Verantwoord rendement: Lukt dat nog na 2020?

Jaap Koelewijn

5 November 2019

Agenda

• Hoe de wereld ooit was

• Hoe staan we er nu voor en hoe komt dat?

• Wat kunnen we verwachten?

• Hoe daarmee om te gaan?

• Afsluiting

2

3

Vroeger, toen je nog rente kreeg

11 mei 1956: sparen is een deugd

• Ik werd op 11 mei 1956 om 7.30 geboren

• Mijn opa (en naamgever) stond om 9.00 bij de spaarbank voor de Stad Amsterdam

• Hij opende voor mij een spaarrekening en stortte ƒ50.00

– Gecorrigeerd voor inflatie: ƒ380,03

• Met oud en nieuw kregen alle kleinkinderen ƒ10,00

• Dat moesten wij verplicht sparen

• Dat was een deugd en we kregen ook nog rente!

4

Is sparen in 2019 nog een deugd?

• Dat hangt ervan af

• Voor een individu: Ja!

– Een buffer voor de korte termijn, vermogensvorming voor de lange termijn (pensioen)

• Voor bedrijven?

– Ja, als ze de besparingen inzetten voor rendabele investeringen: dan wel!

– Als dat niet kan: dan moet het geld terug naar de aandeelhouder

5

Deugdzaamheid bij de overheid

• Dat hangt ervan af

• De rol van de overheid is – onder andere – dat zij op macro niveau ervoor zorgt dat spaaroverschotten en -tekorten in evenwicht zijn

– Spaartekorten leiden tot overbesteding en op termijn tot inflatie

– Spaaroverschotten leiden tot onderbesteding en druk op lonen en prijzen

• De overheid heeft op macro-economisch niveau dus een wezenlijk andere rol

6

Nog meer ‘oude’ economie

• Vroeger (tot aan 2008) kreeg je op een spaarrekening een rente die meestal wat hoger was dan de inflatie

– Bovendien was (en is) het spaartegoed veilig

• De rente is nu bijna 0, inflatie schommelt rond de 1,5%

– En dan hebben we de fiscus nog

• Hogere rendementen waren haalbaar voor wie meer risico wilde nemen (als je tijd van leven had)

• Dat was een hele overzichtelijke wereld

7

Iedereen spaart na 2009

8

Wat is er met de rente gebeurd?

9

Na 2008:

• Zijn alle rentevoeten in de wereldwijd zeer sterk gedaald

– De daling kreeg in 2018 een extra impuls

• In de Noordelijke kern van Europa zijn de rentes negatief

• De populaire verklaring is dat dit allemaal door de ECB komt

• Helaas, de werkelijkheid is complexer

• Het proces van rentedalingen is al na 1980 ingezet

– Er zijn verschillende elkaar versterkende oorzaken

10

De neoliberale koers na 1980

11

Na de torenhoge inflatie van de jaren 70

• De monetaire autoriteiten beukten de inflatie uit het systeem

– Men forceerde een recessie en brak de macht van de vakbonden

• De productiefactor arbeid moest inbinden

– Reële loonontwikkeling stagneerde

• Daarnaast globalisering:

– De muur viel in 1989 en China trad in 2001 toe tot de WHO

• Door technologie kreeg de globalisering een extra impuls

12

In Nederland: de polderoplossing

• Akkoord van Wassenaar was een breuk

– Einde aan de explosieve loongroei

• Startpunt van de liberalisering en flexibilisering

• Overheid trok zich terug uit cruciale sectoren

• Startpunt van de individualisering en reductie van collectieve zekerheden

Reële lonen stagneren sinds 1975

14

Arbeid heeft de hoofdprijs betaald, winsten nemen toe

Inflatie (en dus ook de rente) laag door demografie en productiviteit

16

0%

1%

2%

3%

4%

1800-1820

1820-1860

1860-1880

1880-1900

1900-1920

1920-1940

1940-1960

1960-1980

1980-2000

2000-2020

(verwacht)

Groei bevolking Groei productiviteit (BBP per hoofd van de bevolking)

Overige factoren

• Demografie: vergrijzing leidt tot meer besparingen

– Opkomende landen sparen naar verhouding meer

• Vraag naar kapitaal is laag omdat technologie bedrijven minder kapitaal nodig hebben

• Bedrijven en ondernemers potten vanwege de onzekerheid meer op

• De knock-out komt uit Frankfurt

– De ECB duwt welbewust de rente onder nul

17

Op Europees niveau begrotingsevenwicht

18

En een overschot op de lopende rekening

19

Conclusie

• De extreem lage rente zet de wereld op zijn kop

• Vroeger kreeg je een vergoeding voor uitlenen, waarbij een redelijke vergoeding werd geboden

• Nu moet je betalen voor zekerheid en kun je alleen door het nemen van risico inkomen realiseren

• Met die druk/verleiding om risico te nemen moet je kunnen omgaan

• Het handhaven van een bepaald inkomen gaat met meer onzekerheid gepaard

– Of je moet met minder genoegen nemen

20

Vragen

• Bent u in staat en bereid om uw uitgaven te verlagen/aan te passen aan de wisselende omstandigheden?

• Bent u bereid om een deel van uw vermogen zelf op te maken en niet door te geven?

• Zou u een opeethypotheek willen sluiten?

• Heeft u een financieel plan voor de komende 10 – 40 jaar?

• Kunt u nog inkomen genereren?

• Andere opties: kleiner/goedkoper wonen etc.

21

De toekomst

• Ik vrees dat de lage rente een langdurig fenomeen is (10 – 15 jaar)

• De vooruitzichten voor de economie zwakken af door onzekerheden, zoals handelsoorlogen

• Dat leidt tot hogere risico’s

• De jacht op rendement heeft tot gevolg dat beleggers meer risico gaan nemen

• Dat lijkt mij niet ze heel verstandig

22

Het slechte nieuws

• In een portefeuille met een tijdshorizon van 15 jaar moeten er obligaties worden opgenomen

• Dat kost u geld, maar het alternatief is dat u hard geraakt wordt door een crash

• Helaas, de negatieve rente raakt u als spaarder armer

• De grote valkuil is het nemen van teveel risico

23

Wat dan wel?

• Laat de kern van uw portefeuille uit liquide beleggingen bestaan

• Daarom heen kunt u minder liquide beleggingen aanhouden:

– Small caps, direct en indirect vastgoed. Bedrijfsobligaties

• Vermijd beleggingen zonder direct rendement: goud wijn, lego, auto’s, grond en kunst

– Illiquide en zeer onvoorspelbaar

• Spreiden, spreiden en spreiden

24

Wat is goed beleggen?

25

Aan de mast vastgebonden

• Om te voorkomen dat hij zou zwichten voor de verleidingen van de sirenen bond Odysseus zich zelf aan de mast van zijn schip vast

• Nu zingen de sirenen het lied van rendement en mooie producten

• Hou koers en laat u niet verleiden

• Een gezond 2020!

26