelijke Adaptatie is één van de Deltabeslis-singen en is gericht op het zo goed mogelijk kli-maatbestendig en waterrobuust inrichten van Nederland met als tijdshorizon 2050. Om deze ambitie te realiseren moeten waterveiligheid en klimaatbestendigheid integraal meegewogen worden bij het plannen van ruimtelijke ontwik-kelingen, bij herontwikkeling en bij investerin-gen in beheer en onderhoud. Klimaatbestendig inrichten gaat om de vier dreigingen van over-stromingen, neerslag, droogte en hitte. DPRA werkt hieraan doormiddel van een stimulerings-programma, een monitorplan en het maken van afspraken over de aanpak van nationale vitale en kwetsbare functies. Als onderdeel van het sti-muleringsprogramma wordt een kennisportaal ruimtelijke adaptatie ontwikkeld, die een belang-rijke rol speelt bij de kennisoverdracht naar alle overheden, bedrijven en maatschappelijke orga-nisaties. Op het kennisportaal is ondermeer een handreiking te vinden om de stappen weten-wil-len-werken te doorlopen, hulpmiddelen en prak-tijkvoorbeelden. Een belangrijk hulpmiddel is de klimaateffect-atlas.


Een jaar na de Deltabeslissing Ruimtelijke Adaptatie

Welke stappen hebben de overheden gezet?1. Gemeenten, waterschappen, provincies

en rijksoverheid zijn met de thema’s wateroverlast, overstromingsrisico’s, droogte en hittestress aan de slag.

2. De overheden plaatsen hun activiteiten primair onder ‘weten’, in mindere mate onder ‘willen’ en het minst onder ‘werken’.

3. De partijen hebben meer aandacht voor wateroverlast en waterveiligheid, dan voor droogte en hittestress.

4. Belangrijkste aandachtspunten om adaptieve maatregelen te nemen zijn: structureel budget, capaciteit, politieke aandacht en samenwerking.

Wat gebeurde er binnen het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie?

10 impactprojecten

10 stresstesten light

5 themabijeenkomsten

2 werkbezoeken van de Deltacommissaris

7 nieuwsbrieven

1 boek met 16 Peilstokprojecten9 artikelen in vakbladen

Bron: Monitor ruimtelijke adaptatie

020406080

100

Weten(%)

Willen(%)

Werken(%)

Wateroverlast

Gemeenten

Provincies

Waterschappen0

20

40

60

80

100

Weten(%)

Willen(%)

Werken(%)

Overstromingsrisico's

Gemeenten

Provincies

Waterschappen

020406080

100

Weten(%)

Willen(%)

Werken(%)

Droogte

Gemeenten

Provincies

Waterschappen 0

20

40

60

80

100

Weten(%)

Willen(%)

Werken(%)

Hittestress

Gemeenten

Provincies

Waterschappen

118 ondertekenaars algemene intentieverklaring ruimtelijke adaptatie

11 regionale intentieverklaringen ruimtelijke adaptatie

120 bezoekers per dag op het kennisportaal www.ruimtelijkeadaptatie.nl

1 monitoronderzoek bij de overheden

De Klimaateffectatlas zet (toekomstige) dreigin-gen van overstromingen, wateroverlast, droog-te en hittestress op de kaart. Door op de site je gemeentenaam in te vullen kun je bekijk wat er speelt in je gebied. De atlas wordt actueel gehou-den door een netwerk van kennisinstellingen en

adviesbureaus. Een andere belangrijke opgave van PRA zijn de vitale en kwetsbare functies. Het gaat hierbij om een opgave van het Rijk om er-voor te zorgen dat nationale vitale en kwetsbare functies uiterlijk in 2050 beter bestand zijn tegen overstromingen. Per functie is in het Deltapro-

gramma 2015 een pad uitgezet, bestaande uit de stappen ‘weten, willen, werken’ om de waterro-buuste inrichting in 2050 te bereiken.Er zijn hier-voor afspraken gemaakt met de ministeries die verantwoordelijk zijn voor de vitale en kwetsbare functies of onderdelen daarvan.

Ruimtelijke adaptatie; aanpak nationale vitale en kwetsbare functies Een jaar na de Deltabeslissing; Ruimtelijjke Adaptatie

9.

-17-

Kampen

Genemuiden

IJsselmuiden

ZalkWilsum

s-Heerenbroek

Grafhorst

Kamperzeedijk-Oost

De Zande

143 FietsverbindingRamspol -Genemuiden

130 KRW maatregelenUitwateringskanaal

141VervolgKePP

146 RealisatieontwikkelplanKoggewerf

142 BolwerkBuitenwachtIJsselmuiden

147 Zwarte Meerproject:Karekieten in het Riet

140 VervolgdorpsplanGrafhorst

145 VerkenningStadsrandzonede Koekoek

137 VervolgdorpsplanWilsum

240 VerkenningStadsrandzonede Koekoek

138 Vervolgdorpsplan

Zalk

139 Vervolgdorpsplan 'sHeerenbroek

234 KomKamperzeedijk

241OntwikkelplanOlde Mesiene

239 FietsverbindingRamspol -

Genemuiden

237 Kop van de havenen binnenhavenGenemuiden

238 Entreede KoppelGenemuiden

219 Kokosstraat,rehabiliteren asfalt

116

Fietspad

115 grasbeton op

dijken/onderhoudspaden

347

ond e

rhou

dM

JOP

134 Zwolle-Kampen, groot

onde

rhoud aan hoofdweg

216 Slaperdijkweg,

voorlopig klein onderhoud

217 Matenw

eg????,

versterkenasfa lt

114

gras

beto

n op

dijk

en/o

nder

houd

sp

aden

218 Randweg, op lange

termijn groot onderhoud

134Zwoll

e-Kam

pen,

groo

t

onderhou

d aan ho

ofdweg

129 KR

W m

aatregelen

Goot-G

anzendiep

128

KRW

maa

trege

len

Goo

t-Gan

zend

iep

127

KRW

maa

trege

lenG

oot-G

anze

ndiep

129 KRW maatregelenGoot-Ganzendiep

128

KRW

maa

trege

len

Goot-G

anze

ndiep

127

KRW

maa

trege

len

Goo

t-Gan

zend

iep

133 Kam

pen-gr.Gelderland,

groot onderhoud fietspad

131 Kampen-Ramspol, groot

onderhoud hoofdweg en fietspad

132 IJsselmuiden-Genemuiden, groot

onderhoud hoofdweg en fietspad

306 RvdRWestenholte

308 fietspadop dedijk

314ontwikkelingStadsbroek

315 revitaliseringbedrijven terrein

101 Zomerbedverlaging

IJssel (ZBIJ)

206fietsverbindingkamperzeedijk

207 pilotwaterbestendig

bouwen

208 wateropgaveVarkensgat

industrieterrein

209 uitbreidingindustriehaven

213centrumgebied

214stadsrand

visie

102 BypassReevediepKampen

103verzinkerij

Kampen BV

105 waterkeringKampen-midden

107 Grafhorst:streekeigen woningbouw

icm dijk-project

109 Bolwerkbuitenwacht

110 reserveringKoppelerwaard

112peilbesluit

Mastenbroek

113 verbeteringsopgaveregionale keringenKampereilanden

215Compartimentering

Genemuiden

106 CompartimenteringIJsselmuidende Koekoek

301compartimentering

Stadshagen

316 Schetsschuit ZwarteWaterzone/ gebiedsontwikkeling

Zwarte waterzone?

117herontwikkeling

118 Aansluitencompartimenteringsdijk

119 Onderzoek sterktenieuwe normering enpeilstijging Ijsselmeer

120 kopSpoorlanden



126 Alternatiefvoor nr. 66

108 verleggingtrace regionalekering Koekoek

104Compartimentering

Kampen west

125 Nog in terichten gronden

t.b.v. Natura2000doelstellingen,

niet PAS



niet PAS

124 Nog inte richten grondent.b.v. Natura2000

doelstellingen,niet PAS



niet PAS

123 Nog inte richten grondent.b.v. Natura2000




niet PAS



niet PAS



niet PAS124 Nog in

te richten grondent.b.v. Natura2000


m8

m22

m24

Beleidsinformatie, juni 2015, nr. 150206_1

0 0,45 0,9 1,35 1,8 km

HWBP Meekoppelkansen

Gemeente Kampen

aanduidingen

Meekoppelkansen HoogWater Beschermings Programmathema

^ infrastructuur

! natuur

!k recreatie

!( ruimtelijke ontwikkeling

!. ruimtelijke ontwikkeling icm natuur

8 woningbouw

B8.HWBP_arcthema

infrastructuur

natuur

recreatie

ruimtelijke ontwikkeling

ruimtelijke ontwikkeling icm natuur

HWBP_polygonthema

bedrijventerrein

Û Û Û Û

Û Û Û Û

Û Û Û Û

drinkwater

BBBBBBBBBBBB

grondwater

infrastructuur

O O O O OO O O O OO O O O O

natuur

# # #

# # #

# # #openbare ruimte bedrijventerrein

) ) )) ) )) ) )

recreatie

ruimtelijke ontwikkeling

ruimtelijke ontwikkeling icm natuur

8 8 8 88 8 8 88 8 8 8

woningbouw

Kaderrichtlijn water

! ! ! ! ! !

! ! ! ! ! !

! ! ! ! ! !

! ! ! ! ! !

Kaderrichtlijn water (vlakken)

! ! ! ! ! !

! ! ! ! ! !

! ! ! ! ! !

Intrekgebieden waterwinning

Type

kans

ZON (Zoetwatervoorziening Oost Nederland)Type

Kans

Gepland gemeente

Voornemen/onderzoek gemeente

Kansen op samenwerking

Gepland provincie

oost_afspraak_gemeenten_zwolle-deventer

Voornemen/onderzoek gemeente

oost_afspraak_gemeenten_losser

maatregelen Waterschappentype

gepland

voornemen

kans

vechtstromen_krwlichamen_gebufferdtype

gepland

voornemen

kans

Waterschap projectgebieden Legenda

Gepland waterschap (vlak)

Voornemen waterschap (vlak)

grootsalland_toevoeging

geplande_ZON_projectenType

afspraak

voornemen

overige_projecten_2Type

afspraak

voornemen

Type

kans

LEGENDA

EHS, te realiseren nieuwe natuur

N2000 opgave PAS

B1.gemgrens_polygon

lijnen_arc

Laatste ToevoegingenDataContactpersoon: Marcel van den Berg, [email protected], www.overijssel.nl Opdrachtgever(s): Provincie Overijssel

Ontwerpers: Team beleidsinformatie - Provincie Overijssel


Betrokken partij(en): Waterschap Groot Salland, Pro-gramma IJssel-Vechtdelta

Meekoppelkansenkaart HWBP - IJssel-Vechtdelta

Samenvatting

Op de Meekoppelkansenkaart staan alle poten-tiële initiatieven die raken het HWBP. Deze kaart wordt actueel gehouden met de betrokken per-sonen van de gemeenten, provincie en andere mogelijke belanghebbenden. Op de kaart wordt het initiatief beschreven, betrokken partij, con-tactpersoon, rijpheid (wens, plan, uitvoering), jaartal van uitvoering (en fliexibiliteit daarin) en of deze meekoppelbaar is of niet.

Binnen het HWBP wordt aandacht gevraagd voor meekoppelen. Om kansen te kunnen benutten is het nuttig om voor aanvang van de verkennings-fase binnen het HWBP-project inzicht in deze meekoppelkansen te hebben. Voorafgaand voert de provincie Overijssel daarom in samenwerking met het waterschap en de betrokken gemeenten een pre-verkenning uit van mogelijk mee te kop-pelen kansen op basis van de meekoppelkansen-kaart.

Voordeel hiervan is dat de provinciale goedkeu-ring van het dijkverbeteringsplan veel eenvou-diger is. De provincie is namelijk vanaf het begin van het project betrokken, zo wordt gewaar-borgd dat alle meekoppelkansen zijn benut en dat er voldoende aandacht voor ruimtelijke kwa-liteit is in het dijkverbeteringsplan.


10.

-18-

> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >

1. Samen onderzoek doen in beleids-arme context levert innovatieve ontwerpen.

2. Participatie van bewoners levert gebiedskennis en draagvlak.

3. Voorkom dat de plannen in een la terechtkomen.

1. Binnen het MIRT-Onderzoek is een strategie ‘Zelfredzaam Eiland’ opgesteld.

2. Waardering voor de ambitieuze meerlaagsveiligheidsstrategie.

3. Waardering voor de gevolgde koers en intensieve burgerparticipatie.

1. Aansprekende beelden hebben betrokkenen verleid mee te doen met de Gebiedsagenda.

2. Eerst gezamenlijke ambities formu-leren, daarna opgaven over de verdelen.

3. Gemeenten vormen de schakel tussen het Rijk en bedrijven en burgers.

1. De waterveiligheidsstrategie voor de Maas richt zich op rivierverruiming en dijkversterking

2. De uitvoeringsstrategie koppelt maatregelen aan lokale ruimte-lijk-economische ambities

3. Goed voorbeeld doet goed volgen: benoem voorbeelden uit eigen regio (Ooijen-Wansum).

1. Werk door de schalen heen: van hoogwatergeul tot gebiedsontwik-keling

2. Gebiedsontwikkeling hoeft niet groots en meeslepend te zijn.

3. Naar het gebied kijken helpt ook voor publieksparticipatie.

Oogst markt ‘Ontwerpen aan Ruimte & Water’

1. De adaptieve dijk (Jutta Hinterleitner/ontwerpteams)

2. Meerlaagsveiligheid Eiland van Dordrecht (Thomas Jansen/Ejsmund Hinborch)

3. Gebiedsagenda IJsselmeergebied 2050 (Rob Bouman/Milou Joosten)

4. Voor een mooie en veilige Maas (Koos Beurskens/Martijn Schraven)

5. Hoogwatergeul Varik Heesselt (Erik Hoogstraten/Maarten Lankester/Teun Groenen/Kees van der Velden)

16:15

-19-

> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >

6. Deltaprogramma in kaart (Marlies Veenstra)

7. Erfgoed en water (Ellen Vreenegoor/Maaike Bos/Michel Lascaris)

8. Waterkansenkaart en Dijken- kansenkaart (Egon Ariëns/Yoran van Bohemen)

9. Een goed ontwerp is een water-bestendig ontwerp (Garmt Arbouw/Annemarieke Grinwis/Erin Schoute)

10. Meekoppelkansenkaart HWBP IJsselvecht-Delta (Marcel van den Berg/Margreet Krol)

1. Hoe koppel je leerervaringen rond innovaties en samenwerking aan de kaart.

2. Deltaprogramma: levende infor-matie en/of afgerond document en kaarten.

3. (Interactieve) kaart(en) Deltapro-gramma: voor wie maak je ze?

1. Cultuurhistorie + water = logisch verhaal en erfgoed biedt kansen.

2. Bij waterberging in versteend stede-lijke gebied cultuurhistorische syste-men benutten.

3. Uitvoeringsplannen vergen ontwer-pend onderzoek door historici en landschaparchitecten.

1. Waterkansenkaart verbindt ruimte & water en water & ruimte.

2. Waterkansenkaart: wanneer kom de kaart beschikbaar?

3. Mogen gemeenten, bureaus de waterkansenkaart gebruiken?

1. Stel de mensen centraal in de discussie over klimaatadapatie, in plaats van de techniek.

2. Klimaateffect Atlas: Droogte en hitte meest intrigerende kaarten, want het minst bekend.

3. Ontwerpopgave voor klimaatbe-stendig maken van vitale infrastruc-tuur en kwetsbare objecten.

1. Gebruik de meekoppelkansenkaart als instrument om mensen met elkaar in gesprek te brengen en kom zo tot onverwachte verbindingen.

2. Gebruik kansenkaarten als gespreksmiddel bij de zoektocht naar meekoppelkansen.

3. Door mensen met weerstand meteen bij het proces te betrek-ken neem je al een deel van de weerstand weg.

-20-

> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >

Discussie

Roze bril of realismeWe praten veel over verbinden, waarom lukt het dan niet altijd? De zaal lijkt zich te verdelen in optimisten en realisten. De optimisten: ga gewoon aan de slag, wees creatief met geld en leg potjes bij elkaar, zet pragmatische juristen in. De realis-ten: trek geen roze wolk op van louter kansen en inspiratie, laat zien dat het soms mislukt en leer daarvan, realiseer je

dat er soms gewoon geen potjes zijn. Of moet het ministerie zorgen voor boter bij de vis?

Wie betaalt de schade/int de opbrengstenSpreken in kansen heeft soms ook een ander onbedoeld effect: vrijwel niemand voelt urgentie. Dan kan het helpen duide-lijk te maken waar de schade ontstaat als we niets doen en wie daarvoor de rekening krijgt. Bijvoorbeeld bij water-overlast in de stad. Ook de andere kant

kan de interesse wekken: wijzen op de mogelijke financiële opbrengsten. Denk aan grondstoffenwinning. Vooral overheden vinden het lastig te denken in verdienmodellen. Zij laten vaak ‘vermo-gen’ liggen.

Verbreed de discussieEen integraal ontwerp wordt makkelijker als je de koek groter maakt. Dan valt er meer te verdelen. Kijk niet alleen naar het gebruikelijke trio van water, natuur en

recreatie. Verbreed de discussie en zoek ook andere disciplines op. Dan komen er heel nieuwe oplossingen in beeld. Stel daarvoor de mens/het gebied centraal, in plaats van de veiligheidsmaatregel. En weer een andere manier van verbreden: organiseer je eigen weerstand, laat vanaf het begin ook de mensen die tegen zijn meepraten aan tafel.

16:30

-21-

> > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > > >

En nog even dit

Lilianne van Sprundel: Benut de goede voorbeelden, maar leer ook van projecten die niet succesvol zijn. We maken daarvoor een digitale kaart met achterliggende informatie per project.

Regina Havinga: We hebben dit soort bijeenkomsten nodig om de goede focus te houden:

waar hebben we het over? Maar let op: landschapsarchitecten alleen zijn niet integraal genoeg. Breng ook financiële en juridische kennis in het ontwerpproces.

Eric Luiten: De Afsluitdijk biedt een nieuwe referentie voor het verdelen van verantwoordelijk-heden bij grote waterprojecten: Rijks- waterstaat werkt aan de dijk, andere partijen haken aan waar ze kansen zien, samen geven ze de aanbesteding vorm.

Van Dongen:Vandaag is weer gebleken hoe belang-rijk netwerken en ideeën uitwisselen bij ontwerpopgaven is: zó komen aantrek-kelijke oplossingen tot stand. In 2016 organiseren we een vervolg, om verbin-dingen te smeden, kennis te delen en het gesprek aan te gaan. Het Delta Ontwerp-platform gaat daarvoor de initiatieven die ontwerpondersteuning hebben gevraagd, zoveel mogelijk verder helpen. Vooral door partijen te verbinden, met advies op

maat en in een enkel geval met inzet van ontwerpcapaciteit.

Waar komt het nu op aan?

Hoe zetten we de stap van denken naar doen in deze bijzondere ontwerpfase? Hoe zorgen we ervoor dat het Delta- programma in een aantrekkelijk landschap voor de toekomstige generatie resulteert? Waar komt het nu vooral op aan: vallen de puzzelstukjes vanzelf

in elkaar als we het maar samen doen, moeten we meer kennis en creativiteit mobiliseren óf is goed resultaat uiteinde-lijk vooral een kwestie van geld?

16:45 17:00

-22-

Deelnemerslijst

Alex Levering (H2)Amelia Lukmanto (Bureau ANL)Andre Rodenburg Anne Witteveen (H2ruimte)Annelies Wegenwijs Annemarieke Grinwis (DGRW)Annemieke Jansen (Ruimtelijke Adaptatie)Anniemieke Hoogeveen (IenM)Anton van Alebeek (H2)Antony Marcelis (Duurzame stedelijke ontwik-keling)Arie den Boer Baukje Kothuis (TU Delft)

Bert Harmelink (Grontmij)Bianca van den Berg (DGMI)Carel Versteeg (Sociaal en fysisch geograaf)Carina Verbeek (WVL)Caroline Stegewerns (Hogeschool Utrecht) Christine Lammerts (Staatsbosbeheer)Claudia Veltrop (DGRW)Dagmar Keim (Gemeente Amsterdam)Daphne Teeling (IVN)Desiree Bokma (DGRW)Dianne Laarman (Overijssel)Dolf Kern Dorian Hill (Hillblock)Edwin van der Strate (Manager ruimtelijke ontwikkeling)Eduard van Beusekom (Min EZ)

Egon Ariens (DGRW)Elien Wierenga (DGRW)Ellen Driessen (DGRW)Ellen Vreenegoor (Elma van beek (De Levende Stad)Eric-Jan Kijkuit (DGRW)Erik Fiktorie (Movares)Erik van Hoogstraten (DGRW)Erin Schoute (DGRW)Ejsmund Hinborch (Gemeente Dordrecht)Flip Aertssen (Weg-en Waterbouw, Steden-bouw)Frank Hallie (DGRW)Frank Stroeken (Terra Incognita) Frits op ten Berg G. Baten (VNR)

Garmt Arbouw (DGRW)Ger de Jonge (algemene waterschapspartij)Gerben Turkstra (Bam)Gerda Roeleveld (Deltares)Gertjan Jobse (Arcadis)Gijs vd Boomen (Kuiper Compagnons) Guus van de Hoef (Stichting Nieuw Holland)Han Meyer (TU Delft)Hans Merks (Waterschap Rivierenland)Hans van Engen Hans-Lars Boetes (Rijksdienst Cultureel Erfgoed)Harm Veenenbos (Veenenbosch en Bos)Hendrike Branderhorst (Tauw)Henk de Hartog (Provincie Gelderland)Henrice Wittenhorst (Provincie Gelderland)

Henrike Branderhorst (Tauw)Hermen Borst (staf Deltacommissaris)Imke van Dillen (Bouwrituelen)Inge Kersten (HNS Land)Inneke Bakker (Gemeente Rotterdam)Irma Gross (H+N+S Landschapsarchitecten)Jan Elsinga (Casema)Jan Laan Jan van de Mortel (Groen & Co)Jan van Dooren (Provincie Gelderland)Jeroen van Westen (Jeroen van Westen)Jessica Reis (Leffers) Joey de Hamer (H2)Johann Blokland (Opzoom Architecten)Joke Schalk (RWS)Joost Swiers (H2)

-23-

Joost van den Boogert Jorrit Noordhuizen (NOHNIK)Jos Athmer Joske van Breugel Jutta Hinterleitner (BNA)Kees Brugman (Gemeente Kampen)Kees van der Velden (Provincie Gelderland)Klaas Jan Wardenaar (Vista)Koos Beurskens (Maas)Laetitia van der Perk (Min. VenJ, IND, DA&B)Lars Couvreur (DGRW)Leen Kool (EZ)Leonard Terwey Liezelotte Nagtegaal (Royal Haskoning DHV)Loes Thijssen (DGRW)Lukas Papenborg (Hogeschool Zeeland)

Maaike Bos (Rijksdienst Cultureel Erfgoed)Maaike Rimmelzwaan (Infram)Maarten Lankester Maarten van Moosel (Okra)Madeleine Inckel (RWS/Royal Haskoning DHV)Magda Caffé (DGRW)Margreet van Es (Awareness)Marijke Ruitenbeek (Royal Haskoning DHV)Mario Cerutti (DGW)Marit Janse (Janse Janse)Marja Bitterberg (DP)Marjo KnopsMark Obbink (Kadaster)Mark van Kruining (Unie van Waterschappen)Marlies Veenstra (DC)Marloes Donkers (DGRW)

Martijn Schraven (WPM)Mascha Visser (Bureau Waardenburg)Masja Stefanski (DGRW)Mathijs Witte (Heemschut)Matthijs Willemsen (Strootman LA)Michel LascarisMichiel van Dongen (DGRW)Mick van der Vlugt Milou Joosten (SSO-HRM)Monique Otten (IAA architecten)N.F.C. Hazendonk (Min EZ)Nadine Biesma-van Nierop (CEND)Nancy arkema (De ontwerptafel)Paul van Dijk (Waterschap de DommelPauline van den Broeke Peter Hermens (Werkend landschap)

Petra van den Brand (Infram)Pierre Bleuré (H2)Pieter den Besten (DGRW)Pieter Jongejans (Commissie M.E.R)Pieter-jan Hofman (Provincie Zuid-Holland waterveiligheid)Poul de Haan (Fractiesecretaris AWP Delfland)Regina Havinga (RWS)Remco van der Togt Rienk Kuiper (PBL)Rob Bouman (DGRW)Robbert de Koning (BNT)Robert Smits (Provincie Gelderland)Roelant van Dam (Tauw)Rolf Gerritsen (Provincie Noord-Brabant)Sabien Thomaes (Palmbout)

Sandra Konijn (DGRW)Shyreen Shaib (BSK)Stan Geurts van Kessel (Wareco ingenieurs)Steven Slabbers (Bosch-Slabbers)Taco Kuijers (Posad)Teun Groenen Thomas Buijs (DGRW)Thomas Jansen (Gemeente Dordrecht)Thomas van den Berg (Kuiper compagnons)Willem Meuleman Willem-Jan Goossen (DGRW)Wilrik Kok (Field Factors)Wim Keijsers (Bureau Nieuwe Gracht)Yigall Schilp (DGW)Yoran van Bohemen Yvonne van der Laan (DGRW)

Colofon

Den Haag, januari 2016

Team Delta OntwerpplatformMichiel van Dongen (projectleider)Desiree BokmaLoes Thijssen

VerslagTekstverslag: Renske Postma (tekstbureau Met Andere Woorden)Beeldverslag: Eva Hilhorst (Drawing the Times)Vormgeving: Loes Thijssen (Delta Ontwerpplatform)

Email: [email protected]

OntwerpplatformDelta

Verslag bijeenkomst ‘Ruimte & Water’ 8 december...

Documents

Transcript of Verslag bijeenkomst ‘Ruimte & Water’ 8 december...