DocumentatieUtiliteitsbouw

24 ArchitectuurNL #08 / 2009

1

09ARC008_doc utrecht cor 5:09arc005z05 04/12/09 8:31 PM Page 24

De Universiteitsbibliotheek op de Uithof (UBU) heeft er een binnenstedelijkbroertje bij. Afgelopen zomer opende de gerenoveerde Universiteitsbiblio-theek Binnenstad (UBB) haar poorten. Grosfeld van der Velde architectenen DHV brachten de verdwenen grandeur van het voormalige paleiscomplexop moderne wijze terug. De serene monumentaliteit zet de toon voor deuitstraling van het historische pandenbezit van de universiteit in het centrumvan Utrecht.

Mascha van Damme

De UBB omvat vijf rijksmonumenten in het zogenaamde Driftcluster van deuniversiteit, die lange tijd dienst hebben gedaan als publiek ontoegankelijkeboekenopslag en archiefruimte. Ooit behoorde een deel van deze gebouwentot het monumentale paleis van Lodewijk Napoleon. In 1807 kocht LodewijkNapoleon enkele in oorsprong middeleeuwse huizen aan Drift ter verbouwingtot zijn nieuwe paleis. Een groot hek om de hoek aan de Wittevrouwenstraatgaf toegang tot een open bassecourt, waaraan de koning een 30 meter langeGrande Galerie met een balzaal en twee salons liet bouwen, beëindigd dooreen hofkapel aan de Keizerstraat. Al binnen een jaar besloot de koning te verhuizen naar het Paleis op de Dam.De panden aan de Drift werden gesplitst en kregen verschillende functies eneigenaren, terwijl de achterliggende balzaal na een grondige verbouwing in1820 door de universiteit als bibliotheekruimte in gebruik werd genomen. In1858 werd de hofkapel ingericht als boekenmagazijn door de inbouw vangaanderijen op gietijzeren kolommen en een halve eeuw later verrezen langsde Keizerstraat een nieuw, in neorenaissance stijl ontworpen bibliotheekge-bouw met conciërgewoning en een boekenmagazijn. In de jaren zestig kwamen alle voormalige paleisgebouwen in handen van deuniversiteit. De oorspronkelijke structuur en karakteristiek van het paleis warenverdwenen door vele verbouwingen en de afzonderlijke gebouwen waren ophet laatst bouwtechnisch verouderd en verwaarloosd. Met de recente renova-tie van de balzaal, de kapel en de oude bibliotheekgebouwen die Grosfeld van

der Velde architecten in nauwe samenwerking met DHV voor de bouwkundigeuitwerking en de constructies realiseerde, kwam daar verandering in.

Een zee aan lichtAan de Drift is een nieuwe entree gemaakt met zwaar ogende, houten taats-deuren van monumentale afmeting. Deze ingetogen poort naar kennis geefttoegang tot een met licht overgoten bibliotheekcomplex. De voormalige bin-nenplaats achter de entree is overkapt met een transparante dakconstructie.Van hieruit wordt de blik getrokken naar de voormalige Grande Galerie waarde centrale balie het hart van de bibliotheek vormt. De nieuwe invulling is losgehouden van het historische casco zodat de ruimtewerking van de voorma-lige balzaal het best tot zijn recht komt. De vloer van Belgische hardsteendraagt bij aan de monumentale uitstraling. De open ruimte boven de balie biedt zicht in de kap, met verticale daklichtenwaardoor een zee van licht binnen stroomt. Ook de ramen naar de lommerrijkebinnentuin zijn opengemaakt, zodat een visuele verbinding ontstaat met hetandere deel van het Driftcluster. Voor de balie gaan twee trappen omhoognaar door ranke kolommen ondersteunde verdiepingsvloeren met glazen balus-trades. De verschillende vloerniveaus sluiten aan bij de vloerhoogten van de

25 ArchitectuurNL #08 / 2009

Universiteitsbibliotheek Binnenstad Utrecht Van Grosfeld van der Velde architecten i.s.m. DHV

1 Doorzicht Grande Galerie richting kapel

2 Luchtfoto oude situatie, met rechtsonder

Wittevrouwenstraat met poort naar toen

nog bebouwde binnenplaats. Op achter-

grond Drift, links de Grande Galerie

4

3

2

3 De techniek is voor een deel verborgen in

de boekenkast die over de volle lengte van

de Grande Galerie loopt

4 Entreegebied in Grande Galerie met

centrale balie

09ARC008_doc utrecht cor 5:09arc005z05 04/12/09 8:31 PM Page 25

Documentatie 26 ArchitectuurNL #08 / 2009

5 De boeken en bezoekers geven kleur aan

de voormalige hofkapel met negentiende-

eeuwse gietijzeren bibliotheekinbouw

6 De ruimtewerking van de gebouwen wordt

met doorzichten benadrukt: het magazijn

vanuit de kapel

7 Taats draaiende houten deuren vormen de

toegang vanaf de Drift

8 De voormalige binnenplaats is overdekt met

een semiglazen dak

9 De oude leeszaal

10 Ook in het boekenmagazijn is de serene

kleurstelling doorgevoerd, maar zijn de

monumentale elementen behouden

11 Plattegronden begane grond, eerste en

tweede verdieping plus doorsnede 1:1000

1 Entreehek Wittevrouwenstraat

2 Entree Drift

3 Grande Galerie met receptie

4 Voormalige kapel

5 Boekenmagazijn

6 Oude leeszaal

7

8

5

6

09ARC008_doc utrecht cor 5:09arc005z05 04/12/09 8:32 PM Page 26

aangrenzende, bestaande bebouwing. Het interieur van het bibliotheekcom-plex is transparant met lange, duidelijke zichtlijnen en doorkijkjes. Op deverdieping wordt de ruimtewerking benadrukt door een lange boekenkastover de hele lengte van de voormalige balzaal. De studieplaatsen zijn groten-deels direct achter de gevel ingericht en de boekenkasten staan haaks op degevel, waardoor daglicht diep de gebouwen kan binnendringen.

Serene monumentaliteitHet architectenbureau hanteerde een filosofie van zuiverheid en helderheid,waarin de architectuur en de kenmerkende eigenschappen van de afzonder-lijke gebouwen zo goed mogelijk tot hun recht komen, terwijl intern eenduidelijke samenhang ervaren wordt. Om deze interne eenheid in de onder-ling sterk afwijkende gebouwen te bewerkstelligen, heeft het bureau bewustgekozen voor een eenduidige materialisatie, detaillering en kleurstelling. Dekleur wit is consequent in het interieur doorgevoerd, van de verdiepingsvloe-ren, studietafels en balies tot de raamkozijnen van de Grande Galerie enspeciaal voor dit project ontwikkelde armaturen. De (monumentale) construc-tie-elementen daarentegen zijn uitgevoerd in verschillende tinten grijs. Doordeze kleuren in het hele gebouw toe te passen komen de architectuur, maarvooral ook de studenten en de boeken centraal te staan. De serene uitstralingis zelfs doorgevoerd tot in de voormalige handschriftenzaal, die net als deandere oude bibliotheekgebouwen nog vrijwel in originele toestand verkeer-de. Monumentale elementen, zoals houten boekenkasten met schuifbare stof-deuren, gietijzeren kolommen, luiken en trappen en gekleurde Jugendstiltegelszijn hier gehandhaafd.

Verborgen techniekOm de architectuur en structuur van de gebouwen tot zijn recht te latenkomen, zijn zoveel mogelijk oplossingen gezocht voor de vormgeving enintegratie van de complexe installatietechniek. Met name het boekenmagazijnwas dichtgeslibd met installaties. Alle bekabeling, luchtverversing en brand-veiligheidsmaatregelen zijn nu weggewerkt. Installaties bevinden zich onder

27 ArchitectuurNL #08 / 2009

10

9

11

de vloer, achter voorzetwanden, in kasten en door het bureau zelf ontworpenkabelgoten die deel uitmaken van de armaturen in het boekenmagazijn. Dehoofdleiding van de sprinklerinstallatie is opgenomen in de lange boeken-wand in de Grande Galerie. Daarnaast zijn door het hele gebouw de nodige akoestische maatregelen ge-troffen. In de Grande Galerie is de kap voorzien van geperforeerde gipsplatenen zijn de plafonds uitgevoerd in een geluidsabsorberend lamellensysteem.Ook dragen de boeken, die overal in open opstelling staan, voor een grootdeel bij aan de geluidsabsorptie en daarmee aan de aangename akoestiek inde bibliotheek, zelfs rondom de drukbevolkte entree en balies.

Opzet geslaagdDe serene rust die het ontwerp uitstraalt wordt in de studie- en leeszalen let-terlijk in acht genomen. Terwijl het toch zeer druk is in de UBB. Studentendwalen tussen de 8,5 kilometer collectie op zoek naar een boek of een studie-plek. Zelfs op zondagochtend is elk plekje bezet. De komende jaren wordt hetresterende deel van het complex aan de Drift gerenoveerd, zodat ook de door-leefde kantine in de voormalige slaapvertrekken van de koning een facelift metallure kan krijgen.

Projectarchitecten Pascal Grosfeld en Jaap BekkersOpdrachtgever Universiteit UtrechtHoofdaannemer Winters Bouw & OntwikkelingAdviseur constructie, bouwfysica, -management en –kosten DHVAdviseur installaties en akoestiek HE adviseurs i.s.m. LBPOntwerp verlichting LichtOntwerp Start bouw Mei 2007Oplevering Augustus 2009Bruto vloeroppervlakte 6500 m2

Programma 350 studieplaatsen en 8,5 kilometer collectieBouwsom € 8.880.000 incl. installaties, excl. inrichting en BTWLeverancier plafonds Luxalon plafondsLeverancier vloeren Bolidt gietvloerenFoto’s Wouter Koster en Herman van Doorn (1, 6)

2 3 4

5

6

1

09ARC008_doc utrecht cor 5:09arc005z05 04/12/09 8:32 PM Page 27