INHOUD

UITNEEMBARE INFOGRAPHICEEN BLIK OP DE E-AUTO DEEL 2

‘NEDERLAND KAN GIDSLAND WORDEN VOOR OPSLAG’

‘20 WATERSTOFTANKSTATIONS NODIG VOOR LAUNCH-MARKT’

EERSTE VOLLEDIG ZELFRIJDEND ELEKTRISCH VOERTUIG VOORGELDERLAND BIJNA KLAAR

DE SPIN-OFF VAN DE ALLES WINNENDE NEDERLANDSE STUDENTENRACETEAMS

VAKBLAD ELEKTRISCH VERVOEREN SMART GRIDS / DECEMBER 2015

INHOUD

www.smartemobility.nl

Eerste volledig zelfrijdend elektrisch voertuig in Nederland bijna klaar voor eerste kilometers 10

‘Versterking ketensamenwerking met overheid als aanjager en launching customer van nieuwe technologie is nu de uitdaging’ 13

Een tussenjaar op weg naar recordgroei van elektrische voertuigen? Het Smart E-Mobility jaaroverzicht 2015 14

(Afscheids)Column Julia Williams - Wauw! 17 ‘Nederland heeft de potentie om gidsland voor opslag te worden’ 18

Uitneembare infographic: een blik op de elektrische auto deel 2 20

Onderzoekers presenteren evaluatie over proeftuinen: ‘Komende jaren op grotere schaal elektrische voertuigen uitgerold’ 22

Joeri van Mierlo ‘Iedereen die nu een nieuwe auto koopt, neemt een beslissing die impact heeft tot het jaar 2030 24

Ledenpagina Vereniging DOET 26

‘20 waterstoftankstations nodig om “launch”-markt te worden’ 27

Elektrische tweewielers zijn al lang geen uitzondering meer’ 28

Column Eric Beers - Een eigen vereniging voor elektrische rijders 29

Consortium met Shell bouwt 400 waterstofstations in Duitsland 31

De spin-off van alles winnende Nederlandse studentenraceteams 32

TKI Urban Energy keurt 5 projecten in domein smart grids goed 34

20 procent meer elektrische bussen, 20.000 nieuwe elektrisc he voertuigen, ruim 175 nieuwe snelladers en ruim 5.000 nieuwe (semi-)publieke laadpalen. Het is het jaar 2015 in cijfers.

Met de eerste winterse nachten die gepasseerd zijn, is voor mij als hoofdredacteur van Smart E-Mobility opnieuw het jaarlijkse moment daar om het nog lopende kalenderjaar te evalueren. Waar ik hier vorig jaar stelde dat het lastig was om een conclusie te trekken – 2014 kon voor elektrisch vervoer niet als een slecht, maar ook niet als een goed jaar bestempeld worden – is er in de afgelopen maanden veel veranderd, waardoor 2015 daadwerkelijk bestempeld kan worden als een mijlpaal in de transitie naar elektrisch vervoer.

Recent is de mythe van de milieuvriendelijke brandstofauto dankzij de dieselgate doorbroken en lijkt het besef dat elektrisch vervoer de toekomst is defi nitief de Haagse burelen bereikt te hebben. Natuurlijk, de discussie omtrent de autobelastingen zal nog enige tijd voortwoeden, maar ook staatssecretaris Wiebes is het gevoel beslopen dat hij milieuvriendelijke brandstofauto’s niet langer

aantrekkelijk kan beprijzen. De prestaties van deze auto’s vallen immers tegen. Het tij lijkt zich dan ook defi nitief te keren ten faveure van de e-auto.

Overigens zijn er dit jaar ook voor Smart E-Mobility weer zaken veranderd. Zo hebben wij in oktober onze website vernieuwd en hebben wij net als andere jaren vers bloed mogen verwelkomen in de redactieraad. Nieuwe gezichten zijn dit jaar Suzan Reitsma (Rijksdienst voor Ondernemend

Nederland), Michel van Lindert (DOET) en Jan Wouters (Automotive NL).

Samen met hen zullen wij u van zoveel mogelijk interessant leesvoer over elektrisch vervoer voorzien. Aanraders in deze editie zijn de uitneembare infographic (sinds de vorige editie treft u ieder kwartaal een uitneembare infographic aan) over de milieu-impact van de elektrische auto, het interview met Joeri van Mierlo van de Vrije Universiteit Brussel, de coverstory over zelfrijdende auto’s in Gelderland en de afscheidscolumn van Julia Williamse, kopstuk op het gebied van elektrisch vervoer bij het ministerie van Economische Zaken.

Tenslotte wens ik u, nu de maand december al weer begonnen is, natuurlijk fi jne feestdagen toe en hoop ik u in januari op een van de vele nieuwjaarborrels te treff en!

Edwin van Gastel, hoofdredacteur E-Mobility (edwin@smartemobility.nl)

Mythe van de milieuvriendelijke brandstofauto is… doorbroken!

I N T E R N A T I O N A A L

5

‘Zelfrijdende’ functie Tesla goedgekeurd voor Europa De RDW heeft het nieuwe ‘Autopilot’-systeem voor Tesla goedgekeurd. Het gaat om een correctieve, bestuurders-ondersteunende update. Met de update wordt de bestuurder gecorrigeerd en ondersteund met sturen.

Volkswagen wil 12.000 laadpalen in Duitsland realiseren Autofabrikant Volkswagen wil de komende jaren 12.000 laadpalen realiseren in Duitsland. Het gaat om faciliteiten voor elektrische auto’s op het eigen terrein van de multinational.

BYD maakt eerste elektrischedubbeldekker ter wereld De eerste volledig elektrische en emissie-vrije dubbeldekker ter wereld, ontwikkeld en gebouwd door BYD, is begin oktober in gebruik genomen in Londen.

‘Batterijen in 2020 halve prijs, dubbele capaciteit’ Technologiegigant Bosch heeft zich ten doel gesteld om tegen 2020 een accu voor elektrische auto’s productieklaar te hebben met een dubbele capaciteit, maar voor de helft van de prijs van huidige accu’s.

Airbus als eerste Het Kanaal over met elektrisch vliegtuig Airbus claimt een duurzame mijlpaal met de eerste elektrische vlucht over het Kanaal. Het E-Fan-vliegtuig kan een uur elektrisch vliegen.

Noorwegen wil 100 procent emissievrije auto’s in 2025 2,1 procent van de 2,5 miljoen voertuigen in Noorwegen is al elektrisch. Het land heeft aangekondigd haar ambitie fors te verhogen: in 2025 mogen er alleen nog maar emissieloze voertuigen rondrijden.

Voor wat betreft het openbaar vervoer wordt het jaartal 2020 aangehouden, voor taxi’s geldt 2022 en voor overheidsvoertuigen is 2015 al ten doel gesteld.

Uber neemt optie op 500.000 zelfrijdende Tesla’s Uber wil 500.000 Tesla’s kopen als het merk erin slaagt een zelfrijdende auto te ontwik-kelen die aan de wensen van Uber voldoet.

Apple lanceert in 2019 eigen elektrische auto Onder de codenaam Titan werkt Apple momenteel op volle kracht aan een elektrische auto die in 2019 gelanceerd moet worden. De Wall Street Journal meldt dat er inmiddels zo’n 600 mensen aan het project werken.

Volvo komt in 2019 met volledig elektrische auto Volvo Cars heeft onthuld in 2019 haar eerste volledig elektrisch aangedreven auto te lanceren. In de nabije toekomst wil Volvo alle modellen al van een plug-in-hybride aandrijving voorzien; bestaande uit een elektromotor gecombineerd met een conventionele brandstofmotor.

Alliantie Renault-Nissan levert grootste elektrische vloot ter wereldDe alliantie Renault-Nissan heeft de grootste elektrische vloot ter wereld geleverd ten bate van de Klimaattop in Parijs. 200 elektrische auto’s legden tijdens de top meer dan 400.000 kilome-ter elektrisch af om iedereen te vervoeren.

Tesla gaat in China auto’s produceren Tesla wil volgens persbureau Reuters haar Model 3 ook in China gaan produceren. Met een bestaande Chinese autofabrikant zou Tesla de auto willen gaan produceren omdat volgens topman Elon Musk dit de auto zo’n 30 procent goedkoper zou maken. Omdat de Model 3 qua prijs het instapmodel van Tesla is, is volgens Musk competitieve productie nodig.

30.000e elektrische scooter geregistreerd in Nederland

4

Naar nu blijkt is afgelopen juli in Nederland de 30.000ste elektrische brom-/snorfi ets geregistreerd. Het succes van de elektrische scooter is mede te danken aan lagere overheden die de aanschaf ervan stimuleren. Bijna 5 procent van alle snorfi etsen in ons land (circa 600.000 totaal) is nu volledig elektrisch aangedreven. In anderhalf jaar tijd (sinds 1 januari 2014) is het aantal elektrische brom- en snorfi etsen met bijna 35 procent toegenomen, van zo’n 23.000 stuks tot een kleine 31.000 exemplaren.

Legenda Smart E-MobilityBij de verschillende artikelen in dit magazine treft u onderaan de pagina een gekleurde balk met aan. Deze kleuren refereren aan het thema waarover de artikelen gaan. De balken symboliseren de volgende thema’s:

= Smart Grids= Elektrisch rijden op waterstoftechnologie= Elektrisch rijden op batterijtechnologie

NKL introduceert online kennisbank publieke laadinfrastructuur Het Nationaal Kennisplatform Laadinfrastructuur (NKL) heeft een online kennisbank publieke laadinfrastructuur voor gemeenten gelanceerd. De kennisbank biedt gemeenten online artikelen met praktische informatie over elektrisch vervoer en publieke laadinfrastructuur. De artikelen zijn geordend op volgorde van het beleidsproces van gemeenten: van aanleiding, naar onderbouwing, aanpak en uitvoering. Het NKL Expertteam houdt de kennisbank actueel en vult deze continu aan met nieuwe kennis, voorbeelden en actuele ontwikkelingen. De kennisbank is onderdeel van het NKL Kennisloket. Het NKL Kennisloket ondersteunt gemeenten en regio’s op het gebied van elektrisch vervoer en publieke laadinfrastructuur.

Prins Maurits van Oranje heeft eind september de openingshandeling verricht voor de nieuwe online supermarkt Picnic. In Amersfoort is Picnic gestart met het bezorgen van boodschappen met elektri-sche vrachtwagentjes. Wie bij de nieuwe supermarkt zijn boodschappen wil bestellen, wordt door de grote vraag inmiddels op een wachtlijst geplaatst. De kleine, elektrische vrachtwagentjes maakt Picnic zelf. Het onderstel komt uit Frankrijk en in Lochem worden ze omgebouwd.

Picnic bezorgt eerste boodschappen met elektrische vrachtwagentjesTweede fabriek Tesla in Tilburg geopend:

Kamp en Musk kondigen samenwerking aan

Minister Henk Kamp van Economische Zaken en Tesla-topman Elon Musk hebben bij de opening van Tesla’s tweede fabriek in Tilburg een partnerschap tussen Nederland en Tesla aangekondigd. De samenwerking heeft tot doel de ontwikkeling en introductie van duurzame en innovatieve producten, diensten en verdienmodellen te versnellen. Een mooi voorbeeld van de samenwerking die Kamp en Musk voor ogen hebben is de start van een gezamenlijk onderzoek naar nieuwe vormen van energieopslag. Om elektrische auto’s in te zetten voor het opslaan van duurzame energie dient wet- en regelgeving aangepast te worden. Het ministerie van Economische Zaken zal met Tesla en andere geïnteresseerde partijen de ruimte daarvoor verkennen.

Concessies voor elektrisch busvervoer worden langer

Concessies voor elektrisch busvervoer mogen langer duren dan reguliere concessies. Dat liet staatssecretaris Mansveld in een brief aan de Tweede Kamer weten. Is de duur van ‘gewone’ concessies acht tot tien jaar, die voor elektrisch vervoer mogen twaalf tot vijftien jaar duren. Struikelblok in het realiseren van vergroening van het busvervoer is de huidige concessieduur van acht tot tien jaar. Dit dekt de investeringen die nodig zijn voor elektrisch busvervoer onvoldoende. Een verlengde concessie zou dit vergemakkelijken. Om emissievrij openbaar vervoer een succes te maken, is het zaak dat alle partners samenwerken, staat in de evaluatie van het innovatieprogramma ‘Pilotprojecten openbaar vervoer per bus’ van het ministerie.

1 op de 3 Nederlanders denkt over 10 jaar elektrisch te rijden. Dit blijkt uit een nieuw gepubliceerd onderzoek van Natuur & Mi-lieu. De prijs van een elektrische auto vormt voor consumenten echter het grootste obstakel om elektrisch te rijden. Daarom is Natuur & Milieu een petitie gestart waarin

zij pleit voor een aanschafpremie op een elektrische auto voor consumenten. In de petitie roept Natuur & Milieu de staats-secretaris van Financiën op om tijdelijk een premie beschikbaar te stellen aan iedereen die een elektrische auto aanschaft en zo de markt aan te jagen.

‘32 procent schat aantal laadpunten ongekend laag’ Nederlanders schatten het aantal laadpalen voor elektrisch rijden te laag in. 32 procent van de Nederlanders denkt dat er minder dan

100 laadpalen in Nederland zijn. In werkelijk-heid telt Nederland 14.000 laadpalen en bijna 400 snellaadstations.

Onderzoek BedrijfsautoRAI: groot potentieel voor elektrische bestelauto Uit onderzoek van BedrijfsautoRAI 2015, die dinsdag 20 oktober van start ging, blijkt dat meer dan 80 procent van de ondernemers zijn bestelauto gekocht heeft. In het onderzoek is respondenten ook gevraagd naar de mogelijk-heid van elektrisch rijden. 24 procent van de

ondervraagden zou vanuit duurzaamheids-oogpunt elektrisch rijden overwegen en 32 procent twijfelt hierover. Indien men de juiste argumenten weet te vinden om de twijfelaars te overtuigen, ligt er volgens de onderzoekers een groot potentieel voor elektrische bestelauto’s.

Vijftig extra oplaadpalen in HaarlemmermeerHeijmans en Nuon hebben van Haarlemmermeer de opdracht gekregen om dit jaar vijftig extra openbare laadpalen voor elektrische auto’s te plaatsen in de gemeente. Elke laadpaal heeft twee aansluitingen om op te laden.

Nederlandse studententeams winnen alles in World Solar ChallengeHet Nuon Solar Team van de TU Delft heeft de World Solar Challenge gewonnen. Het is de zesde keer dat het team de race wint. Solar Team Twente eindigde als tweede. Solar Team Eindhoven heeft met Stella Lux bovendien de Cruiser Class gewonnen. Om het feest compleet te maken heeft het Twentse team tijdens de afsluitende ceremonie de Technical Innovation Award gewonnen. Solar Team Eindhoven kwam in de Cruiser Class weliswaar als tweede over de fi nish, maar trok uiteindelijk aan het langste eind omdat zij met een extra passagier reed. De Cruiser categorie is voor gezinsauto’s, waar naast tijd ook naar het aantal vervoerde personen, energie-verbruik en innovatie wordt gekeken. Solar Team Twente won de Technical Innovation Award met haar geheime wapen SABINE. Met het zelf bedachte en uitgewerkte systeem SABINE, dat staat voor Solar Array Balancing Interface Not Expected, haalde zonneauto Red One tijdens de zonnerace extra energie binnen op momenten dat er schaduw op het zonnepaneel viel.

Natuur & Milieu start petitie voor subsidie e-auto

Via een aangenomen motie van PvdA-Kamerlid Ed Groot heeft de Tweede Kamer het kabinet gevraagd om een plan voor het stimuleren van elektrisch rijden door particulieren. De Kamer heeft het Rijk hierdoor opdracht gegeven om sa-men met branche- en consumentenorganisaties

een plan te maken. De Kamer vindt het een ge-zamenlijk belang van Rijksoverheid, auto(lease)branche en consumenten- en milieuorganisaties om de doorstroming van (semi-)elektrische auto’s van de zakelijke naar de particuliere markt zo soepel mogelijk te laten verlopen.

Tweede Kamer vraagt via motie om plan voor elektrisch rijden particulieren

Bedrijven stemmen in met milieuzone A’damHet Amsterdamse bedrijfsleven stemt in met de invoering van een milieuzone binnen de ring A10 in de hoofdstad. Vanaf 2017 mogen bestelauto’s ouder dan zeventien jaar de stad niet meer in. Het is een van de maatregelen in het akkoord ‘Slim en Schoon door de Stad’ om de luchtkwaliteit in de hoofdstad te verbeteren. 

7

MEEST GELEZEN IN MOBILITY ZOOM

Koning opent nieuwe fabriek Gazelle en rijdt op elektrische fiets van de toekomstKoning Willem-Alexander heeft de of-ficiële opening verricht van het nieuwe Gazelle Innovation & Production Center in Dieren. De koning maakte aanslui-tend op de nieuwe buitentestbaan een rit op een fonkelnieuwe conceptfiets van Gazelle: de E-bike of the Future. Deze ‘elektrische fiets van de toekomst’ combineert comfort en functionaliteit met een ontwerp van het gerenom-meerde Giugiaro Design.

Elektrisch automerk gaat kantoor Rotterdam fors uitbreidenBYD meldt voor de tweede maand op rij wereldwijd meer dan 5.000 voertuigen verkocht te hebben. Daarmee is het de eerste autofabrikant die hierin slaagt. De goede verkopen zijn voor BYD onder meer reden om het Europese hoofdkan-toor in Rotterdam fors uit te breiden. BYD sleept naar eigen zeggen steeds meer grote opdrachten binnen en heeft het aantal medewerkers in Rotterdam in twee jaar tijd zien verdubbelen. Schiphol nam onlangs nog 35 elektri-sche BYD-bussen in gebruik.

Bosch gaat met nieuwe accu bereik elektrische auto’s verdubbelenEen nieuwe accutechnologie die door Bosch ontwikkeld wordt moet ertoe leiden dat het bereik van elektrische auto’s verdubbeld wordt. De verdubbe-ling van de actieradius zou ook samen-gaan met een halvering van de kosten.

Bosch heeft de technologie overigens niet zelf ontdekt, want dat is gebeurd door de Amerikaanse start-up Seeo die nu opgekocht is door Bosch. Bosch verwacht dat het nog ongeveer vijf jaar zal duren voordat de nieuwe accutechnologie com-mercieel beschikbaar komt en daarmee massaproductie voor toepassing in elektrische auto’s mogelijk wordt.

Chinezen laden elektrische bus in 10 secondenIn de Chinese stad Ningbo zou een elektrische stadsbus rondrijden die binnen 10 seconden snelgeladen wordt en ver-volgens de volgende halte kan bereiken. Voor het project is gebruik gemaakt van een supercondensator. De stadsbus legt een traject af van 11 kilometer met 24 haltes aanwezig zijn. Bij iedere tussenstop wordt de ingebouwde supercondensator razendsnel geladen via een hoge laadpaal. Op de lading van 10 seconden kan de bus een afstand van maximaal 5 kilometer afleggen.

Geen verrassing: Tesla Model 3 uitgesteld tot 2018 Tesla’s betaalbare elektrische auto, de Model 3, zou oorspronkelijk eind 2017 in productie gaan. Uit officiële documenten blijkt dat dit naar achteren wordt gescho-ven. Tot nu toe is geen enkel product van de fabrikant op tijd gelanceerd. Volgens Elon Musk wordt in maart 2016 voor het eerst iets getoond van de Model 3, die naar het schijnt zowel als sedan als cross-over in 2018 wordt geproduceerd.

Mobility ZOOM is de tweewekelijkse nieuwsbrief over duurzame mobiliteit, een initiatief van Ecomobiel en Smart E-Mobility. Aanmelden voor de nieuwsbrief kan via de website www.ecomobiel.nl/mobility-zoom. De meest gelezen nieuwsberichten van het tweede kwartaal zijn:

6

Met duizenden oplaadpunten in binnen- en buitenland heeft ICU aantoonbaar verstand van opladen. Dankzij inhouse ontwikkeling en sterke partnerships, loopt ICU voorop met hoogwaardige technologie en solide oplaad-punten. ICU oplaadpunten zijn DEKRA (KEMA) gekeurd en geschikt voor thuis, bij het bedrijf en op openbaar terrein.

Meer weten over hoe ICU uw organisatie kan voorzien van betrouwbare oplaadpunten, zodat u zich kunt focussen op uw kernactiviteiten? Kijk op:

www.ICU-charging-stations.com

Dé solide partner voor high-tech oplaadvoorzieningen

Terugblik Ecomobiel | Actie,versnelling, samenwerking: transitie in volle gang

In de Brabanthallen mochten zowel Vakbeurs Energie als het gelijktijdig georganiseerde Ecomobiel zich begin oktober verheugen op een groeiende belangstelling. Het belang van daadwerkelijke actie om de energietransitie in goede banen te leiden, liep als een rode draad door het uitgebreide programma van activiteiten.

Het was de eerste keer dat Ecomobiel en Vakbeurs Energie te-gelijkertijd plaatsvonden. ‘Dit is niet alleen van toegevoegde waarde richting de vakbezoeker, maar ook een logische stap

om de energietransitie naar een hoger plan te tillen’, aldus beursmanager Wendy van de Geijn van organisator 54events. ‘Opwekking van duurzame energie, slimme mobiliteit en besparingen in zowel industrie als de gebouwde omgeving kun je niet los van elkaar zien. Om de energietransitie te laten slagen, zullen we op al deze gebieden moeten versnellen en nóg beter met elkaar moeten samenwerken.’

Ecomobiel trok in twee dagen 4.434 professionals, bijna 10 procent meer dan in 2014. Daarnaast mochten de exposanten van Ecomobiel zich verheugen op additioneel bezoek van de Vakbeurs Energie, waar bijna eenderde van de ondervraagde bezoekers aangaf gerichte interesse te hebben in oplossingen op het gebied van duurzame mobiliteit. Partner Nissan be-aamt dit: ‘Wij zijn al jaren prominent aanwezig op Ecomobiel en zagen dit jaar een sterke stijging in het aantal zakelijke eindgebruikers.’ Ecomobiel 2016 vindt plaats op 4 en 5 okto-ber. Vakbeurs Energie 2016 vindt plaats op 4, 5 en 6 oktober 2016; beide in de Brabanthallen te ‘s-Hertogenbosch.

IN WOORD & BEELDECOMOBIEL

Allego heeft de aanbesteding gewonnen om 200 nieuwe laadpalen te plaatsen in de Me-tropoolregio Amsterdam Elektrisch (MRA-E). Het metropoolgebied omvat het grondgebied van het noordelijk deel van de Randstad. Allego zal gemeenten in de provincie Noord-Holland, Utrecht en Flevoland voorzien van laadpalen. Het is de bedoeling dat de laadpalen voor het einde van dit jaar geplaatst zijn.

De AutoRAI 2017 zal niet doorgaan, meldt de organisatie van de nationale autobeurs. Bij de importeurs zijn er te weinig gegadigden. De RAI laat weten dat ‘de succesvolle editie in april 2015, waarbij het innovatieve concept internationaal

waardering opriep, helaas onvoldoende basis gegeven heeft voor continuïteit naar de toekomst toe. Naar nu blijkt zijn er te weinig merken bereid om zich in te schrij-ven om een volgende editie van AutoRAI, in 2017, te organiseren.’

AutoRAI 2017 gaat niet door

In de eerste 8 maanden van 2015 heeft de helft van de Volkswagens Golf die in Nederland verkocht zijn een elektromotor. Er zijn 38 volledig elektrische Golfs verkocht en 4.047 plug-in hybrides. Goed voor 51,4 procent want in totaal werden er 7.870 Golfs verkocht.

Helft verkochte Volkswagen Golfs is elektrisch

Allego wint aanbesteding laadpalen Amsterdam

9VLAANDERENVLAANDERENVLAANDERENVLAANDERENVLAANDERENVLAANDERENVLAANDERENVLAANDERENVLAANDERENVLAANDERENVLAANDERENVLAANDEREN

Vergunning voor nieuw waterstoftankstation in Zaventem

De provincie Vlaams-Brabant heeft aan Air Liquide Advanced Business SA een milieuvergun-ning verstrekt voor exploitatie van een semipubliek waterstoftankstation in Zaventem. Air Liquide plant de bouw en exploitatie van een waterstoftankstation langs de Leuvensesteenweg in Zaventem op een perceel van Toyota Motor Europe. De locatie laat toe om een publiek toegankelijk tankstation uit te baten waarbij ook een diensttoegang is voorzien voor Toyota. In eerste instantie zal Toyota de enige klant zijn van dit tankstation. Als voertuigen op waterstof commercieel verkocht zullen worden, kan dit station onmiddellijk door externe klanten gebruikt worden. De locatie zal ook gebruikt kunnen worden voor het tanken van bussen op waterstof. Air Liquide heeft zowel op het vlak van distributie van allerhande gassen als op dat van exploitatie van waterstofstations wereldwijd een stevige expertise opgebouwd.

Benelux-landen gaan grensoverschrijdend samenwerken rond waterstof België, Nederland en Luxemburg gaan grens-overschrijdend samenwerken rond de uitrol van infrastructuur voor alternatieve brandstof-fen. Zo gaat de Benelux een voortrekkersrol in het creëren van duurzame infrastructuur-netwerken volgens de Richtlijn van Europa. Concreet gaat het om laadpunten voor elektrische auto’s en tankstations voor aardgas

en waterstof, om zo de duurzame mobiliteit in de Benelux-landen te stimuleren. Waterstof-Net werkt momenteel aan een roadmap voor waterstofi nfrastructuur in België en is ook in Nederland actief. Zo verzorgt WaterstofNet de link met de Benelux in het grootste Europese demonstratieproject voor personenauto’s op waterstof ‘H2Mobility Europe’.

Vlaamse automobilisten krijgen vanaf 2016 een aankoopsubsidie op een elektrische auto. Dit blijkt uit de nieuwe begrotingsplannen van de Vlaamse regering. Afhankelijk van het type auto en de prijs krijgt men een subsidie van maximaal 5.000 euro. In 2020 krijgen de Vlamingen nog 1.000 euro subsidie per auto omdat de fi nanciële bijdrage van de overheid jaarlijks afgebouwd wordt. De subsidie moet eraan bijdragen dat Vlaanderen in 2020 100.000 elektrische auto’s op de weg heeft.

Vlaanderen roept aankoopsubsidie in het leven

Vlaamse politieke partij pleit voor aparte kentekens e-auto’s Als het aan de Belgische socialistische partij SP.A ligt krijgen elektrische auto’s een eigen kente-kenreeks, bijvoorbeeld beginnend met ‘E’ of ‘EL’. De partij wil zo een einde maken aan parkeren van conventionele auto’s op een laadplek voor elektrische auto’s. De kentekens vergemakkelij-ken het voor de politie om boetes uit te delen.

Brugge heeft als eerste draadloos geladen bus

De eerste draadloos geladen, volledig elektrische bussen van België rijden sinds half ok-tober in Brugge. De primeur is voor De Lijn, dat drie elektrische bussen inzet. ‘Vlaanderen blijft investeren in de vernieuwing van de vloot van De Lijn. Met dit proefproject toont De Lijn zich nogmaals als innovatieve en milieubewuste vervoersmaatschappij’, aldus Vlaams minister van Mobiliteit Ben Weyts. ‘Ik blijf investeren in de vernieuwing van de vloot van De Lijn. Met moderne, snelle en comfortabele voertuigen kunnen we nog meer Vlamingen verleiden om te kiezen voor het openbaar vervoer. De elektrische bussen zijn niet alleen de schoonste, maar ook de stilste van het land. Dat allemaal dankzij Vlaams vernuft van onze eigen bedrijven. Dit is echt een investering in de toekomst.’ Het duurt 12 minuten om de elektrische bus inductief te laden. Bij dit proces wordt elektrische energie via een magnetisch veld overgebracht tussen het laadstation en de bus.

De Lijn heeft dinsdag in Leuven de eerste van 138 nieuwe hybride bussen in gebruik genomen. Daarmee verschijnt de grootste bestelling van hybride bussen ooit door De Lijn in het straat-beeld. Eind dit jaar zal de vervoersmaatschappij 217 hybride bussen hebben, oftewel 1 op de 10 bussen. De nieuwe hybride bussen zijn gebouwd in Vlaanderen. VDL Bus uit Roeselare levert 120 stadsbussen, Van Hool uit Lier 18 citybussen. Het gaat om een investering van 43 miljoen euro. De 138 nieuwe hybride bussen zullen rijden op de stadsnetten van Antwerpen (32), Brugge en Oostende (33), Gent (30), Hasselt (8) en Leuven (35).

De Lijn neemt eerste van 138 hybride bussen in gebruik

Uniek type 2 AC/DC laadconnectorsysteem

De universele, type 2 -inlet maakt het

nu mogelijk: slechts één aansluitpunt

voor zowel het AC- als DC-snelladen.

Phoenix Contact biedt daarnaast alle

connector typen uit één hand: type 1, type

2 én GB. Onze laadconnectorsystemen

zijn voorzien van ergonomische handgreep

en robuust contactsysteem voor lange

levensduur.

Bel voor meer informatie naar

(0316) 59 17 20 of surf naar

phoenixcontact.nl/emobility

© PhOenix COntACt 2013

Het multitalent AC- en DC-laden met één systeem

AC

DC

Partner of ambassadeur worden?Als Partner betaalt u 5.070 euro ex. btw en ontvangt u:• 4 x hele pagina advertentie (waarde 6.760 euro)

• 2 x full size banner in nieuwsbrief (waarde 480 euro)

• 4 x per jaar vermelding in Smart E-Mobility Industry Register in Smart E-Mobility (waarde 500 euro)

• plaatsing logo in colofon Smart E-Mobility

Als Ambassadeur betaalt u 3.040 euro ex. btw en ontvangt u:• 4 x halve pagina advertentie (waarde 3.800 euro)

• 2 x half size banner in nieuwsbrief (waarde 220 euro)

• 4 x per jaar vermelding in Smart E-Mobility Industry Register in Smart E-Mobility (waarde 500 euro)

• plaatsing logo in colofon Smart E-Mobility

www.smartemobility.nl

Partner of

INHOUD

SPECIAL ECOMOBIELEN ECOLOGISTIEK 2014

KOPSTUKKEN OVER VIJFJARIG JUBILEUM E-MOBILITY

‘SOLAROAD MAAKT SCHOON ELEKTRISCH VERVOER MOGELIJK’

OPMARS ELEKTRISCHE AUTO MET WATERSTOFTECHNOLOGIE IN PERSPECTIEF GEPLAATST

TIJDSCHRIFT E-MOBILITY WORDT SMART E-MOBILITY

VAKBLAD ELEKTRISCH VERVOEREN SMART GRIDS / SEPTEMBER 2014

INHOUDINHOUDINHOUD

SPECIAL ECOMOBIELEN ECOLOGISTIEK 2014

KOPSTUKKEN OVER VIJFJARIG JUBILEUM E-MOBILITY

‘SOLAROAD MAAKT SCHOON ELEKTRISCH VERVOER MOGELIJK’

OPMARS ELEKTRISCHE AUTO MET WATERSTOFTECHNOLOGIE IN PERSPECTIEF GEPLAATST

TIJDSCHRIFT E-MOBILITY WORDT SMART E-MOBILITY

VAKBLAD VAKBLAD VAKBLAD ELEKTRISCH VERVOERELEKTRISCH VERVOERELEKTRISCH VERVOERELEKTRISCH VERVOERELEKTRISCH VERVOERELEKTRISCH VERVOERELEKTRISCH VERVOEREN SMART GRIDS EN SMART GRIDS EN SMART GRIDS /// SEPTEMBER SEPTEMBER SEPTEMBER SEPTEMBER SEPTEMBER 20142014201420142014

INHOUD

THUISBEZORGD.NL NEEMT 200 E-SCOOTERS IN GEBRUIK

LAGE LANDEN HAKEN AAN BIJ MEGA WATERSTOFCONSORTIUM

‘EV-WERKGELEGENHEID WORDTIN DRIE JAAR VERDUBBELD’

NEDERLAND EN BELGIË MIDDENVELDSPELERS IN SMART GRIDPROJECTEN

SCHIPHOL HEEFT GROOTSTEELEKTRISCHE TAXIVLOOT

VAKBLAD ELEKTRISCH VERVOEREN SMART GRIDS / DECEMBER 2014

Het eerste volledig zelfrijdend elektrisch voertuig in Nederland heet WEpod. De afkorting WEpod bestaat uit twee delen. WE staat voor Wageningen en Ede en pod is de naam voor een klein automatisch voertuig. De twee WEpods die in 2016 in de FoodValley-regio gaan rijden hebben in eerste instantie een hospitalityfunctie voor al dan niet buitenlandse bezoekers van de Wageningen UR. Een gesprek met projectleider Jan Willem van der Wiel (Spring Innovation) over de stand van zaken rond WEpods.

Eerste volledig zelfrijdend elektrisch voertuig in Nederland bijna klaar voor eerste kilometers

10 11

De geschiedenis van het WEpods-project, dat een budget kent van 3,4 miljoen euro, gaat terug tot 2014. Gelderland klopte na ‘enig Google-werk’ aan bij het Dutch Automated Vehicle Initiative (DAVI) van de TU Delft, met een wens om in haar provincie zelfrijdende voertuigen uit te ontwikkelen en te testen. DAVI schakelde als contractpartner van de provincie Gelderland op haar beurt Jan Willem van der Wiel in om als projectleider te fungeren. ‘Afgelopen kalenderjaar hebben wij voor het project een voorstudie afgerond en sindsdien is alles in een stroomversnelling geraakt’, duidt Van der Wiel.

Strakke planning‘Want de provincie pakt dit project met de hoogste spoed aan’, vervolgt Van der Wiel. ‘In de eerste helft van 2015 is de project-structuur opgezet met de werkpakketten die toegewezen zijn aan de diverse partners (red. zie kader). En heel belangrijk: de voertuigen zijn besteld.’De planning is volgens Van der Wiel zeer strak. Eind juli arriveerde de eerste EZ-10 van EasyMile in Nederland en eind oktober werd het tweede voertuig bezorgd. ‘Het eerste voertuig is inmiddels uitgerust met aanvullende technische appara-tuur om de omgeving te kunnen waarnemen. Ieder voertuig wordt uitgerust met 9 camera’s, 9 radars en 4 laserscanners.

Op die manier wordt het mogelijk om met het voertuig op de openbare weg te rijden. Voorheen reed de EZ-10 namelijk enkel op privéterreinen en nu het voertuig op de openbare weg gaat rijden is de veel uitgebreidere set van instrumentatie nodig.’Ongenoemd is nog de High Level Controller die alle gegevens combineert en de beslissingen neemt die in een gewone auto door de bestuurder worden genomen. De controller geeft opdrachten aan de aandrijving, de remmen en het stuur en staat in contact met de controlekamer. Daar zit een operator die op afstand via de camerabeelden op zijn schermen kan zien wat er zich rondom het voertuig afspeelt. De genoemde sets van instrumentatie zijn ook nodig om van de RDW de eerder besproken offi ciële ontheffi ng te krijgen. Zodra die ontheffi ng in de komende maanden verkregen is gaan de testen op de openbare weg van start. Van mei tot en met juli 2016 worden er vervolgens gasten vervoerd van het station naar de Wage-ningen Universiteit. ‘Mits wij natuurlijk de planning halen. Tot dusver lukt dat, maar het project is dusdanig innovatief dat wij elke dag door nieuwe tegenslagen getroff en kunnen worden.’

Openen met smartphoneHet is de bedoeling dat bezoekers van de WUR straks een WEpod via een app reserveren. De WEpod staat dan klaar op

station Ede-Wageningen en de bezoeker kan de WEpod met een smartphone openen. De WEpod rijdt vervolgens met maxi-maal 25 kilometer per uur naar Wageningen UR. In het voertuig ontvangt de bezoeker ondertussen via een groot beeldscherm informatie over de omgeving – zoals over gebouwen waar men voorbij komt – en over het voertuig zelf.Een belangrijke stap om überhaupt op de openbare weg te komen is die ontheffi ng van de RDW (zie kader wet- en regel-geving). ‘Ook dat is een zeer innovatief proces’, stelt Van der Wiel. ‘Het is zowel voor ons als voor de RDW de eerste keer dat er een ontheffi ng verleend gaat worden voor een zelfrijdend voertuig. De ontheffi ng wordt overigens in twee fasen verleend. In de eerste fase voor testen op de openbare weg met onze testengineers en in de tweede fase voor het vervoer van gasten.’

MassaproductRoland Berger stelde overigens in een recent rapport dat rond 2020 de zelfrijdende auto op de snelweg als massaproduct zijn intrede zal doen, vanaf 2025 ook in de steden en na 2030 zullen geautomatiseerde auto’s ritten van deur tot deur afwerken. Van der Wiel: ‘Logischerwijs hebben ook de WEpods nog een behoorlijke weg te gaan alvorens het een massaproduct zal worden, ondanks dat wij gebruikmaken van automotive

hardware en “enkel” zelf de software ontwikkelen. Daarbij denk ik niet alleen aan opschaling qua productie en de ontwikkeling van techniek – daar kun je al hele boeken over volschrij-ven – maar het gaat ook om zaken waar mensen niet direct wetenschap van hebben zoals het inpassen van het voertuig in de (verkeers)omgeving en het gedrag en de reactie van andere verkeersdeelnemers op de WEpods. Kortom, er is zowel op tech-nisch, juridisch als commercieel vlak nog veel werk te verrichten alvorens er sprake kan zijn van massaproductie.’

Massaproductie of niet, het WEpods-project trekt al wereldwijd de aandacht. Van der Wiel is weliswaar te bescheiden om het project als wereldwijde koploper te bestempelen, maar wil wel kwijt ‘dat het WEpods-consortium in ieder geval tot de eerste groep organisaties behoort’ die werkt aan zelfrijdende voer-tuigen. ‘Die zijn er natuurlijk in allerlei gradaties, van Tesla tot Google en de WEpods. Wij doen in ieder geval wat anders dan anderen. Onze voertuigen zijn niet alleen speciaal gemaakt om zelfstandig te rijden – ze hebben geen stuur – maar kunnen ook in de bebouwde kom rijden. De zelfrijdfunctie van de Tesla is enkel voor de snelweg, een technisch sterk vereenvoudigde infrastructuur. In de bebouwde kom is er immers een veel grotere variëteit aan wegen en verkeersdeelnemers.’

Het WEpods-consortium bestaat uit de volgende project-partners: TU Delft (contractpartner), Spring Innovation Management (projectleiding), Robot Care Systems (sy-steemintegratie), Mapscape (HD-kaart voor automatisch rijden) en Connekt (communicatie en public relations).

Naast de projectpartners zijn er ook een groot aantal toeleveranciers: Easymile levert de voertuigen, TNO doet de zogenaamde high level control, ZTI verzorgt de inbouw van sensoren en de (vele) computers in het voertuig, Elektrobit levert het E-horizon systeem dat de kaart bruik-baar maakt voor de HL Controller, Ricardo coördineert de veiligheid en toelating van de voertuigen op de openbare weg en Technolution vervult de technische coördinatie in het projectteam.

Ministerie past wet- en regelgeving aan Het ministerie van Infrastructuur en Milieu heeft de wet- en regelgeving aangepast waardoor het sinds afgelopen zomer mogelijk is om grootschalige testen met zelfrijdende auto’s op de openbare weg uit te voeren. Dat is samen met Rijkswaterstaat en de RDW gedaan. De regelgeving is aangepast om testen juridisch mogelijk te maken. Het Besluit ontheffi ngverlening exceptionele transporten regelt de ontheffi ng voor voertuigen die niet in de ‘normale’ categorieën passen. De testaanvrager, in het geval van de Gelderse test WEpods, moet eerst aantonen dat het testen op een veilige manier gebeurt. Daarvoor moet hij een toelatingsaanvraag doen. De RDW kan daarna ontheffi ng geven.

Projectpartners WEpods In oktober werd de ‘zelfrijdende’-functie van Tesla goedge-keurd voor Europa. De RDW heeft het nieuwe ‘Autopilot’-systeem voor Tesla goedgekeurd. Het gaat om een correctieve, bestuurders-ondersteunende update. Met de update wordt de bestuurder gecorrigeerd en ondersteund met sturen. Het gaat bijvoorbeeld om hulp bij parkeren en om binnen de lijnen van de weg te blijven.

Professor Maarten Steinbuch van de TU Eindhoven schoof vanwege de update aan bij De Wereld Draait Door om te praten over de zelfrijdende Tesla. ‘Tussen 5 en 10 jaar zal een “autopilot”-functie een standaard feature zijn om auto’s veiliger te maken. Auto’s zonder stuur en gas- en rempedaal – oftewel volledig zelfrijdend – zijn nu nog experimenteel’, aldus Steinbuch tegen presentator Matthijs van Nieuwkerk. ‘Bochten rijden in de zelfrijdende Tesla is bij de eerste keer het meest vreemd. Een grote bocht nemen zonder handen is de eerste keer natuurlijk eng. Tesla heeft dit systeem al ruim een jaar zelf getest, je kunt het dus vertrouwen. Ook alle andere grote merken zijn nu bezig met zelfrijdende functies. De huidige staat van de techniek vergt dat wij nog onze handen aan het stuur houden, omdat je als mens vooralsnog eindverant-woordelijk blijft. Maar het leuke is dat wij 10 jaar geleden futuristische fi lmpjes zagen en dachten: dat gaat nooit gebeuren. Vandaag de dag gaat het echter ontzettend snel en komt het steeds dichter bij de realiteit.’

Eén nadeel. Tesla-topman Elon Musk kondigde half no-vember aan de mogelijkheden om de Tesla S zelfstandig te laten rijden te gaan beperken. Mensen deden namelijk te veel rare dingen op de openbare weg…

‘Tussen 5 en 10 jaar standaard autopilot’

13

‘Versterking ketensamenwerking met overheid als aanjager en launching customer van nieuwe technologie is nu de uitdaging’

Lastdrager is mede-initiatiefnemer van de stichting ZEB en was tot voor kort programmadirecteur van de stichting. Marijke van Haaren, bestuursvoorzitter van de stichting ZEB, stelde bij haar aantreden in 2011 het volgende. ‘In 2015 willen wij ten minste enkele honderden zero emissie bussen in concessies gecontracteerd hebben en de eerste op de weg hebben.’ Lastdrager kan tot haar tevredenheid vaststellen dat dit doel in ieder geval bereikt is. ‘De Green Deal die de stichting in oktober 2012 samen met de Rijksoverheid heeft afgesloten en de Europese subsidie uit de ELENA-regeling hebben die successen mogelijk gemaakt. De Green Deal maakte een andere belangrijke stap mogelijk in de transitie naar zero emissie busvervoer.’

De dialoogZo is de concessietermijn in sommige gevallen naar een periode van vijftien jaar verlengd. Dat is volgens Lastdrager zeer belangrijk voor de financierbaarheid van de transitie. ‘Dit heeft ervoor gezorgd dat de provincie Limburg daadwerkelijk een concessie heeft uitgevraagd met een transitiepad naar zero emissie. Daarmee is het beoogde wiel in beweging.’ Niet alle provincies hebben echter regionaal spoorvervoer, waarmee het mogelijk is om concessies op een looptijd van

Ellen Lastdrager over het vervolg van Zero Emissie Busvervoer:

Het Nederlandse openbaar vervoer telt zo’n vijfduizend bussen, waarvan er inmiddels zo’n elektrisch rijden. In 2011 werd de stichting Zero Emissie Busvervoer (ZEB) in het leven geroepen om de introductie van zero emissiebussen te bewerkstelligen zonder afbreuk te doen aan de kwaliteit van het openbaar vervoer. Kern van het idee? De overheid als launching customer van nieuw materieel en aanjager van de regionale energietransitie. Bijna vijf jaar na dato heeft de stichting afgelopen mei aangegeven dat zij stopt met haar algemene activiteiten en zich nog uitsluitend richt op de afronding van haar aan de ELENA-subsidie gerelateerde activiteiten. Een gesprek met Ellen Lastdrager over de nieuwe uitdagingen op weg naar zero emissie busvervoer.

15 jaar te zetten. In de Green Deal is dan ook afgesproken dat het Rijk zich inspant om belemmeringen weg te nemen in relatie tot de concessiestructuur.. In dit kader is na overleg tussen het Ministerie van Infrastructuur & Milieu (red. mede op verzoek van de provincie Noord-Brabant) gebleken dat het directoraat-generaal Mobiliteit van de Europese commissie de concessietermijn voor transitie naar zero emissie op 12 tot 15 jaar toestaat.De stichting ZEB heeft in de afgelopen jaren aan meerdere werkpakketten gewerkt. Twee sprongen er spreekwoorde-lijk uit: het werkpakket total cost of ownership (tco) en het werkpakket en opzet pilots. Lastdrager: ‘De tco is vooral belangrijk voor het inzicht dat er bij transitieafspraken ge-maakt moeten worden tussen publieke en private partijen. Het is een utopie dat iedereen op hetzelfde moment met dezelfde belangen dezelfde stap gaat zetten. In 2012 hadden de provincies Brabant en Limburg ieder hun eigen reden om werk te maken van zero emissie busvervoer en zich aan te sluiten bij de Green Deal en via de stichting een ELENA-aanvraag te doen ter ondersteuning van de daadwerkelijke inzet van markt op schaalbare zero emissie bussen in pilots. Hun intentie heeft ervoor gezorgd dat momenteel de eerste 10 procent van de 5.000 bussen in concessies is uitgevraagd en geoormerkt als elektrisch aangedreven.’

In de winkelDoordat in de concessies van Limburg en Noord-Brabant elektrisch aangedreven bussen worden ingezet, krijgt de maakindustrie volgens Lastdrager ook het vertrouwen dat de zero emissie bus aftrek gaat vinden. ‘Wij hebben de eerste stap naar marktopschaling kunnen realiseren in pilots. Dit door de inzet in reguliere dienstregeling in plaats van technische beproevingen zoals in de afgelopen jaren. Succes betekent doorzetten en opschalen. De bus komt nu spreekwoordelijk in de winkel.’De ambitie van zero emissie busvervoer gaat verder. Een van de vervolgstappen is het sluiten van een bestuursakkoord tussen decentrale overheden op het gebied van zero emissie busvervoer. Lastdrager: ‘Hier wordt momenteel door alle provincies samen met de metropoolregio’s Amsterdam, Den Haag en Rotterdam en het Ministerie van Infrastructuur en Milieu hard aan gewerkt.’

Motie Van VeldhovenDit bestuursakkoord van regionale opdrachtgevers zal volgens Lastdrager ook tot een vorm van opvolging van de Green Deal en een nieuwe ketensamenwerking leiden. Daar is de stichting het begin van geweest. ‘Het doel van 5.000 zero emissie bussen in 2025 is via de Brandstofvisie ook in het kabinet besproken en verwelkomd. Wat helpt is dat het ministerie ook middelen aan het zoeken is die via de motie Van Veldhoven ter beschikking zullen worden gesteld aan de sector. Zonder aanvullende publieke middelen is het ingewikkeld om het tempo van opschaling te stimuleren. In de komende periode moet duidelijk worden hoe de nieuwe ketensamenwerking vorm krijgt. De combinatie van technologische innovatie, nieuwe dienstverleningsconcepten en serieuze bijdrage aan de duurzame energieontwikkeling blijven een grote uitdaging in de transitie naar zero emissie busvervoer. Vaststaat dat de ambitie verder gaat, de vorm of vormen zullen snel duidelijk worden.’

Where innovation starts

High Tech Automotive region Eindhoven

System oriented education and research• Smart mobility concepts

• Clean, efficient & smart vehicle technology

Join the future of Automotive!

Undergraduate Program• Bachelor of Science Automotive

Graduate Program Automotive Systems• Master of Science Automotive Technology

• Post-Master Automotive Systems Design• PhD program Automotive

------------------------------------------------------------------------------------------

More info: automotive@tue.nl - www.tue.nl/automotive

FEBRUARI200.000 elektrische personenvoertuigen, 32.000 elektri-sche bestelwagens, 1.000 elektrische vrachtwagens, 500 elektrische bussen, 150.000 light electric vehicles, 2.200.000 elektrische fi etsen en 10.150 voltijdbanen in 2020. Het was de ambitie die aan het begin van het kalenderjaar is uitgesproken door de voornaamste stakeholders uit de elek-trischvervoersector in het statusdocument en de actieagenda ‘Wegverkeer elektrisch vervoer 2015-2020’. Beide documen-ten, ontwikkeld onder leiding van Formule E-Team-voorzitter Bert Klerk en Mark van Kerkhof van APPM, zijn een uitvloeisel van de ‘Duurzame Brandstofvisie met LEF’.

20 openbare waterstoftankstations, 2.000 brandstof-celpersonenauto’s, 500 brandstofcelbestelwagens en 100 waterstofbussen in het openbaar vervoer inclusief tankpunten op remises. Het is het 2020-doel van de Nederlandse waterstofsector. Waar het Formule E-team en de voornaamste stakeholders uit de elektrischvervoersector zich met het opleveren van het statusdocument en de actieagenda ‘Wegverkeer elektrisch vervoer 2015-2020’ committeerden aan onder meer 200.000 elektrische perso-nenvoertuigen in 2020, formuleerde de waterstofsector in het kader van de Brandstofvisie haar eigen doelen. Doelen die nagestreefd gaan worden door het nieuw gecreëerde Nationaal Waterstof Platform.

JUNI 2015

Het Smart E-Mobility jaaroverzicht 2015Smart E-Mobility blikt voortaan ieder jaar in december terug op het afgelopen jaar. Van dieptepunten tot hoogtepunten als de ingebruikname van de 30.000e elektrische scooter en de totstandkoming van de Green Deal Publieke Laadinfrastructuur.

Het Nationaal Kennisplatform Laadinfrastructuur (NKL) beleefde half februari haar offi ciële kick-off met een bij-eenkomst in Sociëteit de Witte. Naast tijd voor inhoudelijk werk, was er ook een feestelijke opening. Tegelijkertijd werd met het ‘Kennisloket’ het eerste concrete resultaat van het NKL beschikbaar.

MAARTAmsterdam verwelkomde in maart haar eerste snellaad-paal voor rondvaartboten. Blue Boat Company liet de paal plaatsen. De gemeente Amsterdam stelde eerder vast dat in 2025 alle rondvaartboten emissievrij moeten zijn. Blue Boat Company is daarom op initiatief van adviesbureau APPM samen met Allego en Heliox gestart met de ontwikkeling van een netwerk van snelladers voor rondvaartboten. Uitgangspunt is een open snellaadprotocol waarbij een rondvaartboot in tien minuten kan worden opgeladen.

Cargohopper Amsterdam passeerde in de lente de magische grens van één miljoen kilo elektrisch bezorgde vracht. Dit lukte in minder dan een jaar tijd, te weten 4 4weken. De hoeveelheid vracht werd verdeeld over zo’n vierendertigduizend zendingen. De chauffeurs van de vier elektrische vrachtwagens lieten daarbij ruim vierduizend pallets en bijna tachtigduizend colli door hun handen gaan. Voor de zendingen zijn ruim dertigduizend elektri-sche kilometers afgelegd.

Connexxion rijdt sinds 1 maart met honderd elektrische taxi’s in Amsterdam. De 200 Nissan e-NV200 Evalia’s rij-

den voor het Aanvullend Openbaar Vervoer (AOV) in de hoofdstad. Het gaat om een pilot van één jaar.

APRILEen Nederlands consortium bestaande uit Allian-der, Allego en The New Motion heeft zijn eerste openbare laadpaal voor elektrisch vervoer in Berlijn geopend. E-rijders kunnen vanaf april ge-bruikmaken van het laadpunt bij het Köllnischer Park. De laadpaal is speciaal ontworpen voor Berlijn en gerealiseerd door het consortium, bestaande uit Allego, The New Motion en

Alliander AG. Dit alles in opdracht van de Berlijnse afdeling voor Stedelijke Ontwik-

keling en Milieu. Tot september 2016 zal het Nederlandse consortium in totaal 220

nieuwe laadpalen in de Duitse hoofdstad installeren en de laadinfrastructuur tot eind juni 2020 beheren.

Amsterdam baart opzien met de mededeling van het gemeentelijk vervoersbedrijf GVB dat zij binnen twee jaar 40 elektrische bussen in gebruik zal nemen en de overige 160 bussen voor 2025 zal elektrificeren. Het een en ander is vastgelegd in het Duurzaamheidsconvenant tussen de gemeente en het GVB. GVB-directeur Alexandra van Huf-felen: ‘Onze servicemonteurs rijden nu al met elektrische voertuigen die geladen worden met zonnestroom van zonnepanelen die op een van onze werkplaatsen liggen. Wij bekijken ook de mogelijkheden om op alle werk-plaatsen en alle metrostations zonnepanelen te plaatsen. Met de elektrische bussen gaan wij dit jaar proeven doen om in de komende jaren onze bussenvloot volledig uitstootvrij te maken. Tenslotte zullen ook de veerponten verduurzaamd worden.’

MEITNT is gestart met het elektrisch bezorgen van pakketjes in de binnensteden van Amsterdam en Rotterdam. De elektri-sche bestelwagens hebben een actieradius van 200 kilome-ter en een laadruimte van 13 kubieke meter. 4 voertuigen rijden in de hoofdstad, 3 voertuigen in Nederlands grootste havenstad. Om het elektrisch transport mogelijk te maken, verlenen de steden TNT ontheffi ng op parkeerverboden en krijgen de elektrische bestelwagens toegang tot gebieden die normaal afgesloten zijn voor verkeer.

JUNIIn de afgelopen twee jaar is er door alle stakeholders met man en macht gewerkt aan het fi nancieren van de onrendabele top van de publieke laadinfrastructuur. Deze ontstaat omdat er een landelijk dekkend laadnetwerk van laadpunten nodig is, maar niet elke laadlocatie logischer-wijs zo intensief gebruikt wordt als het meest rendabele laadpunt van Nederland op de Utrechtse Mariaplaats. Vlak voor het zomerreces zettem alle stakeholders hun handtekening onder de Green Deal Openbaar Toegankelijke Elektrische Laadinfrastructuur. Hiermee komt er 5,7 miljoen euro beschikbaar vanuit het Rijk voor de cofi nanciering van publieke laadpalen, goed voor 8.000 extra publieke laadpalen in de openbare ruimte.

Amsterdam Airport Schiphol heeft 35 elektrische bussen van het Chinese BYD in gebruik genomen voor het vervoer van reizigers van hun vliegtuig naar de gate. De bussen worden geladen met zonnestroom. Iedere bus heeft op de luchthaven een eigen oplaadpaal. Daarmee heeft Schiphol de grootste oplaadlocatie voor elektrische bussen van Europa. De bussen zijn in de afgelopen anderhalf jaar speciaal ontworpen voor

en in samenwerking met de luchthaven. De 12 meter lange BYD-bussen zijn de eerste volledig elektrische bussen die het transport verzorgen op een grote mondiale luchthaven.

Drie fabrikanten van elektrische auto’s – Tesla, BMWi en Mercedes-Benz – introduceerden vlak voor de zomer een opslagsysteem voor zonnestroom. Met respectievelijk de Powerwall van Tesla, de MyReserve van Solarwatt (zuster-bedrijf BMWi) en de Energiespeicher (Mercedes heeft geen offi ciële naam aan haar accusysteem gegeven) bieden de bedrijven een thuisaccu waarin consumenten de stroom die hun zonnepanelen genereren kunnen opslaan.

Amsterdam schrijft een aanbesteding uit voor de aanleg van het openbaar laadnetwerk voor elektrische voertuigen. Amsterdam heeft met 1.300 laadpunten het grootste gemeentelijke laadnetwerk voor elektrische voertuigen in Nederland. Om te zorgen dat het elektrisch vervoer in de stad blijft groeien, wordt het aantal openbare laadpunten in de komende jaren verdrievoudigd naar 4.000 laadpunten in 2018. Deze aanbesteding is volgens Amsterdam uniek in de wereld vanwege het aantal te plaatsen punten, de overname van het huidige laadnetwerk en het grote aantal auto’s dat er gebruik van maakt.

Staatssecretaris Wiebes van Financiën stuurde in juni de Autobrief II naar de Tweede Kamer. De nieuwe Autobrief schetst hoe het kabinet van 2017 tot en met 2020 de auto-belastingen eenvoudiger wil maken, gericht op een stabiele stroom aan belastinginkomsten en met meer milieuwinst. Het basisprincipe? Emissieloos rijden wordt gestimuleerd door de bijtelling voor volledig elektrische auto’s op 4 procent te houden. Voor alle andere auto’s gaat de bijtelling naar 22 procent. Na het verschijnen van de Autobrief II ontstond direct veel discussie, want welke maatregelen hebben nu welke gevolgen?

JULIIn Nederland is de 30.000ste elektrische brom-/snorfi ets geregistreerd. Het succes van de elektrische scooter is mede te danken aan lagere overheden die de aanschaf ervan stimuleren. Bijna 5 procent van alle snorfi etsen in ons land (circa 600.000 totaal) wordt nu volledig elektrisch aangedreven. In anderhalf jaar tijd (sinds 1 januari 2014) is het aantal elektrische brom- en snorfi etsen met bijna 35 procent toegenomen, van zo’n 23.000 stuks tot een kleine 31.000 exemplaren.

SEPTEMBER1 op de 3 Nederlanders denkt over 10 jaar elektrisch te rijden. Dit blijkt in september uit onderzoek van Natuur & Milieu. De prijs van een elektrische auto vormt voor consu-menten echter het grootste obstakel om elektrisch te rijden. Daarom start Natuur & Milieu bij de onthulling van het onderzoek een petitie waarin zij pleit voor een aanschafpre-mie op een elektrische auto voor consumenten.

Elektrische voertuigen worden juist niet met Nederlands belastingvoordeel geëxporteerd. Het Financieele Dagblad schreeuwde het in april van de daken: elektrische auto’s waar Nederland subsidie op geeft, zouden vaak naar het buitenland verdwijnen. Hierdoor zou de Nederlandse overheid weinig terugzien van alle groene regelingen voor schone auto’s. De krant vroeg exportcijfers van het VWE (red. het nationale bureau voor voertuigdocumentatie en -informatie) op en trok haar eigen conclusies. Foute conclusies naar later blijkt uit onderzoek van TNO dat een factsheet ‘Export elektrische voertuigen’ heeft opgesteld.

OKTOBERVia een aangenomen motie van PvdA-Kamerlid Ed Groot heeft de Tweede Kamer in oktober het kabinet gevraagd om een plan voor het stimuleren van elektrisch rijden door

Een tussenjaar op weg naar recordgroei van elektrische voertuigen?

particulieren. De Kamer heeft het Rijk hierdoor opdracht gegeven om samen met branche- en consumentenorgani-saties een plan te maken. De Kamer vindt het een gezamen-lijk belang van Rijksoverheid, de auto(lease)branche en consumenten- en milieuorganisaties om de doorstroming van (semi-)elektrische auto’s van de zakelijke naar de particuliere markt zo soepel mogelijk te laten verlopen. Groot wist zich bij het indienen van de motie onder meer gesteund door de SP, de D66, de ChristenUnie, GroenLinks en de SGP. Het CDA, de PVV en de VVD stemden tegen.

Het Nuon Solar Team van de TU Delft heeft de World Solar Challenge gewonnen. Het is de zesde keer dat het team de race wint. Solar Team Twente eindigde als tweede. Solar Team Eindhoven heeft met Stella Lux bovendien de Cruiser Class gewonnen. Om het feest compleet te maken heeft het Twentse team tijdens de afsluitende ceremonie de Technical Innovation Award gewonnen. De Red One van Twente reed drie dagen lang op kop, maar de Nuna 8 zegevierde.

Op de vakbeurs Ecomobiel, die voor het eerst gelijktijdig plaatsvond met de vakbeurs Energie in de Bossche Brabant-hallen, is de vernieuwde webportal NederlandElektrisch.nl gepresenteerd. De vernieuwde website moet in de komende periode gaan bijdragen aan het vergroten van de awareness rondom DOET, 54events (organisator Ecomobiel) en EG Media (uitgever Smart E-Mobility) creëren in opdracht van RVO.nl het digitale referentiepunt elektrisch vervoer.

15

Connexxion rijdt sinds 1 maart met honderd elektrische taxi’s in Amsterdam. De 200 Nissan e-NV200 Evalia’s rij-

den voor het Aanvullend Openbaar Vervoer (AOV) in de hoofdstad. Het gaat om een pilot van één jaar.

APRILEen Nederlands consortium bestaande uit Allian-der, Allego en The New Motion heeft zijn eerste openbare laadpaal voor elektrisch vervoer in Berlijn geopend. E-rijders kunnen vanaf april ge-bruikmaken van het laadpunt bij het Köllnischer Park. De laadpaal is speciaal ontworpen voor Berlijn en gerealiseerd door het consortium, bestaande uit Allego, The New Motion en

Alliander AG. Dit alles in opdracht van de Berlijnse afdeling voor Stedelijke Ontwik-

keling en Milieu. Tot september 2016 zal

MAART 2015

Wauw!

Wauw! 500 woorden cadeau: deze column na bijna 5 jaar programmaleiderschap Elektrisch Vervoer (EV). Het waren bijzondere jaren. Ik mocht samenwerken met bedrijven, koepels, kennisinstellingen, departementen, overheden, verenigingen, stichtingen en het Formule E-Team. Ik ontmoette bijzondere mensen met durf, drive en visie. Dank daarvoor!

Jaren waarin ev veranderde van ‘iets wat gebeurde in proeftuinen en de zakelijke markt’, naar iets dat iedereen kent en waarop veel initiatieven ontplooid worden. 500 woorden kunnen dit nooit recht doen, dus vergeef me enige cherry-picking.

Er lopen experimenten met laadsturing, die ontdekken hoe ev’s bijdragen aan het toekomstige duurzame energiesysteem. Als we daar nu veel over leren, zijn we goed voorbereid op het moment dat het echt nodig is om ‘momentaan overtollige’ duurzame energie op te slaan in de fl inke batterijen die onze elektrische auto’s aan boord hebben. Ik stel mijn eigen tweedehands Leaf graag ter beschikking voor proeven met frequentiebalancering (spannend!). Wie biedt?

Er lopen inductielaadproeven met bussen, en binnenkort ook auto’s (wat ik toejuich, hoewel ik persoonlijk prima uit de voeten kan met laadkabels, ook als het regent).

Allerlei bedrijven ontwikkelen toonaangevende producten, diensten en business cases. De zonne-auto’s van onze studententeams bijvoorbeeld, die zó goed zijn dat ze drie eerste prijzen (de Challenge-klasse, Cruiser-klasse en innovatie-award) en een tweede prijs wonnen tijdens de World Solar Challenge 2015 in Australië, en (eerder) de Tech Crunch Award. De Nederlandse wielnaafmotor die een Technology Leadership Award binnensleepte. En de koploperpositie die we – terecht – hebben op het gebied van oplaadinfrastructuur en interoperabiliteit. En ga zo maar door.

Met al die producten en diensten gaan Nederlandse bedrijven succesvol de boer op, zoals we zien aan de verschillende Partners International Business programma’s – lopend of nog in de maak – en het feit dat een Nederlands bedrijf advies geeft aan Bhutan (bijzonder, toch?).

Al deze initiatieven tonen aan dat Nederland heel veel innovatiekracht en ondernemerschap bezit. En dat zien we terug in mooie werkgelegenheidsgroeicijfers in de sector: ook in 2014 weer zo’n 25 procent. Ik hoop vurig dat de groei er net zo lekker in blijft als ik er niet meer ben om het als programmaleider te begeleiden (of dwars te zitten, zo u wilt; ik ken de meningen over de rol van het Rijk… :-)).

Er komen interessante tijden voor wie zich met ev bezighoudt. De privémarkt komt in zicht. Een nieuwe uitdaging. Wie gaan de auto’s kopen die uit de lease komen? Wie neemt er wanneer een nieuwe, en hoe (kopen, private lease of deelauto?). Wat hebben consumenten nodig aan informatie, zekerheden en ondersteuning? Wie gaat ze dat bieden? Meerdere consortia zijn bezig met plannen voor ‘de consumentenmarkt’. Dat is prachtig.

De omslag naar elektrisch is zeker. Maar wordt het batterij-elektrisch of waterstof-elektrisch of allebei of…? Voorspellen is lastig. Ik ben benieuwd naar waterstoftechnologiedoorbraken, maar zolang er een energiepenalty van tientallen procenten op de waterstofroute zit, blijf ik lekker rijden in mijn Leaf, zoveel mogelijk geladen door mijn eigen zonnepanelen.

De samenwerking met jullie was me een waar genoegen! Hopelijk tot ziens in een andere rol (van mij dan), Julia Williams

17

1918

‘Opslagsystemen: een Rembrandt of een schilderijtje van een jongetje van drie?’ Het was de centrale vraag tijdens Smart Storage Solutions. Drie sprekers – Marko Kruithof (Stedin), Peter Notten (TU/e) en Christoph Ostermann (Sonnenbatterie) – spraken uitgebreid over de ‘gamechanger’ in de energiemarkt: opslagsystemen.

In Duitsland wordt momenteel een kwart van de zonnepa-nelen verkocht met een opslagsysteem. Een zegen voor de Duitse netbeheerders omdat het hen de mogelijkheid biedt piekbelastingen van het netwerk te reduceren. Iets wat volgens Kruithof, manager Duurzaamheid & Vernieuwing bij Stedin dat 2,1 miljoen klanten en 44.875 kilometer elektrici-teitskabel kent, ook de Nederlandse netbeheerders zouden moeten verwelkomen. ‘Nederlandse netbeheerders doen al honderd jaar hetzelfde, maar de wereld verandert. Op een continent als Afrika worden geen energienetten meer aan-gelegd, zij gaan off -grid. Het zijn de toekomstige systemen die wij misschien wel gaan adopteren en als die autarkische wereld er komt, worden de netbeheerders overbodig.’

DigitaliseringHet Nederlandse energienet behoort tot de top 3 van de wereld en kent slechts 20 minuten per jaar een storing. ‘Toch moet er niet meer koper in de grond om die zekerheid te waarborgen. Het moet slimmer en anders en dus heb je opslagsystemen nodig. Daarbij moeten wij onze assets, het Stedin-netwerk dat een waarde heeft van 6 miljard euro, gebruiken om de transitie te versnellen. Daarbij gaan wij als netbeheerder onszelf niet in een commerciële wereld begeven, maar willen wij wel het vliegwiel zijn. Wij willen de kip-ei-discussie ook voor opslagsystemen doorbreken.’Het zijn volgens Kruithof een vijftal zaken die het beleid van Stedin bepalen. Allereerst zijn het de verouderde assets – ‘sommige transformatoren zijn 60 tot 70 jaar oud’ die voor beperking zorgen. Daarnaast zijn er minder inkomsten, neemt de digitalisering toe, zijn er veel nieuwe spelers en regels en komen er steeds meer kwaliteitseisen. ‘Bij dit alles geldt ook nog eens dat de huidige wetgeving niet geschreven is op alle vernieuwingen. Wetgeving is immers altijd de waarheid in de achteruitkijkspiegel.’

SalderingsregelingIn de dagelijkse praktijk wordt Stedin volgens Kruithof met ongekend veel veranderingen geconfronteerd. Zo is er de snelle opmars van elektrische auto’s, de vraag naar meer fl exibiliteit, de elektrifi catie van de energievoorziening, de toenemende systeemintegratie en wordt de energiehuis-houding steeds decentraler. ‘Waar het nog aan ontbreekt is de mogelijkheid om met opslagsystemen ook seizoenen te overbruggen, dat is essentieel. Niet voor niets zitten wij dan ook in meer dan tien proeftuinen. Eén ding wordt in die pilots al duidelijk: in de toekomst gaan wij niet meer betalen

voor een kilowattuur, maar voor een systeem.’ Dat de huidige salderingsregeling voor zonnepanelen een sta-in-de-weg is voor de uitrol van opslagsystemen, is volgens Kruithof klip en klaar. ‘Wij zijn als netbeheerder voor opslag. Het helpt enorm als consumenten hun opgewekte energie zelf opslaan zodat wij niet meer koper in de grond hoeven te stoppen. Tegelijkertijd zou het heel jammer zijn als de salderingsrege-ling wordt afgeschaft, dan ontbreekt de stimulans om in te zetten op duurzame energie.’

Limiterende factor‘1 kilowattuur lithium-ion batterij is 5 tot 10 kilogram, 1 kilowattuur is 23 eurocent, 1 kliowattuur opslaan in water betekent 360.000 liter water 1 meter hoog oppompen. Kortom, in opslag gaat een gigantische hoeveelheid energie zitten.’ Het zijn woorden die hoogleraar Peter Notten tijdens het congres uitsprak. ‘Vandaag de dag vergt een auto die 140 kilometer elektrisch kan rijden een investering van 10.000 euro voor de batterijcapaciteit. Als wij meer batte-rijen gaan produceren, zal de prijs logischerwijs snel dalen. Binnen vijf à zeven jaar betalen wij in plaats van 500 euro nog maar 150 euro voor de opslag van één kilowattuur. Waar energiedichtheid honderd jaar geleden de limiterende factor was en de elektrische atuo niet van de grond kwam, is dat nu absoluut niet het geval.’

SleuteltechnologieSonnenbatterie is in Duitsland marktleider als het gaat om lithium-ionopslagsystemen. Het bedrijf dat 120 medewerkers telt heeft tot en met de dag van vandaag 8.000 opslagsyste-men verkocht in Duitsland en Amerika. Chief executive offi cer Christoph Ostermann toonde tijdens Smart Storage Solutions een optimistische blik op de marktontwikkeling: ‘Wij zijn dit jaar met onze activiteiten in Amerika gestart. Mijns inziens zijn opslagsystemen cruciaal in de duurzame energietoe-komst. Het is de belangrijkste ontwikkeling van de mensheid. Opslag is dé sleuteltechnologie, het is het missende puz-zelstukje voor hernieuwbare energie.’‘Op het kruispunt van drie wereldwijde megatrends zal de opslagmarkt in 2020 zeer omvangrijk zijn’, vervolgt Ostermann. ‘De opkomst van enerzijds hernieuwbare energie en anderzijds smart homes zullen tezamen met de introductie van de deeleconomie opslagsystemen een enorme boost geven. Om haar potentie waar te maken zullen opslagsystemen wel aan de wensen en eisen van de markt en de consument voldoen.’

GidslandWant er zijn volgens Ostermann uitdagingen genoeg. ‘Zo moeten natuurlijk de batterijkosten omlaag, moet een gun-stig regelgevend kader gecreëerd worden, moet er op maat gemaakte opslagconcepten komen voor iedere individuele situatie en moeten de systemen klaar zijn voor smart grids en smart homes. En, zeer belangrijk is dat de opslagsystemen over geavanceerde softwarefuncties beschikken. Om al deze redenen zal het businessmodel voor producenten van opslag-systemen – en dus ook voor Sonnenbatterie – evolueren. Van sec hardware leverancier zijn wij al uitgegroeid tot software en hardware leverancier en zal hier in de toekomst ook de servicecomponent nog aan toegevoegd worden.’De voornaamste conclusies van één dag Smart Storage Solu-tions (red. waarvan de organisatie in handen was van Solar Solutions Int.)? ‘Er zijn alleen al zo veel samenstellingen van lithium-ionbatterijen dat het haast onmogelijk is om door de bomen het bos te zien is in de wereld van opslagsystemen’, aldus Notten. Kruithof: ‘Nederland heeft de potentie om gids-land te worden op het gebied van de energietransitie zoals het dat vroeger was met haar dijken.’ Of zoals Ostermann het verwoordt: ‘Ook Nederland is een van de voornaamste Europese markten voor opslagsystemen.’

Komt de markt van opslagsystemen tot wasdom?‘Nederland heeft de potentie om gidsland te worden’

DE LIJN HEEFT

217 HYBRIDE DIESELELEKTRISCHE BUSSEN

VERBRUIK

GEWONE DIESELBUS (STAD)

CA. 42 LITER / 100 KM

HYBRIDE BUS:

CA. 31,5 LITER / 100 KM

HYBRIDE BUSSEN IN STEDEN

DAT IS 10% VAN ONS BUSPARK,

EN OOK DE GROOTSTE VLOOT

AAN HYBRIDE VOERTUIGEN IN DE BENELUX-.

ZO HELPEN WE OM DE LUCHT IN VLAANDEREN

SCHONER TE HOUDEN.

10%TOT 25% MINDER

ANTWERPEN

42

BRUGGE &

OOSTENDE

38

GENT

50

HASSELT

17

UITSTOOT

HYBRIDE BUSSEN

hebben een STOP & GO-SYSTEEM,

waardoor de motor niet draait als

de bus stilstaat. Daardoor verbruikt

hij minder en stoot hij niets uit

bij stilstand.

Een slimme gps optimaliseert de

opslag van remenergie

in functie van het traject.

GEWONE DIESELBUS (STAD)

CA. 110,9 KG CO2 / 100 KM

HYBRIDE BUS

CA. 83,2 KG CO2 / 100 KM

GELUID

TOT 3 KEER STILLER

HYBRIDE BUS:

74 dB

Als de bus opnieuw vertrekt, doet hij

dat op 100 procent elektrische energie,

zonder dat de dieselmotor draait.

BIJ VERTREK AAN HA

LTE

GEWONE DIESELBUS

(STAD):

82 dB

HYBRIDE BUSSEN RENDEREN

BETER ALS ZE VAAK MOETEN STOPPEN:

dan wordt er meer remenergie opgewekt.

Daarom rijden ze vooral in steden.

LEUVEN

70

STAAT VOOR

10 BUSSEN

Een hybride bus stoot

20% minder methaangas

uit dan een volwassen schaap.

HOE WERKT HET ?

Een hybride dieselelektrische bus haalt zijn vermogen

uit 2 KRACHTBRONNEN:

een dieselmotor en een batterij voor elektrische energie.

De batterij slaat de energie op die vrijkomt bij het remmen en

geeft ze vrij bij het vertrek of wanneer de bus extra energie nodig heeft.

= PER JAAR 1,3 MILJOEN LITER

DIESEL UITGESPAARD

= PER JAAR 3.500 TON CO2

MINDER UITGESTOTEN

EVENVEEL ALS 1.355 AU

TO’S

DE HYBRIDE BUSSEN

ZIJN TE HERKENNEN

AAN DIT ICOON.

?W

ell-t

o-w

heel

-ana

lyse

: de

ket

ens

van

een

elek

tris

che

auto

EEN

BLI

K O

P D

E EL

EKTR

ISCH

E AU

TO D

EEL

2

© S

mar

t E-M

obili

ty, e

en p

ublic

atie

van

EG

Med

ia

Win

ning

pri

mai

re

ener

gied

rage

r Tr

ansp

ort

Bra

ndst

ofpr

oduc

tie

Bra

ndst

ofdi

stri

buti

eG

ebru

ik v

anhe

t voe

rtui

g

Prod

ucti

e va

n he

t voe

rtui

g

Prod

ucti

e va

n m

ater

iale

n

Mijn

bou

w v

an

mat

eria

len

Sloo

p va

nhe

t voe

rtui

g

Recy

clin

g

Wel

l-to

-tan

k-em

issi

es*

Tank

-to-

tank

-em

issi

es*

* D

e� n

itie

em

issi

es:

• W

ell-t

o-ta

nk (W

TT):

CO2-

emis

sie

van

de p

rodu

ctie

van

bra

ndst

of.

• Ta

nk-t

o-w

heel

(TTW

): de

CO

2-em

issi

e va

n he

t geb

ruik

van

het

voe

rtui

g.•

Wel

l-to-

whe

el (W

TW):

het t

otaa

l van

de

ener

giel

even

scyc

lus,

dus W

TT p

lus T

TW.

CO2 (g

ram

/ km

)

Benzine

Diesel

Hybride (benzine)

Plug-in hybride, groene stroom

Plug-in hybride, grijze en groene stroom

Volledig elektrisch (BEV), groene stroom

Volledig elektrisch (BEV), grijze en groene stroom

CO2 , T

TW17

014

013

297

970

0CO

2 , WTW

200

167

157

118

147

910

5CO

2 , WTW

+

fabr

icag

e vo

ertu

ig24

621

320

718

020

973

169

?CO

2-em

issi

e pe

r kilo

met

erm

idde

nkla

ssev

oert

uig

(refer

entie

jaar 2

013)

Dir

ecte

uit

stoo

tp

erso

nena

uto’

s** 3

0% st

ad, 7

0% sn

elwe

g (I&

M)

Mill

igra

m /

km

Benzine

Diesel

Plug-in hybride (PHEV)

Volledig elektrisch (BEV)

NO

x21

365

150

PM10

mot

or (�

jnst

of)

51

40

PM10

slijt

age

(� jn

stof

)17

1713

13

Benz

ine

Die

sel

Hyb

ride

(ben

zine

)Pl

ug-in

hyb

ride,

gr

oene

stro

omPl

ug-in

hyb

ride,

grijz

e en

gr

oene

stro

om

Volle

dig

elek

tris

chVo

lledi

g el

ektr

isch

grijz

e en

gr

oene

stro

om

250

200

150

100 50 0

CO2 (gram / km)

CO2 p

rodu

ctie

voe

rtui

g

CO2 W

TT p

rodu

ctie

bra

ndst

of

CO2 T

TW v

oert

uigu

itsto

ot

UITN

EEM

BAAR

De Rijksoverheid initieerde in 2010 het Proeftuinprogramma ‘Hybride en elektrisch rijden’. Het beoogde doel? Het stimuleren van de toepassing van elektrisch rijden in de praktijk. Nu, vijf jaar later, zijn de proeftuinen afgerond en hebben onderzoekers van de Technische Universiteit Eindhoven en Hogeschool Rotterdam de proeftuinen geëvalueerd.

‘Komende jaren op grotere schaal elektrische voertuigen uitgerold’

22 23

Onderzoekers presenteren evaluatie over proeftuinen ‘Hybride en elektrisch rijden’:

‘Een van de voornaamste conclusies van de onderzoe-kers is dat de huidige leidende positie van Nederland wereldwijd – bestaande uit onder meer een relatief groot marktaandeel van elektrische voertuigen en de aanwezig-heid van veel laadpunten – gedeeltelijk te danken is aan de proeftuinen. vertelt Suzan Reitsma, �programmaco-ordinator elektrische mobiliteit bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) hierover: ‘Ieder project heeft een belangrijke rol gespeeld bij het identificeren van sterktes en zwaktes van de ontwikkeling en exploita-tie van elektrisch vervoer.’ Volgens Reitsma is gedurende de looptijd van de proef-tuinen het accent verschoven. ‘Waar in 2010 de aandacht uitging naar het mogelijk maken dat er elektrische voertuigen gingen rijden, werden gaandeweg ook andere succes- en faalfactoren zichtbaar, zoals de beschikbaarheid van goede aftersales. Hoe snel kan een voertuig gemaakt worden bij defecten? Zijn onderdelen voorradig? Is het personeel voldoende opgeleid? Dat zijn zaken die in enkele proeftuinen in het begin hebben geleid tot een lage inzet-baarheid van de voertuigen en inmiddels, mede dankzij de proeftuinen, flink verbeterd zijn.’ Voorsprong voor personenauto’sDe onderzoekers hebben in het rapport de evaluatie van de proeftuinen aangevuld met de laatste inzichten op basis van een studie naar (inter-)nationale elektrisch vervoer-projecten en innovatieve ontwikkeling.De eerste algemene conclusie die de onderzoekers trekken is dat de negen verschillende Nederlandse proeftuinprojec-ten en andere nationale en internationale proefprojecten moeilijk onderling zijn te vergelijken. Elk project heeft volgens hen immers zijn eigen dynamiek en omstandig-heden. Zo verschilden het voertuigtype, de methode van implementatie, de timing en de projectaanpak verschilde aanzienlijk. Toch zijn er voor alle projecten een aantal opvallende overeenkomsten gevonden. Deze overeenkom-sten worden gezien als belangrijke factoren die algemene

betekenis hebben voor de praktische inzet van elektrische mobiliteit. Ten aanzien van de verschillende voertuig-segmenten, wordt wel duidelijk dat een cruciaal verschil bestaat in de ontwikkelingsfase van personenauto’s en bedrijfsvoertuigen, waarbij de ontwikkeling van personen-auto’s voorloopt op die van bedrijfsvoertuigen.

SleutelfactorenEr zijn drie sleutelfactoren voor het succes van elektrisch vervoerprojecten. Allereerst zijn er ‘de impact en het imago’. Een van de belangrijkste stimulerende factoren voor het gebruik van elektrische voertuigen is het posi-tieve imago en de impact op het milieu en de omgeving. Een tweede sleutelfactor voor succes is het opladen; zowel het normale laden als het snelladen van het elektrisch voertuig wordt als eenvoudig beoordeeld en daarom beschouwd als positief. Ten derde is er het comfort. Het gebruikscomfort van elektrische voertuigen wordt beschouwd als even comfortabel of zelfs comfortabeler dan dat van een conventioneel voertuig.Er zijn door de onderzoekers ook drie sleutelfactoren geïdentificeerd die kunnen leiden tot het falen van elektrisch vervoerprojecten. Het belangrijkste nadeel voor elektrisch vervoer is de hoge inkoopprijs in verhouding tot de totale cost of ownership (TCO). Zonder subsidies is de TCO nog steeds hoger dan die van conventionele voertuigen. Een tweede ‘negatieve’ sleutelfactor is het bereik. De angst dat het voertuig te weinig bereik heeft speelt een rol in de afweging ten aanzien van de aanschaf – of gebruik - van een elektrische auto. Tenslotte is er de betrouwbaarheid. Volgens de onderzoekers werkten een aantal pilots met de eerste generatie elektrische voertui-gen en in sommige gevallen bij distributieprojecten met prototypes. In enkele projecten bleek een deel van de voertuigen onbetrouwbaar en de service-infrastructuur beperkt. Sinds de start van de proeftuinen is er veel ver-anderd. De onderzoekers schrijven hierover: ‘Voor perso-nenvervoer zijn inmiddels de tweede en derde generatie

elektrische auto’s op de markt waardoor deze punten van minder belang lijken te worden; voor bedrijfsvoertuigen is dit nog wel een punt van aandacht.’

Conclusies‘Ik denk echter dat we met de proeftuinen in binnen- en buitenland hebben laten zien dat elektrisch rijden mogelijk is’, concludeert Reitsma. ‘Dit heeft spin-off opgeleverd richting andere partijen die voor de keuze stonden om te investeren in elektrische voertuigen. Daarnaast is er veel kennis opgebouwd over onder meer de uitrol van laadinfrastructuur, voertuigen, ritplanningen, inzetbaar-heid. Zo bestonden er nog geen laadpunten op publiek terrein voordat Greenwheels laadpunten realiseerde in de vier grote steden. Het heeft veel tijd gekost om dat te realiseren en daar zijn de proeftuinen voor.’Reitsma besluit: ‘De onderzoekers concluderen dat het nog steeds erg nuttig is om proeftuinen te organiseren. Juist omdat er nog volop ontwikkeling is in de techniek van de voertuigen. Doordat de kennisvragen wezenlijk anders zijn dan vijf jaar geleden is er nog behoefte aan proeftuinen. Ik denk dan aan de proeftuinen voor smart grids met elektrische voertuigen die nu lopen, aan de pilot inductief laden die binnenkort in Rotterdam van start gaat en de living labs die voortkomen uit de Green Deal Zero Emmissie Stadslogistiek. De komende jaren zal er nog volop dooront-wikkeld worden. Dit geldt natuurlijk voor personen-auto’s, maar zeker ook voor de andere segmenten zoals stadsdistributie, taxi’s en vuilniswagens. Toch verwacht ik dat er al in de komende jaren op grotere schaal elektrische voertuigen uitgerold zullen worden.’

De negen proeftuinprojecten hebben zich met de volgende zaken beziggehouden:1. Van Gansewinkel schafte acht elektrische vuilniswa-

gens en de benodigde laadpunten aan. Twee vuilnis-wagens worden ingezet op Schiphol, de overigen in binnenstedelijke gebieden;

2. Stedin, Eneco en gemeente Rotterdam testten 75 elektrische en plug-in hybride auto’s als (pool)auto’s;

3. Prestige Taxicentrale investeerde in achttien elektri-sche personenauto’s en vijftig laadpunten, ze werden ingezet voor taxidoeleinden in de regio Utrecht;

4. Acht bedrijven uit Amsterdam investeerden in een elektrische Hytruck voor stedelijke distributie en om in te zetten als verhuisvoertuig;

5. Collect Car zette vijfentwintig elektrische Peugeots iOn in voor haar Greenwheels-autoverhuurconcept, verdeeld over de vier grote steden;

6. UPS investeerde in acht elektrische distributievoertui-gen voor pakketbezorging in Amsterdam;

7. Combipakt investeerde in drie voertuigen voor bin-nenstadsdistributie in de regio Arnhem-Nijmegen.

8. Binnen Texel Gastvrij elektrisch vervoer hebben negentien ondernemers op het eiland zesentwintig elektrische voertuigen aangeschaft en veertig laadpunten gerealiseerd;

9. Binnen Elektro-pool Haaglanden werden elf elektri-sche pool- en deelauto’s ingezet bij de deelnemers.

De negen proeftuinen

Joeri van Mierlo is directeur van MOBI, de onderzoeksgroep van de Vrije Universiteit Brussel (VUB) die actief is rond duurzame mobiliteit en logistiek. Van Mierlo is bij onze zuiderburen een van de meest geciteerde hoogleraren in de recente dieselgate van Volkswagen die ook in België de gemoederen bezighoudt. De redactie van Smart E-Mobility zocht van Mierlo op en voelde hem aan de tand over een grote diversiteit aan onderwerpen.

‘Iedereen die nu een nieuwe auto koopt, neemt een beslissing die impact heeft tot het jaar 2030’

Van Mierlo’s onderzoeksgroep houdt zich aan de VUB al sinds het eind van de jaren zeventig bezig met elektrische voertui-gen. ‘In die tijd beschikten wij al over een vloot elektrische voertuigen. In de jaren negentig is er opnieuw een vloot elektrische voertuigen verwelkomd voor onderzoeksdoelein-den. Ondertussen zijn die weer vervangen door meer recente modellen. Wij beschikken momenteel over een multidiscipli-nair team van meer dan zestig onderzoekers.’

MultidisciplinairZij zijn allen op een grote diversiteit aan onderwerpen actief. Van batterijtechnologie tot milieu-analyses – rekening hou-den met batterij- en elektriciteitsproductie – economische analyses, total cost of ownership-analyses en logistiek-mobiliteitsaspecten. ‘Al met al hebben wij een zeer brede waaier van expertises opgebouwd rond elektromobiliteit’, aldus Van Mierlo. ‘Het is pretentieus om te claimen dat wij tot de wereldtop behoren, maar wij zijn in ieder geval uniek door onze multidisciplinaire aanpak. Doordat wij erin geslaagd zijn alle disciplines bij elkaar te brengen participeren wij ook in een groot aantal Europese onderzoeksprojecten.’Met alle expertise die MOBI in huis heeft, weet Van Mierlo als geen ander dat het belangrijk is om een realistisch beeld te schetsen ten aanzien van de massale adoptie van elektrisch vervoer. ‘De realiteit is dat men een wagenpark niet van vandaag op morgen vervangt. Een wagen heeft een gemid-delde levensduur van meer dan 14 jaar. Iedereen die nu een nieuwe auto koopt, neemt een beslissing die impact heeft tot het jaar 2030. Dat toont aan hoe lang het zal duren voordat elektrisch vervoer een groot deel van het wagenpark voor zijn rekening zal nemen.’

Milieu-impactVolgens Van Mierlo kiest men momenteel nog niet massaal voor elektrisch vervoer vanwege de total cost of ownership (tco). ‘In gebruikskosten is een elektrische auto een derde goedkoper. Kijk je naar de totale kosten – dus inclusief aanschaf – dan zie je dat uitgerekend per kilometer een elektrische auto meestal duurder is als er geen overheids-steun is. Natuurlijk is dit sterk afhankelijk van het markt-segment. Voor kleine stadswagens is de markt moeilijk, voor gezinsauto’s is de tco al een stuk beter en voor de luxe

Joeri van Mierlo (Vrije Universiteit Brussel) over het tempo van de transitie:

wagens – zoals Tesla – is de tco al goedkoper. Met deze gegevens in het achterhoofd, begrijp je het belang van overheidssteun tot in ieder geval het jaar 2020. Er moeten in de markt schaalvoordelen ontstaan, productiecapaciteit moet beschikbaar komen en batterijen moeten doorontwik-keld worden. Dat alles zal ervoor zorgen dat elektrische auto’s in de periode 2020-2025 een stuk goedkoper zullen zijn. Tegen die tijd zal de opslagcapaciteit van batterijen dubbel zo groot zijn en dat alles tegen de helft van de prijs.’De modellen van MOBI voorspellen dat tegen 2020 zo’n 5 à 10 procent van de nieuw verkochte wagens elektrisch zal zijn. In de afgelopen jaren heeft Van Mierlo met zijn onderzoeksgroep ook gedetailleerde computermodel-len ontwikkeld om de footprint van elektrische auto’s te bepalen en levenscyclusanalyses uit te voeren. Deze studies zijn internationaal toonaangevend en zijn in Nederland onder meer gebruikt als input voor de Brandstofvisie. Van Mierlo: ‘De modellen tonen niet alleen de tailpipe emissies (red. de uitlaatgassen), maar houden ook rekening met de milieu-impact van de batterijen en van de productie van de elektriciteit die de elektrische auto nodig heeft.’Dat elektrische auto’s schoner zijn dan brandstofauto’s staat volgens Van Mierlo vast. ‘Maar de milieu-impact is sterk afhankelijk van de elektriciteitsmix. België gebruikt bijvoorbeeld nog relatief veel kernenergie. Een elektrische auto stoot bij de Belgische elektriciteitsmix tot vier keer minder CO2 uit. Nemen wij de Europese elektriciteitsmix, dan scheelt het de helft van de CO2-emissie. Doordat het de tendens is om meer en meer over te stappen op hernieuw-bare energiebronnen zoals zonne- en windenergie zal de klimaatimpact in de komende jaren veel lager zijn. Naast CO2-uitstoot spelen ook fi jnstof en NOx een belangrijke rol. In België stoot een elektrische auto tot vier keer minder fi jnstof en twintig keer minder NOx uit.’

AankoopgedragOverigens wil Van Mierlo benadrukken dat voor consumen-ten de milieu-impact bij de aanschaf van een auto slechts een beperkte rol speelt. ‘Uit studies naar het aankoopge-drag van consumenten blijkt dat zij weliswaar aangeven dat het milieuaspect een van de belangrijkste zaken is bij de koop van een auto, maar in de praktijk blijkt het op de

laatste plaats te komen. Het is absoluut niet van doorslag-gevend belang bij de aankoop van voertuigen.’Toch is Van Mierlo uiterst optimistisch over de toekomst van de elektrische auto. ‘In de eerste zeven jaar dat de hybride auto op de markt was, werd deze ook maar mondjesmaat verkocht. Dat had niet zozeer met de technologie te maken, als wel met het zeer beperkte aanbod. Men kon bij wijze van spreken enkel kiezen uit een Toyota Prius, Prius of Prius. Sinds er een groot aanbod aan hybride modellen is groeit de markt exponentieel. Hetzelfde gaat gebeuren bij volledig elektrische auto’s uitgerust met batterijen (bev’s). Zodra er in ieder marktsegment voldoende keuzemogelijkheden zijn, zal de markt snel groeien.’

AanschafsubsidieAls het aan Van Mierlo ligt, schakelt België een tandje bij ten aanzien van de stimulering van de elektrische auto. ‘Zoals bekend is er sprake van de komst van een aanschaf-

subsidie. Deze subsidie, met een hoogte van 5.000 euro per auto, zou vanaf komend jaar van kracht zijn. Voor mij is het echter nog onduidelijk hoeveel budget er in totaal beschikbaar komt. Ik verwacht dat er een limiet komt op het aantal voertuigen dat gestimuleerd zal worden. Er moet hoe dan ook iets gebeuren in België. Nederland, maar meer nog Noorwegen laat zien hoe eff ectief overheidsbeleid kan zijn. Mijns inziens is het belangrijk voor toekomstig stimuleringsbeleid dat niet alleen milieuvriendelijke voer-tuigen goede ondersteuning krijgen, maar dat daarnaast de meest vervuilende wagens belast gaan worden, zodat je als overheid onder budgetneutraliteit kunt werken. Bovendien is het belangrijk om direct vanaf de start een duidelijke langetermijnvisie tentoon te spreiden. Dat betekent dat overheden niet alleen moeten aangeven dat zij voor bij-voorbeeld vijf jaar zwaar gaan inzetten op subsidies, maar dat zij ook duiden dat na deze periode de markt volwassen genoeg moet zijn om zonder subsidie verder te kunnen.’

‘Voor toekomstig beleidis het belangrijk dat niet alleen milieuvriendelijke

voertuigen goede ondersteuning krijgen, maar dat daarnaast de

meest vervuilende wagens belast gaan worden’

24 25

27

‘Minimaal 20 waterstoftankstations nodig om “launch”-markt te kunnen worden’

Het NWP herbergt alle stakeholders in het waterstofdossier, waaronder het Platform Toekomstbestendige Mobiliteit (PTM) van de RAI Vereniging en de Nederlandse Waterstof & Brandstofcel Associatie (NWBA). Het 2020-doel van NWP is 20 openbare waterstoftankstations, 2.000 brandstofcelper-sonenauto’s (waterstof-elektrische auto’s), 500 brandstof-celbestelwagens en 100 waterstofbussen in het openbaar vervoer inclusief tankpunten op remises. Het een en ander is eerder dit jaar vastgelegd middels de Brandstofvisie. ‘Uit de ambities blijkt dat een aantal Nederlandse auto-importeurs en de achterliggende autofabrikanten in de komende jaren heel graag de uitrol van waterstofmobiliteit willen versnellen’, bevestigt Van Dijk. ‘Zij verlangen meer politiek commitment van de Rijksoverheid dan een Green Deal. Een Green Deal is een goed teken, maar dit zien zij slechts als een intentiever-klaring. Die biedt importeurs onvoldoende draagvlak om naar de autofabrikanten te stappen en hen te overtuigen veel waterstof-elektrische auto’s naar Nederland te sturen.’

Waterstofbussen‘Binnen de werkgroepen vindt de daadwerkelijke uitvoering van activiteiten van het NWP plaats’, vervolgt Van Dijk. ‘De werkgroepen zijn achtereenvolgens duurzame waterstofeco-nomie; infrastructuur en marktontwikkeling waterstof voor mobiliteit; ontwikkeling trucks, bestelwagens en specials; en bussen. Het bestaansrecht, bijdragen aan ten minste 20 waterstoftankstations in 2020, is een minimum vereiste om als land tot de Europese groep koplopers te behoren.’Nederland heeft zich verder voor 100 elektrische bussen op waterstof gecommitteerd via een Europees commercialisatie-programma voor het realiseren van 300 tot 500 waterstofbus-sen in Europa. Aan dit programma zal naar verwachting een Europese subsidieregeling worden gekoppeld, voor een fi nanciële ondersteuning van 200.000 euro per aan te kopen waterstofbus en 1 miljoen euro per waterstoftankpunt. Om 100 waterstofbussen inclusief tankpunten in 7 regio’s te rea-liseren in 2020 is in de periode 2015 – 2020 circa 30 miljoen euro aan Nederlandse investeringen noodzakelijk. Hiertoe is het defi niëren, ontwerpen en met consortia van betrokken partijen realiseren van een investerings- en uitrolprogramma essentieel en dat is wat met de eerste werkgroep beoogd wordt. Van Dijk: ‘Want de business case van de waterstof-tankpunten is nog niet kristalhelder. Deze wordt beter door

Nationaal Waterstof Platform richt werkgroepen in:

Aan het begin van het kalenderjaar ging het Nationaal Waterstof Platform (NWP) van start. Het platform heeft recent vier werkgroepen ingericht om haar doelen na te streven. ‘Het bestaansrecht van het NWP is via de werkgroepen bijdragen aan de uitrol van ten minste 20 waterstoftankstations in 2020’, stelt Chris van Dijk, beleidsmedewerker duurzaamheid en techniek bij RAI Vereniging en ‘intermediair’ tussen de automobielindustrie en het NWP.

bijvoorbeeld fi nanciële middelen uit Europese subsidiecalls te verkrijgen. Bovendien schakelen de landen om ons heen al naar een hogere versnelling en moet Nederland dat dus ook doen. Positief in dit kader is dat Shell de business case voor Duitse tankpunten dusdanig positief vindt dat zij ook wil investeren in tankpunten in de Benelux.

Zonnebrandstoff enDe tweede werkgroep, ‘Ontwikkeling trucks, bestelwagens en specials’, gaat consortia van aanbieders en gebruikers vormen voor de ontwikkeling en beproeving in Nederland van brandstofcel-elektrische aandrijfl ijnen voor trucks, bestelwagens en specials. De consortia willen het NWP ook benutten als basis voor toegang, betrokkenheid en structurele Nederlandse vertegenwoordiging bij Europese fondsen en gremia voor de ontwikkeling van brandstofcelvoertuigen zoals de Fuel Cells and Hydrogen Joint Undertaking (FCH JU). De werkgroep duurzame waterstofeconomie gaat mogelijkheden verkennen en de visie ontwikkelen voor een Nederlandse waterstofeconomie. Hierbij gaat het onder meer om power-to-Gas en zonnebrandstoffen in Nederland. Ook wordt gekeken welke (wijzigingen in)

wet- en regelgeving noodzakelijk zijn om hobbels voor de introductie van de waterstofeconomie en waterstof voor mobiliteit weg te nemen. De laatste werkgroep, die van infrastructuur en marktont-wikkeling waterstof voor mobiliteit, gaat een uitrol- en investeringsprogramma voor waterstoftankstations ontwikkelen. Van Dijk: ‘Dit gaat gebeuren in samenwer-king met vooroplopende Nederlandse regio’s, Duitsland, België en Luxemburg. De werkgroep gaat zich verder richten op het matchen van vraag en aanbod. De eerste vloten waterstofvoertuigen moeten rondom de eerste waterstoftankstations georganiseerd worden. Dit alles leidt ook tot een propositie richting autofabrikanten en afspraken om brandstofcel-elektrische voertuigen naar Nederland te sturen. Zonder tankinfrastructuur komen er namelijk ook geen brandstofcelvoertuigen. De conclusie? Als Nederland zoals beoogd wil kunnen fungeren als één van de “launch”-markten voor brandstofcelelektrisch rijden in Europa, dan moeten we tussen 2015 en 2020 een samenhangend netwerk van ten minste 20 waterstof-tankstations realiseren en daarmee Nederland onderdeel maken van een Europese waterstoftankcorridor.’

Pleidooi tegen motorhelmgebruik speed pedelec aangenomenHet pleidooi van DOET en partners zoals de VNG om het helmgebruik voor speed pedelecs te herzien, heeft zijn vruchten afgeworpen. De door de Kamerleden Visser (VVD) en Hoogland (PvdA) ingediende motie om de visie op helmgebruik bij speed pedelecs te herzien is aangenomen. Er is afge-sproken naar een passend alternatief te zoeken. Men gaat kijken aan welke eisen een helm minimaal moet vol-doen ter bescherming van berijders van gemotoriseerde tweewielers met snelheden tussen 25 en 45 kilometer per uur. Dit wordt vervolgens in een nieuwe norm vastgelegd. DOET wijst haar leden die actief zijn op het gebied van speed pedelecs op de internetcon-sultatie die de overheid hiertoe recent heeft geopend: www.internetconsulta-tie.nl/speedpedelec. Deze consultatie loopt nog tot 1 december 2015.

Voortzetting Formule E-TeamVoor de voortgang van het FET wordt momenteel een nieuwe Green Deal besproken. Vereniging DOET heeft in een brief aangegeven wat voor rol het samenwerkingsverband de ko-mende vijf jaar zou moeten vervullen. Zo stelt DOET een wijziging van de huidige partnersamenstelling voor, zodat proactieve organisaties zoals de Vereniging Duurzame Energie en de Groene Zaak een actievere rol krij-gen om elektrisch vervoer en groene groei te ondersteunen. DOET ziet voor zichzelf een coördinerende rol binnen de werkgroepen LEV, Internationaal & Symposium en Laadinfra weggelegd. Daarnaast zal DOET in principe ook vertegenwoordigd zijn in een reeks andere werkgroepen.

Michiel Hartman heeft begin oktober tijdens de algemene ledenvergadering op Ecomobiel de voorzittershamer overgedragen aan Harm-Jan Idema van APPM. Bovendien is Michel van Lindert aangesteld als directeur, eveneens als opvolger van Hartman die beide functies combineerde. Sander Ouwerkerk neemt verder namens DOET in het Formule E-Team plaats. Nieuw in het bestuur is verder Roderick van der Berg (Juizz), hij vertegenwoordigt de Light Electric Vehicles (LEV).

Nieuwe directeur en voorzitter

Word lid van DOET! Met zo’n honderd leden is DOET uitgegroeid tot de grootste branchevereniging op het gebied van elektrisch vervoer in Nederland. DOET vertegenwoordigt de gehele waar-deketen. De leden zijn ondernemers en partijen die een centraal deel van de bedrijfs-voering richten op elektrisch vervoer of elektrisch vervoer als speerpunt in hun beleid hebben staan. Voor hen ontwikkelt DOET activiteiten op het gebied van netwerken, lobby, kennisdeling en subsidies en internationale (samenwerkings)mogelijkheden. Vul op www.doetdoet.nl een aanvraagformulier in en u ontvangt meer informatie over het lidmaatschap!

Dutch Organisation for Electric Transport

Nieuwe leden DOET

DOET heeft sinds de vorige editie van Smart E-Mobility de volgende leden verwelkomd:EV-Solutions | totaaladvies in elek-trisch rijden; van fi scaal advies tot elektrische auto, laadpunt thuis en op kantoor, ev wagenparkscan en zonnecarport.Calvin InMotion | Nederlandse impor-teur van InMotion die een volledig portfolio van moderne, degelijke en milieuvriendelijke personal transpor-ters aanbiedt.Het Energiebureau | adviesbureau dat helpt met vraagstukken op het ge-bied van duurzaam bouwen, duur-zame mobiliteit, circulaire economie en Smart City-uitdagingen.Bluecorner | provider van diensten voor gebruikers van e-voertuigen.FIER Automotive | een business de-velopmentbureau gespecialiseerd in de automotive (maak)industrie en mobiliteitssector.Over Morgen | adviesbureau dat over-heden helpt met het maken van toe-komstbestendige beleidskeuzes om daadwerkelijk tot resultaat te komen.

2016 Avere E-Mobility Conference (AEC)DOET is partner van de Avere. Op 12 en 13 april 2016 vindt de eerste Europese Avere E-Mobility Confe-rence plaats en wel in Amsterdam! Er worden meer dan 500 vertegen-woordigers uit de Europese EV-sector verwacht. De stuurgroep die hiervoor is opgericht bestaat uit RVO, Commu-nicatiebureau Misteli, D-Incert, Avere en uiteraard DOET. Leden van DOET die meer willen weten over deelname aan het AEC of sponsoring van het congres, kunnen contact opnemen met DOET via info@doetdoet.nl of de website www.doetdoet.nl/nieuws.

Een eigen vereniging voor elektrische rijders

DE DE 22WIELERWIELER

Met de start van de Vereniging Elektrische Rijders (VER) hebben elektrische rijders hun eigen informatie- en uitwisselingsplatform gekregen. De vereniging die op 6 oktober tijdens Ecomobiel het levenslicht zag wil mensen die rijden in elektrische auto’s of die daarin geïnteresseerd zijn met elkaar verbinden. De vereniging is van, voor en door de rijders zelf.

De VER-website – www.verenigingelektrischerijders.nl – is ons belangrijkste communicatiemiddel. Hier vinden rijders van elektrische auto’s elkaar met al hun ervaringen en beeldmateriaal. Ook geïnteresseerden vinden hier alle objectieve informatie die nodig is om een beslissing te nemen over het kopen van een elektrische auto en wat daarbij komt kijken.

Als vereniging willen wij vooroordelen wegnemen. Deze zijn er te over ten aanzien van elektrisch rijden en berusten vaak op verkeerde informatie en misverstanden. Zoals ‘een oplaadpunt vinden is onmogelijk’, ‘ik kom zeker met een lege batterij te staan’ en ‘elektrisch rijden is duur en voor de elite’.

Als vereniging hebben wij ook tot doel om het elektrisch rijden verder te bevorderen voor zowel de particuliere als zakelijke markt. Elektrisch rijden maakt mobiliteit toekomstbestendig. Over enkele decennia woont 70 procent van de wereldbevolking in stedelijke gebieden. Om de lucht daar zo schoon mogelijk te houden, is elektrisch vervoer het beste perspectief. De uitstoot van fijnstof en stikstofoxiden vermindert of verdwijnt in zijn geheel. Ook de CO2-uitstoot, die verantwoordelijk is voor klimaatverandering, wordt aanzienlijk verminderd.

Dit is uiteraard wel afhankelijk van de wijze waarop de benodigde stroom wordt opgewekt.

Op dit moment telt onze vereniging al ruim 650 leden en we hopen voor het einde van het kalenderjaar de 1000 leden te passeren. Volgend jaar verwachten we een veelvoud hiervan.

En voor de duidelijkheid: Niet alleen elektrische rijders zijn welkom maar vooral ook de geïnteresseerde mensen die wellicht hun volgende auto elektrisch willen laten zijn. Wij hopen dat langs deze weg elektrische rijders de geïnteresseerden kunnen enthousiasmeren voor elektrisch rijden. En met het juiste beeld, zonder vooroordelen.

Een opmerking die ik nu al veelvuldig voorbij heb horen komen ten aanzien van onze vereniging is ‘eindelijk is er rechtstreeks contact mogelijk met de elektrisch rijders’! Niet via de merken of via de leasemaatschappijen.

En voor wie het nog niet wist: elektrisch rijden is heerlijk, schoon, stil en zeer efficiënt . Eenmaal aan de stekker, dan wil je niet anders meer!

Eric BeersVereniging Elektrisch Rijders (VER)

Aanmelden voor de Vereniging Elektrisch Rijders kan via de website www.verenigingelektrischerijders.nl. Het lidmaatschap van de VER is voorlopig gratis. Door middel van samenwerking met marktpartijen zoals Greenchoice, The New Motion, EV-Box en ZU-verzekeringen en Eneco zijn wij in staat de doelen van de vereniging te realiseren.

29

‘Elektrische tweewielers zijn al lang geen uitzondering meer’In de rubriek de tweewieler spreekt Smart E-Mobility ieder kwartaal met een Nederlandse producent van elektrische scooters, fi etsen of andersoortige twee- en driewielers. In deze editie een uitzondering op de regel, de redactie spreekt met een Duitse fabrikant van elektrische scooters die maar liefst 50 dealers heeft in Nederland. Een gesprek met Raymon Pouwels.

Emco is in de wereld van elektromobiliteit een zogenaamde zij-instromer. Het Duitse familiebedrijf dat zo’n 1.400 werknemers telt begon ooit als leverancier van nietmachi-nes en andere bureau-accessoires. Vandaag de dag is het palet aan producten divers. Zo beschikt 80 procent van de zwembaden over roosters van Emco, maar is men ook actief in de verkoop van elektrische scooters.

China‘Wij hebben zo’n zes à zeven jaar geleden elektrische scoo-ters gezien in China’, memoreert Pouwels. ‘Daar rijdt zoals bekend het merendeel van de scooters elektrisch. Wij raak-ten direct enthousiast over de Chinese situatie en besloten voor de Europese markt scooters te gaan importeren.’Vandaag de dag is Emco volgens Pouwels een van de groot-ste elektrische scooterleveranciers van Europa en rijden er zo’n 7.000 elektrische scooters van Emco rond in Europa. Het zijn echter al lang niet meer geïmporteerde Chinese scooters. Pouwels: ‘Onze eerste activiteiten betroff en immers sec inkoop en verkoop. Wij hadden al snel door dat het niet de juiste route was om te volgen. Om die reden zijn wij onze eigen fabriek in China gestart en sourcen wij zelf-standig de componenten voor onze scooters. Deze fabriek is

gevestigd in het Chinese Chuzhou, waar sinds 1996 en 2010 al dochterondernemingen van de Emco Group ontstaan zijn. Voor de elektrische scooters worden de belangrijkste on-derdelen – de motor, accu, lader en controller –uit Europa geïmporteerd. De overige onderdelen – zoals de kappen en de frames – komen uit China. Op die manier proberen wij een middenweg tussen prijs en kwaliteit te vinden.’

Vooruitstrevende marktIn het Duitse Lingen, waar het hoofdkantoor van Emco is gevestigd, is er standaard een voorraad van 700 tot 800 elektrische scooters. Saillant detail is dat Nederland volgens Pouwels door Emco als meest vooruitstrevende markt in Europa getypeerd wordt door de directie. ‘Niet voor niets hebben wij in Nederland zo’n 50 dealers. Nederland is het verst met de gedachte over elektrisch vervoer en een elek-trische tweewieler is hier al lang geen uitzondering meer. Niet alleen zijn er meer dan een miljoen elektrische fi etsen, ook het aantal elektrische scooters neemt snel toe.’Het aantal afzetmarkten groeit in Nederland volgens Pouwels dan ook snel. ‘Het loopt uiteen van gemeenten tot politie- en brandweerkorpsen, verhuurbedrijven, bezorgingsdiensten en grote corporaties zoals de Rabobank, die de scooters voor hun

eigen personeel inzetten. De grootste groei zit momenteel bij de gemeenten. Zij worden zich bewust van hun verantwoor-delijkheid en gaan mee met hun tijd.’

ScooterlandTot zijn tevredenheid constateert Pouwels dat het aantal elektrische scooters dat in Nederland verkocht wordt momenteel sterk toeneemt. Zo werd afgelopen zomer de 30.000e elektrische scooter verwelkomd. ‘Maar logischer-wijs mag het tempo altijd omhoog. Door in de grote steden green zones in te stellen en brandstofscooters te verbieden zou de vraag een enorme boost krijgen. In Italië, met Vespa het scooterland bij uitstek, mag je in verschillende steden na 8 uur met een brandstofscooter de stad niet meer in. Dit zorgt ervoor dat de elektrische scooter de standaard wordt. Kijk ik naar Nederland, dan is een stad als Utrecht voor-uitstrevend. Andere steden volgen in de komende periode hopelijk dit voorbeeld.’ Een andere belangrijk duwtje in de rug kan volgens Pouwels gegeven worden door het CBR. ‘Zij testen momenteel onze elektrische scooters. Dat kan een echte gamechanger zijn. Als iemand op een elektrische scooter een examen haalt, gaat hij of zij ook eerder een elektrische scooter aanschaff en.’

DE DE 28

OVER DE GRENS

Een industrieel consortium met onder meer Shell gaat daadwerkelijk 400 waterstofstations in Duits-land bouwen. Via H2 Mobility wordt in 2016 gestart met de eerste stations langs de Duitse Autobahn.

H2 Mobility is binnen Europa een van de belangrijkste gre-mia op het gebied van waterstof. Dit consortium van een groot aantal multinationals – waaronder Daimler, Shell, Total, OMV, Air Liquide en Linde – maakte in het voorjaar van 2014 al bekend 350 miljoen euro te investeren in de realisatie van een uitgebreid netwerk van 400 waterstof-tankstations in Duitsland. Het gremium stelde destijds dat vanaf 2023 langs Duitse snelwegen om de negentig kilometer waterstof kan worden getankt.

Shell gaat nu samen met de H2 Mobility-partners daadwerkelijk beginnen met de bouw van waterstofstati-ons. Waar het aantal waterstofstations in Nederland nog beperkt is tot enkele exemplaren en ook Duitsland pas 19 waterstoftankstations telt, start in 2016 bij onze Oosterbu-ren de bouw van enkele tientallen nieuwe waterstoftank-

Industrieel consortium met Shell gaat daadwerkelijk 400 waterstofstations in Duitsland bouwen

31

Voorspellingen Shell ten aanzien van waterstof Californië (2020) Japan (2025) Zuid-Korea (2020) China (2015)Waterstofauto’s 18.465 stuks 1 miljoen stuks 50.000 stuks 1.000 stuksWaterstoftankstations 87 stuks 1.000 stuks 500 stuks 5 stuks

stations en ombouw van conventionele tankstations. Shell is momenteel eigenaar van 3 van de 19 waterstoftankstations die Duitsland kent, één in Berlijn en twee in Hamburg. De eerste vier van tientallen waterstofstations die komend jaar gebouwd gaan worden komen bij bestaande benzinetanksta-tions in Frankfurt, Wuppertal, Geisingen en Wendingen.

De Duitse minister van Verkeer Alexander Dobrindt over de uitrol van waterstofi nfrastructuur: ‘Elektrische voertuigen aangedreven door waterstof en brandstofcellen bieden de beste voorwaarden: je kunt lange afstanden rijden en in een paar minuten tanken. Voor de ramp-up van de water-stoftechnologie hebben we een uitgebreid netwerk van waterstoftankstations nodig. De plannen van H2 Mobility omarm ik dan ook van harte.’ Pierre Etienne Franc, vicepresi-dent Advanced Business & Technologies bij Air Liquide: ‘De

technologie van waterstofmobiliteit is bewezen en met het gezamenlijke commitment van publieke en private partners start de eerste fase van de commerciële uitrol van waterstofmobiliteit in Duitsland.’

‘Elektrische voertuigen met waterstof- en brandstofceltech-nologie kunnen een cruciale rol spelen in de koolstofarme toekomst’, aldus Oliver Bishop, general manager waterstof bij Shell. ‘H2 Mobility laat zien wat wij kunnen bereiken door samenwerking tussen overheden en bedrijven. De volgende stap is dat consumenten overwegen een elektrische auto met waterstoftechnologie te kopen zodra deze beschik-baar zijn.’ Overigens wil Shell ook in Nederland, Amerika, Engeland, Zwitserland, Oostenrijk, Frankrijk, België en Luxemburg extra waterstofstations gaan bouwen. Hoeveel dit er moeten worden is nog niet bekend.

Facts & Figures Ecomobiel 2015• 50% heeft een beslissende rol, waarvan heeft een beslissende rol, waarvan 30% eindbeslisser• 40% heeft investeringsplanning, waarvan heeft investeringsplanning, waarvan 68% binnen 12 maanden• 58% van de bijna 11.000 bezoekers van Vakbeurs Energie heeft

gerichte interesse in duurzame mobiliteit

Top 5 interesse bezoekers:• Elektrische en (plug-in) hybride personenvoertuigen (ektrische en (plug-in) hybride personenvoertuigen (68%)

en bedrijfsvoertuigen (52%)• 46% Light Electric Vehicles• 43% Brandstoffen en energie• 36% (slimme) infrastructuur• Personenvoertuigen (31%) en bedrijfsvoertuigen () en bedrijfsvoertuigen (32%)

op waterstof

Vroegboekkorting U neemt al deel aan Ecomobiel met een volledig verzorgde stand vanaf € 2.750,-. De vroegboekkorting geldt tot 12 maart. Interesse in deelname? Neem contact op met Paul Jan Jacobs via 06 - 48 27 83 44 of via mail naar pauljan@54events.nl.

4 & 5 oktober 2016Brabanthallen Den Bosch

Platform voor duurzame mobiliteit en mobiliteitsmanagement

In co-locatie met:

“Wij zijn al jaren prominent aanwezig op Ecomobiel en zagen dit jaar Wij zijn al jaren prominent aanwezig op Ecomobiel en zagen dit jaar Wij zijn al jaren prominent aanwezig op Ecomobiel en zagen dit jaar Wij zijn al jaren prominent aanwezig op Ecomobiel en zagen dit jaar Wij zijn al jaren prominent aanwezig op Ecomobiel en zagen dit jaar Wij zijn al jaren prominent aanwezig op Ecomobiel en zagen dit jaar een sterke stijging in het aantal zakelijke eindgebruikers.”een sterke stijging in het aantal zakelijke eindgebruikers.”een sterke stijging in het aantal zakelijke eindgebruikers.”een sterke stijging in het aantal zakelijke eindgebruikers.”een sterke stijging in het aantal zakelijke eindgebruikers.”een sterke stijging in het aantal zakelijke eindgebruikers.”

- Nissan Nederland- Nissan Nederland- Nissan Nederland

www.ecomobiel.nl

Onderdeel van:

32 33

De Nederlandse studententeams wonnen recent alles wat er te winnen viel tijdens de World Solar Challenge. Het Nuon Solar Team van de TU Delft won de koningsklasse, voor de zesde keer al. Solar Team Twente eindigde als tweede. Solar Team Eindhoven won met Stella Lux bovendien de Cruiser Class. Om het feest compleet te maken won het Twentse team tijdens de afsluitende ceremonie de Technical Innovation Award. Maar wat is nu eigenlijk de spin-off voor het Nederlandse bedrijfsleven? De redactie van Smart E-Mobility vroeg het aan enkele insiders.

De spin-off van alles winnende Nederlandse studentenraceteams:

Volgens Carlo van de Weijer, director Strategic Area Smart Mobility bij TU Eindhoven (TU/e), speelt het bedrijfsleven een erg grote rol bij alle studententeams van de TU/e. ‘Naast geldelijke middelen brengen ze vooral in-kind kennis en materiaal in, maar daarnaast ook de ervaring op bijvoor-beeld het gebied van projectmanagement en het werken met deadlines. Het is niet te onderschatten hoe belangrijk die bagage is voor de verdere carrière van de studenten.’

Vastgeroest in het brein‘Ook binnen ons team speelt het bedrijfsleven een heel grote rol’, aldus Elise Nannings van Solar Team Twente. ‘Zonder onze maar liefst 170 partners zou ons team niet be-staan. Het is dan ook een partnerproject pur sang. De reden waarom bedrijven meedoen met het project is per bedrijf verschillend. Bedrijven vinden het bijvoorbeeld interessant dat ze met veel technische studenten in aanraking komen, of omdat het een duurzaam project is waar ze zichzelf actief mee kunnen promoten. Dit ondanks dat er in het verleden nog niet rechtstreeks nieuwe bedrijvigheid uit het team voortgekomen is.’

‘De doorbraak van morgen is het rare idee van gisteren’

‘Zonder bedrijven zouden ook wij niet de resultaten kunnen behalen zoals wij dat nu doen’, stelt Winnifred Noorlander van het Nuon Solar Team. ‘Wij krijgen de kans om in samenwerking met bedrijven onderzoek te doen naar specifi eke onderdelen van onze zonne-auto’s. Op deze manier proberen wij onze concurrenten iedere race weer een stapje voor te blijven. Daarnaast leveren bedrijven een signifi cante fi nanciële bijdrage. Wat wij bovendien ieder jaar weer merken is dat er altijd een hechte band ontstaat tussen teamleden en bedrijven. Na de race zien wij dan ook vaak dat (oud-)teamleden een afstudeerstage lopen bij onze partners of daar zelfs gaan werken. Aangezien de Nederlandse zonnewagens dit jaar nog beter gepresteerd hebben dan normaal, is er dit jaar erg veel media aandacht geweest. Dit zou misschien zelfs kunnen leiden tot een extra boost in de verkoop van zonnepanelen.’

Stella op jaarverslagenVoor de bedrijven zijn er volgens Van de Weijer immers tal van redenen om te participeren in de TU/e-studententeams. ‘Ik denk dat de belangrijkste toegevoegde waarde voor bedrijven kan zijn dat het werken met out-of-the-box denkers bijna voorwaardelijk wordt voor het echt kunnen innoveren. Veel ideeën zitten nogal vastgeroest in het brein van professionals. Waar vaak iedereen denkt dat iets niet mogelijk is, is het goed met iemand te spiegelen die dat nog nooit is verteld en daarom een frisse kijk kan hebben op de mogelijkheden. Het is niet voor niets dat het gros van de nieuwe bedrijven ontstaat vanuit een universitaire wereld; kijk naar Google, Microsoft en Facebook. De doorbraak van morgen is het rare idee van gisteren. Het is helaas niet andersom, maar je moet oog hebben voor compleet andere insteken.’‘Bedrijven die voor hun innovatie afhankelijk zijn van alleen hun eigen R&D-afdeling alleen, zijn ten dode opgeschreven’, vervolgt Van de Weijer. ‘Maar los van deze innovatieboost zijn er ook andere voordelen voor bedrijven. Alleen de toegang tot getalenteerde studenten, die je ook nog uitgebreid aan het

werk kunt zien is al een reden om betrokken te raken. Maar ook de inherent positieve pr die de samenwerking genereert, de demowaarde van de voertuigen, en de interne betrokken-heid die het samenwerken met een studententeam tot gevolg heeft telt mee. De Stella van Solar Team Eindhoven stond vorig jaar op opvallend veel jaarverslagen afgebeeld. Het lijkt mij oprecht een van de beste investeringen voor bedrijven, ook uit ervaring sprekend. Iedereen mag zich bij ons melden, met kleine of grote plannen.’

Van de Weijer besluit: ‘Wij zijn ervan overtuigd dat de stu-dententeams bijdragen aan het uitdragen van de identiteit van de TU/e als een dynamisch en resultaatgericht innova-tiewalhalla. De technische universiteit is een stuk hipper geworden dan in de tijd dat ik er studeerde, met excuses aan alle gewaardeerde alumni. Dat heeft aantrekkings-kracht op scholieren; jongens én ook steeds meer meisjes. Al heeft succes vele vaders: de groei in het aantal studenten zal toch zeker wel een beetje hierdoor te verklaren zijn.’

‘Al heeft succes vele vaders: de groei in studenten zal zeker ook wel een beetje

hierdoor te verklaren zijn’

Slim en Flexibel laden (SLIMFLEX)In de gebouwde omgeving is de elektrische auto de ener-gievrager met het grootste flexibiliseringspotentieel. Er is volgens Slimflex-penvoerder stichting ElaadNL en pro-jectpartners Alliander, TU/e, Greenflux en The New Motion behoefte aan een open en gestandaardiseerd systeem dat die flexibiliteit ontsluit en tegelijk rekening houdt met de wensen van rijders van elektrische auto’s. Doel van het project is het ontwikkelen van een intelligent energie-regelsysteem waarmee de energievraag van elektrische voertuigen kosteneffectief afgestemd kan worden op het aanbod van duurzame energie en netcapaciteit. Dit op een wijze die aansluit bij de behoeften van e-rijders, die schaalbaar is en die gebruik maakt van open standaarden. Het beoogde eindresultaat is de blauwdruk voor een energieregelsysteem dat de flexibiliteit van e-rijders optimaal en dat aansluit op de wensen van e-rijders. Dit systeem kan vervolgens gecommercialiseerd worden en zal de introductie van duurzame energie in de gebouwde omgeving beter en goedkoper mogelijk maken.

FleXtoreIn het project FleXtore gaat penvoerder Witteveen+Bos samen met Elestor, Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) en Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) aan de slag met onderzoek naar een energiemanagement-strategie. Men wil zo de levensduur en het rendement optimaliseren van een ‘retrofit’-systeem, bestaande uit geavanceerde zonnepanelen en flowbatterijen. Er is volgens het consortium grote behoefte aan innovatieve vormen van elektriciteitsopslag, specifiek geschikt voor toepassing in bestaande bedrijfspanden. Het FleXtore-concept maakt het mogelijk om duurzame energiestro-men te beheersen en te bufferen tegen veel lagere kosten dan mogelijk is met de huidige technologie. Het richt zich vooral op het segment utiliteitsgebouwen in de

Het Topconsortium voor Kennis & Innovatie (TKI) Urban Energy heeft recent vijf nieuwe innovatieprojecten op het gebied van smart grids goedgekeurd. De TKI Urban Energy is begin dit jaar ontstaan door de bundeling van drie TKI’s, te weten EnerGO, Solar Energy en Switch2SmartGrids.

Bedrijven gaan slim en fl exibel laden en nieuwe vormen van energieopslag onderzoeken

TKI Urban Energy keurt innovatieprojecten in domein van smart grids goed

gebouwde omgeving en analyse van slimme regelingen om de batterij onderdeel te maken van het algehele energieopslagsysteem in de gebouwde omgeving. Het consortium zal een pilot test uitvoeren bij het grootste kantoor van Witteveen+Bos in Deventer, met een batterij van 1 kilowatt die aan zes door ECN ontwikkelde hoogeffi-ciënte zonnepanelen zal worden gekoppeld.

BlueberryDoel van dit project onder leiding van Monavisa is te komen tot een concept dat het mogelijk maakt gebouwen en installaties dynamisch te regelen. Hiervoor wordt een koppeling gemaakt tussen de regelsoftware van Priva en de performance monitoring van Monavisa. Analyses van Monavisa worden gebruikt om direct in te grijpen op setpoints binnen de regelsoftware. Het resultaat is een doorontwikkeling van slim monitoren naar slim ingrijpen. Ook Eneco en Triodos Vastgoedfonds participeren in het project.

NoGridHet project ‘NoGrid: modulair energieopslagsysteem voor zonnestroom’ wordt uitgevoerd door batterijspecialist M2 Power en zonnepaneelspecialist Solartechno Europe. Doel van het project is het toevoegen van energieopslag-capaciteit aan zonnepanelen om zo de waarde van lokaal opgewekte duurzame energie te verhogen. M2 Power en Solartechno Europe willen een energieopslagmodule realiseren die aan de achterkant van bestaande zon-nepanelen bevestigd kan worden. De module zal voorzien worden van een laadregelsystee m gebaseerd op techniek uit de ruimtevaart, een onderhoudsvrij thermisch systeem dat het rendement van zonnepaneel en accumodule ver-hoogt, een omvormer voor zowel autonoom gebruik als aansluiting op het net en smart grid software. Na afloop van het project wil het consortium een prototype ontwik-

keld hebben dat de kosteneffi ciëntie en functionaliteit aantoont van het modulair koppelbaar, onderhoudsvrij, geïntegreerd energieopslagsysteem voor zonnepanelen.

Geaggregeerde energieopslag: voor en/of achter de meter? (GEVAM)Energieopslag voor en/of achter de meter in een gebouw

3534

of woning is voor netbedrijven, leveranciers en prosumers een interessante vorm van het toevoegen van fl exibiliteit in het energiesysteem. Door inzicht te krijgen in de voor- en nadelen van de verschillende manieren van geaggregeerde opslag voor en achter de meter alsook in de maatschap-pelijke, technische en economische kosten en baten van de verschillende energieopslag- en regelsystemen kunnen de

juiste beslissingen gemaakt worden om de energievoor-ziening ook in de toekomst stabiel te houden en optimaal te benutten. Doel van de projectpartners van GEVAM – Fudura, Enexis, Senfal en Technolution – is aan de hand van een te ontwikkelen slimme beslissingstool te kunnen bepalen of en wanneer te investeren in geaggregeerde opslag voor en/of achter de meter.

36 37

Smart E-Mobility Activiteitenkalender

European Electric Vehicle Congress – 1-4 december 2015 – Brussel, BelgiëDe Europese Elektrische Voertuig Conferentie is een wereldwijd platform waar industrie, overheden en kennisinstellingen samenkomen.

www.eevc.eu

Geneva International Motorshow – 3-13 maart 2016 – Genève, ZwitserlandOp de Autoshow van Genève presenteren traditiegetrouw de grote internationale autofabrikanten hun nieuwe modellen.

Dit jaar zullen onder meer Mitsubishi, Kia en Audi nieuwe elektrische voertuigen tonen.www.salon-auto.ch

EVER Monaco – 6-8 april 2016– Monaco, FrankrijkDe EVER Monaco is een vakbeurs voor producenten van ecologische voertuigen en duurzame energiesystemen.

conference.evermonaco.com

EV Taiwan – 6-9 april 2016 – Taipei, TaiwanDe 2016-editie van EV Taiwan kent volgens de organisatie opnieuw een forse groei en vindt dit jaar wederom tegelijkertijd plaats

met MotorCycle Taiwan. De Taiwanese overheid zet sterk in op de ontwikkeling van een industriële sector rond elektrisch vervoer en EV Taiwan is daar een van de vele uitingen van. De organisatie verwacht zo’n tweehonderdvijftig exposanten.

www.evtaiwan.com.tw

Holland Energy House Hannover Messe – 25-29 april 2016 – Hannover, DuitslandOp het gebied van techniek is er één beurs wereldwijd die met kop en schouders boven alle andere uitsteekt: de Hannover Messe.

De beurs trekt meer dan zesduizend exposanten en tweehonderdduizend bezoekers. Voor de 2016-editie van de Hannover Messe kunnen bedrijven, organisaties en kennisinstellingen in de energiesector zich door middel van het Holland Energy House presenteren.

www.cleantechholland.nl

Tesla Model X2016 moet voor Tesla het jaar van de Model X worden. De auto die eind september offi cieel gepresenteerd werd is een nieuwe mijlpaal voor Tesla. De nieuwste technologie is verwerkt in het voertuig, naast typerende vleugeldeuren is dat onder meer een ‘bioweapons defense mode’; wat betekent dat het luchtfi lter 300 keer beter bacteriën, 500 keer beter allergenen, 700 keer beter smog en 800 keer beter virussen fi ltert. Overigens zijn er al vele tienduizenden bestellingen geplaatst voor de Model X waardoor de levertijd tot boven de 6 maanden oploopt. Tesla-topman Elon Musk maakte bij de opening van de tweede Tesla-fabriek in Tilburg bovendien bekend dat ook de Model X in Tilburg geassembleerd gaat worden. Bij het ter perse gaan van dit magazine is de eerste Tesla Model X nog niet uitgeleverd, maar meldt topman Elon Musk dit jaar nog 17.000 à 19.000 auto’s in het vierde kwartaal te willen uitleveren, waaronder een onbekend aantal Models x.

Chevrolet VoltDe nieuwe versie van de Chevrolet Volt die in 2016 op de markt komt kent een vergrote actieradius, geüpdatet interieur en de mogelijkheid tot een vijfde zitplaats. De actieradius van de Volt is met veertig procent vergroot waardoor zo’n 85 kilometer vol-elektrisch afgelegd kan worden. Het merk start dit jaar nog met uitlevering in Amerika en met enig geluk komt het voertuig in 2016 ook naar Europa.

Detroit Electric SP:01De in Engeland geproduceerde elektrische sportauto van SP:01 – die al in 2008 (!) werd aangekondigd – rolt nog dit jaar van de band voor de Aziatische en Europese markt. Toch wordt de eerste uitlevering in Nederland pas begin 2016 verwacht. De prijzen worden daartoe binnenkort be-kendgemaakt. Detroit Electric claimt dat haar e-sportauto de goedkoopste en snelste tweezitter ter wereld is. De body van de auto is van carbon en het chassis van aluminium. In 3,9 seconden bereikt de auto vanuit stilstand een snelheid van 100 kilometer per uur. De topsnelheid is 249 kilometer per uur. De auto is in staat om zowel energie van het net te

ontvangen als terug te leveren. Naar eigen zeggen beschikt het bedrijf over distributeurs in heel Azië en Europa – van IJsland tot Azerbeidzjan, China en Zuid-Afrika – en worden in de komende periode extra distributeurs aangewezen. Volgend jaar moeten er overigens al meer modellen volgen, waaronder een gezinsauto.

Nieuwe Nissan LeafNissan kondigde in september van dit jaar een vernieuwde versie van een van werelds beste verkochte elektrische auto’s aan; de Nissan Leaf. De 2016-versie van de Leaf krijgt de mogelijkheid tot plaatsing van een batterij van 30 kilowattuur waardoor de actieradius met 27 procent toe-neemt tot een slordige 250 kilometer. Bovendien zou het voertuig eind 2016 een autopilotfunctie krijgen waardoor de auto zelfstandig kan rijden.

In de rubriek EVFocus test de redactie van E-Mobility ieder kwartaal elektrische voertuigen die op de Nederlandse wegen geïntroduceerd worden. Deze maand bericht de redactie over de nieuwe elektrische voertuigen die in 2016 op de markt zullen verschijnen. Nadat de grote autofabrikanten enkele jaren geleden hun eerste kleine stappen met volledig elektrische auto’s zetten, wordt het spectrum van die voertuigen komend kalenderjaar voor het tweede jaar op rij fors aangevuld. Smart E-Mobility selecteerde de opvallendste nieuwkomers.

EVFOCUSEVFOCUS

Alle ogen gericht op nieuwe Tesla-modellen?

2016 belooft opnieuw groot aantal nieuwe e-automodellen

2017…2017 wordt misschien wel het jaar van de heilige graal voor de elektrische auto. Het is het jaar waarin ongekend veel nieuwe modellen op de markt gaan komen, van nieuwe Volkswagens tot Audi’s en Peugeots. Eind 2017 – meer waarschijnlijk begin 2018 – verschijnt bijvoorbeeld de Tesla Model 3, de betaalbare auto voor de ‘gewone man’. Dat zou weleens de daadwerkelijke gamechanger kunnen worden, alleen al vanwege de prijs: een volledig elektrische 7-zitter voor iets meer dan 30.000 euro en een actieradius van ruim 300 kilometer. De eerste schetsen van de Model 3 verschijnen in het voorjaar van 2016. Elon Musk heeft zijn engineers stevig onder druk te zetten om tot die tijd vooral out-of-the-box te denken en de hoge verwachtingen meer dan waar te maken…

38

COLOFON

Jaargang 6 – Nr. 4 December 2015Smart E-Mobility is een onafhankelijk vakblad over elektrisch rijden en smart grids en verschijnt vier keer per jaar in een oplage van 5.000 exemplaren in Nederland en Vlaanderen.

Uitgever & HoofdredacteurEdwin van Gastel (EG Media)(E). edwin@ smartemobility.nl

VormgevingBette van Loenen (EG Media)(E). bette@egmedia.nl

Eindredactie Els Stultiens

Fotografi eVincent Knoops

ColumnistenJulia WilliamsEric Beers

DrukVeldhuis Media

Abonnementen & Advertentieswww.smartemobility.nl of info@smartemobility.nl

RedactieadviesraadledenJan Wouters (AutomotiveNL), Michel van Lindert (DOET), Anton Wolthuis (AW Projects), Marc de Haas (BOM), Suzan Reitsma (RVO.nl) en Eric Beers (NWBA)

Partners

Ambassadeurs

© EG Media 2015 - Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder toestemming

van de uitgever. Redactie en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo

betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen enkele

aansprakelijkheid aanvaarden voor eventueel in deze uitgave voorkomende onjuistheden.

Smart E-Mobility Industry Register

AutomotiveNLBranchevereniging automotive industrieSteenovenweg 1, 5708 HN HelmondT. 0492-562500 / E. info@automotivenl.com

APPM management consultantsSpicalaan 8, 2132 JG HoofddorpT. 023-5621630 I. www.APPM.nl

Brabantse Ontwikkelings MaatschappijOntwikkelingsmaatschappij van de provincie Noord-BrabantGoirleseweg 15, 5026 PB TilburgT. 088-8311120 / I. www.bom.nl

Vereniging DOETBranchevereniging voor elektrisch rijden E. info@doetdoet.nlI. www.doetdoet.nl

Advies- en ingenieursbureau MovaresActief op het raakvlak van energie, mobiliteit, ruimte en infrastructuur / I. www.movares.nl/elektrischrijden T. 030-265 5500 / E. e-rijden@movares.nl

Door uw bedrijf en bedrijfsactiviteiten op te laten nemen in het Smart E-Mobility Industry Register wordt u voor slechts 500 euro per jaar ieder kwartaal onder de aandacht gebracht bij duizenden elektrisch rijden professionals, van autofabrikanten, tot it-bedrijven, materi-alenleveranciers, fi nanciële instellingen, onderzoekers en investeerders. Vul het ‘E-Mobility Register’ formulier digitaal in via www.smartemobilitye.nl/industrieregister

Dutch Organisation for Electric Transport

Dutch Organisation for Electric Transport

Nederlandse Waterstof en Brandstofcel Associatie Vereniging ter bevordering van toepassing van waterstof- en brandstofceltechnologieT. 06-5145 2034 / E. secretariaat@nwba.nl

Rexel NederlandElektrotechnische materialenT. 088-5007180E. bs@rexel.nl / I. www.rexel.nl

Technische Universiteit EindhovenDiverse wetenschappelijke automotive opleidingenE. automotive@tue.nlI. www.tue.nl/automotive

Technolution B.V.The right developmentZuidelijk Halfrond 1, Postbus 2013, 2800 BD GoudaT. 0182-594000 / I. www.technolution.eu

Nederland mooier maken

ELEKTRISCH RIJDEN

hoofddorp breda zoetermeer appm.nl

Autorijden geeft ons vrijheid. Elektrisch rijden houdt onze steden leefbaar en schoon.

Daarom zijn we er al jaren mee bezig. We weten ondertussen alles over (nieuwe)

standaarden, slimme contracten, effectieve technieken en belangrijke partnerships.

We helpen u bij het ontdekken van de kansen en mogelijkheden, ontwikkelen

actieplannen en zorgen voor succesvolle implementatie. Natuurlijk in samenwerking

met alle relevante partijen. Kortom, volop kennis en ervaring waar u uw voordeel

mee kunt doen. En de rest van de wereld trouwens ook.

Meer weten? Bel Mark van Kerkhof 06-5582 5874 of mail kerkhof@appm.nl Wij horen graag van u.

JA. JA. JA.

EV_APPM_210*297.indd 1 16-05-14 13:08

Ondersteuning bij het totale trajectMeestal gaat het inrichten van een laadstation gepaard met de nodige installatie-, graaf- en herstelwerkzaamheden. Maatwerkoplossingen zijn bijna altijd nodig. Daarom ondersteunt Rexel u bij het totale traject: van de selectie van de juiste producten tot het plaatsen van de laadstations en het beheer ervan.

Waarom Rexel?Rexel gelooft in elektrisch rijden. Ons bedrijf investeert al jaren in voordelige, milieuvriendelijke en schone alternatieven voor de beperkte voorraad fossiele brandstoffen. Rexel heeft als wereldwijde marktleider in elektrotechnische producten en diensten een fl inke voorsprong opgebouwd. Dankzij onze afspraken met gerenommeerde fabrikanten kunnen wij zeer aantrekkelijke totaaloplossingen bieden. Voor iedere situatie. Daarbij werken wij uitsluitend samen met gekwalifi ceerde installateurs.

E-mobilitybent u er klaar voor?

Rexel Nederland

T: (088) 500 7180

bs@rexel.nl

rexel.nl

R1302061_REX_adv e-mobility_A4_def.indd 1 27-02-13 17:21