Van strategische VOEDSEL- STRATEGIE GENT EN GARDE · selsysteem voor Gent. De doelstellingen kwamen...

Van strategische naar operationele doelstellingen voor de

VOEDSEL- STRATEGIE

GENT EN GARDE

Het advies van de beleidsgroep

2 Van strategische naar operationele doelstellingen voor de voedselstrategie Gent en Garde. Het advies van de beleidsgroep. Van strategische naar operationele doelstellingen voor de voedselstrategie Gent en Garde. Het advies van de beleidsgroep. 3

5 strategische doelstellingen voor een duurzaam voedselsysteem

Stad Gent lanceerde in 2013 Gent en Garde met vijf strategische doelstellingen die samen de weg vormen naar een duurzaam voed-selsysteem voor Gent. De doelstellingen kwamen tot stand op basis van verschillende stakeholdergesprekken, input van de stadsdien-sten en na afstemming met het beleid.

1 Een zichtbare, kortere voedselketen2 Een duurzame productie en consumptie van voeding 3 De creatie van sociale meerwaarde rond voedingsinitiatieven.4 Voedselverlies vermijden5 Voedselafval hergebruiken

Naar het voorbeeld van steden zoals Bristol en Toronto, heeft de stad Gent een eigen ‘food council’. De beleidsgroep Gent en Garde is samengesteld uit een 25-tal leden (zie bijlage), komende uit de landbouwsector, verenigingen, kennisinstellingen en handelaars. De beleidsgroep is een klankbord voor het beleid van de stad rond voeding, geeft advies over bestaande of nieuwe projecten, brengt nieuwe ideeën aan, bespreekt de strategische visie en speelt een belangrijke ambassadeursrol om de visie rond duurzame voedsel-productie en –consumptie mee uit te dragen.

In de schoot van de beleidsgroep vormde zich een kerngroep die zich als opdracht stelde om de globale doelstellingen van Gent en Garde te verfijnen en te concretiseren in operationele doelstellin-gen. Deze kerngroep kwam 4 keer samen van september 2015 tot januari 2016. In de loop van dit proces rapporteerde de kerngroep 2 keer naar de beleidsgroep die op haar beurt feedback gaf op de inzichten. Het proces werd begeleid door Levuur en Vredeseilanden.Dit document biedt een richtinggevend kader waarbinnen het voed-selbeleid van de Stad Gent vorm krijgt. Het is een open uitnodiging aan bedrijven, organisaties, burgerinitiatieven, verenigingen, ken-nisinstellingen, cultuurhuizen en overheden om, vanuit een verbin-dende en co-creatieve filosofie, innovatieve, lokale en duurzame voedselstrategieën te ontwikkelen. Dit document is geen eindpunt, maar een stap in de richting van een duurzame toekomst voor de stad Gent in een duurzame en rechtvaardige wereld.

INLEIDING

Dit document is de output van een traject dat mogelijk werd dankzij de steun van de Europese Unie binnen het project Food Smart Cities for Development.

leden beleidsgroep leden kerngroep in het vet

Stad GentTine Heyse

Stad GentChristophe Rogolle

BoerenbondStijn De Roo

Landelijke GildenEddy Matthys- De Sutter

VACWim Moyaert

ABSPaul Cerpentier

BioforumEsmeralda Borgo

CSAMichiel Van Poucke

werkgroep stadslandbouwMaarten Crivits Benny Van de Velde Jos Willemse

SamenlevingsopbouwWannes Degelin Dimitri Vandenberghe

EVAMelanie Jaecques

LabeurRon Hermans

TrafiekHilde Verschaeve

VooruitWilly Verhoysen

Oxfam WereldwinkelsKatrien Lenaerts

VeltLeentje Speybroeck

OCMWJoris Beaumon

UgentRiet Van de Velde David van der Ha

CDOWouter Vanhove

Provincie Oost-VlaanderenDidier Huyghens Georges Hadewych

Stad GentKatrien Verbeke

Stad GentJoyca Leplae

Gent kijkt naar de wereld

2015 was het jaar waarin de Sustainable Development Goals voor-gesteld werden als opvolger van de millenniumdoelstellingen van de Verenigde Naties. Naast het bestrijden van honger, armoede en ongelijkheid, articuleren de SDG’s nu een globaal duurzaamheids-plan voor alle naties in de wereld. De 17 doelstellingen vernoemen ook expliciet de nood voor duurzame steden, waardig werk en een productie- en consumptiesysteem dat de draagkracht van de pla-neet respecteert.2015 was ook het jaar waarin, op de valreep, een nieuw globaal kli-maatakkoord werd gesloten om de opwarming van de aarde onder de 2°C te houden.

Hoopvol? Zeker. De omvang en complexiteit van deze thema’s werken echter vaak verlammend op mensen. “Kunnen wij wel iets betekenen?” Het antwoord op die vraag is nochtans volmondig: ja. Over de hele wereld nemen steden vandaag het voortouw in de zoektocht naar lokale oplossingen voor globale uitdagingen. Zo on-dertekende Gent in januari 2009 als eerste stad in Vlaanderen het Burgemeestersconvenant (of Covenant of Mayors), een initiatief om lokale besturen te mobiliseren tegen klimaatverandering.

Een groeiend aantal steden investeert vandaag ook in voedselstra-tegieën. Gent verenigde zich met 9 steden in het Food Smart Cities for Development project. Centraal in het project staat de vraag welke rol stadsbesturen kunnen spelen in de omslag naar duurzame productie- en consumptiemodellen om inclusieve, veerkrachtige en rechtvaardige (lokale) voedselsystemen tot stand te brengen.

Gent en Garde draagt bij aan de realisatie van een duurzaam voedselsysteem. Wat bedoelen we met een duurzaam voedselsysteem?

Een duurzaam voedselsys-teem garandeert het recht op voeding, respecteert het principe van voedsel-soevereiniteit, maakt het iedereen ter wereld moge-lijk om tegen een redelijke prijs te beschikken over gezonde voeding in afdoen-de hoeveelheden, en zorgt ervoor dat de eindprijs van een product niet alleen een weergave is van het geheel aan productiekosten, maar daarnaast de externe soci-ale en ecologische kosten internaliseert.

Er wordt gebruik gemaakt van grondstoffen en hulp-bronnen (inclusief het werk en de natuurlijke hulpbron-nen zoals de bodems, water en biodiversiteit) zonder deze uit te putten en de ver-schillende componenten van de voedingscultuur worden gerespecteerd. Alle schakels van de voedingsketen moe-ten bijdragen aan de verwe-zenlijking van een dergelijk duurzaam voedselsysteem.

Bron: Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling (FRDO)

Een lokaal duurzaam voedselsysteem is verbonden met de wereld.

• Duurzame voeding is voedsel dat geproduceerd, verwerkt en geconsumeerd is met respect voor de arbeid en de omgeving die erin werd geïnvesteerd, waar ook ter wereld dit gebeurt.

• Duurzame voeding draagt bij aan biodiversiteit en heeft een positieve impact op klimaat en mens dankzij duurzame consumptiekeu-zes en dankzij duurzame productiemethodes en eerlijke handelsverhou-dingen.

• Duurzame voeding wordt bij voorkeur dichtbij ge-produceerd met een zo klein mogelijke impact op het klimaat. Altijd, ook als die lokale productie niet mogelijk is, betekent voedsel produceren een kans op waardig werk en een inkomen dat hoger is dan de productiekost, zodat ontwikkeling van het gezin en de samenleving van de producent mogelijk wordt.

• Duurzame voeding is cultureel en economisch toegankelijk voor iedereen en is goed voor ieders ge-zondheid.

• Duurzame voeding brengt mensen samen en biedt hen kansen.

In Vlaanderen is Gent een van de eerste steden die een voedselbe-leid uitwerkte. Het doel is om in elke stap van de voedselketen de negatieve klimaatimpact terug te dringen en het voedselsysteem te verduurzamen. In oktober 2013 lanceerde Gent een breed beleids-plan Gent en Garde. Nadat de Arteveldestad in 2009 ‘Donderdag Veggiedag’ op de kaart plaatste, wil de stad opnieuw pionier zijn met een strategie die moet helpen om het voedselsysteem te ver-duurzamen en om van Gent tegen 2050 een klimaatneutrale stad te maken.

Het debat rond duurzame voedselvoorziening voor steden is bijzon-der actueel. Het was een van de thema’s van de wereldtentoonstel-ling in Milaan in 2015. Meer dan 100 steden van over de hele wereld hebben er op 15 oktober 2015 het Urban Food Policy Pact onderte-kend. Daarbij engageren ze zich om in hun stadscontext duurzame lokale voedselstrategieën uit te bouwen. Overal ter wereld zien we innoverende systemen en (bedrijfs)modellen die antwoorden trachten te formuleren op de uitdagingen. We zien bovendien dat steden op verschillende plekken in de wereld het voortouw nemen in discours en praktijk.

Als actief lid van het Food Smart Cities for Development Project organiseerde de stad Gent op 11 en 12 juni 2015 een internationaal seminarie Local Urban Food Policies in the Global Food Sovereignty Debate. De praktijk van steden zoals Cape Town, Montreal, Lissa-bon, Havana, Chennai en Tegucigalpa kwam uitgebreid aan bod. De cases, ontwikkeld in diverse stedelijke contexten, gaven inzicht in de manier waarop (peri-)urbane voedselsystemen bijdragen aan duurzaamheid. De praktijk- en kennisuitwisseling bood inspiratie voor het internationaal netwerk én voor het verdiepen van de doelstellingen van Gent en Garde.

Van strategische naar operationele doelstellingen voor de voedselstrategie Gent en Garde. Het advies van de beleidsgroep. 54 Van strategische naar operationele doelstellingen voor de voedselstrategie Gent en Garde. Het advies van de beleidsgroep.

Van strategische naar operationele doelstellingen voor de voedselstrategie Gent en Garde. Het advies van de beleidsgroep. 7

STRATEGISCHE DOELSTELLING 1

Een meer zichtbare, kortere voedselketen

Onze eerste doelstelling focust op meer contact en een hechtere band tussen producenten en consumenten. Door de tussenschakels tussen producent

en consument zoveel mogelijk te elimineren, brengen we faire en efficiënte ketens tot stand én ontdekken consumenten de echte waarde van hun voedsel.

Op die manier bouwen we aan een respectvolle relatie tussen producent en consument. Daarbij scheppen we ook ruimte voor landbouw in en rond de stad.

De troeven van stadsgerichte landbouw

Inzetten op een meer stadsgerichte landbouw zal niet alleen bijdragen tot het herstel van de relatie tussen landbouwer en stedeling, maar zal de stad en misschien ook de landbouwer minder afhankelijk maken van de globale markt. Stadsgerichte landbouw speelt in op ‘het voortbrengen, verwerken en vermarkten van voedsel en daaraan gerelateerde producten en diensten, in en in de nabijheid van de stad, daarbij gebruikmakend van stedelijke hulpbronnen en reststoffen. Ongeacht haar verschijningsvorm komt ze steeds in aanraking met meerdere sectoren en belangen. Stadsgerichte landbouw draagt niet alleen bij tot sociale, maar ook tot ecologische en economische doelstellingen. Het maken van de verbinding tussen stad en land inspireert bovendien vernieuwend en creatief ondernemerschap. Door zijn activiteiten en/of diensten te richten tot de stad krijgt de landbouwer, die vaak niet in staat is het bedrijf nog verder uit te breiden, de mogelijkheid om nieuwe strategieën te ontwikkelen en zo bijkomende inkomsten te genereren.

De vijf strategische doelstellingen van Gent en Garde zijn verder uitgewerkt in operationele doelstellingen (OD) door de kerngroep, met feedback van de beleidsgroep. In dit document gaan we dieper in op onze ambities rond elk van de vijf doelstellingen. Aan de hand van concrete voorbeelden, doen we verslag van wat onze zoektocht met burgers, bedrijven, kennisinstellingen en middenveldorganisa-ties tot nu toe opleverde.

6 Van strategische naar operationele doelstellingen voor de voedselstrategie Gent en Garde. Het advies van de beleidsgroep.

Van strategische naar operationele doelstellingen voor de voedselstrategie Gent en Garde. Het advies van de beleidsgroep. 98 Van strategische naar operationele doelstellingen voor de voedselstrategie Gent en Garde. Het advies van de beleidsgroep.

OD 1.1 Ken de producent

In een zichtbare, kortere keten kent de consument de producent. Om die hechtere band tussen lokale producenten en consumenten tot stand te brengen, laten we via storytelling de consument het verhaal achter het product ontdekken. Denk aan het tonen van de producent in de winkel, op de markt, in magazines, online communi-catie, enz. Dit verhoogt het respect en de waardering van de consu-ment voor de mensen die ons voedsel produceren.

OD 1.2 Een meer toegankelijke afzetmarkt voor lokale producten

In de stad willen we in eerste instantie de afzetmarkt en verkoop van lokale producten faciliteren die uit de ruime stadsregio kunnen komen. Zo krijgen landbouwers nieuwe toegangspoorten tot lokale markten, waar consumenten hun producten snel vinden.

Ten eerste bouwen we aan een netwerk van lokale partners om lokale voeding via korte keten bij de consument te brengen. Die koopt zijn/haar eten voornamelijk in supermarkten, buurtwinkels of op de wekelijkse markt. Als de korte keten hier ruimte krijgt, is de impact meteen significant. Mensen gaan ook vaak buitenshuis eten. Daarom richten we ons evenzeer tot restaurants en grootkeukens om lokale voeding op het menu te zetten.

Ten tweede zetten we de schouders onder nieuwe oplossingen voor distributie van lokale voeding. Producten van lokale landbouw effi-ciënt tot bij de afnemer brengen blijft immers dé uitdaging bij pro-jecten rond de korte keten en stadsgerichte landbouw. Producenten

zitten verspreid, leveren in een drukke (binnen)stad is verre van evident. Om die obstakels te overwinnen, werken we de komende jaren aan nieuwe logistieke oplossingen.

Het project begint niet van nul, maar wil als platform stimulerend en coördinerend werken voor de verschillende marktspelers die nu al actief zijn rond stadsdistributie, zoals Voedselteams en groen-tenpaketten. Deze nieuwe oplossingen voor distributie, richten zich in de eerste plaats naar handelszaken.

Ten derde willen we experimenteren met randstedelijke voedsel-hubs voor de korte keten, waar producenten en consumenten met elkaar in contact treden. Vooral het ontwikkelen van een business-model rond dit concept en het linken met bestaande structuren wordt de centrale uitdaging.

OD 1.3 Ruimte voor professionele voedselproductie

In Gent wilen we de lokale voedselproductie nieuwe impulsen ge-ven. Daarvoor is in de eerste plaats grond en ruimte nodig. Daarom gaan we vraag en aanbod van landbouwgronden beter op elkaar afstemmen via het online platform Gent en Garde en via een in-terne werkgroep die vraag en aanbod faciliteert. Daarnaast kan de stad ook zelf de toegang tot publieke en private gronden faciliteren om er duurzame, stadsgerichte productie van voedsel mogelijk te maken. Ten slotte kunnen via het ruimtelijke structuurplan gronden voor voedselproductie beter beschermd worden. Zeker voor gron-den met een agrarische bestemming willen we inzetten op voed-selproductie, door bijvoorbeeld verpaarding, vertuining en andere zonevreemde activiteiten aan te pakken.

BE O: een versmarkt in Bourdon Arcade

BE O (Be Organic) is een biologi-sche winkel die het principe van de vroege versmarkt verlengt. Er worden vooral producten verkocht die rechtstreeks van de teler komen zonder andere tussenschakels. Groenten en fruit , kaas, brood, rijst, quinoa, gierst, gedroogd fruit, olijfolie, wijn, koffie en andere droog-waren worden er aangeboden. Vlees wordt vacuüm verpakt na het versnijden. De leuze van de nieuwe zaak is: van boer tot bord, van veld tot vork. Niet alleen de passant maar ook de horeca kan er gebruik van maken.

Vooruitcafé serveert puur Gent

Vooruit wil haar cafébezoekers ‘puur Gent’ serveren door zo-veel mogelijk te werken met lokaal gekweekt en verwerkt voedsel. Samen met de leve-ranciers en eventuele nieuwe partners gaan de chefs op zoek naar duurzame alternatieven.

Per dag worden in Vooruit 150 à 200 maaltijden gegeten. Dergelijke hoeveelheden zorgen ervoor dat Vooruit de leveran-ciers en partners een stabiele afzet kan bieden en hen moti-veert om aan een transitie naar een duurzamere voedselpro-ductie te werken. Vooruit kwam als een van de twee winnaars uit de bus van de Korte Keten Wedstrijd van Stad Gent.

Boerenmarkt Ledeberg

In 2015 startte een nieuwe wekelijkse Boerenmarkt.De deelnemende boeren en marktkramers zorgen voor een breed aanbod aan verse en lokale producten: scharrel-eieren, kaas- en zuivelproduc-ten, groenten en fruit, aardappelen, brood, bloem, biologisch rundvlees, verse kruiden,... In totaal telt Gent zes boeren-markten: in Gentbrugge, Oost-akker, Sint-Amandsberg, Brugse Poort/Rooigem, Blaisantvest en op de Standaertsite.


OD 1.4 Ruimte voor individuele en gemeenschappelijke niet-professionele productie

De lokale voedselstrategie wil niet alleen mogelijkheden creëren voor professionele boeren. Er liggen immers tal van mogelijkheden voor voedselproductie op kleinere schaal door individuele burgers, buurten en verenigingen. In de stad willen we buurtmoestuinen, sa-mentuinen en deeltuinen faciliteren en ook vragers en aanbieders van gronden samenbrengen.

Bij nieuwe gebiedsontwikkelingen willen we, naast ruimte voor pro-fessionele landbouw, ook ruimte creëren voor individuele, niet voor de markt bestemde voedselproductie.

STRATEGISCHE DOELSTELLING 2Duurzamere voedings-

productie en consumptie

Particulier, gemeenschappelijk of professioneel: ons streefdoel is een veilige, duurzame, kwalitatieve, eerlijke en gezonde productie, met aandacht

voor dierenwelzijn. Bij consumenten streven we naar een duurzamer consumptiepatroon. Thuis, op het werk of op school? We gaan voor initiatieven

die van duurzame voeding dagelijkse kost maken.

Oogstgoed: Landbouw en erfgoed komen samen

Oogstgoed is de CSA-zelfoogst-boerderij van boeren Rony Nekkebroeck en Benny Van de Velde aan Kasteel Coninxdonck in Gentbrugge. Rony kreeg het aanbod om een veld van 2 hec-taren op het domein te pach-ten. Na overleg met de Stad Gent, het Agentschap Natuur en Bos en Onroerend Erfgoed kon het bedrijf van start gaan. Rony en Benny kweken er op 1 hectare groenten en herstellen ook de oude historische boom-gaard.

Deeltuinen: op zoek naar de perfect match

Bij een deeltuin leent iemand een (stuk) privé tuin uit aan iemand die wil moestuinieren. Je hebt groene vingers, maar geen tuin? Of je hebt een tuin, maar je kan hem niet onder-houden? Via www.gentengarde.be vinden delers en leners van tuinen elkaar via eenvoudige zoekertjes.

Heiveld: ongebruikte terreinen kleuren groen

Op ongebruikte terreinen van het OCMW-woonzorgcentrum Het Heiveld in Sint-Amandsbergbegonnen de sociale werkplaat-sen Compaan en Labeur groen-ten en kruiden te kweken. Die komen terecht in de maaltijden van stadslandbouwrestaurant Le Petit Botanique in het hart van de stad. Zowel in het res-taurant als in het stadsland-bouwproject wordt sociale te-werkstelling ingezet. Maar ook de senioren van Het Heiveld tuinieren enthousiast mee.


OD 2.1 Voedselproducenten en -verwerkers gebruiken duurzame productiemethodes

We willen de productie van duurzame landbouwproducten op het grondgebied versterken. We ontwikkelen een ondersteunend beleid voor duurzame landbouw, die gericht is op directe levering aan de stad. Landbouwmodellen die een aantal sociaal-ecologische prin-cipes hanteren, zoals biolandbouw, zijn daarbij een inspiratiebron. Onze lokale landbouwers en verwerkers krijgen begeleiding om duur-zame productiemethoden stapsgewijs in de praktijk te brengen.

OD 2.2 Consumenten kopen duurzame producten

In de stad zetten we in op sensibilisering van burgers, organisaties, stadsdiensten en bedrijven over het belang van duurzame con-sumptiepatronen. Bijvoorbeeld door te kiezen voor minder vlees, voor producten van biologische landbouw, voor fairtradeproducten of lokale en seizoensgebonden voeding. Daarvoor ontwikkelen we ge-richte communicatie in samenwerking met diverse organisaties. Zo inspireren en ondersteunen we burgers met concrete en vernieuwen-de concepten die structurele gedragsverandering mogelijk maken.

OD 2.3 Organisaties en bedrijven kopen duurzaam aan

De overheid is via de eigen bestedingen een belangrijke actor in de economie die mee de vraag en dus het aanbod kan sturen. Stad Gent kan deze hefboom gebruiken om duurzame voeding op te schalen. Zo neemt de stad haar voorbeeldfunctie op en inspireert ze andere actoren zoals scholen, ziekenhuizen en bedrijven om hetzelfde te doen. Omdat het aanbod vaak nog niet afgestemd is op de noden van grootverbruikers, is het belangrijk daarbij te leren van elkanders aankooptrajecten.

OD 2.4 Duurzame voeding op evenementen

Concerten, recepties, buurtfeesten,... evenementen zijn de ideale plek om veel mensen in een fijne sfeer te laten kennismaken met duurzame voeding.

Binnen de Gentse Feesten groeiden de voorbije jaren diverse initiatieven, zoals het bioplein dat door Bioforum wordt gecoördineerd. Ook EVA vzw is er vaak terug te vinden met een stand en vegetarisch lekkers. Sinds enkele jaren is er ook de eettent die werkte met ‘verloren’ producten uit de stad, zoals woekerende exoten en Canadese ganzen die anders niet voor consumptie worden ingezet. Er is echter nog geen algemeen beleid rond duurzame voeding voor de Gentse feesten. De ervaringen van de voorbije jaren kunnen daar een basis voor zijn.

Zelf wil de Stad Gent ook het goede voorbeeld tonen bij de stads-recepties. Bio en Fair Trade worden steeds meer opgenomen in de aankoopcriteria voor de producten die geserveerd worden. Bij recepties op don-derdag is alles vegetarisch.

Het innovatiesteunpunt van Boerenbond

Het Innovatiesteunpunt is een initiatief van Boerenbond en Landelijke Gilden in partner-schap met Cera en KBC en is dé gespecialiseerde dienst voor het begeleiden van land- en tuinbouwbedrijven bij het in-slaan van een nieuwe richting. Consulenten ondersteunen boeren bij hun vragen rond energie en milieutechniek (energiebesparing, hernieuwba-re energieproductie, kringloop-sluiten), bedrijfsontwikkeling (personeelsbeleid, productont-wikkeling, afzetstrategieën, meerwaardecreatie) en platte-landsinnovatie (samenwerkin-gen tussen lokale overheden, inwoners en ondernemers op het platteland).

Landwijzer wijst aspirant bio-landbouwers de weg

Landwijzer is het gespeciali-seerd vormingscentrum voor biologische en biodynamische landbouw en voeding in Vlaan-deren. Ze bieden opleiding en begeleiding aan bestaan-de landbouwbedrijven in de bio-sector en aan aspirant bio-landbouwers.Zo ondersteunt Landwijzer de ontwikkeling van biodyna-mische landbouw, natuurlijke imkerij, CSA-initiatieven en de toegang tot de landbouw voor jonge, nieuwe boeren.



Sterkere sociale meerwaarde rond

voedselinitiatieven

Als we voor een duurzaam voedselsysteem gaan in Gent, willen we daarmee ook een sociale meerwaarde creëren en ervoor zorgen dat iedereen toegang heeft tot dit voedselsysteem. We mikken hierbij doelbewust op een sterke sociale cohesie en meer sociale tewerkstelling. Educatie valoriseert onze

inspanningen op lange termijn. Daarnaast is er nood aan verdere kennisopbouw rond onder andere toegang tot voeding om onderbouwde acties te ontwikkelen.

Een schoollunch met LEF

Op 27 april 2015 kregen bijna 200 kinderen van Freinetschool De Vlieger een lunch met LEF geserveerd. LEF staat voor lokaal, ecologisch en fair, de drie criteria waarmee Wervel de landbouw economisch, ecolo-gisch en sociaal wil verduurza-men. De lokale, ecologische en faire ingrediënten kwamen van vijf bioboeren uit de streek. Het Gentse restaurant Avalon en de Gentse fietskoerier Cargo Vélo maakten dat de kinderen kon-den genieten van een lekkere, verse, seizoensgebondenen gezonde maaltijd. De Werk-groep Stadslandbouw Gent wil met deze concrete actie aan-

Donderdag Veggiedag

Minder vlees eten, betekent meteen een grote stap om de ecologische voetafdruk van onze voeding te verminderen. De impact van veeteelt en vleesconsumptie op het milieu is immers zeer groot. De cam-pagne ‘Donderdag Veggiedag’ wil daarom iedereen aanmoe-digen om minstens één dag per week lekker vegetarisch te eten. Eén dag in de week zon-der vlees of vis, maar met veel groenten en fruit. Als alle Gen-tenaren zouden meedoen met Donderdag Veggiedag wordt in Gent hetzelfde CO2-effect bereikt als door 19.300 auto’s van de weg te halen. Gent was in 2009 de eerste stad die zich officieel een Donderdag Veggiedag stad mocht noemen. Sindsdien moedigen we inwo-ners aan om één dag in de week vegetarisch te eten via allerlei evenementen en publicaties zoals een stadsplan vol veggie-tips. Ook de horeca, de scholen en de personeelsrestaurants van de stad doen mee.

tonen hoe de Stad Gent haar voornemen om schoolmaaltij-den te verduurzamen, hard kan maken. Met 4.500 schoolmaal-tijden per dag heeft de stad Gent volgens de Werkgroep Stadslandbouw de sleutel in handen om verschillende doel-stellingen uit haar bestuurs-akkoord te realiseren.Bovendien kan het de lokale landbouw een serieuze boost geven. Nieuwe jobs in catering-bedrijfjes en schoolkeukens, liggen binnen handbereik.


OD 3.3 Kennisopbouw rond voedselsystemen

Het opzetten van een veerkrachtig lokaal voedselsysteem is voor een groot stuk nog pionierswerk. Rond verschillende domeinen moeten we de nodige kennis en tools nog ontdekken en vastleggen. Waar kopen mensen hun eten? Welke businessmodellen zijn leefbaar? Waar zitten de knelpunten op wetgevend vlak? Als universiteitsstad ambiëren we kennisontwikkeling rond de thema’s van lokale voedselsystemen en hun relatie met het globale voedselsysteem, die bruikbaar is voor andere steden, waar ook ter wereld. De kennis die er vandaag al is, kunnen we nog beter verspreiden. Zo worden individuele Gentenaars, maar ook scholen verder ondersteund tot het inrichten van een moestuin. Kennis rond het voedselsysteem en de globale impact ervan, gelinkt aan onze Gentse context, willen we tot mainstream kennis maken.

Fair Food Fest verbindt (nieuwe) Gentenaars

Het Fair Food Fest is een feest van internationale solidariteit ter promotie van duurzaam voedsel: eerlijk verhandeld en/of lokaal geproduceerd. Het Fair Food Fest is ingebed in de Gentse volksbuurt Ledeberg en betrekt de verschillende aanwezige doelgroepen in de omgeving. Doorheen lokale participatie wordt een sensibiliseringstraject opgezet waarbij het belang van eerlijke handel in lokale en globale voedselketens aan verschillende groepen op een laagdrempelige manier wordt aangeboden. Om de betrokkenheid van de buurt, de bewoners en van specifieke doelgroepen een duw in de rug te geven, organiseert het Fair Food Fest tussen december 2015 en mei 2016 de Fair Food Days. Dit zijn in de eerste plaats gezellige kookavonden waar deelnemers op een interactieve manier verschillende cultuureigen gerechten bereiden, kennismaken met Fair Trade producten en de verhalen erachter. Startpunt is telkens een gerecht dat wordt voorgesteld door een lokale workshopbegeleider en waarin één of meerdere Fair Trade en lokale product(en) de hoofdrol spelen.

OD 3.1 Aankoppelen aan bestaande netwerken en sociale actoren

Gent is gezegend met een waaier van sociale initiatieven rond voeding. Denk aan het werk van het OCMW, Kras-diensten, Samenlevingsopbouw, de Voedselbanken, VELT, Burger Boef, de sociale kruideniers, de wijkgezondheidscentra, ... Het spreekt voor zich dat we onze initiatieven koppelen aan bestaande netwerken en sociale actoren.

OD 3.2 Toegang tot betaalbare, duurzame en gezonde voeding voor iedereen

Duurzame voeding moet ook betaalbare voeding zijn. Daarom ontwikkelen we initiatieven die de toegang mogelijk maken tot betaalbare, duurzame, lokale en gezonde voeding. Hoewel hier nog veel uit te zoeken blijft, zien we nu al beloftevolle aanzetten, zoals het werk rond duurzame en gezonde schoolmaaltijden of de workshops rond intercultureel en betaalbaar vegetarisch koken.

Stadsgerichte landbouwhub zoekt naar nieuwe businessmodellen

Stadsgerichte landbouw kan zowel private als maatschappelijke winst opleveren. Door het uitbouwen van een multidisciplinaire hub met een belangrijke adviesfunctie kan niet alleen het areaal voor stadsgerichte landbouw groeien, maar kan het ook productiever worden, zorgen voor meer duurzame voeding en kan het een grotere maatschappelijke impact hebben. De stadslandbouwhub werkt daarom aan vijf doelstellingen.

1. Opbouw van expertise rond stadsgerichte landbouw

2. Creatie van een businessmodel

3. Ontwikkeling van eerstelijns-informatie voor starters

4. Adviesfunctie5. Uitbouw van een netwerkDit project wordt gecoördineerd door

Bond Beter Leefmilieu, Vives en VELT.


OD 3.4 Meer sociale cohesie en inclusie

Duurzaam voedsel verbindt jong en oud, man en vrouw, arm en rijk en biedt daardoor veel potentieel om sociale cohesie waar te maken. Daarnaast besteden we ook extra aandacht aan het betrekken van kansengroepen bij de verschillende initiatieven. Een mooi voorbeeld van hoe het sociaal weefsel in een wijk versterkt via voedselproductie en sociale economie, is het project “De Site” in de Rabotwijk.

OD 3.5 Sociale tewerkstelling via voeding

De realisatie van een duurzaam voedselsysteem biedt potentieel voor de realisatie van sociale tewerkstelling, bijvoorbeeld bij socia-le restaurants, sociale kruideniers en rond de verwerking en distri-butie van voedseloverschotten.


Voedselafval terugdringen

Vandaag gaat ongeveer één derde van de geproduceerde voeding verloren, vooral aan het begin en het einde van de keten. Daarom stellen we alles in het werk om ons voedselsysteem efficiënter te maken. Voor voedseloverschotten

zoeken we nieuwe afzetmarkten en andere verwerkingsmogelijkheden.

Begeleiding van schoolmoestuinen

Verschillende instanties zetten zich in om voed-selproductie dichter bij de leefwereld van kinderen te brengen. Landelijke Gilden ondersteunt basisscholen in Vlaanderen om schooltuinen uit te bouwen, zodat kinde-ren het tuinieren leren waar-deren. De organisatie biedt financiële en didactische ondersteuning. VELT biedt workshops en lessenpaketten aan rond duurzame voeding en werkt rond schoolmoestuinen.Ook experten van de Stad Gent begeleiden schoolmoes-tuinen en organiseren work-shops voor scholen.


OD 4.1 Systemen en diensten die voedselverspilling reduceren

In de stad willen we systemen en diensten opzetten die bijdragen aan het terugdringen van de voedselverspilling in elke schakel van de lokale voedselketen. Hiervoor zetten we in op samenwerking met relevante actoren als supermarkten, voedselproducenten en -verwerkers en horeca. Een eerste bescheiden voorbeeld dat inzet op gedragsverandering, zijn de restorestjes waarmee je in een groeiend aantal horecazaken al kan vragen om je overschotten mee te nemen.

OD 4.2 Recuperatie en herverdeling van voedseloverschotten

We zetten in op het recupereren, opslaan en sociaal herverdelen van voedseloverschotten. Voedseloverschotten kunnen worden ingezet om armoede in de stad te bestrijden en burgers betere toegang te geven tot betaalbare, gezonde voeding.

Restorestjes: Zonder schaamte je overschot meenemen

In 2015 werden 11.000 Resto-restjes verspreid in 100 Gentse restaurants. In deze restaurants kan je - zonder blos op de wangen - vragen om je overschot mee te nemen in een composteer-bare doos, alias Restorestje. Zo belandt minder voedsel in de vuilbak en kan je langer nagenieten van de kookkunsten van de chef.

Op één jaar tijd stapten 100 Gentse restaurants in, een mooi aantal dat elke maand in stijgende lijn blijft gaan. Wekelijks geven zij ongeveer 25 Restorestjes mee met hun klanten. Alle bevraagde res-taurants zijn het erover eens dat de klanten positief reage-ren op de Restorestjes.


OD 4.3 Educatie rond kleinschalig aankopen, verwerken en bewaren

Ten slotte willen we de Gentenaars mobiliseren om bewuster inko-pen te doen, voedsel optimaal te bewaren en beter te verwerken. Daar liggen nog mogelijkheden voor educatief materiaal en work-shops rond het beter bewaren en fermenteren van voedsel.


Voedselafval maximaal hergebruiken

als grondstof

Zelfs als voedsel toch als afval eindigt, hoeft het niet verloren te zijn. Het afval kan weer dienen als grondstof en zo ecologische meerwaarde creëren.

Distributiesysteem leidt voedseloverschot-ten naar sociale organisaties

Het OCMW Gent werkt samen met de stad aan een distributiesysteem waarbij voedseloverschotten vanuit onder andere de retail worden herverdeeld onder diverse sociale organisaties, zodat ze de meest kwetsbare Gentenaars bereiken.

Daarom is het van belang te weten te komen hoe de beschikbare voedseloverschotten kunnen gebruikt worden voor gezonde, betaalbare (of gratis) voeding voor mensen in armoede, op een manier die de waardigheid van de mensen in armoede respecteert. In een vooronderzoek werd een bevraging gedaan bij bestaande initiatieven rond voedselbedeling, bij

supermarkten en distributeurs. Van daaruit werden drie scenario’s opgesteld van mogelijke functies die het nieuwe distributiesysteem zou kunnen opnemen, ter aanvulling en ondersteuning van de initiatieven die al lopen.

Het scenario dat uiteindelijk gekozen werd, omvat ondersteuning op vlak van vervoer en tussentijdse opslag.


OD 5.1 Nieuwe businessmodellen kansen geven

Het hergebruiken van voedselafval biedt potentieel voor nieuwe businessmodellen. Die willen we verder onderzoeken en uitproberen. Daarbij geven we zichtbaarheid aan het pionierswerk van interessante nichespelers. Denk daarbij aan voorbeelden als het Spilvarken.

Kleinschalige initiatieven rond het vermijden en hergebruiken van voedselafval botsen vaak met de strenge regelgeving rond hygiëne, die opgesteld is vanuit de noden van grootschaliger en professionele voedselverwerkers. De stad wil die knelpunten signaleren aan de hogere overheden om mee te zoeken naar gerichte oplossingen.

OD 5.2 Meer GFT uit het restafval

IVAGO zet op het grondgebied Gent een stap verder met de inzameling en de verwerking van voedselafval. Zo ijveren we voor een meer selectieve afvalinzameling, met een duidelijkere scheiding van het GFT-afval en de restfracties. Daarnaast wordt er geëxperimenteerd met het valoriseren van afvalstromen van de Gentse horeca.

OD 5.3 Afvalstromen lokaal recupereren Kringlopen sluiten

Afvalstromen van voedsel worden lokaal zoveel mogelijk gerecupereerd door het sluiten van kringlopen. Composteren, zowel thuis als op buurtniveau, wordt daarvoor aangemoedigd.

OD 5.4 Laagwaardig afval opwaarderen tot hoogwaardig voedsel

Voedselafval hoeft niet verloren te zijn. Het kan de nieuwe grondstof zijn voor nieuw hoogwaardig voedsel. Een gekend voorbeeld is de productie van oesterzwammen op koffiegruis.

Aquaponics: een gesloten kringloop voor vis, groenten en kruiden

Urban Smartfarm lanceerde een piloot rond aquaponics waarbij vissen en groenten samen worden gekweekt in een gesloten kringloop. Twee zeecontainers worden omgebouwd tot mobiele productie-eenheden: één container wordt ingericht met planten die groeien op basis van hydrocultuur, de andere container bevat water met vissen die voor de bemesting van de planten zorgen. Op het dak van de containers worden kruiden gekweekt in groeito-rens onder natuurlijk licht. Binnenin de containers wordt LED-verlichting ingezet. De duurzaamheid van dit systeem zet in op meerdere facetten: optimaal ruimtegebruik door het mobiel invullen van tijde-lijk braakliggende terreinen en door verticaal te kweken, lage mobiliteitsimpact door pro-ductie in de stad en transport via bakfiets, een zeer efficiënt gebruik van grondstoffen vermits er geen nood is aan bijkomende bemesting of be-watering.De opbrengst van vis-, groen-ten- en kruidenproductie wordt geleverd aan Gentse ho-reca, winkels en verdelers van lokale voedselabonnementen.

Het Spilvarken: de stad als kringloop

In 2014 ging vzw Het Spilvarken van start met een pilootproject in het kader van Atelier De Stad: het houden van stadsvar-kens op de Gentse Bijloke-site. Is het mogelijk om weer var-kens te houden in de stad? Een kerngroep sloeg de handen in elkaar om op een co-ceatieve manier die vraag te onderzoe-ken. Lokale voedselafvalstro-men werden in kaart gebracht en gebruikt als varkensvoer. Meer dan 40 buren zetten zich samen in als ‘hulpboer’ om de varkens te onderhouden. De drie varkens waren een spil in een kleine maar kostbare kring-loop die op tal van vlakken een meerwaarde creëerde: lokaal voedselafval werd verwerkt, on-gebruikte ruimte werd tijdelijk ingevuld, er kwam meer natuur in de stad, er ontstond een dynamisch debat rond (vlees)consumptie en de voedingsin-dustrie... en er werd duurzaam vlees geproduceerd.

De komende jaren wil het Spilvarken meerdere buurten voorzien van varkens en kippen. Daarnaast komt er een ‘voed-sellab’ dat kleinschalige part-nerprojecten rond voedsel in de stad opzet of ondersteunt. Het Spilvarken ziet de stad als één grote kringloop. Verloren ruim-te, afval en andere overschot-ten willen ze herwaarderen en koppelen aan sociale energie, kennis en tijd. Dit ecosysteem van grondstoffen en actoren wil het Spilvarken in kaart brengen om nieuwe verbindingen te leg-gen om meerwaarde te creëren op ecologisch, economisch en sociaal vlak.


ENKELE AFSLUITENDE BESCHOUWINGEN Overal ter wereld wordt er in stedelijke contexten geëxperimen-teerd met lokale en duurzame voedselsystemen. In Vlaanderen is Gent een van de eerste steden die, onder de noemer Gent en Garde een voedselbeleid uitwerkt. Gent en Garde werkt rond 5 strategi-sche doelstellingen die in dit document geconcretiseerd zijn in 21 operationele doelstellingen. Deze doelstellingen vormen de leidraad voor de zoektocht die we aanvatten om een duurzaam voedselsys-teem in de praktijk te brengen. Deze tekst geeft richting aan het beleid om de vijf strategische doelstellingen van Gent en Garde te verscherpen, maar is ook een enthousiaste uitnodiging aan alle betrokken en geïnteresseerde actoren om actief te participeren.

De uitdagingen situeren zich op velerlei vlak

Lokale overheden staan voor de uitdaging hoe voedselsystemen vanuit een multi-actor perspectief (producent, bedrijf, overheid, consument/burger, …) en via een transversaal beleid (landbouw, ge-

zondheid, ruimtelijke ordening, economie,…) kunnen georganiseerd worden. Welke processen zijn er nodig om lokale voedselsystemen te ondersteunen, om burgers te betrekken en ondernemers te ac-tiveren? Hoe kan een overheid vanuit deze benadering legitimiteit opbouwen en tegelijk effectief zijn?

Een grote mate van voedselzekerheid in een bepaalde stad of regio is zowel afhankelijk van de beschikbaarheid van voldoende en kwa-litatief voedsel als van de bereidheid en mogelijkheid van de burger en consument om deze voeding af te nemen. Evenveel aandacht zal moeten gaan naar het aanbod (voldoende productiecapaciteit binnen de stad of in de peri-urbane omgeving) als naar de vraag (hoe kunnen de brede stadsbevolking, instellingen en bedrijven het aanbod daadwerkelijk aanschaffen). Deze vragen houden ook rechtstreeks verband met de ‘verduurzaming’ van de productie, de organisatie van de distributie en de betrokkenheid/het engagement van de individuele consument en professionele afnemer.Om lokale stedelijke voedselsystemen succesvol uit te bouwen is de relatie tussen het omliggende platteland en de stedelijk markt cruciaal. Welke interventies zijn er nodig om de markten en produc-tiesystemen op elkaar af te stemmen?

Deze vragen zijn bepalend in de zoektocht hoe lokale voedselsyste-men kunnen bijdragen tot voedselsoevereiniteit en hoe deze lokale voedselsystemen complementair en bevorderend kunnen zijn voor eerlijke en duurzame handelsketens. Elk lokaal voedselsysteem is namelijk verbonden met handelsketens die zich uitstrekken over regionale, zelfs continentale grenzen. Op die manier beperkt de impact zich niet tot het lokale niveau.

Hoewel de uitdaging gelaagd en complex is, zullen de meesten zich in een gedeelde en collectieve agenda herkennen: hoe kan een stedelijk voedselsysteem bijdragen tot een sociaal rechtvaardige transitie naar een meer duurzame wereld die inclusief is voor alle bevolkingsgroepen? We stellen vast dat de vragen en uitdagingen gelijk lopen en herkenbaar zijn, maar de manier van aanpak vaak verschilt, omdat deze contextueel wordt bepaald. Een algemene blauwdruk bestaat niet, maatwerk is noodzakelijk.


Strategische doelstelling 1: Een meer zichtbare, kortere voedselketen 1 .1 Ken de producent

1.2 Een meer toegankelijke afzetmarkt voor lokale producten

1.3 Ruimte voor professionele voedselproductie 1.4 Ruimte voor individuele en gemeenschappelijke

niet-professionele productie

Strategische doelstelling 2: Duurzamere voedingsproductie en consumptie

2.1 Voedselproducenten en -verwerkers gebruiken duurzame productiemethodes

2.2 Consumenten kopen duurzame producten 2.3 Organisaties en bedrijven kopen duurzaam aan 2.4 Duurzame voeding op evenementen

Strategische doelstelling 3: Sterkere sociale meerwaarde rond voedselinitiatieven

3.1 Aankoppelen aan bestaande netwerken en sociale actoren

3.2 Toegang tot betaalbare, duurzame en gezonde voeding voor iedereen

3.3 Kennisopbouw rond voedselsystemen 3.4 Meer sociale cohesie en inclusie 3.5 Sociale tewerkstelling via voeding

Strategische doelstelling 4: Voedselafval terugdringen

4.1 Systemen en diensten die voedselverspilling reduceren 4.2 Recuperatie en herverdeling van voedseloverschotten 4.3 Educatie rond kleinschalig aankopen,

verwerken en bewaren

Strategische doelstelling 5: Voedselafval maximaal hergebruiken als grondstof

5.1 Nieuwe businessmodellen kansen geven 5.2 Meer GFT uit het restafval 5.3 Afvalstromen lokaal recupereren

Kringlopen sluiten 5.4 Laagwaardig afval opwaarderen tot hoogwaardig voedsel

OVERZICHT: STRATEGISCHE EN OPERATIONELE DOELSTELLINGEN

Bij het uittekenen van lokale voedselstrategieën zijn zowel ratio-nele als motivationele en emotionele benaderingen belangrijk om succes te boeken. Doordacht beleid steunt op cijfers en analyses. Zo is er bijvoorbeeld meer kennis en inzicht nodig in de verhouding tussen informele en formele productie, handel en consumptie.

Doordacht beleid steunt ook op een breed draagvlak dat zich via participatie mede-eigenaar voelt. Daarbij zijn alle relevante stake-holders betrokken partij: stadsbewoners in hun rol van burger en consument, verenigingen, handelaars en bedrijven, stadsdiensten, producenten…

Om de complexiteit van een duurzaam voedselsysteem te kunnen vatten, zullen we inzicht moeten krijgen in verbanden en dwarsver-bindingen moeten maken. De uitbouw van lokale voedselsystemen vraagt om een transversaal beleid dat zich uitstrekt over verschil-lende domeinen: ruimtelijke ordening, sociale zaken, landbouw, milieu, mobiliteit, handel,…

De stad Gent is geen eiland in de wereld. Hoe verhoudt het lokale beleid zich tot het regionale en globale voedselsysteem? Op welke manier kan de stad Gent haar stem laten horen met betrekking tot thema’s die zich op andere overheidsniveaus situeren?

Enkele suggesties voor de korte termijn:

• Breng feiten en cijfers in kaart met betrekking tot productie-, distributie-, en consumptiepatronen inclusief bottlenecks en opportuniteiten.

• Ondersteun en faciliteer, vanuit een participatieve benadering, co-creatieve en lerende multi-actor experimenten die vertrekken vanuit prioritaire operationele doelstellingen zoals die geformu-leerd zijn in dit document.

• Zorg voor snelle ‘feedback-loops’ met de beleidsgroep én het beleid in functie van leren, verbinden en opschalen.

We willen op een open, transparante en participatieve manier zoe-ken met relevante actoren hoe we de operationele doestellingen vertalen in nieuwe actieplannen. Vanuit de Stad Gent creëren we de ruimte om vanuit de beleidsgroep werkgroepen op te starten. Dit zal één van de eerste stappen zijn om met dit document aan de slag te gaan.


www.gentengarde.bewww.facebook.com/groups/gentengardewww.klimaatstad.gent

Redactie: Jelle GoossensLayout: Jack.pm

v.u. Paul Teerlinck stadssecretarisStadhuis, Botermarkt 19000 Gent

Gent, februari 2016

Van strategische VOEDSEL- STRATEGIE GENT EN GARDE · selsysteem voor Gent. De doelstellingen kwamen...

Documents

Transcript of Van strategische VOEDSEL- STRATEGIE GENT EN GARDE · selsysteem voor Gent. De doelstellingen kwamen...