Van veldwaarneming tot mossenatlas

Laurens Sparrius

BLWG Databank Mossen

1990 1997 2002

archivaris: Henk Siebel

introductiestreeplijsten

inventarisatie-handleiding

Rob van der Valk

Laurens Sparriusdigitale streeplijstactief gebruik van data door derden

1992

Rudi Zielman

2007

EcoGrid, databank online

eerste atlas met óók waarnemingen

Levermossen-revisie

Veenmossen-revisie

NHN-Fiches

Mossenatlas: opzet

Ambitieniveau: voorlopige atlas Alleen gegevens die nu al beschikbaar zijn Witte gebieden zichtbaar maken Zoveel mogelijk controles van zeldzame

soorten

Activiteiten Mossenatlas

Feb 2005 Sep 2005 Nov 2005

Projectplan(Laurens + Bart,BLWG-bestuur)

Start met nieuwsbrief

- Digitaliseren van NHN-collectie door Cris Hesse en René van Moorsel- Actief verwerven data van derden

16 tekstschrijvers aan het werk gezet (Bart)Soortsponsors werven

Jun 2005

Financien rond

19 Soorttekstschrijvers

Ad Bouman Arno van der Pluijm Bart van Tooren Cris Hesse Dick Kerkhof Eddy Weeda Hans Colpa Heinjo During Henk Greven Henk Siebel

Jacob Koopman Joop Kortselius Jurgen Nieuwkoop Klaas van Dort Marleen Smulders Niko Buiten Peter Hovenkamp Rienk-Jan Bijlsma Rudi Zielman

Data van derden

Landelijke Vegetatie Databank Alterra Provincie Zuid-Holland Provincie Overijssel Provincie Noord-Brabant Provincie Utrecht PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland Vereniging Natuurmonumenten Landschap Overijssel Zuid-Hollands Landschap... en anderen ...

Ontwikkeling Database Mossen

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

800000

900000

1000000

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Omvang van de databank

Ontwikkeling Database Mossen

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

800000

900000

1000000

1800

1810

1820

1830

1840

1850

1860

1870

1880

1890

1900

1910

1920

1930

1940

1950

1960

1970

1980

1990

2000

Waarnemingen in databankper verzameljaar

Witte gebieden (deels) opgevuld

stand maart 2006 stand januari 2007

Dankzij inzet van jullie allemaal !

250 waarnemers van mossen over de hele periode 1980 tot heden

nu nog zo’n 50 actieve waarnemers tijdens het werk aan de atlas nog veel witte

gebieden (20 atlasblokken) “opgeruimd” met nieuw veldwerk

Planning Mossenatlas vervolg

Mar 2006 Dec 2006 Jan 2007

Soortteksten bijna af

Laatste correcties, laatste extra waarnemingen, opmaak, bepalen oplage, offertes, afspraken KNNV Uitgeverij

Boek naar drukker

Apr 2006

Soortteksten en kaartenop website*

Mossenatlas online

Planning Mossenatlas vervolg

Mar 2006 Dec 2006 Jan 2007

Soortteksten bijna af

Laatste correcties*, laatste extra waarnemingen, opmaak, bepalen oplage, offertes, afspraken KNNV Uitgeverij

Boek naar drukker

Apr 2006

Soortteksten en kaartenop website

Planning Mossenatlas vervolg

Mar 2006 Dec 2006 Jan 2007

Soortteksten bijna af

Laatste correcties, laatste extra waarnemingen, opmaak*, bepalen oplage, offertes, afspraken KNNV Uitgeverij

Boek naar drukker

Apr 2006

Soortteksten en kaartenop website

Planning Mossenatlas vervolg

Mar 2006 Dec 2006 Jan 2007

Soortteksten bijna af

Laatste correcties, laatste extra waarnemingen, opmaak, bepalen oplage, offertes, afspraken KNNV Uitgeverij

Boek naar drukker

Apr 2006

Soortteksten en kaartenop website

Opvallende resultaten van twee eeuwen mossendata verzamelen

Bart van Tooren

Een verhaal in twee delen:

Wat de database ons kan leren.

Waarom een voorlopige atlas niet voldoende is.

Meer data: meer analysemogelijkheden

Veranderingen in de tijd

Nieuwe soorten Klimaatverandering Fructificatie Milieufactoren

Epifytische mossen in Zuidoost-Brabant

0

2

4

6

8

10

12

Jaar

Per

cent

age

epify

ten percentage epifyten

Veel nieuwe soorten in Nederland!

Orthotrichum: 9 soorten Grimmia: 7 soorten

aantal soorten waarvan verdwenen

al voor 1900 verdwenen 18 18eenmalig aangetroffen soorten 1900-1980 5 5overige voor 1980 aangetroffen soorten 519 30vanaf 1980 nieuw aangetroffen soorten 58 12

Totaal 600 65

Nieuwe soorten overal te vinden

Waar zijn de sinds 1980

aangetroffen nieuwe

soorten te vinden?

Nog meer burgerlijke stand….

aantal soorten

verhouding vanaf/voor 1980

nieuwe soorten vanaf 1980

aantal opgaven totaal 586 2,3 55aantal atlasblokken = 147321 epifyten 66 3,7 14steensoorten 44 3,2 9riviersoorten 36 2,8 6bossoorten 40 2,4 5moerassoorten 81 1,4 2

overige soorten 319 2,2 19

1. Klimaatverandering?

Aan alle soorten in atlas arealen toegevoegd Arealen verdeeld in koud, warm en gematigd

– Koud: boreaal, montaan– Gematigd: gematigd– Warm: submediterraan, atlantisch

2. Klimaatverandering?

  

aantal soorten voor / vanaf

nieuwe soorten vanaf 1980

aantal opgaven totaal 586 2.3 55

totaal koud 276 1.8 19 ( 7 %)totaal gematigd 165 2.6 10 (6 %)totaal warm 145 3.1 26 (18 %)

3. Klimaatverandering?

  

Veranderingen in voorkomen

totaal epifyten moeras bos steen overigtotaal 2.3

koud 1.8 2.8 1.4 2.5 1.3 1.8gematigd 2.6 4.2 1.9 2.3 2.8 2.6warm 3.1 4.1 1.0 2.4 3.7 3.0

Recente toename fructificatie?

periode1800-1850

1850-1900

1900-1950

1950-2000

2000-2006

aantal waarnemingen 38 pleurocarpen 977 1727 5015 40833 27076% fertiel 78.9 48.5 18.1 15.8 25.1

Amblystegium serpens 1 3.3 2.7 0.5 29.5 57.3 ++Brachythecium rutabulum 1 32.1 30.9 9.6 21.4 35.6 +Brachythecium velutinum 1 17.9 19.0 17.8 27.6 60.2 ++Calliergonella cuspidata 2 52.8 36.5 16.6 5.0 2.6 --Homalothecium sericeum 2 93.9 70.4 27.6 7.9 8.4 --Pleurozium schreberi 2 44.4 32.0 11.5 1.0 1.1 --Rhytidiadelphus squarrosus 2 41.2 53.5 34.6 0.7 4.0 --Warnstorfia fluitans 1 57.1 38.5 9.2 7.6 9.1 -

Naar een definitieve atlas

Het inventariseren van witte gebieden Speciale aandacht voor onderbelichte soorten Controle van onzekere/onjuiste opgaven Digitaliseren van nog ontbrekende gegevens Het schrijven van uitgebreide soortteksten Uitgebreide analyse van de data

Het inventariseren van witte gebieden

Opvallende gaten: Noord-Holland Zeeland Drenthe delen rivierengebied

Ook elders veel te halen!  

Speciale aandacht voor onderbelichte soorten

Diverse Bryum-soorten Philonotis fontana Fissidens gracilifolius Hypnum andoi Orthotrichum Plagiothecium Racomitrium canescens Racomitrium heterostichum Polytrichum (variëteiten)

Controle van onzekere/onjuiste opgaven

Veel fouten verwijderd

bijv. in Tortella, Scorpidium

En nog veel fouten

aanwezig…

Digitaliseren van nog ontbrekende gegevens

Is jouw herbarium al verwerkt in de atlas?

Het schrijven van uitgebreide soortteksten

Areaal Ecologie Voorkomen Fertiliteit Levensstrategie Herkenning Bijzonderheden

Uitgebreide analyse van de data

Veranderingen in voorkomen Gevolgen klimaatverandering Fructificatie Relatie met milieukwaliteit

(luchtverontreiniging!) Veranderingen door natuurontwikkeling? Verslaglegging meetnetten? Levenstrategieën en voorkomen etc.

Tijdschema

Najaar 2007: aanvang werk aan definitieve atlas

3 maart 2012:

presentatie atlas Nederlandse mossen

(P.S.: wanneer komt er een atlas van de lichenen?)

BLWG, 2007. Voorlopige verspreidingsatlas van de Nederlandse mossen. Uitgave BLWG.

19 Soorttekstschrijvers

Ad Bouman Arno van der Pluijm Bart van Tooren Cris Hesse Dick Kerkhof Eddy Weeda Hans Colpa Heinjo During Henk Greven Henk Siebel

Jacob Koopman Joop Kortselius Jurgen Nieuwkoop Klaas van Dort Marleen Smulders Niko Buiten Peter Hovenkamp Rienk-Jan Bijlsma Rudi Zielman

Meer dan 3000 waarnemingen

Dirk Blok, Riek van den Bosch, Hans de Bruijn, Chris Buter, Gerard Dirkse, Martien de Graaf, Kok van Herk, André Hertog, Jan Kersten, Hubert Kivit, Henry Kreeftenberg, Ben Kruijsen, Huub van Melick, Kasper Reinink, Peter van Ruth, Paul Spreuwenberg, Melchior van Tweel, Klaas van der Veen, Harry Waltje en Ben van Zanten