Van Zonnekoning tot Goddelijke dikkerd: Een inhoudsanalyse naar het gebruik van raciale...

Van Zonnekoning tot Goddelijke dikkerd

Een inhoudsanalyse naar het gebruik van raciale stereotyperingen in Nederlandse dagbladen

kannibaal Boulahrouz de oude architect Zidane geweldenaar Diaby goddelijke dikkerd Ronaldo oude krijger Song kabouter Wesley Sneijder scheermes de Jong huis-tuin-en-keuken-verdediger Salcido de Benjamin van de basisploeg Van der Wiel basketballend beest op noppen Koller meester Pirlo werkpaard Kuyt houwdegen Matterazzi krijgshaftige verdediger Puyol Zonnekoning Zidane

Jirel Verhage

Masterscriptie Communicatiewetenschap

Radboud Universiteit Nijmegen

2

Van Zonnekoning tot Goddelijke dikkerd

Een inhoudsanalyse naar het gebruik van raciale stereotyperingen in Nederlandse dagbladen

Jirel Verhage

S0808067

[email protected]

Augustus 2013

Masterscriptie

Opleiding communicatiewetenschap

Master journalistiek en media

Radboud Universiteit Nijmegen

Begeleider: Dr. Gabi Schaap

Tweede lezer: Dr. Liesbeth Hermans

4

4.2.5 | Supporters . . . . . . 25

Paragraaf 5 | Conclusies en discussie . . . . . 25

5.1 | Conclusies hypotheses . . . . . . 25

5.2 | Implicaties . . . . . . . 26

5.3 | Conclusies open onderzoeksvraag . . . . 27

5.4 | Beperkingen onderzoek . . . . . 28

5.5 | Vervolgonderzoek . . . . . . 28

Referentielijst . . . . . . . . 30

Bijlage I . . . . . . . . . 33

Bijlage II . . . . . . . . . 36

5

Paragraaf 1 | Aanleiding

In 2010 behaalde de Fransman Christophe Lemaitre de Europese titel sprint. Naar

aanleiding hiervan kopte de NRC Next Niet zwart, maar toch razendsnel, berichtte

Trouw Witte bliksemschicht wint 100 meter, schreef NRC Handelsblad Fransman te

snel voor donkere sprinters en claimde het AD Na 28 jaar weer een blanke

sprintkampioen. Deze krantenkoppen zeggen volgens de Utrechtse

cultuurwetenschappers Van Sterkenburg, Van der Tuin, Wekker en Buikema mr dan

dat alleen:

Wie kritisch luistert naar Nederlands sportcommentaar merkt dat het gebruik

van het eeuwenoude koloniale lichaam-geest onderscheid nog springlevend is.

() Het onverwachte succes van een 20-jarige witte Franse sprinter was nodig

om dit heel even expliciet bloot te leggen waar die doorgaans vrij onopvallend

meelift in het commentaar. Lemaitre heeft er op die manier onbewust voor

gezorgd dat de strijd om de belangrijkste sprinttitel bij de Europese

Kampioenschappen ook een strijd om betekenisgeving aan zwart en wit

zichtbaar heeft gemaakt. (Volkskrant, 31 juli 2010, p. 20).

Sport speelt een belangrijke rol in het medialandschap (Rowe, 2007). Grote

sportevenementen trekken miljoenen kijkers. Een blik in de jaarcijfers van Stichting

KijkOnderzoek laat zien dat in 2010 de acht meest bekeken programmas

voetbaluitzendingen zijn.*1 In 2011 maken twee voetbalprogrammas deel uit van de

top 10. Een jaar later maakt sport weer de dienst uit. Zeventien van de twintig meest

bekeken uitzendingen zijn in 2012 sport gerelateerd van aard.*2

1 Daarbij moet de kanttekening gemaakt worden dat het WK voetbal in 2010 plaatsvond

Voetbal neemt hierbij

een belangrijke plaats in. De vijf meest bekeken programmas in 2012 zijn alle

voetbalwedstrijden. Een groot publiek bekijkt en/of volgt grote sportevenementen via

massamedia (Koivula, 1999). Naast televisie en andere media hebben ook kranten een

belangrijk aandeel in de berichtgeving over sport (Wester, 2004). Vrijwel elke krant

heeft immers een sportkatern.

Met het oog op de kijkcijfers speelt sport dus een belangrijke rol in het

Nederlandse medialandschap. Berichtgeving over sport is echter niet louter gebaseerd

op sportevenementen, ook keerzijde van sport worden belicht, zoals hooliganisme

2 Daarbij moet de kanttekening gemaakt worden het zowel de Olympische Spelen als het EK voetbal in 2012 plaatsvonden

6

(Spaaij, 2008). Spaaij (2008) stelt dat er wekelijks berichten verschijnen over het

gedrag van hooligans in binnen- en buitenland. Daarnaast valt er iets bijzonders op in

sportberichtgeving, namelijk het gegeven dat er relatief veel raciale stereotyperingen

aanwezig zijn in sportberichtgeving (De Bruycker, 2012).

Dit is alarmerend aangezien een mediatekst de perceptie van mensen kan

benvloeden (De Bruycker, 2012). De media spelen een belangrijke rol in de

instandhouding van een bepaald discours (Luijt, 2005). Met het oog op sport gaat dit

volgens Crolley en Hand (2006) verder dan alleen het weergeven van feitelijke

gebeurtenissen tijdens een wedstrijd. De aanwezigheid van raciale stereotyperingen in

de sportmedia is hier een voorbeeld van (Eastman & Billings, 2001). Donkere atleten

kunnen beschreven worden aan de hand van algemeen geaccepteerde metaforen die op

het eerste gezicht onschuldig lijken, maar een bepaalde raciale lading kunnen hebben

(Crolley & Hand, 2006). Volgens Azzarito en Harrison (2008) spelen berichten in de

sportmedia een cruciale rol in de beeldvorming van jongeren over culturele raciale

verschillen. Stereotyperingen met een raciale lading kunnen schadelijk zijn voor

verschillende individuen in de maatschappij, zowel burgers als atleten worden

benvloed door raciale stereotyperingen (De Bruycker, 2010). Uit onderzoek blijkt dat

dit bij atleten (zelfs) van invloed kan zijn op de prestaties (Stone, Lynch, Sjomeling &

Darley, 1999). Volgens Bernstein en Blain (2002) neigen individuen naar racisme

wanneer zij worden blootgesteld aan raciale stereotyperingen. Gezien deze

ongewenste situaties is het van belang dat er onderzoek wordt gedaan naar de

aanwezigheid van raciale stereotyperingen in sportberichtgeving.

Er is veel onderzoek gedaan naar raciale stereotyperingen over sporters (De

Bruycker, 2012). Veelal zijn deze onderzoeken Amerikaans van aard (McCarthy,

Jones & Potrac, 2003). Met betrekking tot donkere sporters in relatie tot rassen en

stereotypering, is dit perspectief in Amerika anders dan in Europa. Dit komt door het

verschil in cultuur en historie omtrent rassen (McCarthy, Jones & Potrac, 2003).

Legale rassensegregatie met betrekking tot blanke en donkere individuen bestond in

Amerika nog tot eind jaren zestig van de vorige eeuw (Massey, 1993). In Europa

bestond dit niet met betrekking tot blanke en donkere individuen. Hoewel dit in

Amerika vanaf 1970 veranderde, sijpelt dit nog steeds na (Massey, 1993). Het feit dat

het als opzienbarend gezien kan worden dat een donker-wit koppel zoent in een

Hollywood-productie is hier een voorbeeld van. In Amerika ligt het onderscheid

tussen blank en donker dus gevoeliger dan in Europa. Los van enkele Engelse

7

onderzoeken en een Vlaams onderzoek is er op Europees terrein nog weinig bekend

over de aanwezigheid van raciale stereotyperingen in de Europese sportmedia (Crolley

& Hand, 2006; De Bruycker, 2012). Het is daarom wetenschappelijk relevant om

onderzoek te doen naar de aanwezigheid van raciale stereotyperingen over blanke en

donkere individuen vanuit een niet-Amerikaans perspectief. Onderhavig onderzoek

tracht de kennis over de aanwezigheid van raciale stereotyperingen vanuit een

Europees perspectief te verbreden. Dit is toegespitst op Nederlandse berichtgeving

over voetbal. Met het oog op de kijkcijfers kan aangenomen worden dat voetbal in

Nederland de populairste kijksport is, met een groot potentieel voor benvloeding.

Net als in Amerikaanse onderzoeken wordt er in onderhavig onderzoek een

onderscheid gemaakt tussen blank en donker. Vaak worden donkere spelers neergezet

als fysiek sterk en blanke spelers als mentaal sterk (McCarthy, Jones & Potrac, 2003).

Dit komt tot uiting in het citaat eerder in de aanleiding en is in overeenstemming met

het black edge discourse van Azzarito en Harrison (2008), dat in de theorieparagraaf

uitgebreid aan de orde zal komen. In de lijn van dit discourse zal tevens onderzoek

worden gedaan naar een verschil in randzaken rondom een voetbalevenement

georganiseerd door een Westers (blank) land en een voetbalevenement georganiseerd

door een Afrikaans (van oorsprong donker) land.

De krantenkoppen in het begin van deze paragraaf zijn voorbeelden van raciale

stereotyperingen. Onder dit type stereotyperingen worden stereotyperingen over zowel

blanke als donkere individuen verstaan. Onder donker worden voornamelijk

individuen verstaan die hun (koloniale) wortels in Afrika hebben, in de

wetenschappelijke literatuur bekend als black. Uit respect is in het vervolg van dit

onderzoek voor de vertaling donker gekozen.

Het doel van dit onderzoek is om te achterhalen op wat voor manier blanke en donkere

sporters gepresenteerd worden in geschreven sportberichtgeving in Nederlandse

dagbladen.

De centrale vraag luidt dan ook:

Hoe worden blanke en donkere sporters weergegeven in Nederlandse dagbladen?

Het empirisch toetsen van de onderzoeksvraag verschaft kennis en nieuwe inzichten

op het gebied van raciale stereotypering in Nederland.

8

Paragraaf 2 | Theorie

Journalist Walter Lippmann omschreef stereotyperingen in 1922 als pictures in our

head. Inmiddels is er veel onderzoek gedaan op dit gebied en zijn stereotyperingen

tegenwoordig veel meer dan dat (Stangor & Schaller, in Macrae, Stangor & Hewstone,

1996). In de aanleiding werd duidelijk dat onderhavig onderzoek zich richt op raciale

stereotyperingen. Voordat dit aan de orde komt, is het belangrijk stil te staan bij de

theoretische inbedding van deze uitingen. Dit gebeurt aan de hand van de sociale

identiteitstheorie, afkomstig uit de sociale psychologie. In deze paragraaf wordt het

verband tussen de sociale identiteitstheorie en raciale stereotyperingen duidelijk.

2.1 | Sociale identiteitstheorie

De sociale identiteitstheorie, ontwikkeld door Tajfel en Turner (1979), geeft inzicht in

het psychologische proces van een individu om zichzelf positief te evalueren en staat

aan de basis van categorisering, dat later aan de orde komt. Tajfel (1981) definieert

sociale identiteit als: that part of individual self-concept that derives from knowledge

of ones membership in a social group (or groups), together with the value and

emotional significance attached to that membership (p. 255). Het gaat dus om

aspecten van het zelfbeeld, die ontstaan zijn uit het verlangen om bij een groep te

horen. Verschillende sociale contexten nopen individuen tot denken, voelen en

handelen op basis van zijn of haar persoonlijke ik (Tajfel, 1981).

Tajfel en Turner (1979) geven drie aannames waar de sociale identiteitstheorie

op steunt. De eerste houdt in dat individuen streven naar een positief zelfbeeld, waarin

getracht wordt dit zelfbeeld te behouden en/of te verhogen. Het deel zijn van een

sociale groep, dat gerelateerd is aan positieve of negatieve waardeoordelen, is de

tweede aanname. Dit staat bekend als categorisatie, waar in de volgende subparagraaf

op ingegaan wordt. De laatste assumptie is dat evaluatie van de eigen groep van

invloed is op de relatie met andere groepen. Dit wordt bepaald door een vergelijking

op basis van bepaalde kenmerken en staat bekend als het ingroup en outgroup denken

(Tajfel, 1974). In subparagraaf 2.1.2. komt dit aan bod.

2.1.1 | Categorisatie

Het ordenen van individuen in groepen staat bekend als categorisatie (Tajfel & Turner,

1979). Maar hoe komt het dat individuen in groepen worden ingedeeld? Belangrijk

9

hierbij is het proces van sociale categorisatie (Tajfel & Turner, 1979; Tajfel, 1982).

Categorisatie is een cognitief mechanisme om de omgeving in te delen, en helpt

individuen bij het verwerken van informatie op een manier die betekenisvol is voor het

individu (Mackie, Hamilton, Susskind & Rosseli, in Macrae, Stangor & Hewstone,

1996). Dit proces van categorisatie gaat vooraf aan het indelen van individuen in

groepen (Tajfel & Turner, 1979).

Maar op basis van wat vindt er categorisatie in groepen plaats? Noodzakelijk is

om Tajfels definitie van groepen onder de loep te nemen. Hij definieert dit op basis

van twee criteria: een intern criterium en een extern criterium (Tajfel, 1982). Het

interne criterium heeft te maken met identificatie, het al dan niet deel uit maken van

een groep op basis van persoonlijke kenmerken en eigenschappen zoals religie,

geslacht, nationaliteit, etniciteit en huidskleur (Tajfel, 1982). Binnen dit interne

criterium maakt Tajfel (1982) een onderscheid tussen een cognitief en evaluatief

aspect. Het cognitieve aspect betekent dat een individu zich bewust is onderdeel te zijn

van een groep, het evaluatieve aspect heeft er mee te maken dat dit bewustzijn

gerelateerd is aan bepaalde waardeoordelen van de eigen groep. Eberhardt en Fiske

(1994) leggen dit uit met een treffend voorbeeld. Zij concluderen dat donkere

individuen zich meer donker voelen dan blanken zich blank voelen. Dit sluit

naadloos aan bij de beginselen van de sociale identiteitstheorie en stipt tevens een

vorm van categorisatie aan die relevant is voor onderhavig onderzoek.

Het externe criterium heeft te maken met de benamingen van buitenaf, met de

overeenstemming buiten een groep dat die groep ook daadwerkelijk bestaat. Volgens

Tajfel (1982) kan er niet aan de eerder besproken interne criteria worden voldaan

zonder dat er overeenstemming is over het bestaan van een groep. Het

eerdergenoemde voorbeeld van Eberhardt en Fiske (1994) onderschrijft dit, zij het op

een wellicht onwaarschijnlijke manier, maar het geeft goed aan waar het hier om gaat.

Wanneer er namelijk geen overeenstemming zou zijn over een (kleur)verschil tussen

blank en donker, kunnen donkere individuen zich niet meer donker voelen.

Onderhavig onderzoek richt zich op dit externe criterium van categorisatie.

Groepen worden dus onderscheiden op basis van sociale kenmerken, die hen

weer verschillend kan maken van andere groepen (Tajfel, 1982). Zonder sociale

categorisatie kan er geen sprake zijn van wij en zij (Mackie, Hamilton, Susskind &

Rosseli, in Macrae, Stangor & Hewstone, 1996). Dit sluit aan bij de ingroup/outgroup

benadering van Tajfel (1974).

10

2.1.2 | Ingroup/outgroup

Uit het voorgaande is gebleken dat er een onderscheid gemaakt kan worden tussen een

ingroup en een outgroup op basis van categorisering. Volgens Thienpont (1999) werd

er voor het eerst over ingroup/outgroup gesproken in 1906 door William Sumner. Op

basis van Sumner en de uitwerking van Tajfel en Turner (1979) heeft Thienpont

onderzoek gedaan. Volgens Thienpont (1999) staat de idee van grenzen tussen

groepen centraal bij het onderscheid tussen een in- en outgroup. Binnen de

ingroup/outgroup benadering ligt de nadruk op het individu, die in de beeldvorming

wel tot een bepaalde groep behoort (ingroup), of niet tot een bepaalde groep behoort

(outgroup). In de vorige subparagraaf is verklaard aan de hand van de theorie van

Tajfel en Turner (1979) hoe individuen door middel van persoonlijke kenmerken en

eigenschappen tot een bepaalde groep kunnen behoren, of in een bepaalde groep

ingedeeld kunnen worden.

Individuen neigen er naar de eigen groep (ingroup) positief te beoordelen

(Tajfel & Turner, 1979). Dit gebeurt vooral door een vergelijking te maken tussen de

eigen groep en de outgroup. Het doel van dit onderscheid is om de eigen superioriteit

ten opzichte van een outgroup te bevestigen, of zelfs te verhogen (Tajfel & Turner,

1979). Een belangrijk verschijnsel hierbij is dat groepsleden de neiging hebben

bepaalde eigenschappen van de outgroup, maar ook van de eigen groep, te overdrijven

om op die manier het onderscheid tussen beiden groepen te vergroten (Thienpoint,

1999). Volgens Thienpoint (1999) is een ander verschijnsel dat individuen zich over

de outgroup generaliserend uitlaten, terwijl zij over de leden van de eigen groep een

afgewogen mening hebben. Hierbij is een voorwaarde dat de outgroup gezien moet

worden als een relevante groep om een vergelijking te kunnen maken met de eigen

groep (Tajfel & Turner, 1979). Deze assumptie geldt ook voor onderhavig onderzoek,

het verschil tussen een blanke en donkere huidskleur sluit hier bij aan. Onderzocht zal

worden of de Nederlandse blanke journalist (onbewust) bericht conform het

ingroup/outgroup denken.

Er zijn vele verschillende vormen van een ingroup en outgroup denkbaar, maar

dit onderzoek richt zich enkel op de categorisatie op het gebied van huidskleur.

Het onderscheid tussen huidskleur komt onder meer tot uiting in zogenaamde

stereotyperingen (Tajfel, 1982).

11

2.2 | Stereotyperingen

In de literatuur zijn vele definities over stereotyperingen te vinden (De Bruycker,

2012). Onderhavig onderzoek gebruikt de definitie van Ramasubramanian (2011).

Volgens haar zijn stereotyperingen cognitieve generaliseringen, die een ieder van ons

heeft over een veelheid aan onderwerpen. Deze definitie sluit aan op onderzoek van

Brigham (1971), die stelt dat stereotyperingen vrijwel altijd gezien kunnen worden als

generaliseringen. Binnen de cognitieve traditie is de aanname dat stereotyperingen

aangeleerd en aan verandering onderhevig zijn, voornamelijk door informatie die

individuen verkrijgen door contact met leden van andere sociale groepen (Stangor &

Schaller, in MacRae, Stangor & Hewstone, 1996). Dit sluit aan bij de eerder

behandelde sociale identiteitstheorie van Tajfel en Turner (1979). Later in deze

paragraaf zal blijken op welke manier dit aangeleerd is en dat stereotyperingen niet per

definitie aan verandering onderhevig zijn, maar diep geworteld kunnen zijn.

2.2.1 | Raciale stereotyperingen

Het onderscheid op het gebied van huidskleur komt tot uiting in een specifiek soort

stereotypering: raciale stereotyperingen (Tajfel, 1982; De Bruycker, 2012). Zoals in de

aanleiding al naar voren kwam, richt dit onderzoek zich op deze stereotyperingen met

een raciale lading.

Wat houden raciale stereotyperingen precies in? Dit soort stereotyperingen

komen overeen met etnische stereotyperingen (Brigham, 1971). Volgens Brigham

(1971) is een etnische stereotypering een generalisatie over een etnische groep, op

basis van gelaatstrekken, die (onterecht) toegekend is door een observant. Met

betrekking tot dit onderzoek zullen raciale stereotyperingen over blank en donker aan

de orde komen en dient een observant opgevat te worden als de Nederlandse blanke

journalist.

2.2.2 | Raciale stereotyperingen met betrekking tot sport

Volgens De Bruycker (2012) is het logisch dat de sportjournalistiek niet ontkomt aan

het gebruik van raciale stereotyperingen. Dit verklaart waarom er een toenemende

interesse is vanuit de wetenschap voor verschillen op het gebied van huidskleur in

sport (Banet-Weiser, 1999). Raciale en etnische stereotyperingen komen veel voor in

sportberichtgeving (Eastman & Billings, 2001). Volgens Baldassaro (2005) is dat al

12

sinds 1880 aan de orde. Journalisten gebruiken volgens De Bruycker (2012) vaak

racetalk: een raciaal getint discours om sportevenementen te beschrijven. Dit kan

gezien worden als incorrecte generaliseringen die vertekeningen veroorzaken in ons

denken. Echter gaat het hier vaak niet om openlijke racistische uitspraken, maar om

onbewuste assumpties van journalisten (De Bruycker, 2012). Volgens van Dijk (in

Wodak, 1989) zijn media een van de belangrijkste contexten waarin racisme wordt

doorgegeven. Hij stelt verder dat journalisten bepaalde evenementen construeren,

waarbij denkbeelden en schemas van de journalist een belangrijke rol spelen. Van

Dijk (in Wodak, 1989) stelt dat juist tijdens dit proces raciale stereotyperingen kunnen

binnensluipen. Hoe dit verschil tot uiting komt blijkt in de volgende subparagraaf. Er

wordt gebruik gemaakt van het black edge discourse van Azzarito en Harrison (2008).

2.2.3 | Black edge discourse

Een laatste stap naar de hypotheses toe is om eerdergenoemde zaken in te bedden in

het black edge discourse van Azzarito en Harrison (2008). Onderhavig onderzoek

koppelt het eerder besproken ingroup/outgroup denken op het gebied van huidskleur

(Tajfel & Turner, 1979), aan deze theorie. Hierdoor wordt niet alleen met de

beeldvorming zelf rekening gehouden, maar ook met de zender: de journalist. Dit toch

niet onbelangrijke element ontbreekt in deze theorie en onderhavig onderzoek tracht

hier een aanvulling op te zijn.

Het black edge discourse stoelt op het black brawn versus white brains denken

van Jackson (in Buffington & Fraley, 2011). Het brain-brawn onderscheid vindt de

oorsprong in de tijd van het kolonialisme (Jackson, in Buffington & Fraley, 2011).

Daarin ontwikkelden Europese grootmachten een ideologie die inhield dat Afrikanen

van nature alleen geschikt zouden zijn om fysieke arbeid te verrichten. Dit gebeurde

om de kolonisering van de Afrikaanse bevolking te rechtvaardigen (Jackson, in

Buffington & Fraley, 2011). Volgens Hartmann (2000) heeft dit geleid tot een blanke

superioriteit in de bovenlagen van de samenleving.

Het black edge discourse gaat uit van deze erkenning van fysieke kwaliteiten

aan donkere spelers en mentale kwaliteiten aan blanke spelers. Hierdoor krijgen

donkere sporters vooral atletische en fysieke eigenschappen toegeschreven, terwijl

mentale eigenschappen zoals intelligentie en leiderschapscapaciteit vooral aan blanke

sporters worden toegeschreven (Rada, 1996; Azzarito & Harrison, 2008). Tegenover

de gedachte white men cant jump, staat volgens Kamin (2001) de gedachte black men

13

cant think. Deze denkwijze van Kamin (2001) staat naast het black edge discourse

centraal in het meetinstrument, dat in de volgende paragraaf aan de orde zal komen.

Wellicht rijst de vraag of donkere sporters genetisch gezien nou eenmaal fysiek

sterker zijn dan blanken. Deze vraag kan met een volmondig nee beantwoord worden.

Wetenschappelijk bewijs op dit gebied ontbreekt namelijk volkomen (Pitsiladis,

Irving, Charlton & Scott, in Sands & Sands, 2010). Deze onderzoekers stellen dat het

uiteraard mogelijk is dat aangeboren kwaliteiten invloed hebben op bepaalde

sportprestaties. Maar het is onmogelijk om te bewijzen dat huidskleur voor het doen

van goede prestaties de hoofdoorzaak is (De Bruycker, 2010). Volgens De Buycker

(2010) valt het black edge discourse dan ook absoluut niet biologisch te onderbouwen.

Genetica is onderdeel van het geheel, maar vertaalt zich niet automatisch in

superioriteit (De Bruycker, 2010). Dit is van cruciaal belang met betrekking tot

onderhavig onderzoek, het gaat immers om de eigenschappen die journalisten geven

aan sporters door middel van stereotyperingen.

De erkenning van fysieke en mentale aspecten wordt getoetst door een

onderscheid te maken tussen positieve en negatieve aspecten. Positief en negatief

worden in de volgende paragraaf geoperationaliseerd. Voor nu volstaat het om op

basis van de besproken literatuur toe te komen aan de hypotheses. In de lijn van het

eerder besproken black brawn versus white brains denken (Jackson, in Buffington &

Fraley, 2011) en het black edge discourse (Azzarito & Harrison, 2008) is de

verwachting dat donkere spelers vaker positieve fysieke aspecten toegeschreven zullen

krijgen dan blanke spelers. Dit leidt tot de eerste hypothese:

H1a: Nederlandse journalisten zullen bij donkere spelers vaker over positieve fysieke

aspecten berichten dan bij blanke spelers.

Inherent aan deze hypothese is of er ook bij blanke spelers negatiever over

fysieke aspecten wordt bericht dan bij donkere spelers. Dit leidt tot de tweede

hypothese:

H1b: Nederlandse journalisten zullen bij blanke spelers vaker over negatieve fysieke

aspecten berichten dan bij donkere spelers.

In de lijn van eerdergenoemde theorien komen ook de mentale aspecten aan

bod. De verwachting is dat blanke spelers vaker positieve mentale aspecten zullen

krijgen toegeschreven dan donkere spelers. Dit leidt tot de derde hypothese:

14

H2a: Nederlandse journalisten zullen bij blanke spelers vaker over positieve mentale


Wederom is inherent aan deze hypothese of er ook bij donkere spelers

negatiever over fysieke aspecten wordt bericht dan bij blanke spelers. Dit leidt tot de

vierde hypothese:

H2b: Nederlandse journalisten zullen bij donkere spelers vaker over negatieve

mentale aspecten berichten dan bij blanke spelers.

Volgens Tajfel en Turner (1979) kan er vanuit het ingroup/outgroup denken,

naast de eerder besproken scheiding naar huidskleur, ook een scheiding plaatsvinden

op het gebied van nationaliteit. Aangezien de journalisten de Nederlandse nationaliteit

bezitten gaat de laatste hypothese in op het verschil tussen onze donkere jongens en

donkere spelers met een andere nationaliteit dan de Nederlandse:

H3: Nederlandse journalisten zullen vaker over positieve fysieke en mentale aspecten

berichten bij Nederlandse donkere spelers dan bij donkere spelers met een andere

nationaliteit dan de Nederlandse.

2.4 | Randzaken

De besproken theorie handelt over stereotyperingen voor individuen (De Bruycker,

2010). Er is geen wetenschappelijk onderzoek bekend over randzaken rondom

voetbalwedstrijden heen. In de aanleiding kwam dit al kort naar voren. Dit is een

interessante toevoeging aan het onderzoek.

De wereldkampioenschappen voetbal (WKs) van 2006 in Duitsland en 2010

in Zuid-Afrika zullen dienen als case. Een onderbouwing van deze keuze volgt in de

volgende paragraaf. In de lijn van het black edge discourse, waarin blanken superieur

zijn op het gebied van intelligentie (Azzarito & Harrison, 2008), is de verwachting dat

er positiever over organisatorische kenmerken wordt geschreven over het WK

georganiseerd door een Westers (blank) land dan over een WK dat georganiseerd is

door een Afrikaans (van oorsprong donker) land. Omdat dit verder niet hard te maken

is op basis van wetenschappelijk onderzoek is gekozen voor een open

onderzoeksvraag:

15

Hoe wordt er bericht over organisatorische kenmerken en omgevingsfactoren op het

WK in Duitsland en het WK in Zuid-Afrika?

De opgestelde hypotheses en de open onderzoeksvraag trachten een antwoord te geven

op de opgestelde onderzoeksvraag in de aanleiding.

Paragraaf 3 | Methode

In de voorgaande paragrafen is duidelijk geworden dat er onderzoek wordt gedaan

naar de aanwezigheid van raciaal getinte stereotyperingen. Ter sprake is gekomen dat

de berichtgeving over het WK 2006 en WK 2010 als case dient. In deze paragraaf zal

dit verder uit de doeken worden gedaan. Aan de orde komt welke methode is

gehanteerd, wat de onderzoekseenheden zijn, hoe het meetinstrument tot stand is

gekomen en welke analyseprocedures zijn gebruikt.

3.1 | Methode van onderzoek

Voor het onderzoeken van mediaberichtgeving ligt inhoudsanalyse voor de hand

(Wester, 2006). Volgens Wester is inhoudsanalyse een selectieve lezing van het

materiaal vanuit een bepaalde vraagstelling (p.16). Deze methode is uitermate

geschikt om gegevens te verzamelen over een omvangrijk aantal mediaberichten.

3.2 | Onderzoekseenheden

In voorgaande paragrafen is naar voren gekomen dat op basis van het

ingroup/outgroup denken van Tajfel (1982) blanke en donkere individuen de eenheden

zijn waarover dit onderzoek uitspraken tracht te doen. In de aanleiding kwam naar

voren wat er onder donker wordt verstaan. Een nadere uitleg misstaat niet. Wat betreft

donkere spelers is er een strikte scheiding gemaakt. Voornamelijk (van origine)

Afrikaanse voetballers zijn in de onderzoekspopulatie opgenomen, maar ook donkere

Zuid-Amerikaanse spelers. Bij twijfel over de huidskleur werd een speler niet

meegenomen. Bij blanke spelers is dezelfde striktheid aangehouden.

Stereotypering over eerdergenoemde eenheden zijn onderzocht in vier van de

vijf grootste landelijke Nederlandse dagbladen, te weten: De Telegraaf, de Volkskrant,

Trouw en het Algemeen Dagblad. Voor deze kranten is gekozen omdat deze landelijk

de grootste oplage hebben en daarmee een representatief beeld geven van het

voorkomen van raciale stereotypen in de Nederlandse dagbladen.

16

In totaal zijn in de steekproef 305 relevante berichten aangetroffen. Hiervan

komen 81 uit De Telegraaf, 85 uit De Volkskrant, 63 uit Trouw en 76 uit het

Algemeen Dagblad. Dit leidde tot een beschrijving van in totaal 438 spelers, waarvan

er 311 blank zijn en 127 donker.

3.2.1 | WKs

Omdat het praktisch onuitvoerbaar is alle artikelen die raciale stereotypen bevatten te

onderzoeken is gekozen om twee voetbalevenementen als case te gebruiken, het WK

2006 in Duitsland en het WK 2010 in Zuid-Afrika. De keuze hiervoor is vierledig.

De eerste reden is het belangrijkst. Door het nemen van de WKs als case kan

er namelijk tevens gekeken worden naar randzaken omtrent eerdergenoemde

toernooien. Interessant is namelijk dat het WK in 2006 door een Westers land is

georganiseerd en het WK 2010 door een Afrikaans land. Omdat hier weinig over

bekend is, zal dit deel van het onderzoek exploratief van aard zijn. Daarnaast bleek al

uit de aanleiding dat voetbal de populairste kijksport in Nederland is. De derde reden

houdt in dat er op beide WKs relatief veel (Afrikaanse) donkere spelers actief zijn.

Daarmee werd veilig gesteld dat er genoeg donkere spelers in de populatie opgenomen

zouden kunnen worden. Tot slot is gebleken dat er op basis van nationaliteit een

ingroup en outgroup kan bestaan (1982). Het gebruiken van de WKs als case

vergemakkelijkt het toetsen van de laatste hypothese. 222 beschrijvingen van spelers

zijn afkomstig van het WK in Duitsland en 216 beschrijvingen van het WK in Zuid-

Afrika.

De artikelen zijn geselecteerd met behulp van de online krantendatabank

LexisNexis. Met betrekking tot het WK 2006 zijn artikelen geselecteerd in de periode

van 8 juni 2006 tot en met 10 juli 2006, voor het WK 2010 in de periode van 10 juni

2010 tot en met 12 juli 2010. Voor deze tijdsperiodes is gekozen zodat beide

wereldkampioenschappen in zijn geheel werden meegenomen, plus een dag voor de

openingswedstrijd en een dag na de finale. Kranten berichten immers pas op die dag

over de gespeelde laatste wedstrijd. Gezien het onderzoek naar randzaken is er voor

gekozen een dag voor de start van WKs te selecteren. De zoekterm WK is bij alle

kranten gehanteerd, waardoor LexisNexis alleen artikelen weergaf die deze zoekterm

bevatten. Alleen artikelen die toegeschreven eigenschappen aan spelers of randzaken

over beide WKs bevatten maken deel uit van de onderzoekspopulatie. Het gaat

immers niet om de artikelen zelf, maar puur om beschrijvingen door de journalist.

17

3.3 | Meetinstrument

Er is gebruikt gemaakt van het online programma Thesistools als

onderzoeksinstrument. Zowel toegeschreven eigenschappen van de journalist aan de

spelers als randzaken werden door middel van dit meetinstrument onderzocht. Het

meetinstrument is te vinden in bijlage I.

Met betrekking tot toegeschreven eigenschappen is gebleken dat het black

edge discourse een duidelijk onderscheid impliceert tussen fysieke en mentale

aspecten (Azzarito & Harrison, 2008). Tevens kwam in paragraaf 2 naar voren dat

stereotyperingen hier de uiting van kunnen zijn. De belangrijkste begrippen uit de

hypotheses zijn positieve en negatieve fysieke en mentale aspecten. Door dit te toetsen

is de verwachting een goede indicatie te krijgen van het gebruik van het black edge

discourse in de Nederlandse berichtgeving. Hoe eerdergenoemde begrippen zijn

geoperationaliseerd komt in deze subparagraaf aan de orde. Subparagraaf 3.3.1

behandelt de fysieke aspecten, 3.3.2 de mentale aspecten en 3.3.3 de randzaken.

3.3.1 | Positieve en negatieve fysieke aspecten

Fysieke aspecten kunnen zowel positief als negatief zijn (De Bruycker, 2012). Dit

onderscheid wordt voor onderhavig onderzoek strikt gehanteerd. Voor de

operationalisatie van fysieke aspecten is grotendeels gebruik gemaakt van de

operationalisaties van De Bruycker (2012), die soortgelijk onderzoek deed in

Belgische kranten. De Bruycker operationaliseerde de fysieke aspecten op basis van

McCarthy, Jones en Potrac (2003). Dit resulteerde in de positieve fysieke aspecten

schotkracht, sprongkracht, kopbalsterk, duelkracht, balvastheid, snelheid, lenigheid,

forsgebouwdheid en explosiviteit. Onderhavig onderzoek heeft daar twee aspecten aan

toegevoegd. Naar aanleiding van Eastman en Billings (2001) het fysieke aspect

atletisch. Op basis van de eerste proefcoderingen is hier tevens groot/lang aan

toegevoegd. Negatieve fysieke aspecten houden de tegenhangers in, zoals geen

schotkracht, geen duelkracht etc. (zie bijlage I).

3.3.2 | Positieve en negatieve mentale aspecten

Evenals bij fysieke aspecten kunnen mentale aspecten tevens positief en negatief zijn

(De Bruycker, 2012). Wederom is grotendeels gebruikt gemaakt van de

operationalisaties van De Bruycker. Onder positieve mentale aspecten worden

18

zodoende leiderschapscapaciteit, overzicht, inzet, goede passing, discipline, goed

positiespel, fair-play en oplettendheid verstaan. Deze lijst volstond echter niet. Op

basis van Back, Crabbe en Solomos (1999) zijn hier concentratie en teamspeler aan

toegevoegd. Spel intelligentie is afgeleid uit McCarthy, Jones en Potrac (2003).

Negatieve aspecten zijn tegenhangers als geen overzicht, lui etc. (zie bijlage I).

Deze fysieke en mentale aspecten dekken voldoende het fysieke en mentale

domein. Wanneer een bepaalde toegekende eigenschap niet valt onder de

geoperationaliseerde aspecten, zal dit bij beide aspecten kunnen vallen onder andere

positief of andere negatief (zie bijlage I).

Dat het uitsluitend gaat om toegekende eigenschappen door de journalist tracht

het volgende voorbeeld te verduidelijken. Wanneer speler X de bal snoeihard

binnenschiet, zal dit vallen onder het kopje schotkracht. Wanneer speler Y de bal

binnenschiet, zal dit niet worden meegenomen.

3.3.3 | Randzaken

Naast de toegekende eigenschappen door journalisten aan spelers worden tevens

randzaken van beide WKs onderzocht. De antwoorden op de open vragen over de

organisatie, speelsteden, veiligheid, inwoners en supporters op beide WKs werden

door middel van trefwoorden gecodeerd in de berichtgeving (zie bijlage I).

3.4 | Analyseprocedures

Na het coderen van het laatste artikel is de analyseprocedure van start gegaan. De

resultaten werden overgeheveld van Thesistools naar SPSS. De dataset werd

opgeschoond en klaar gemaakt om te toetsen. Dit hield in dat variabelen werden

hergecodeerd en dat de antwoorden op de open vragen uit de dataset werden

verwijderd. De analyseprocedure is dan ook tweeledig: er komt een kwantitatieve en

kwalitatieve analyseprocedure aan te pas. Subparagraaf 3.4.3 behandelt de

kwaliteitscontroles.

3.4.1 | Kwantitatieve analyseprocedure

Het kwantitatieve deel begon met het meten van de intercodeurbetrouwbaarheid, dat in

subparagraaf 3.5 aan de orde komt. Voordat de significantie van de hypotheses

vastgesteld kon worden, zijn er een aantal stappen uitgevoerd.

Per hypotheses zijn er crosstabs gemaakt met daarin de relevante variabelen.

19

Relevante toetsen als Chi-square (X2) en carmers V geven aan of er een verband

bestaat tussen de afhankelijke en onafhankelijke variabelen en hoe sterk dat verband al

dan niet is. De Chi-square geeft aan of de verdeling van de cellen al dan niet gelijk is.

Aangezien in onderhavig onderzoek de verdeling vaak niet gelijk was (geen of n

fysiek/mentaal aspect kwam vaker voor dan vijf fysieke/mentale aspecten per speler),

is er voor gekozen om middels een non-parametrische test de hypotheses te toetsen.

Deze test houdt namelijk rekening met scheve verdelingen. De bijbehorende p-waarde

van de maat Mann-Whitney verschaft daarbij duidelijkheid over het

significantieniveau van de desbetreffende hypothese. Deze p-waarde mag door twee

gedeeld worden, omdat SPSS tweezijdig toetst en de hypotheses eenzijdig getoetst

worden. Er is een alpha van

20

ten opzichte van andere statistische toetsen. Doorgaans wordt de betrouwbaarheid van

het coderen van een bepaalde variabele voldoende geacht als deze boven 0.80 ligt.

Tussen 0,667 en 0,80 is het voldoende (Wester, 2006). De variabele atletisch scoorde

weliswaar laag (0,6812), maar aangezien de variabele niet atletisch wel 1 scoorde,

werd het begrip van de variabele toch duidelijk geacht. Het was niet noodzakelijk

variabelen te verwijderen, de range van de variabelen is 0,6812 tot en met 1 (zie

bijlage II voor alle Krippendorffs Alphas per variabele). Het gemiddelde van alle

Krippendorffs Alphas is 0,9724.

Paragraaf 4 | Resultaten

Tabel 1 t/m 5 laten de resultaten zien van hypotheses 1a t/m 3. Algemeen blijkt dat er

vaker toegekende positieve aspecten aanwezig zijn dan toegekende negatieve aspecten

(74,4% is positief, 25,6% negatief). In paragraaf 2 bleek dat fysieke en mentale

aspecten zowel positief als negatief kunnen zijn. Bij de fysieke aspecten is 81,5% van

de toeschrijvingen door de journalist positief en 18,5% negatief. Bij de mentale

aspecten is 68,7% positief en 31,3% negatief. Van de toegeschreven eigenschappen

aan een speler door de journalist had 46,4% een fysiek karakter en 53,6% een mentaal

karakter. Nadat de hypotheses besproken zijn, komen de resultaten van de open

onderzoeksvraag aan bod.

4.1 | Analyse hypotheses

H1a: Nederlandse journalisten zullen bij donkere spelers vaker over positieve fysieke

aspecten berichten dan bij blanke spelers.

Er blijkt dat aan donkere spelers vaker een positief fysiek aspect toegeschreven is dan

aan blanke spelers (zie tabel 1). Aanwezig onder het kopje positief fysiek aspect

houdt in dat er minimaal n fysiek aspect is toegeschreven aan een bepaalde speler.

Ditzelfde geldt voor tabel 2 t/m 5, zij het dat aanwezig dan logischerwijs minimaal

n positief/negatief fysiek of mentaal aspect inhoudt; afhankelijk van de inhoud van

de tabel.

Het verband dat er vaker een positief fysiek aspect toegeschreven is aan

donkere spelers is echter niet sterk (Cramers V: 0,169). Uit de analyse blijkt dit

verschil wel significant, Mann-Whitney heeft een p-waarde van 0,003. De positieve

21

fysieke aspecten die het meest voorkomen zijn schotkracht (11,1% van totaal aantal

toegekende eigenschappen), balvastheid (6,1%) en snelheid (4,7%).

Tabel 1: Positieve fysieke aspecten naar huidskleur

Huidskleur

Positief fysiek

aspect

Blank Donker Totaal

Aanwezig 40,2% 55,9% 55,3%

Niet aanwezig 59,8% 44,1% 44,7%

Totaal N=311 N=127 N=438

X2 = 12,565; p < 0,05

H1b: Nederlandse journalisten zullen bij blanke spelers vaker over negatieve fysieke


Er blijkt nauwelijks een verschil tussen blanke en donkere spelers wanneer het gaat

om negatieve fysieke aspecten (zie tabel 2). Cramers V heeft een waarde van 0,022,

wat zwak is. Uit de analyse blijkt dit verschil niet significant, Mann-Whitney heeft een

p-waarde van 0,820. Het negatieve fysieke aspect dat het vaakst voorkomt is geen

schotkracht (2,1%).

Tabel 2: Negatieve fysieke aspecten naar huidskleur

Huidskleur

Negatief fysiek

aspect

Blank Donker Totaal

Aanwezig 10,9% 10,2% 10,7%

Niet aanwezig 89,1% 89,8% 89,3%

Totaal N=311 N=127 N=438

X2 = .205

H2a: Nederlandse journalisten zullen bij blanke spelers vaker over positieve mentale


22

Er blijkt dat aan blanke spelers vaker een positief mentaal aspect toegeschreven is dan

aan donkere spelers (zie tabel 3). Hoewel dit verband niet sterk is (Cramers V: 0,165),

blijkt dit verschil uit de analyse wel significant. Mann-Whitney heeft een p-waarde

van 0,002. De positieve mentale aspecten die het meest voorkomen zijn

hardwerk/inzet (6,9%), spel intelligentie (5,5%) en leiderschapscapaciteit (5,2%).

Tabel 3: Positieve mentale aspecten naar huidskleur

Huidskleur

Positief mentaal

aspect

Blank Donker Totaal

Aanwezig 49,2% 30,7% 43,2%

Niet aanwezig 51,8% 69,3% 56,8%

Totaal N=311 N=127 N=438

X2 = 11,933; p < 0,05

H2b: Nederlandse journalisten zullen bij donkere spelers vaker over negatieve

mentale aspecten berichten dan bij blanke spelers.

Er blijkt dat aan donkere spelers vaker een negatief mentaal aspect toegeschreven is

dan aan blanke spelers (zie tabel 4). Dit verband is niet sterk (Cramers V: 0,124). Uit

de analyse blijkt dit verschil wel significant (one-sided p-waarde Mann-Whitney:

0,034). De negatieve mentale aspecten die het meest voorkomen zijn geen fair-play

(3,9%) en geen spel intelligentie (3,7%).

Tabel 4: Negatieve mentale aspecten naar huidskleur

Huidskleur

Negatief mentaal

aspect

Blank Donker Totaal

Aanwezig 18,6% 26,0% 20,8%

Niet aanwezig 81,4% 74,0% 79,2%

Totaal N=311 N=127 N=438

X2 = 6,750; p < 0,05

23

H3: Nederlandse journalisten zullen vaker over positieve fysieke en mentale aspecten

berichten bij Nederlandse donkere spelers dan bij donkere spelers met een andere

nationaliteit dan de Nederlandse.

Er blijkt dat er weinig verschil zit tussen donkere Nederlandse spelers en donkere

spelers met een andere identiteit dan de Nederlandse (zie tabel 5). Deze hypothese is

niet significant. De p-waarde van Mann-Whitney bedraagt 0,882. De Cramers V

waarde is 0,208.

Tabel 5: Fysieke/mentale aspecten naar nationaliteit (met donkere huidskleur)

Nationaliteit donkere spelers

Fysiek/mentaal

aspect

Nederlands Andere Totaal

Aanwezig 66,6% 73,6% 71,7%

Niet aanwezig 33,4% 26,4% 28,3%

Totaal N=36 N=91 N=127

X2 = 5,468

4.2 | Analyse open onderzoeksvraag

Deze subparagraaf behandelt het kwalitatieve aspect van onderhavig onderzoek. In de

vorige paragrafen werd duidelijk dat er onderzocht is of er een verschil zit in

beschrijvingen over de organisatie, speelsteden, veiligheid, inwoners en supporters op

beide WKs. Per thema zullen de belangrijkste bevindingen kort besproken worden.

Hiermee wordt getracht een beschrijvend antwoord te geven op de open

onderzoeksvraag: hoe wordt er bericht over organisatorische kenmerken en

omgevingsfactoren op het WK in Duitsland en het WK in Zuid-Afrika?

4.2.1 | Organisatie

Het WK in Duitsland is beschreven als een Duits feestje, het WK in Zuid-Afrika is

weergegeven als een Afrikaans feestje. Dit Duitse feestje is volgens de Nederlandse

journalist perfect georganiseerd, zowel sportief als organisatorisch. De leus van dit

WK de wereld te gast bij vrienden is in alle onderzochte kranten aangehaald. De

positieve impact van het WK voor de Duitse economie, is breed uitgemeten.

24

Daarentegen komt in de berichtgeving over het WK in Zuid-Afrika naar voren dat de

impact niet (alleen) in geld zit, maar verder gaat. Hoop is daarbij een belangrijk

begrip. Niet alleen voor het land zelf, maar voor een heel continent. Ondanks dat de

velden te hard, te droog en te hoog gelegen zijn, de bal alle kanten op vliegt, de

vuvuzela communicatie op het veld onmogelijke maakt en de huiskamer binnen

toetert, heeft Afrika met het organiseren van dit evenement volgens Nederlandse

journalisten de wereld laten zien dat het een stuk vooruit is gekomen in haar

ontwikkeling.

4.2.2 | Speelsteden

Beschreven werd dat elf van de twaalf speelsteden zich in het westen van Duitsland

bevonden en n speelstad in het oosten. Op dit onderscheid tussen oost en west zal in

paragraaf 4.2.4 ingegaan worden. De Duitse stadions zijn gerenoveerd, de stadions in

Zuid-Afrika nieuw uit de grond gestampt. De angst leeft onder de journalisten dat er

na het WK weinig met de Zuid-Afrikaanse stadions zal gebeuren, terwijl in Duitsland

de voetbalclubs gebaat zijn met een renovatie van hun stadions.

4.2.3 | Veiligheid

De Nederlandse journalisten berichten dat er weinig gewelddadige incidenten

plaatsvinden in Duitsland en dat er Nederlandse politie aanwezig is. In Zuid-Afrika is

dit niet het geval en wordt er melding gemaakt van gewelddadige incidenten. Wanneer

er echter bericht is over een incident, is het bericht afgesloten met de informatie dat de

slachtoffers geen aangifte doen of het incident niet zwaar opvatten. Een voorbeeld

hiervan is dat dit overal ter wereld had kunnen gebeuren. Dit citaat uit het Algemeen

Dagblad is een weergegeven reactie van de Griekse internationals naar aanleiding van

een beroving op de Griekse spelers.

4.2.4 | Inwoners

Volgens de Nederlandse journalisten verkeerden de Duitsers nooit eerder in zo een

feeststemming sinds de val van de muur. Iedereen viert feest. Het weggepoetste

verschil tussen oost en west is uitgemeten, saamhorigheid voert de boventoon. Dit

komt overeen met de beschrijving over inwoners van Zuid-Afrika. Ook hier komt naar

voren dat het WK zorgt voor eenheid in het land. Blank en donker vieren samen feest,

het WK dient als lijm voor het land en geeft hoop aan de miljoenen mensen in de

25

townships. In de berichtgeving komt naar voren dat de inwoners van beide landen trots

zijn op hun land.

4.2.5 | Supporters

De journalisten spreken met betrekking tot het WK in Duitsland over grote

Oranjefeesten, met veel uitgedoste Nederlandse fans. Er heerst dan ook een

massahysterie. Er is meer ruimte voor beschrijvingen over Nederlandse fans in

vergelijking met beschrijvingen over fans van andere landen. Dit in tegenstelling tot

de beschrijving over supporters in Zuid-Afrika. De vuvuzela speelt hierin een centrale

rol, evenals de Afrikaanse supporter. Beschrijvingen zijn gedetailleerder. Zingende,

dansende en vrolijke supporters is het beeld dat geschetst is door de Nederlandse

journalisten. Waar het hup hup Holland hard in de Duitse stadions klinkt, wordt deze

leus in Zuid-Afrika overstemd door de vuvuzela.

Paragraaf 5 | Conclusies en discussie

Het doel van dit onderzoek is te achterhalen op wat voor manier blanke en donkere

sporters gepresenteerd worden in geschreven sportberichtgeving in de Nederlandse

media. Dit is voornamelijk gebeurd op basis van het black edge discourse van

Azzarito en Harrison (2008). Per hypothese volgt een korte bespreking, gevolgd door

een implicatie en een interpretatie van de open onderzoeksvraag. Gezien de

beschrijvingen van 438 spelers, worden de resultaten generaliseerbaar geacht.

5.1 | Conclusies hypotheses

In overeenstemming met het black edge discourse (Azzarito & Harrison, 2008) en de

black brawn versus white brains gedachte van Jackson (1989, in Buffington & Fraley,

2011) zijn de hypotheses over positieve fysieke (H1a) en mentale (H2a) aspecten

bevestigd. Donkere spelers krijgen door de Nederlandse journalist significant vaker

positieve fysieke aspecten toegeschreven dan blanke spelers. Wat positieve mentale

aspecten betreft, is dit volgens de verwachting precies andersom. Blanke spelers

krijgen significant vaker positieve mentale aspecten toegeschreven dan donkere

spelers.

Hypothese 1b die inhoudt dat bij blanke spelers vaker over negatieve fysieke

aspecten wordt bericht dan bij donkere spelers, dient verworpen te worden. Er wordt

26

niet significant vaker over negatieve fysieke aspecten van blanke spelers geschreven

dan van donkere spelers. Hypothese 2b over negatieve mentale aspecten dient wel

bevestigd te worden. Donkere spelers krijgen significant vaker negatieve mentale

aspecten toegeschreven dan blanke spelers.

Bovengenoemde conclusies impliceren een aantal zaken. Aangezien donkere

spelers positieve fysieke eigenschappen en negatieve mentale eigenschappen krijgen

toegeschreven, kan geconcludeerd worden dat donkere spelers in de berichtgeving

vooral fysiek sterk zijn, maar niet slim. Dit is een toevoeging op de theorie van

Azzarito en Harrison (2008), die alleen van de erkenning van fysieke aspecten uitgaat.

Bij blanke spelers is dit beeld iets genuanceerder. Hoewel blanke spelers

minder positieve fysieke eigenschappen krijgen toegeschreven, wordt deze groep op

het gebied van fysieke aspecten niet negatiever in beeld gebracht. Wel blijkt dat

blanke spelers positievere mentale eigenschappen krijgen toegeschreven, oftewel;

blanke spelers zijn slimmer dan donkere spelers. In de theorieparagraaf werd duidelijk

dat het black brawn vs white brains zijn oorsprong heeft in de koloniale tijd. Hoe

pijnlijk ook, deze conclusies sluiten hier volledig bij aan. Kort gezegd zijn donkere

spelers fysiek sterk, maar dom. Blanke spelers zijn vooral slim. Dit genuanceerdere

beeld over blanke spelers sluit aan bij het outgroup/ingroup denken van Tajfel (1974)

en onderzoek van Thienpoint (1999). Volgens Thienpoint (1999) laten individuen, in

dit geval blanke Nederlandse journalisten, zich generaliserend over de outgroup uit,

terwijl zij over de leden van de eigen ingroup een afgewogen mening hebben.

De laatste hypothese onderzocht of Nederlandse journalisten positiever over

fysieke en mentale aspecten berichten bij donkere Nederlandse spelers dan bij donkere

spelers met een andere nationaliteit. In tegenstelling tot de verwachting op basis van

het ingroup/outgroup denken van Tajfel (1974) is dit niet aangetoond.

De bespreking van de resultaten kan gezien worden als een antwoord op de

centrale vraag, gesteld in de aanleiding: hoe worden blanke en donkere sporters

weergegeven in Nederlandse kranten? Geconcludeerd kan worden dat in de lijn van

het black edge discourse raciale stereotyperingen aanwezig zijn in de berichtgeving

over blanke en donkere voetbalspelers.

5.2 | Implicaties

Naar aanleiding van deze opmerkelijke conclusies is het opvallend dat er weinig tot

geen aandacht is voor de vaak onbewuste toekenning van eigenschappen door

27

Nederlandse journalisten aan donkere spelers. Een reden hiervoor zou kunnen zijn dat

de stereotype beeldvorming over de donkere speler inmiddels -jammer genoeg- is

verworden tot common sense.

In paragraaf 1 blijkt dat individuen naar racisme neigen wanneer zij blijvend

worden blootgesteld aan raciale stereotyperingen (Bernstein & Blain, 2002). Daarnaast

blijkt dat berichten in de sportmedia een cruciale rol kunnen spelen in de

beeldvorming van jongeren over culturele raciale verschillen (Azzarito en Harrison,

2008). Dit kan schadelijk zijn voor de maatschappij. Het is goed mogelijk dat deze

stereotype beeldvorming dan ook niet beperkt blijft tot voetbal. Om een hoge

maatschappelijke positie te verkrijgen worden in westerse samenlevingen mentale en

intellectuele vaardigheden over het algemeen hoger gewaardeerd dan fysieke

vaardigheden (Hartmann, 2000). Raciale stereotypen helpen daarbij om deze

machtsverhoudingen in stand te houden. Dat is opmerkelijk te noemen, zeker

aangezien onderhavig onderzoek aantoont dat Nederlandse krantenberichten raciale

stereotypen bevatten.

Geconcludeerd kan worden dat blanke Nederlandse journalisten door het

gebruik van raciale stereotypen de machtsverhoudingen binnen de maatschappij ten

faveure van henzelf in stand houden. Dit is schadelijk, want het aanvechten van

maatschappelijke ongelijkheid en onrecht zou in principe een kerntaak moeten zijn

van de media (De Bruycker, 2012).

5.3 | Conclusies open onderzoeksvraag

Naar aanleiding van de kwalitatieve analyse kan er een belangrijke conclusie

getrokken worden. Hoewel de beschrijvingen over de organiserende landen van het

WK in Duitsland en Zuid-Afrika uiteenlopen, is er namelijk opmerkelijk genoeg toch

een overeenkomst te ontdekken. Volgens de journalisten laten de inwoners van beide

landen door middel van de organisatie een eenheid zien. In Duitsland een eenheid

tussen oost en west, in Zuid-Afrika een eenheid tussen blank en donker. Beide WKs

waren feestjes. Het eerdergenoemde Duitse en Afrikaanse feestje.

Het Afrikaanse feestje, beschreven in paragraaf 4, verdient enige nuancering.

De beeldvorming dat het WK in Zuid-Afrika vooral een Afrikaans feestje was, kan er

mee te maken hebben dat een WK voor het eerst in Afrika georganiseerd werd. Europa

heeft immers al verschillende WK eindrondes gehad. De conclusie over de

beschrijving van supporters sluit hierbij aan. Het feit dat Nederland grenst aan

28

Duitsland maakt het aannemelijk dat er veel Nederlanders op dit eindtoernooi

aanwezig waren. Hierdoor waren de beschrijvingen over supporters veelal oranje

gekleurd.

Daarnaast komt een belangrijk verschil tot uiting in de beschrijvingen over

veiligheid in beide landen. Het weergeven van het citaat dit had overal ter wereld

kunnen gebeuren (zie paragraaf 4.2.3) is indirect een sneer naar Zuid-Afrika.

Ondanks de bagatellisering van het probleem, wordt toch (wellicht onbewust) het

probleem genoemd van criminaliteit in Zuid-Afrika. Het beeld dat de Nederlandse

journalist geeft van veiligheid is dan ook overwegend negatief voor Zuid-Afrika en

overwegend positief voor het WK in Duitsland.

Eerdergenoemde zaken stippen de hoofdpunten aan als antwoord op de open

onderzoeksvraag gesteld in paragraaf 2. Met de conclusies over raciale stereotypering

in het achterhoofd kan geconcludeerd worden dat de beeldvorming over randzaken

tussen blank en donker genuanceerder is. Het verschil tussen blank en donker komt

minder goed naar voren in de beschrijving over randzaken dan bij beschrijvingen over

spelers. Gezien het onderzoeksdoel en de centrale vraag wordt hier niet uitgebreider

op ingegaan. Nader onderzoek zou hier meer duidelijkheid in kunnen brengen.

5.4 | Beperkingen onderzoek

Een van de beperkingen aan dit onderzoek is de aanname dat elke Nederlandse

sportjournalist per definitie blank is. Of dit ook daadwerkelijk zo is, valt niet te

zeggen. Vanuit de ingroup/outgroup gedachte (Tajfel, 1974) wordt hier wel vanuit

gegaan.

Daarnaast is er discussie mogelijk over het onderscheid tussen donker en

lichtgetint. Bij veel blanke Europese en donkere Afrikaanse spelers was de keuze

makkelijk, maar met name in de beschrijvingen over Zuid-Amerikaanse spelers en

lichtgetinte Europeanen werden keuzes op basis van de interpretatie van de

onderzoeker zelf gemaakt. In vervolgonderzoek zou hier strikter naar gekeken kunnen

worden, al toonde de intercodeurbetrouwbaarheid hier wel een goede

overeenstemming over aan (zie bijlage II).

5.5 | Vervolgonderzoek

In deze paragraaf is al een aanbeveling voor vervolgonderzoek naar voren gekomen.

Deze subparagraaf dient als aanvulling. Nader onderzoek zou meer duidelijkheid

29

kunnen brengen in de effecten van de aanwezigheid van raciale stereotypen op het

individu. De schadelijkheid voor de maatschappij is immers al naar voren gekomen. In

onderhavig onderzoek staat de zenderkant centraal, interessant zou zijn om

vervolgonderzoek te doen naar de ontvangerskant.

Een andere aanbeveling is om onderzoek te doen naar raciale stereotypen in

andere facetten van de samenleving dan sport. De entertainmentindustrie of de politiek

zouden kunnen dienen als onderzoeksdomeinen.

30

Referentielijst

Azzarito, L., & Harrison, L. (2008). White men can't jump. Race, gender and

natural athleticism. International Review for the Sociology of Sport, 43(4), 347-364.

Back, L., Crabbe, T., & Solomos, J. (1999). Beyond the racist/hooligan couplet:

Race, social theory and football culture. The British Journal of Sociology, 50(3), 419-

442.

Baldassaro, L. (2005). Dashing dagos and walloping wops: Media portrayal of

Italian American major leaguers before world war II. A Journal of Baseball History and

Culture, 14(1), 98-106.

Banet-Weiser, S. (1999). Hoop dreams professional basketball and the politics of

race and gender. Journal of Sport & Social Issues, 23(4), 403-420.

Bernstein, A., & Blain, N. (2002). Sport and the media: The emergence of a

major research field. Sport in Society, 5(3), 1-30.

Brigham, J. C. (1971). Ethnic stereotypes. Psychological Bulletin, 76(1), 15-38.

Bruycker, G. De. (2010). Zwarte parels. Een inhoudsanalyse naar het gebruik

van raciale stereotypen in Belgische sportkranten.

Buffington, D., & Fraley, T. (2011). Racetalk and sport: The color

consciousness of contemporary discourse on basketball. Sociological Inquiry, 81(3),

333-352.

Crolley, L., & Hand, D. (2006). Football and European identity: Historical

narratives through the press. New York: Routledge.

Eastman, T., Billings, A. C. S. (2001). Biased voices of sports: Racial and

gender stereotyping in college basketball announcing. Howard Journal of

Communication, 12(4), 183-201.

Eberhardt, J. L., & Fiske, S. T. (1994). Affirmative action in theory and practice:

Issues of power, ambiguity, and gender versus race. Basic and Applied Social

Psychology, 15(1-2), 201-220.

31

Hartmann, D. (2000). Rethinking the relationships between sport and race in

American culture: Golden ghettos and contested terrain. Sociology of Sport Journal, 17,

229-253.

Kamin, L. J. (2001). The myth of the black superman. The Journal of Blacks in

Higher Education, 32, 136-139.

Koivula, N. (1999). Gender stereotyping in televised media sport coverage. Sex

Roles, 41(718), 589-604.

Luijt, R. (2005). Worstelen met het stereotype: Een onderzoek naar de weergave

van Olympische sporters in Nederlandse kranten.

Macrae, C. N., Stangor C., & Hewstone, M. (1996). Stereotypes and

stereotyping. New York: Guilford.

Massey, D. S. (1993). American apartheid: Segregation and the making of the

underclass. London: Harvard University Press.

McCarthy, D., Jones, R. L., & Potrac, P. (2003). Constructing images and

interpreting realities: The case of the black soccer player on television. International

Review for the Sociology of Sport, 38(2), 217-238.

Rada, J. A. (1996). Color blindsided: Racial bias in network television's coverage of professional football games. Howard Journal of Communications, 7(3),

231-239.

Ramasubramanian, S. (2011). The impact of stereotypical versus

counterstereotypical media exemplars on racial attitudes, causal attributions, and

support for affirmative action. Communication Research, 38(4), 497-516.

Rowe, D. (2007). Sports journalism still thetoy department'of the news media?

Journalism, 8(4), 385-405.

Sands, R. R., & Sands, L. (Eds.). (2010). The anthropology of sport and human

movement: A biocultural perspective. Plymouth: Lexington Books.

32

Spaaij, R. (2008). Men like us, boys like them: Violence, masculinity, and

collective identity in football hooliganism. Journal of Sport and Social Issues, 32, 369-

392.

Sterkenburg, J. van., Tuin, I. van der., Wekker, G., & Buikema, R. (2010).

Witte schicht is ineens wereldnieuws. De Volkskrant, p. 20.

Stichting KijkOnderzoek. (n.d.). Retrieved April 15, 2013 from

http://www.kijkonderzoek.nl/component/Itemid,45/option,com_kijkcijfers/file,j1-0-1-p

Stone, J., Lynch, C. I., Sjomeling, M., & Darley, J. M. (1999). Stereotype threat

effects on black and white athletic performance. Journal of Personality and Social

Psychology, 77(6), 1213-1227.

Tajfel, H. (1974). Social identity and intergroup behaviour. Social Science

Information, 13(2), 65-93.

Tajfel, H. (1981). Human groups and social categories. Cambridge: Cambridge

University Press.

Tajfel, H. (1982). Social psychology of intergroup relations. Annual Review of

Psychology, 33, 1-39.

Tajfel, H., & Turner, J. C. (1979). An integrative theory of intergroup conflict.

The Social Psychology of Intergroup Relations, 33, 47-61.

Thienpont, K. (1999). In-group/out-group gedrag in evolutiebiologisch

perspectief. Leuven: Garant.

Wester, F. P. J. F. (2004). Lessen uit het lezen. Nijmegen: Katholieke

Universiteit Nijmegen.

Wester, F. P. J. F. (2006). Inhoudsanalyse: Theorie en praktijk. Deventer:

Kluwer.

Wodak, R. (1989). Language, power and ideology: Studies in political

discourse. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company.

33

BIJLAGE I

Codeboek 1. Naam krant

De Telegraaf Algemeen Dagblad Trouw de Volkskrant 2. Titel artikel .. 3. Datum ..

4. Over welk WK gaat het artikel?

Duitsland Zuid-Afrika 5. Naam speler ................................................................... 6. Nationaliteit Nederlands Anders 7. Huidskleur Blank Donker 8. Fysieke capaciteiten 1. Schotkracht (Eventueel; aantal: ....) 2. Geen schotkracht (Eventueel; aantal: ....)

34

3. Sprongkracht (Eventueel; aantal: ....) 4. Geen sprongkracht (Eventueel; aantal: ....) 5. Kopbalsterk (Eventueel; aantal: ....) 6. Niet kopbalsterk (Eventueel; aantal: ....) 7. Duelkracht (Eventueel; aantal: ....) 8. Geen duelkracht (Eventueel; aantal: ....) 9. Balvast (Eventueel; aantal: ....) 10. Niet balvast (Eventueel; aantal: ....) 11. Snelheid (Eventueel; aantal: ....) 12. Traag (Eventueel; aantal: ....) 13. Lenig (Eventueel; aantal: ....) 14. Niet lenig (Eventueel; aantal: ....) 15. Forsgebouwd (Eventueel; aantal: ....) 16. Tenger (Eventueel; aantal: ....) 17. Explosief (Eventueel; aantal: ....) 18. Niet explosief (Eventueel; aantal: ....) 19. Atletisch (Eventueel; aantal: ....) 20. Niet atletisch (Eventueel; aantal: ....) 21. Andere positief (Eventueel; aantal: ....) 22. Andere negatief (Eventueel; aantal: ....) 9. Mentale aspecten 1. Leiderschapscapaciteit (Eventueel; aantal: ....) 2. Geen leiderschapscapaciteit (Eventueel; aantal: ....) 3. Overzicht (Eventueel; aantal: ....) 4. Geen overzicht (Eventueel; aantal: ....) 5. Hardwerk/inzet (Eventueel; aantal: ....) 6. Lui (Eventueel; aantal: ....) . 7. Goede passing (Eventueel; aantal: ....) 8. Slechte passing (Eventueel; aantal: ....) 9. Gedisciplineerd (Eventueel; aantal: ....) 10. Ongedisciplineerd (Eventueel; aantal: ....) 11. Goed positiespel (Eventueel; aantal: ....) 12. Slecht positiespel (Eventueel; aantal: ....) 13. Fair-play (Eventueel; aantal: ....) 14. Geen fair-play (Eventueel; aantal: ....) 15. Oplettend (Eventueel; aantal: ....) 16. Onoplettend (Eventueel; aantal: ....) 17. Concentratie (Eventueel; aantal: ....) 18. Geen concentratie (Eventueel; aantal: ....) 19. Teamspeler (Eventueel; aantal: ....)

35

20. Geen teamspeler/Egost (Eventueel; aantal: ....) 21. Spel intelligentie (Eventueel; aantal: ....) 22. Geen spel intelligentie (Eventueel; aantal: ....) 23. Andere positief (Eventueel; aantal: ....) 24. Andere negatief (Eventueel; aantal: ....)

10. Open vragen

Hoe wordt er over het organiserende land Duitsland geschreven? ....................................................................................... Hoe wordt er over het organiserende land Zuid-Afrika geschreven? ....................................................................................... Hoe wordt er over de plaats van spelen in Duitsland geschreven? ....................................................................................... Hoe wordt er over de plaats van spelen in Zuid-Afrika geschreven? ....................................................................................... Hoe wordt er over de veiligheid in Duitsland geschreven? .......................................................................................

Hoe wordt er over de veiligheid in Zuid-Afrika geschreven? ....................................................................................... Hoe wordt er over de inwoners van Duitsland geschreven? ....................................................................................... Hoe wordt er over de inwoners van Zuid-Afrika geschreven? ....................................................................................... Hoe wordt er over de supporters in Duitsland geschreven? ....................................................................................... Hoe wordt er over de supporters in Zuid-Afrika geschreven? .......................................................................................

36

BIJLAGE II

Intercodeurbetrouwbaarheid

Variabele Krippendorffs Alpha Nationaliteit .9669 Huidskleur .9608 Fysieke aspecten Schotkracht .9089 Geen schotkracht 1 Sprongkracht 1 Geen sprongkracht 1 Kopbalsterk 1 Niet kopbalsterk 1 Duelkracht .9012 Geen duelkracht 1 Balvast 1 Niet balvast 1 Snelheid 1 Traag 1 Lenig 1 Niet lenig 1 Forsgebouwd 1 Tenger 1 Explosief .8066 Niet explosief 1 Groot/lang 1 Klein/kort 1 Atletisch .6812 Niet atletisch 1 Anders 1 Mentale aspecten Leiderschapscapaciteit 1 Geen leiderschapscapaciteit 1 Overzicht 1 Geen overzicht 1 Hardkwerk/inzet 1 Lui 1 Goede passing 1 Slechte passing 1 Gedisciplineerd 1 Ongedisciplineerd 1

37

Goed positiespel 1 Slecht positiespel 1 Fair-play 1 Geen fair-play 1 Oplettend 1 Niet oplettend 1 Concentratie 1 Geen concentratie 1 Teamspeler ,7612 Geen teamspeler/egoist 1 Spel intelligentie .8813 Geen spel intelligentie 1 Andere positief .8499 Andere negatief 1

Van Zonnekoning tot Goddelijke dikkerd: Een inhoudsanalyse naar het gebruik van raciale...

Documents

Transcript of Van Zonnekoning tot Goddelijke dikkerd: Een inhoudsanalyse naar het gebruik van raciale...