Uitvoeringsprogramma Duurzaamheid 2015-2020

Uitvoeringsprogramma Duurzaamheid Heerenveen 2015-2020

Uitvoeringsprogramma Duurzaamheid 2015-2020

Gemeente Heerenveen

Vastgesteld door burgemeester en wethouders op: 31 maart 2015

Vastgesteld door de raad van Heerenveen op: 18 mei 2015

Energiebubbels van de Sint Jozefschool in Heerenveen: De kinderen van de St. Jozefschool in Heerenveen (www.jozefheerenveen.nl) hebben samen met kunstenares Merel Visser (www.kunstvanmerel.nl) een kunstwerk over ‘energiebubbels’ gemaakt. De kinderen mochten in een bubbel schilderen waar zij energie van krijgen; zon, groen, een mooi huis, huisdieren, fietsen en wind, veel wind. Het kunstwerk is gebruikt als scheidingswand tijdens de grote aanpak van de huurwoningen tegenover de school. Woningcorporatie Accolade (www.accolade.nl) heeft daar in zeer korte tijd 16 woningen tot energieneutraal gerenoveerd. Op de foto zijn twee van de reeds gerenoveerde woningen te zien. De St. Jozefschool zelf wordt binnenkort ook gerenoveerd. Energiezuinig natuurlijk!

http://www.jozefheerenveen.nl/

http://www.kunstvanmerel.nl/

http://www.accolade.nl/


VOORWOORD Onze visie en ambities rond duurzaamheid waren en zijn ambitieus. Onze rol vanuit de gemeente is echter wel sterk veranderd. We leven en werken in een periode waarin de economie na een lange crisis pas recent iets stabieler is geworden, en hebben te maken met weinig tot geen financiële middelen, een terugtrekkende overheid, deregulering en decentralisaties. In de huidige tijdsgeest van bezuinigingen en dereguleren zijn duurzame keuzes in onze samenleving steeds belangrijker. Sterker nog: de samenleving – burgers en bedrijven- heeft de gemeente Heerenveen nodig om te verduurzamen. Binnen de huidige ontwikkelingen zien wij steeds meer aandacht voor duurzaamheid, lange termijn. Daarom is niets doen voor ons geen optie. Onze focus ligt op samenwerken, banen en werkgelegenheid, nieuwe economie en nieuwe bedrijvigheid. Vanuit haar regierol gaat Heerenveen faciliteren, slim combineren, inspireren, aanjagen en initiëren. Hierbij past geen breed uitgemeten visie met een eindeloze lijst maatregelen en acties, maar wel een visie met streefbeelden en focus, die richting geeft en mee kan buigen met een veranderende werkelijkheid om ons heen. In dit uitvoeringsprogramma is deze focus aangebracht: onderwerpen waar we ons (pro-)actief op inzetten, met daarnaast onderwerpen waar de samenleving een leidende rol heeft en de gemeente meer op afstand is. Vanuit dit licht bekeken zijn harde doelstellingen over percentages energiebesparing, tonnen vermeden uitstoot CO2 en megawatts opgewekte duurzame energie niet gepast, maar haken onze doelstellingen aan bij de methodiek in de Maraps, namelijk –er doelen (meer, minder, beter, etc.) en passen we in ons handelen spelregels toe, in de trant van de methodiek van The Natural Step of vergelijkbaar:

Meer in de menselijke basisbehoeften voorzien.

De bodem minder uitputten dan we nu doen.

Minder schadelijke chemische stoffen gebruiken dan wij nu doen.

De natuur minder aantasten dan wij nu doen. We omschrijven in streefbeelden hoe we de toekomst in Heerenveen zien. We formuleren niet bij alle streefbeelden concrete doelen; onze visie is te focussen op een beperkt aantal doelen. tips:

de blauwe, onderstreepte woorden/zinsdelen in de tekst zijn links naar relevante websites

weinig tot geen tijd? Lees dan hoofdstuk 6 (eerst).


INHOUDSOPGAVE

1 Duurzaamheid 1

1.1 Beweging 1

1.2 Naar een duurzame samenleving 1

2 Visie op duurzaamheid 3

2.1 Definitie 3

2.2 Visie 4

3 Streefbeelden Heerenveen 5

3.1 Mienskip 5

3.2 Economie en bedrijven 5

3.3 Naar energieneutraal 6

3.4 Voorbeeldfunctie gemeente Heerenveen 7

3.5 Sport 7

3.6 Gezondheid en zorg 7

3.7 Mobiliteit 8

3.8 Recreatie en toerisme 8

3.9 Klimaatverandering 8

3.10 Ruimtelijke ontwikkelingen in Heerenveen 9

3.11 Groen 9

3.12 Leefomgeving/milieu 10

4 Gemeentelijke rol en instrumenten 11

4.1 Energieakkoord 11

4.2 Rol gemeente 12

4.3 Samenwerking 13

4.4 Monitoring 14

5 Programma 2015-2020 15

5.1 Focus 15

5.2 Mienskip 16 5.2.1 Wonen 16 5.2.2 Lokale initiatieven 17 5.2.3 Onderwijs 18

5.3 Economie & duurzaamheid 19

5.4 Duurzame eigen organisatie 21

6 Financiën & Planning 22 Bijlage 1: Vragenlijsten Duurzaamheidsmeter

Bijlage 2: Borging kwaliteit leefomgeving

Bijlage 3: Aangenomen motie D66, GBH, ChristenUnie, GroenLinks


1

1 Duurzaamheid

1.1 Beweging

“De samenleving verandert in rap tempo: mensen nemen steeds meer het heft in eigen handen. Of het nu gaat om eigen energieopwekking, om verbouwen van voedsel of het organiseren van zorg. Sociale media en smartphones maken overal en altijd met iedereen contact mogelijk. Via internet vind je snel wie je zoekt, of bouw je zomaar een netwerk van gelijkgezinden. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) noemt dat de ‘Energieke Samenleving’ (PBL, 2011) ook wel aangeduid als de netwerksamenleving. De netwerksamenleving is niet alleen dynamischer, hij is ook complexer. Alles lijkt wel met alles samen te hangen. De vernieuwing komt van alle kanten. Actoren in de samenleving experimenteren en leren in onverwachte coalities, waardoor nieuwe creativiteit en innovatie ontstaat. Veel vraagstukken van nu zijn zo hardnekkig, dat eenvoudige oplossingen niet werken. Het klimaatprobleem, grondstofwinning, verlies van biodiversiteit en de financiële crisis. Hiërarchische sturing werkt niet meer. We weten allen dat als we doorgaan met wat we altijd al deden, we krijgen wat we altijd al kregen. Het gaat niet langer om initiatieven subsidiëren, maar ze helpen op gang te brengen. Niet om voorschrijven, maar om al lerend en experimenteren samen ontwikkelen en te zorgen voor de juiste condities. Deze ontwikkeling vraagt om een nieuwe manier van sturen op beleid. De overheid moet participeren in de maatschappelijke beweging en deze mogelijk maken. Uitgaan van samenwerking en het smeden van creatieve coalities tussen bedrijfsleven, burgers, NGO’s, kennisinstellingen en overheid.” (ingekort uit: tien kansen voor de energieke ambtenaar, Creative Commons, 2012). In dit krachtenveld moet de gemeente zich bewust zijn van haar rol. Waar moeten onze inspanningen aan voldoen om het gewenste maatschappelijke effect zo effectief mogelijk te bereiken? En hoe zetten we onze schaarse middelen zo efficiënt mogelijk in om de gewenste effecten te bereiken? De overheid is zeker niet de enige sturingsinstantie voor maatschappelijke ontwikkeling. In een steeds complexere wereld delen wij die verantwoordelijkheid met een breed scala aan andere partijen. In het huidige economische tij is het essentieel dat we vanuit de gemeente Heerenveen heldere keuzes maken; we overzien een groot deel van het speelveld van duurzaamheid, maar kunnen niet op alle velden meespelen. Duidelijke keuzes in onze rol en focus zijn elementair om de gewenste maatschappelijke effecten zo effectief mogelijk te bereiken.

1.2 Naar een duurzame samenleving

Voor heel veel mensen gaat duurzaamheid vooral over milieu, klimaat en energie. En te vaak wordt duurzaamheid zelfs versmald tot alleen maar CO2 uitstoot. Duurzaamheid gaat echter over eerlijk en veilig. Een eerlijke verdeling tussen mensen onderling en tussen mensen en de wereld. En veiligheid als gevolg van een eerlijke verdeling.

Ons bestaan hangt af van het verdienen van een inkomen om in onze levensbehoeften te voorzien op een aarde die ons daarvoor de mogelijkheid biedt. Economie en werkgelegenheid hebben een belangrijke plaats in het leven. Hierbij lijkt het soms vanzelfsprekend dat de basis –de aarde- uiteindelijk de allesbepalende factor is voor mensen om te kunnen functioneren. De aarde levert ons zuurstof, voedsel en water.


2

Er zijn drie belangrijke uitgangspunten voor de transitie naar een duurzame samenleving:

People; sociale duurzaamheid. De ‘P’ van ‘People’ of ‘Participatie’. Een duurzame samenleving heeft gemeenschapsgevoel nodig, waarbij inwoners zich betrokken en verantwoordelijk voelen bij wat er gebeurt in hun omgeving, medebewoners en de samenleving. Belangrijke thema’s zijn burgerparticipatie en samenleving.

Profit; economie en duurzame ontwikkeling. De ‘P’ van Profit, ‘Progress’ en ‘Prosperity’. Duurzame economische ontwikkeling zorgt ervoor dat de vooruitgang van de één niet ten koste gaat van een ander of van toekomstige generaties (bescherming). Een ondernemer zal in zijn bedrijfsvoering altijd de balans opmaken tussen kosten en baten. Een maatschappelijk verantwoord ondernemer neemt ook de milieu- en sociale aspecten mee (maatschappelijke kosten en baten). Belangrijke thema’s zijn: Duurzame overheid, mobiliteit en duurzaam bedrijfsleven.

Planet; ecologie en duurzaamheid. De ‘P’ van Planet, ‘Preserve’ of ‘Perspectief’. Het gaat bij ‘Planet’ vooral om duurzaamheid in de tijd. Het behoud, de bescherming en het beheer van onze natuurlijke hulpbronnen staat centraal: onze energie & CO2-huishouding, de diversiteit aan planten diersoorten, kwaliteit en kwantiteit van water, luchtkwaliteit, bodemvruchtbaarheid, et cetera. Belangrijke thema’s: Klimaat & energie, Duurzaam waterbeheer en Natuur & milieu.

Het systeem rond de drie P’s kan er schematisch als volgt uitzien:

Het linker model gaat uit van drie gelijke krachten/belangen, waarbij gestreefd wordt naar een ‘gulden’ optimum, te vinden in het snijvlak van de drie cirkels. Het rechter model gaat uit van belangrijkheid: zonder planet geen people, en zonder people geen profit. In dit model is planet dus van elementair belang.

planet

people profit

planet

people

profit


3

2 Visie op duurzaamheid

2.1 Definitie

In de afgelopen jaren zijn diverse meetinstrumenten ontwikkeld die meten hoe duurzaam een gemeente, een bedrijf of andere instantie is. Interessant is te kijken welke aspecten belangrijk worden geacht. Een van deze instrumenten specifiek voor gemeenten is de duurzaamheidsmeter (www.duurzaamheidsmeter.nl). Deze wordt 4-jaarlijks door de gemeente zelf ingevuld en bevat met name kwalitatieve gegevens rond de drie P’s. De vragenlijsten van deze duurzaamheidsmeter zijn opgenomen in bijlage 1. Een relatief nieuw meetinstrument, de gemeentelijke duurzaamheidsindex, geeft goed weer hoe breed het thema duurzaamheid tegenwoordig in de samenleving wordt beoordeeld. Deze index bevat met name kwantitatieve gegevens afkomstig uit databases van bijvoorbeeld het CBS. Onderstaand is de meest recente rapportage over onze gemeente weergegeven.

Toelichting: het middelpunt van het spinnenweb geeft een score 0 weer: geen duurzaamheid. De buitenste cirkel geeft de score 10 weer: volledige duurzaamheid. De rode lijn geeft de gemiddelde scores van alle 403 gemeenten weer. bron: www.gdindex.nl

Wat alle instrumenten met elkaar gemeen hebben, is dat duurzaamheid een veelomvattend thema is, veel breder dan ‘simpelweg’ CO2 reduceren. Wij zijn ons dat terdege bewust. Het thema duurzaamheid vraagt een duidelijke focus; waar zetten we met name op in om de gewenste effecten te bereiken? Zoals aangegeven is het in het huidige economische tij essentieel dat we vanuit de gemeente Heerenveen heldere keuzes maken; we overzien een groot deel van het speelveld van duurzaamheid, maar kunnen niet op alle velden meespelen. Duidelijke keuzes in onze rol en focus zijn elementair om de gewenste maatschappelijke effecten zo effectief mogelijk te bereiken. In de volgende hoofdstukken brengen we deze focus aan.

http://www.duurzaamheidsmeter.nl/

http://www.gdindex.nl/

http://www.gdindex.nl/


4

2.2 Visie

Ons toekomstbeeld is een samenleving die letterlijk en figuurlijk energie oplevert. In de gemeente wordt uitgegaan van de eigen kracht van de Mienskip en worden door samenwerking met diverse partijen en initiatieven uit de samenleving ontwikkelingen tot stand gebracht die positieve energie leveren. Duurzame innovaties en ontwikkelingen zijn een motor voor onze economie en werkgelegenheid. In een duurzame samenleving zijn kringlopen gesloten en zo klein mogelijk. Afval is een woord uit het verleden, omdat alle producten als grondstof worden gebruikt. Er wordt uitsluitend hernieuwbare energie gebruikt. Ruimtelijk beleid en ontwikkelingen hebben als prioriteit behoud en herstel van natuurlijke systemen en biodiversiteit. Hiermee blijven lange termijnfuncties, zoals schone lucht, schoon water en klimaatregulering, gewaarborgd. We blijven open staan voor ontwikkelingen vanuit de wereld om ons heen en investeren in samenwerkingsverbanden. De gemeente Heerenveen is zeker niet in staat om haar visie en ambities rond duurzaamheid in haar eentje te bereiken. Verdergaande samenwerking en focus zijn daarom essentieel. Het uitvoeringsprogramma beschrijft streefbeelden waar we aan werken. Toch is het niet realistisch voor alle streefbeelden ook doelstellingen en maatregelen te formuleren. We brengen daarom vervolgens focus aan rond die onderwerpen, waarvan wij denken dat we de komende jaren meters kunnen maken. In dit uitvoeringsprogramma zijn onderstaande stappen beschreven:

Het uitvoeringsprogramma staat niet op zichzelf; het is deels een afgeleide van bestaande visies van de provincie en de gemeenten om ons heen, toegeschreven naar onze specifieke situatie en met aandacht voor onze kansen, krachten en kernkwaliteiten.

Duurzaamheid (H1 & H2)

3P's, GDI-index, duurzaamheidsmeter

Streefbeelden Heerenveen (H3)

voor relevante thema's

Rol gemeente (H4)

samenwerking, rol & monitoring

Uitvoeringsprogramma (H5)

kansrijke acties & projecten


5

3 Streefbeelden Heerenveen

Dit uitvoeringsprogramma gaat dieper in op een aantal –voor onze gemeente belangrijke- thema’s. Gezien onze financiële situatie realiseren we ons dat we niet op alle vlakken actief kunnen zijn. Wel hebben we voor een groot aantal thema’s ambities geformuleerd in streefbeelden; beelden die vertellen hoe wij onze gemeente nu en in de toekomst zien. Deze streefbeelden zijn grotendeels opgenomen in het collegeprogramma 2014-2018. Onderstaand volgt een opsomming van de streefbeelden, gelieerd aan duurzame ontwikkeling.

3.1 Mienskip

Onze inwoners leven in een veilige en duurzame samenleving. Lokale initiatieven werken aan deze thema’s in wijken en dorpen. De huizen in onze gemeente worden energiezuinig en levensloopbestendig. Per thema:

Wonen: In onze gemeente staan meer dan 20.000 woningen. We streven vooral naar het terugdringen van het gasverbruik. Daar zit de grootste winst voor de woonlasten en het milieu. Deze inzet vergroot het waardebehoud en de betaalbaarheid van woningen.

Onderwijs: ‘De jeugd heeft de toekomst’ is vooral waar voor duurzaamheid. Het thema duurzaamheid gaat immers over de toekomst, de tijd waarin onze kinderen en kleinkinderen aan de slag moeten met energie, de gevolgen van klimaatverandering etc. Wij vinden het belangrijk dat duurzaamheid, energie en water goed verankerd zijn en blijven in het onderwijs. Leerlingen in het basis-, voortgezet en middelbaar onderwijs krijgen hierdoor meer kennis over energie en water.

Lokale initiatieven: Onze gemeente kenmerkt zich door de vele dorpen en gemeenschappen op het platteland, maar ook in de grotere kernen. We geloven in de eigen kracht van onze inwoners en stimuleren dit pro-actief. Goede voorbeelden in onze gemeente zijn sinds jaar en dag het Duurzaamheidsplatform Heerenveen en recent Duurzaam Akkrum Nes (DAN) en Grien AEngwirden (Luinjeberd, Tjalleberd, Terband). Ook zijn lokale initiatieven actief op andere vlakken, zoals de Stadsmoestuin in Skoatterwâld.

3.2 Economie en bedrijven

Bedrijven in onze gemeente zijn voorlopers op het vlak van maatschappelijk verantwoord ondernemen en dragen dit uit. Bedrijven realiseren inventieve koppelingen, zowel op het vlak van energie en grondstoffen als biodiversiteit. We sluiten onze kringlopen door onze materialen en gebouwen vanuit gezonde gesloten kringlopen te ontwerpen en beheren. Bedrijfsleven en agrariërs in onze gemeente werken aan een ‘biobased economy’; waarbij gewassen en reststromen uit de landbouw en voedingsmiddelenindustrie worden ingezet voor hoogwaardige toepassingen. Biomassa wordt toegepast voor de productie van materialen, chemicaliën, transportbrandstoffen en energie. Daarmee behouden of vergroten deze grondstoffen hun economische waarde. De ‘biobased economy’ is een onderdeel van de circulaire economie en heeft een grote potentie in onze gemeente.

http://www.duurzaamheidsplatform-heerenveen.nl/

http://www.duurzaamheidsplatform-heerenveen.nl/

http://www.duurzaamakkrumnes.nl/

http://www.skoatterakker.nl/


6

3.3 Naar energieneutraal

We werken naar energieneutraal en wekken onze energie lokaal op. Om energieneutraal op termijn haalbaar te maken, moeten we inzetten op een mix tussen energiebesparing en verschillende vormen van duurzame energieproductie. Deze mix van duurzame energieproductie bestaat uit wind, zon, warmte en biomassa. We zetten vooral in op de zon en warmte/aardwarmte. Wind is naar verwachting geen optie in de gemeente Heerenveen. Zolang er geen definitieve besluitvorming op provinciaal niveau heeft plaatsgevonden, houden we hier echter toch rekening mee.

Zon: Het opwekken van zonnestroom via PV-panelen is voor particuliere huishoudens een interessante investering, die geen extra stimulans vanuit de overheid nodig heeft. Wij zien met name een rol bij projecten rond zon op huurwoningen/maatschappelijk vastgoed via een ESCO1 constructie, grootschalige zonneweides en (meer op afstand) zon op boerderijdaken. Dit laatste is een bestaand project van LTO met de provincie. De komende jaren zal opslag van zonnestroom een steeds belangrijker thema worden.

Wind: In onze gemeente is een aantal windmolens gesitueerd. Het realiseren van nieuwe windturbines is vooralsnog geen optie. De provincie Fryslân is momenteel leidend in het proces rond windturbines (structuurvisie). Het ligt in de verwachting dat (een deel van) de huidige windmolens in de gemeente op termijn gesaneerd worden.

Warmte: Warmte gaat over restwarmte en bodemwarmte (bodemenergie). Heerenveen kent een aantal restwarmteleveranciers. Restwarmte wordt tot op heden niet benut, wij streven naar een nuttig gebruik van restwarmte (bijv. riothermie). De bodem in Heerenveen is zeer geschikt voor warmte- en koude opslag (WKO), dit wordt in de praktijk al toegepast door bijvoorbeeld het Abe Lenstra Stadion. Ook in overige delen van de gemeente verwachten we steeds meer gebruik van bodemenergie. Voor het IBF is een Masterplan WKO ontwikkeld, dat wordt ingezet bij het aantrekken van nieuwe bedrijven. Geothermie (warmte uit diepere bodemlagen) staat momenteel volop in de belangstelling in de gemeente. Onderzoek vindt plaats naar de kansrijkheid en mogelijkheden om vanuit diepere bodemlagen (ca. 1 km onder maaiveld) heet water op te pompen om in te zetten in het productieproces. Wanneer dit project slaagt, heeft dit een bijzonder gunstige effect op het verduurzamen van het bedrijfsleven in Heerenveen.

Groen gas: In onze gemeente is een aantal industriële vergisters in bedrijf, waarvan de vergister bij Omrin de grootste en bekendste is. Het vergistingsproces van biogas heeft meer voordelen dan alleen energieproductie. Door vergisting in een gesloten systeem zijn de emissies van onder ander ammoniak, methaan en lachgas lager. Bij agrarische bedrijven zien we een verschuiving naar monovergisting2 en mestraffinage3. Het sluiten van ketens op het boerenerf wordt steeds belangrijker. Juist de zuivelketen wil energieneutraal worden. Op termijn wenkt het perspectief om biogas in te brengen als grondstof voor de groene chemie. Zo kunnen hoogwaardigere toepassingen dan energie worden gerealiseerd, en is de inzet van biogas vooral de opmaat naar de biobased economy.

1 ESCO bedrijf: Energy Service Company. Bedrijf dat kan worden ingehuurd voor het uitbesteden van energiediensten,

zoals opwekking, distributie en levering van energie (warmte, koude en elektriciteit). Hierbij staan energiebesparing en

duurzame energie centraal. Voorbeeld is het plaatsen van een WKO-systeem, waardoor de energievoorziening niet alleen

wordt verduurzaamd, maar ook meestal wordt bespaard op verbruik. Vooralsnog vooral interessant voor

woningcorporaties, gebouwbeheerders, verenigingen van eigenaren en beleggers 2 Monovergisting: het biologisch verwerken van uitsluitend dierlijke mest voor het opwekken van biogas. Dit is in principe

kleinschalig, waarbij alle dierlijke mest van het eigen bedrijf vergist wordt. 3 Mestraffinage: de mest zodanig verwerken dat de mestmineralen en andere stoffen zo goed mogelijk inzetbaar zijn als

kunstmestvervangers en een beter benutting (hogere werkingscoëfficiënt) van deze mineralen (stikstof, fosfaat en kali).


7

3.4 Voorbeeldfunctie gemeente Heerenveen

We nemen onze voorbeeldfunctie serieus door samen met burgers en bedrijven duurzaamheid in onze dagelijkse activiteiten te implementeren en zichtbaar te maken. Daarnaast willen we expliciet rekening houden met sociale aspecten. Dit heeft recent reeds vorm gekregen door het invoeren van ‘Social Return’.

3.5 Sport

Sport is een kernkwaliteit van onze gemeente, waarbij breedtesport en topsport naast elkaar floreren. Onze inwoners participeren in sport op hun eigen niveau en interesse. Wij profileren ons als Sportstad, met topniveau schaatsen, voetbal, turnen etc. Wij zijn trots op onze vaandeldragers het Abe Lenstra Stadion en Thialf; op beide locaties zowel topsport als breedtesport. Sportaccommodaties zijn belangrijke voorzieningen voor de leefbaarheid in onze dorpen. We streven naar een volhoudbare exploitatie van deze voorzieningen; investeren in een lagere energierekening kan de exploitatiekosten verlagen. Omdat beheerders en/of eigenaren hierin niet altijd voldoende financiële mogelijkheden hebben, zien wij kansen voor ESCO-bedrijven om hier in te stappen. Wij streven naar een duurzame ontwikkeling in de sport in de volle breedte. Naast duurzaam bouwen en besparen van energie, zien wij sport vooral als middel voor integratie van minderheidsgroepen, gezonde catering en milieuvriendelijk geproduceerde sportkleding waar geen kinderarbeid aan te pas is gekomen.

3.6 Gezondheid en zorg

Bewustwording over gezondheid neemt een grote vlucht; gezonde voeding en beweging staan in de belangstelling. We worden steeds ouder en het belang fit te blijven is dus groot. Het noorden anticipeert hierop via het Healthy Ageing Network Noord-Nederland (HANNN). Dit kennis - en ontwikkelingscluster is gericht op levenslang gezond leven. Het aantal ouderen neemt snel toe en dat vraagt om nieuwe, slimme oplossingen om de kwaliteit van het leven te vergoten en de maatschappelijke lasten voor gezondheid te minimaliseren. Initiatieven als een Stadsmoestuin hebben Heerenveen ook bereikt, zoals de Skoatterakker in Skoatterwâld. Ook zorg op maat, langer thuis wonen zijn thema’s die onze prioriteit hebben en onze inwoners de kans geven langer in hun eigen omgeving te blijven wonen . In onze gemeente zijn omtinkers en meitinkers actief om onder andere dit aspect te faciliteren.

Social return betekent letterlijk “iets teruggeven aan de maatschappij” en is net als duurzaamheid onderdeel van het maatschappelijk verantwoord ondernemen. In de inkooppraktijk betekent het dat de gemeente eist dat de opdrachtnemer of leverancier een deel van de opdrachtwaarde investeert in het creëren van extra werkgelegenheid, werkervaringsplekken of verbeteren van arbeidsparticipatie. Het huidige beleid van de gemeente Heerenveen is dat 5% van de opdrachtsom vanaf de waarde van € 100.000, - besteed moet worden aan invulling van Social return. De invulling hoeft niet alleen gericht te zijn op invulling van personeel door mensen vanuit een uitkering, maar kan ook ingevuld door iets terug te doen voor onze gemeente. Bijvoorbeeld het opknappen van een dorpshuis of cursus geven aan werkzoekenden.

http://www.hannn.eu/

https://nl-nl.facebook.com/pages/Skoatterakker/520105618074298


8

3.7 Mobiliteit

Vervoer in de regio wordt op lange termijn onafhankelijk van fossiele brandstoffen. Het aantal vervoersbewegingen neemt af door de krimp/vergrijzing, ‘het nieuwe werken’ en het meer benutten van openbaar vervoer. Onze rol zien wij met name als aanjager cq. voorbeeldfunctie, door bijvoorbeeld bij inkoop doelgroepenvervoer duurzame brandstoffen hoog te waarderen en bij vernieuwing van ons eigen wagenpark zoveel mogelijk over te stappen op elektrisch rijden of groen gas. Ten aanzien van de oplaadstructuur voor (vracht)auto’s, fietsen en watersport werken wij vooral in regionaal/provinciaal verband. Wij geven –bij herziening van onze gemeentelijke plannen en infrastructuur- de fietser steeds meer ruimte. Dit komt tot uiting bij verblijfsruimten als rotondes en kruispunten, bij scholen , wonen en drukke verkeerspunten.

3.8 Recreatie en toerisme

We dragen de kernkwaliteiten sport, groen, water en vorstelijkheid uit en inspireren daarmee anderen. We bieden een bijzondere combinatie van inspanning en ontspanning voor iedereen die ons bezoekt. Fryslân is de watersportprovincie van Nederland. Ook in Heerenveen is watersport een belangrijke toeristische activiteit. Elektrisch varen past in de ambities van duurzaam watertoerisme. Wij zien dat een sterke impuls voor de toeristische sector belangrijk is voor de economie en de werkgelegenheid in onze gemeente. Onze kernkwaliteiten hebben expliciete linken met het thema duurzaamheid. We zien dan ook kansen rond duurzaam georganiseerd toerisme.

3.9 Klimaatverandering

Water en groen zijn essentiële elementen in het beperken van de gevolgen van klimaatverandering. Klimaatverandering is volgens veel onderzoeken onafwendbaar en heeft een groot aantal effecten. Landelijk, Europees en mondiaal zijn doelen gesteld over een maximum aanvaardbare temperatuurstijging en de reductie van CO2-uitstoot. Toch zullen we negatieve gevolgen van klimaatverandering ondervinden, waarbij twee aspecten duidelijk lokale effecten hebben:

veranderend neerslagpatroon: intensievere regenbuien in korte tijd. Gevolg: potentieel meer hinder en overlast.

toename aantal warme dagen en meer extreem warme dagen. Gevolg: toename hittesterfte en aantasting algemeen welbevinden.

De andere effecten die worden voorspeld zijn van een hoger schaalniveau of vragen om een aanpak op een hoger schaalniveau (zoals kustverdediging, invloed op koelwaterbeschikbaarheid). We anticiperen op het veranderende neerslagpatroon door:

het vergroten van de mogelijkheden om meer regen op te vangen (door af te koppelen, ruimte voor water te creëren, etc.).

te werken we aan het creëren van bewustwording bij de bevolking dat in de toekomst meer hinder kan worden verwacht.

Met betrekking tot meer warme dagen en meer extreme hoge temperaturen zijn onze aandachtspunten:

Voorkomen van 'hitte-eilanden' in stedelijke gebieden: stedelijke gebieden met veel bebouwing dicht op elkaar gebouwd maar ook grote, stenen, open pleinen zonder schaduw of waterpartijen worden in de zomer bij lange warme periodes met zeer hoge temperaturen ontoegankelijk.

Klimaatbestendig bouwen: met name voor kwetsbare groepen zoals kinderen en bejaarden dienen huizen/gebouwen toegankelijk te blijven.


9

3.10 Ruimtelijke ontwikkelingen in Heerenveen

De gemeente Heerenveen kenmerkt zich onder andere door de dynamiek in onze ruimtelijke omgeving. De centrale ligging langs de snelwegen, de aantrekkingskracht op het vlak van wonen en werken en andere ontwikkelingen hebben de afgelopen decennia bijdragen aan deze dynamiek. Wij streven naar ruimtelijke ontwikkeling waarbij ecologie, economie en welzijn hand in hand gaan (people, planet en profit). In de praktijk focussen we echter nog vaak op een of enkele thema’s of schieten door op slechts een van de thema’s. Als er een onbalans is tussen people, planet en profit is er geen sprake van een duurzame ontwikkeling. Onderstaand schema laat dit zien: bij een duurzame ruimtelijke ontwikkeling blijven de thema’s people, planet en profit minimaal op het huidige kwaliteitsniveau, terwijl gestreefd wordt naar het toevoegen van waarde waarbij onderlinge balans gewaarborgd is.

Als er een onbalans is tussen people, planet en profit of wanneer er sprake is van kwaliteitsafname, is er geen sprake van een duurzame ontwikkeling. Dit kan bijvoorbeeld plaatsvinden wanneer de kwaliteit van de leefomgeving afneemt (negatief effect op people en planet), ten behoeve van plannen die vooral economisch gedreven zijn. In Heerenveen streven we bij ruimtelijke ontwikkelingen naar duurzaam ruimtegebruik; inbreiden gaat voor uitbreiden. Bij toekomstige nieuwe stedelijke ontwikkeling werken we volgens de ladder of eisen in het Besluit Ruimtelijke Ordening (3.1.6 lid 2): 1) we onderzoeken eerst of met de voorgenomen stedelijke ontwikkeling wordt voorzien in een

actuele regionale behoefte; 2) als dit het geval is, onderzoeken we in hoeverre we binnen het bestaande stedelijk gebied in de

regio we beschikbare gronden via herstructurering, transformatie of anderszins kunnen benutten;

3) wanneer dit niet kan, onderzoeken we of de gewenste locatie, gebruikmakend van verschillende middelen van vervoer, passend ontsloten is of als zodanig wordt ontwikkeld.

Voorbeelden hierbij zijn de transformatie van de voormalige kantoren van de Belastingdienst en Batavus in Heerenveen naar wonen en de binnenstedelijke herstructurering van het Molenplein.

3.11 Groen

Heerenveen is een groene gemeente. In en om de plaatsen in de gemeente is veel groen te vinden en dit groen heeft ook nog vaak een productieve, natuurlijke of landschappelijke functie waardoor de waarde extra groot is. Wij willen het openbaar groen in de stad behouden en in nieuwe plannen zorgen voor voldoende openbaar groen. Daarnaast werken we aan het bereiken van meer landschapskwaliteit, in samenwerking met andere partijen. Prioriteit is de groene landschappelijke overgang van stad naar platteland te borgen en ‘harde’ overgangen te voorkomen. De waarde van groen ligt volgens ons in:


10

De belevingswaarde; aanwezigheid van openbaar groen. Een groene leefomgeving draagt bij aan leefbaarheid, gezondheid, economie en biodiversiteit;

De gebruikswaarde; voor met name recreatie, zoals wandelen, fietsen, etc.

De intrinsieke waarde; de natuurwaarde, de biodiversiteit. Wij richten ons bij het realiseren van natuurwaarden op flora en fauna, door het verhogen van biodiversiteit en zorgen voor biotopen voor bijvoorbeeld bijen en vlinders en aandacht voor beschermde flora en fauna.

Groen wordt ingezet voor waterberging. Vanaf 2015 mogen gemeenten geen chemische bestrijdingsmiddelen meer gebruiken en moeten gemeenten naar andere methoden voor onkruidbestrijding zoeken. Heerenveen heeft deze slag al lang geleden gemaakt.

3.12 Leefomgeving/milieu

We houden vast aan de huidige kwaliteit van onze leefomgeving, dit is de minimale kwaliteit en uitgangspunt bij ontwikkelingen en wijzigingen. We geven specifiek aandacht aan licht, geluid, bodem en veiligheid. Naast wereldwijde klimaatproblemen is het even belangrijk om de kwaliteit van de leefomgeving dicht bij onze burgers te waarborgen. De kwaliteit van de leefomgeving verdient permanente aandacht omdat deze van grote invloed is op de volksgezondheid en het welzijn van de burger. Aspecten als geluidsniveau, aanwezigheid van groen en luchtkwaliteit zijn van invloed op de leefbaarheid en verschillen per gebied. Wij vinden het erg belangrijk de donkerte van de nacht zo weinig mogelijk te verstoren. Niet alleen ten behoeve van flora en fauna, maar ook om lichthinder voor onze inwoners te voorkomen. Door bewust te verlichten en openbare verlichting achterwege te laten waar dit kan, besparen we kosten, energie en CO2-uitstoot. Dit alles is vastgelegd in ons Lichtbeleid (2014). Voor zover we zelf verantwoordelijk zijn voor openbare verlichting, kunnen we stellen dat de gemeente Heerenveen landelijk koploper is op het vlak van het tegengaan van lichthinder.

De bodem en ondergrond zijn van groot belang voor een groot aantal zaken; data-, gas- en stroomtransport, warmte-kou-opslag, watertransport, voedingsbodem, etc. Vooral in drukbevolkte gebieden bestaat het risico op interferentie van diverse gebruiksdoeleinden, daarom is de landelijke structuurvisie ondergrond (STRONG) ontwikkeld. Gestreefd wordt naar een duurzaam, veilig en efficiënt gebruik van de ondergrond (benutten en beschermen in balans). Ook provinciaal (en lokaal) zullen we de komende jaren hierop anticiperen, met een gebiedsgerichte aanpak vanuit maatschappelijke opgaven (ondergrond in de volle breedte benaderd, gericht op duurzaam en efficiënt gebruik van de ondergrond). In bijlage 2 zijn nu actuele beleidsnotities en reguliere werkzaamheden rond de milieuthema’s opgenomen.


11

4 Gemeentelijke rol en instrumenten

4.1 Energieakkoord

De nationale beleidsmatige kaders voor energie en duurzaamheid zijn vastgelegd in het Energieakkoord voor duurzame groei (sept. 2013). Dit akkoord is ondertekend door ruim veertig organisaties, waaronder de overheid (onder meer VNG), werkgevers, vakbeweging, natuur- en milieuorganisaties, andere maatschappelijke organisaties en financiële instellingen. Kern van het akkoord zijn afspraken over energiebesparing, schone technologie en klimaatbeleid. Uitvoering van de afspraken moet resulteren in een betaalbare en schone energievoorziening, werkgelegenheid en kansen voor Nederland in de schone technologiemarkten. Het akkoord biedt een langetermijnperspectief met afspraken voor de korte en middellange termijn, creëert vertrouwen en reduceert daarmee investeringsonzekerheid bij burgers en bedrijven. Gewenste resultaten zijn:

Een besparing van het finale energieverbruik met gemiddeld 1,5% per jaar.

100 PJ aan besparing in het finale energieverbruik van Nederland per 2020.

Een toename van het aandeel van hernieuwbare energieopwekking (nu 4% ) naar 14% in 2020.

Een verdere stijging van dit aandeel naar 16% in 2023.

Ten minste 15.000 voltijdsbanen, voor een belangrijk deel in de eerstkomende jaren te creëren. Het akkoord bestaat uit tien pijlers, deze vormen een onderling versterkend geheel, en daarmee een integraal pakket, dat er grofmazig als volgt uitziet: 1. Energiebesparing: een lagere energierekening, verbeterde concurrentiepositie van Nederlandse

bedrijven en een impuls voor de werkgelegenheid. Partijen willen een jaarlijkse gemiddelde besparing van 1,5% op het finale energieverbruik realiseren. Gebouwde omgeving: burgers en bedrijven hebben zelf belang hebben bij energiebesparing. Daarom is gekozen voor een combinatie van voorlichting en bewustwording, ontzorging en financieringsondersteuning:

a. Het nationaal energiebespaarfonds, een revolverend fonds van € 600 mln, is in 2014 van start gegaan voor woningeigenaren die hun woning willen verduurzamen,

b. De STEP-regeling van € 400 mln voor de sociale huursector, om de afgesproken doelstellingen van gemiddeld label B (corporaties) en 80% van de woningen minimaal label C (particuliere verhuurders) in 2020 te halen.

Uitvoering van de Wet milieubeheer: verplichting om energiebesparende maatregelen met een terugverdientijd van vijf jaar of minder uit te voeren. Gemeenten en provincies geven prioriteit aan handhaving van de energiebesparingsverplichting in de Wet milieubeheer. Dit geldt ook voor de sectoren industrie, de agrarische sector en het bedrijfsleven. Rendabele benutting van industriële restwarmte verdient hoge prioriteit, en partijen komen met een samenhangend plan van aanpak om de potentie in Nederland te kunnen benutten.

2. Opschalen van hernieuwbare energieopwekking: een intensieve inzet op bronnen als wind op land, wind op zee, lokale opwekking via zonne-energie, en de inzet van biomassa. Partijen geven invulling aan de doelstelling van 16% hernieuwbare energieopwekking zoals door het kabinet wordt nagestreefd.

3. Decentrale opwekking: Burgers krijgen meer mogelijkheden om zelf hernieuwbare energie op te wekken en lokale en regionale initiatieven worden waar nodig en mogelijk door gemeenten, provincies en de rijksoverheid ondersteund.

4. Energietransportnetwerk: het energietransportnetwerk wordt gereed gemaakt voor een duurzame toekomst.

http://www.energieakkoordser.nl/energieakkoord.aspx

http://www.energieakkoordser.nl/energieakkoord.aspx

http://www.ikinvesteerslim.nl/

http://www.rvo.nl/subsidies-regelingen/stimuleringsregeling-energieprestatie-huursector-step


12

5. Europees systeem voor emissiehandel (ETS): een cruciale factor in de lange termijn ontwikkeling richting een duurzame energievoorziening

6. Fossiele opwekking en kolencentrales: de capaciteit van de jaren tachtig kolencentrales wordt afgebouwd als onderdeel van de transitie naar een duurzame energievoorziening. Om op de lange termijn te komen tot een volledig duurzame energievoorziening zal afvang, gebruik en opslag van CO2 (CCS) onvermijdelijk zijn. CCS kan worden toegepast bij de industrie en ook bij gas- en kolencentrales.

7. Mobiliteit en transport: efficiënter verkeer en vervoer en een meer duurzame invulling van mobiliteit. Doel: reductie van de CO2-uitstoot met 60% per 2050 ten opzichte van 1990 en op weg daarnaar toe een reductie tot 25 Mton (-17%) in 2030, via een groene groeiagenda met perspectieven voor de lange termijn en maatregelen voor de korte termijn.

8. Werkgelegenheidskansen: Het Energieakkoord leidt tot aanzienlijke werkgelegenheidskansen in de installatie- en bouwsectoren en op termijn in de duurzame energiesector. De ambitie is deze kansen te verzilveren en in de periode 2014-2020 in totaal ten minste 90.000 arbeidsjaren extra te realiseren.

9. Energie-innovatie en –export: Het streven is dat Nederland in 2030 een top-10 positie inneemt op de mondiale CleanTech Ranking. Dit lukt door uit te blinken in slimme oplossingen voor duurzaamheid, als resultaat van een uitnodigend investerings- en groeiklimaat voor bestaande en nieuw CleanTech-bedrijven.

10. Financieringsprogramma: gericht op het vrijmaken van de enorme investeringen die nodig zijn voor de transitie zoals beoogd in het Energieakkoord.

4.2 Rol gemeente

De gemeente draagt bij aan duurzaamheidsdoelstellingen van provincie, Rijk en Europa, waarbij met name het Energieakkoord leidend is. Maar vooral is de inzet van burgers, bedrijven en kennisinstellingen nodig. Hun creativiteit, ondernemerszin en innovatiekracht is van groot belang. Het is onze rol om daarvoor de optimale randvoorwaarden en ruimte te creëren.

De gemeente Heerenveen streeft naar behoud en versterking van Heerenveen als sociale en ondernemende gemeente, waarin mensen hun kracht en talenten inzetten voor zichzelf en de Mienskip. Het collegeprogramma (2014-2018) werkt naar een situatie waarin de financiën op orde zijn. Deze periode staat daarom in het teken van onder andere financieel herstel, de groei van werkgelegenheid, de invoering van de nieuwe taken rond zorg en ondersteuning. Het programma zet in op de eigen kracht en verantwoordelijkheid van alle inwoners, ondernemers en instellingen in Heerenveen. Hun verantwoordelijkheidsgevoel en betrokkenheid bij elkaar zijn een belangrijke basis voor zorg, ondersteuning en goede culturele, onderwijs- en sportvoorzieningen. In dit licht zien we de volgende rollen voor de gemeente Heerenveen:

De gemeente als bevoegd gezag, met name in het fysiek-ruimtelijke domein: ruimtelijke ordening en vergunningverlening.

Een faciliterende overheid, we ondersteunen initiatieven uit de maatschappij. We brengen partijen bij elkaar en geven ruimte aan samenwerkingsinitiatieven tussen instellingen, bedrijven en burgers.

Een aanjagende overheid. Wij stimuleren dat er projecten van derden tot stand komen (projectverwerving).

De overheid als opdrachtgever. We geven zelf het goede voorbeeld: duurzaam inkopen, doelgroepenvervoer, openbare verlichting, infrastructurele projecten, verduurzamen eigen vastgoed en openbare ruimte.


13

Dit vraagt een gemeente die: duidelijk, helder en transparant is. een consistente en langjarige inzet heeft. inzet op meer integratie tussen economisch, ruimtelijk, sociaal en woonbeleid. burgers en bedrijven mede ziet als producenten van energie (‘power to the people’). inzet op openheid. Kennis is voor alle betrokkenen goed toegankelijk. Het voorliggende uitvoeringsprogramma wordt uitgevoerd in een breed krachtenveld. Dat vraagt om verschillende rollen. Die geven richting aan de verdere uitwerking van het uitvoeringsprogramma 2015-2020. We kunnen als gemeente verschillende instrumenten inzetten die helpen om onze doelstellingen te realiseren: juridische, financiële en communicatieve instrumenten. Deze instrumenten kunnen beperkend of verruimend werken. We gebruiken met name verruimende instrumenten zoals faciliteren en goede informatievoorziening. Deze instrumenten zetten we met dit uitvoeringsprogramma in verschillende combinaties in.

4.3 Samenwerking

Samenwerking met partners is essentieel, met de markt, met de kennisinstellingen, en zeker ook met de overige Friese gemeenten. Samenwerkingsagenda met provincie Fryslân Sinds 2011 hebben we een samenwerkingsagenda met de provincie Fryslân met onder meer aandacht voor nieuwe economie, Energielandschap Heerenveen. Door samen te werken verwachten we onze doelen naar een circulaire economie eerder te bereiken. Om deze doelen te bereiken bundelen we onze krachten en zetten we gezamenlijk middelen in. Samenwerkingsagenda F4 Met de gemeenten Smallingerland, Leeuwarden en Súdwest-Fryslân hebben we een samenwerkingsagenda afgesloten. Hierin zijn concrete afspraken gemaakt over strategische investeringsprojecten. De gemeenten hebben vanuit hun eigen lokale kracht projecten geselecteerd. Deze projecten leveren een bijdrage aan de lokale en provinciale duurzame doelen. In Heerenveen werken we aan het Energielandschap Heerenveen en energiebesparing in de bestaande bouw. Streekagenda Zuid Oost Fryslân In de Streekagenda zijn afspraken tussen de provincie Fryslân, gemeenten en Wetterskip Fryslân vastgelegd over gezamenlijke thema’s. Dit zijn bijvoorbeeld duurzame energie en energiebesparing. Momenteel werken de gemeenten gezamenlijk aan een project biobased economy. Friese gemeenten Alle Friese gemeenten zijn een gezamenlijk VNG project Uitwerking Energieakkoord gestart. Dit project heeft betrekking op energiebesparing in de bestaande woningbouw en heeft een doorlooptijd tot begin 2017.


14

4.4 Monitoring

Via monitoring kunnen we verantwoording afleggen en bijsturen wanneer dat nodig is. We realiseren ons echter dat het bereiken van de doelen rond de duurzame thema’s van veel factoren afhankelijk is. Het programma monitoren we op het niveau van de afzonderlijke acties. Wij sturen nadrukkelijk op de output en rapporteren hierover in onze P&C-cyclus via de BERAP’s en V&P nota. De wettelijk verplichte milieutaken zijn en worden jaarlijks separaat verantwoord via het gemeentelijke handhavingsuitvoeringsprogramma, dit blijft ongewijzigd. Extra monitoringsacties die we uitvoeren zijn:

we brengen tweejaarlijks een duurzaamheidskrant uit, om ook inwoners en bedrijven in onze gemeente op de hoogte te houden van vorderingen en nieuwe ontwikkelingen.

we evalueren het uitvoeringsprogramma tweejaarlijks en sturen bij indien nodig. Deze evaluatie en bijsturing wordt ter goedkeuring aan de gemeenteraad voorgelegd.

We vullen 1x per 4 jaar de duurzaamheidsmeter in (www.duurzaamheidsmeter.nl). Deze tool wordt vaak door de gemeenteraad gehanteerd bij gemeentelijke verkiezingen en kan ingezet worden als monitorings- en evaluatie methodiek.



15

5 Programma 2015-2020

5.1 Focus

Op basis van de landelijke gemeentelijkde duurzaamheidsindex en onze eigen visie en streefbeelden, hebben we een aantal thema’s concreet uitgewerkt. Zoals eerder aangegeven geven onze huidige financiele mogelijkheden ons niet de vleugelwijdte om op alle fronten aan de slag te gaan. Daarom is slechts een aantal thema’s nader uitgewerkt tot acties en maatregelen. Criteria voor de gemaakte keuzes zijn:

Meters maken (kosten/inspanningen vs output/baten)

Maatschappelijk belang

Planning in relatie tot overige prioriteiten

Interne capaciteit

Onderstaande tabel geeft weer welke onderwerpen in dit uitvoeringsprogramma aan bod komen, en welke thema’s prioritair zijn, dat wil zeggen: deze zijn specifiek uitgewerkt met doelen, activiteiten en gewenste resultaten. De aspecten in de tabel zijn 1 op 1 overgenomen uit de gemeentelijke duurzaamheidsindex (zie ook 2.1):

Tabel: aspecten GDI in relatie tot het uitvoeringsprogramma en ander beleid Heerenveen

Aspecten GDI In dit uitvoeringsprogramma? Ander gemeentelijk beleid:

Minima indirect, thema Mienskip

Onderwijs Deels, thema Mienskip

Sociale zekerheid Nee

Gendergelijkheid Nee

Gezondheid Benoemd in streefbeelden, geen prioriteit

Sport Benoemd in streefbeelden, geen prioriteit

Burgerparticipatie Prioriteit, thema Mienskip

Veiligheid Nee Integraal veiligheidsbeleid

Water Voor zover gerelateerd aan klimaatverandering

Lucht Nee

Natuur Voor zover gerelateerd aan klimaatverandering

Afvalproductie Nee

Hergebruik Impliciet, thema Nieuwe Economie

Energieverbruik Prioriteit, alle thema’s

energiebesparing Prioriteit, alle thema’s

CO2-uitstoot Prioriteit, alle thema’s

Hernieuwbare energie Prioriteit, alle thema’s

Vervoerswijze Benoemd in streefbeelden, geen prioriteit

CO2-uitstoot wegverkeer Nee

Werkloosheid Nee

Jeugdwerkloosheid Nee

Werkgelegenheid Impliciet, thema Nieuwe Economie

Solvabiliteitsratio EV/W Nee

OZB-tarief Nee

Samengevat ligt de focus van dit hoofdstuk op de volgende thema’s: 1. Mienskip: wonen, onderwijs, lokale initiatieven 2. Bedrijven en economie: biobased economy en duurzame energie 3. Voorbeeldfunctie eigen organisatie


16

5.2 Mienskip

5.2.1 Wonen

Doelen 2020 Onze doelstellingen zijn:

Het stimuleren van het energiezuinig maken van koop- en huurwoningen in onze gemeente. Hierbij richten we ons op de minst energiezuinige woningen in Heerenveen. We werken op verschillende sporen: huur en koopwoningen, stapsgewijze aanpak van de woning en naar ‘Nul op de Meter’ (energieneutraal). Ons doel is dat maatregelen zo uitgevoerd worden dat deze in de toekomst geen belemmering zijn om een woning energieneutraal te maken.

Het stimuleren van energieneutrale renovatie van huur- en koopwoningen (Nul op de Meter).

We voeren communicatiecampagnes uit, met als doel klimaat, duurzaamheid en energie bij onze inwoners onder de aandacht te houden.

Projecten en activiteiten 2015-2020 Smûk & Sunich, energiezuinig wonen in Heerenveen

We zetten het programma ‘Smûk & Sunich, energiezuinig wonen in Heerenveen’ voort. Doel van dit project is het aanjagen van het energiezuinig maken van koopwoningen in onze gemeente. Samen met het bedrijfsleven voeren we in het stookseizoen acties uit om de particuliere woningbezitter te informeren en enthousiasmeren. Daarnaast zetten we de bestaande website Smûk & Sunich wonen in Heerenveen in om particuliere huisbezitters te bedienen. We sluiten bij onze acties zoveel mogelijk aan bij provinciale projecten via de Energieregio Fryslân, zoals het ontwikkelen van een energieloket voor burgers en verdere stroomlijning van lokale aanpakken.

We starten met het stimuleren van het renoveren van de eigen woning naar energieneutraal of Nul op de Meter. We haken aan bij provinciale en landelijke initiatieven zoals van Platform 31.

We werken samen met de woningcorporaties om hun woningvoorraad versneld te verduurzamen en maken hierover specifieke afspraken in het nieuw op te stellen Woonconvenant 2015.

Bij projecten rond zorginstellingen en/of maatschappelijk vastgoed waar wij een rol hebben, ambiëren we energieneutrale renovatie, of in ieder geval een aanpak die op termijn energieneutraal haalbaar maakt.

Stimuleren energieneutraal bouwen

Op basis van een evaluatie van de pilot in Skoatterwâld, waar kavelkopers een extra financiële stimulans ontvangen bij de energieneutrale nieuwbouw van hun woning of het aanbrengen van extra isolatie, besluiten we in 2015 of dit op bredere schaal vervolg kan krijgen.

Communicatie/participatie

We participeren in Klimaatstraatfeest, Klimaatbattle of gelijksoortige communicatiecampagne. Resultaat 2020

De woningvoorraad van de wooncorporaties in de gemeente Heerenveen is gemiddeld kwaliteit label B en zijn er geen huurwoningen in het ‘rode’ segment (E, F, G). Dit is vastgelegd in het Woonconvenant. We streven naar de realisatie van een groot aantal Nul op de Meter huurwoningen.

Particuliere woningeigenaren hebben eenvoudig toegang tot objectieve info over aanpak eigen woning, en renovatie tot Nul op de Meter.

Particuliere woningen in onze gemeente zijn gerenoveerd tot Nul op de Meter en dienen als voorbeeld voor anderen.

Bedrijven innoveren om Nul op de Meter tot gemeengoed te maken.

http://www.smukheerenveen.nl/


17

Stakeholders

Woningeigenaren, lokale/regionale bouwkolom, alle Friese gemeenten, woningcorporaties, zorginstellingen, Platform31, provincie Fryslân.

Rol gemeente Aanjagen, faciliteren en ontzorgen

5.2.2 Lokale initiatieven

Doel In 2020 hebben al onze dorpen lokale en kleinschalige initiatieven gerealiseerd of zijn daarmee bekend. Projecten en activiteiten 2015-2020

We faciliteren de totstandkoming van lerende netwerken en ondersteunen het doorontwikkelen hiervan. We maken hierbij onder meer gebruik van de diensten van de Energiewerkplaats Fryslan, een initiatief van de provincie Fryslân, speciaal voor ondersteuning van lokale initiatieven

We faciliteren lokale, kleinschalige initiatieven. Zo kunnen lokale initiatieven een financiële impuls krijgen via:

o Subsidie Versterking Eigen Kracht: ter ondersteuning van inwoners, groepen van inwoners, scholen, verenigingen of instellingen, in de gemeente Heerenveen, bij het opstarten van een structurele activiteit die de leefbaarheid en de participatie in een wijk of dorp bevorderen en waarmee taken van de gemeente deels of in het geheel worden overgenomen.

o Subsidie Leefbaarheid en meedoen: ter ondersteuning van activiteiten op het welzijnsterrein, amateuristische kunstbeoefening, leefbaarheid en sport en cultuur, waaronder activiteiten ter stimulering van 'fryske taal en kultuer’

Resultaat 2020

Meer en meer dorpen en wijken zijn actief in de energietransitie, minimaal 10. De energieke samenleving is praktijk op lokaal niveau.

Stakeholders Particulieren, plaatselijk belang/wijkraad, kennisinstellingen, woningcorporaties, agrariërs, Duurzaam Fryslân 2040, Netwerk Duurzame Dorpen, Friese Milieufederatie, Doarpswurk. Rol gemeente Faciliteren en aanjagen

http://www.netwerkduurzamedorpen.nl/fryslan/themagroep/energiewerkplaats-fryslan

http://www.netwerkduurzamedorpen.nl/fryslan/themagroep/energiewerkplaats-fryslan


18

5.2.3 Onderwijs

Doel 2020 Ons doel is het (blijvend) verankeren van de thema’s duurzaamheid, energie en water in de schoolprogramma’s in onze gemeente Projecten en activiteiten 2015-2020

Wij ondersteunen en stimuleren schoolprogramma’s als Fryske Energy Challenges, World School en/of andere organisaties.

Resultaat 2020

Scholen in onze gemeente hebben de kans gekregen mee te doen aan programma’s rond energie en - duurzaamheid.

Stakeholders

Gemeente, scholen, aanbieders van schoolprogramma’s. Rol gemeente Initiëren en stimuleren


19

5.3 Economie & duurzaamheid

Doelen 2020 Onze doelen rond nieuwe economie liggen in het verlengde van de doelen zoals vastgesteld in ons Sociaal Economisch Beleidsplan (SEB) van 2011. In het algemeen ligt onze focus op meer banen voor onze inwoners door het aantrekken van bedrijven, behoud van de bestaande bedrijvigheid in onze gemeente, samenwerking met onderwijs en actief sociaal beleid. Concrete ‘duurzame’ doelen rond nieuwe economie zijn: Koppelkansen verzilveren: We inventariseren op bestaande bedrijventerreinen koppelkansen, zowel op het vlak van energie en grondstoffen als biodiversiteit. Dit is een vervolg op ons eerder opgestarte proces rond het ‘Energielandschap Heerenveen’. Wij werken aan een circulaire economie door het sluiten van kringlopen, duurzaam grondstoffenbeheer, energiebesparing en een duurzame energievoorziening. We focussen op die thema’s en doelgroepen waar de grootste winst te behalen is. Winst voor milieu (energie en grondstoffen), economie en innovatie. We stimuleren het opzetten van businesscases rondom biobased economy. Dat doen we op basis van vragen uit de markt en op eigen initiatief. Agrarische bedrijven: In Heerenveen zijn rond de 200 agrarische bedrijven gevestigd. Wij stimuleren besparing, opwekking van duurzame energie en het sluiten van kringlopen op het eigen bedrijf. Hier vervult de gemeente geen trekkersrol, deze rol ligt meer bij LTO en provincie Fryslân. Projecten en activiteiten 2015-2020 Koppelkansen

Werksessies: We ontwikkelen een kennisnetwerk via het opzetten en organiseren van werksessies met ondernemers op de bedrijfsterreinen. Hierbij focussen we eerst op IBF/De Kavels en Haskerveen/Kanaal. Tijdens deze werksessies kunnen onderwerpen aan bod komen als: energie- en grondstoffenbalans van ondernemingen/bedrijfsterrein, kansen rond energiebesparing, circulaire economie, of er koppelkansen met andere ondernemingen zijn, zon, warmte, etc. etc. Ons doel is nieuwe netwerken/projecten te ontwikkelen deze of andere thema’s. Bij voldoende belangstelling en output worden deze werksessies een aantal keer per jaar georganiseerd, in de periode 2015-2017. Nadien wordt deze werkwijze geëvalueerd op doeltreffendheid en spin-off.

Klaverblad Noord Oost: We organiseren een projectgroep rond de mogelijke ontwikkelingen van Klaverblad Noord Oost. Deze projectgroep heeft als doel het vorm geven van de gewenste ontwikkeling van dit gebied in relatie tot de te nemen politieke keuzes (al dan niet bedrijventerrein). Mogelijk kan een (klein) deel van dit gebied ingezet worden voor experimentele landbouw of gewassen. Alle randvoorwaarden worden bestuurlijk bekrachtigd via een separate notitie. De projectgroep bestaat uit de provincie Fryslân, de Klankbordgroep IBF en de gemeente.

Duurzame businesscases: We realiseren jaarlijks één businesscase nieuwe energie Heerenveen. Voor elke businesscase zoeken we naar een bijpassende financieringsmix. De eerste businesscase heeft betrekking op riothermie; het benutten van restwarmte op het IBF. Andere mogelijke onderwerpen zijn (grootschalig) zon, biobased projecten, mobiliteit, etc. Wij sturen zoveel mogelijk op het uitdiepen van onderwerpen die tijdens de werksessies als kansrijk betiteld worden.

Zon: Wij ondersteunen en faciliteren partijen die plannen rond een zonneweide ontwikkelen in onze gemeente. Om wildgroei te voorkomen, wordt een notitie grootschalige zonneweiden opgesteld, waarin voorwaarden en kansrijke locaties benoemd worden.

Warmte-Koude opslag: Het masterplan gebruiken we ondersteunend voor huidige en toekomstige bedrijven op het IBF.


20

Prijsvraag bedrijven: we willen best practises op het gebied van biobased ondernemen in het voetlicht plaatsen. Dit door het organiseren va een prijsvraag. Dit doen we –indien mogelijk- vanuit de Streekagenda Zuid Oost Friesland.

Symposium: we organiseren een symposium rond het Abe Lenstra Stadion in relatie tot duurzaamheid. Hiermee geven we een gezicht aan duurzame successen rond WKO systemen in het Sportstadgebied, waar meerdere bedrijven aan gekoppeld zijn.Daarnaast biedt een symposium een podium voor andere lokale innovaties en ontwikkelingen, bijvoorbeeld zon, geothermie, biobased business etc.

Resultaat 2020 Aangezien de projecten en activiteiten grotendeels afhankelijk zijn van (toekomstige) innovaties en inspanningen van stakeholders, formuleren we geen concrete resultaten, dit doen we bij het opstellen van deelplannen, acties en maatregelen per keer. Stakeholders LTO, zuivelfabrieken, bouwen installatiesector, Wetterskip Fryslân, Omrin, bedrijfsleven, kennisinstellingen, agrarische sector, maatschappelijke organisaties en clusterorganisatie

agrofood/biobased economy (NOM), transportsector. Aware, Fonterra, Omrin, Alliander, MKB, provincie Fryslân en Energy Valley. Rol gemeente Faciliteren, stimuleren, initiëren


21

5.4 Duurzame eigen organisatie

Doelen 2020 We nemen onze voorbeeldfunctie serieus. We gaan daarom aan de slag met een aantal van de aanbevelingen uit het Koploperproject. Een aantal van deze aanbevelingen is al ‘automatisch’ ingevuld met het uitvoeren van dit uitvoeringsprogramma. Daarnaast richten we ons op:

Een verdere implementatie van duurzaamheid in onze eigen organisatie

100% Maatschappelijk verantwoord inkopen in 2015. Dit is een doelstelling die gezamenlijk met alle VNG-gemeenten is vastgelegd.

Fair Trade gemeente

Het energiezuinig maken van onze eigen gebouwen

Energieverbruik door openbare verlichting terugdringen. Concrete acties worden uitgevoerd vanuit het ‘Lichtbeleid Heerenveen 2014’.

Zelf het goede voorbeeld geven door op al onze gebouwen en maatschappelijk vastgoed gebruik te maken van zonne-energie (warmte en/of stroom). Op dit moment zijn reeds zonnepanelen gerealiseerd op het gemeentehuis en de gemeentewerf.

Projecten en activiteiten 2015-2020

We organiseren ambtelijke werksessies waarin we concreet antwoord geven op hoe we als gemeente het goede voorbeeld kunnen geven rond duurzaamheid. Welke thema’s zijn belangrijk en welke rol hebben we? We gebruiken hierbij de methodiek zoals The Natural Step of vergelijkbaar.

We maken een plan van aanpak om 100% duurzaam inkopen in 2015 te realiseren We onderzoeken de mogelijkheden die het predicaat ‘Fair Trade gemeente’ onze inwoners biedt.

Hierbij betrekken we bedrijven, scholen en maatschappelijke organisaties, COS, Wereldwinkel.

We maken onze eigen gebouwen verdergaand energiezuinig /duurzaam. Investeren in een lagere energierekening kan de exploitatiekosten verlagen, dit geldt ook voor scholen en sportaccommodaties waar wij (deels) eigenaar van zijn.

We voeren een pv-privéproject uit waarbij medewerkers van de gemeente Heerenveen op relatief eenvoudige wijze PV-panelen kunnen aanschaffen.

Wij maken een plan van aanpak met einddatum 2020 voor het realiseren van zonne-energie op al onze overheidsgebouwen.

Resultaat 2020

Heerenveen als inkoper hanteert criteria rond maatschappelijk verantwoord inkopen.

Het energieverbruik van onze gebouwen is minimaal 10% afgenomen.

Medewerkers van de gemeente implementeren op eenvoudige wijze duurzaamheid in hun werkzaamheden.

Op onze eigen gebouwen, scholen, sportaccommodaties en dorpshuizen gebruiken we zonne-energie (stroom en/of warmte).

Stakeholders Medewerkers en bestuur gemeente Heerenveen, lokale bedrijven en organisaties. Rol gemeente Initiëren, uitvoeren, implementeren, uitdragen.


22

6 Financiën & Planning

Gezien de huidige financiële situatie van de gemeente, is het voor ons belangrijk samenwerking te zoeken, werk met werk te maken, gebruik maken van co-financieringsconstructies en slim gebruik maken van aanwezige kennis en middelen. Toch, zonder financiële middelen is het niet mogelijk het uitvoeringsprogramma uit te voeren. De kosten voor de uitvoering van het programma zijn gedekt t/m 2017. In 2017 evalueren we het programma, stellen het bij waar nodig en zetten de projecten tot en met 2020 op geld. In onderstaande tabel is een overzicht opgenomen van de benodigde middelen in de programmaperiode van 2015-2020. Bij de overzichten gelden de volgende uitgangspunten: 1) Een aantal projecten wordt uitgevoerd met gebruikmaking van een jaarlijkse financiering. De

overige posten betreffen eenmalige financieringen. De tabel geeft een gemiddeld overzicht. In overleg met betrokkenen en stakeholders zal in de praktijk geschoven kunnen en moeten worden: een aantal projecten wordt eerder of later uitgevoerd. Een en ander zal invloed hebben op het budget van dat jaar.

2) De kosten voor interne uren komen voor alle projecten ten laste van de ‘Algemene Dienst’ en gelden niet als ‘externe’ projectkosten

3) Dekking van de kosten: de te maken kosten worden gefinancierd uit diverse potten: a) Energielandschap Heerenveen: 2015-2017: € 143.000 (budgetnr 61103022) b) Smuk Heerenveen: 2015-2017: € 50.000 (budgetnr 6128017) c) Regulier incidenteel duurzaamheidsbudget: 2015-2016: € 25.000/jaar (budgetnr

6128015). 4) Een taak die niet in het overzicht is vermeld, is het netwerken en fondsenwerven voor het

uitvoeren van de projecten. Gedacht kan worden aan partners als provincie, Wetterskip, bedrijfsleven en andere stakeholders.

5) De kosten voor de jaren 2015-2017 zijn gedekt. Voor de jaren 2018-2020 moet budget georganiseerd worden.

Op de volgende pagina is een overzicht van kosten en dekking opgenomen. Op de daarop volgende pagina’s is een meer inhoudelijke uitwerking per project opgenomen. De tabel laat zien dat voor de jaren 2018-2020 nog geen budgetten gereserveerd zijn in de meerjarenplanning (MJP). De dekking van de kosten voor eigen organisatie worden naar verwacht deels gerealiseerd via het opleidingsbudget.


23

Tabel: overzicht kosten en dekking DEKKING

KOSTEN SMUK ELandschap REGULIER OVERIG

MIENSKIP 2015 2016 2017 2018-20 6128017 61103022 6128015 toelichting

1 Energieregio Fryslan & Smûk Heerenveen

€ 15.000 € 15.000 € 15.000 ? € 50.000 cofinanciering VNG (ca € 500.000 2014-2016 voor Fryslan).

2 Stimulans energieneutrale nieuwbouw

kostenneutraal via grondverkopen Grondbedrijf

3 Renovatie Nul op de Meter evt. kosten via project 1 Energieregio Fryslân

4 verduurzaming wooncorporaties

regulier werk, via opstellen woonconvenant.

5 communicatiecampagne € 7.500 € 7.500 € 7.500 ? € 22.500

6 Schoolprogramma € 5.000 € 5.000 € 5.000 ? € 15.000

7 Lerende netwerken. € 10.000 € 10.000 Regulier budget wijken & dorpen

8 Lokale initiatieven € 10.000 € 10.000 subsidie gemeente Heerenveen Eigen Kracht

NIEUWE ECONOMIE 2015 2016 2017 2018-20 SMUK ELandschap REGULIER OVERIG toelichting REGULIER OVERIG

9 Werksessies € 10.000 € 10.000 ? € 20.000

10 Realiseren Businesscases € 15.000 € 25.000 € 25.000 ? € 65.000

11 Duurzaam Klaverblad Noord Oost

€ 10.000 € 10.000 ? € 20.000

12 Prijsvraag Best Practices € 15.000 € 15.000 € 30.000

13 Symposium € 5.000 € 5.000

14 Kringlopen boerenbedrijven

15 Zonneweide

16 Streekvisie Wind – provincie € 5.000 ? ? € 5.000 Projectbudget via separaat b&w besluit

17 Realisatie windenergie in Heerenveen

€ 25.000 ? ? € 25.000 Projectbudget via separaat b&w besluit

EIGEN ORGANISATIE 2015 2016 2017 2018-2020 SMUK ELandschap REGULIER OVERIG toelichting

18 Zonnestroom eigen gebouwen € 50.000 € 50.000 onderhoudsbudget & energieopbrengst

19 Duurzame gemeente € 10.000 € 10.000 € 20.000

20 maatsch verantwoord inkopen neutraal

21 ‘Fair Trade Gemeente PM PM budget via SEB/duurzaamheid

22 Energiemanagement PM PM PM PM Regulier budget beheer & onderhoud

23 PV-privé € 15.000 € 15.000

totale kosten € 142.500 € 117.500 € 97.500 € 50.000 € 140.000 € 72.500 € 100.000

totaal budget € 50.000 € 143.000 € 75.000 divers

.


24

Planning PROJECTEN MIENSKIP PLANNING

2015 2016 2017 2018-2020

Energieregio Fryslân & Smûk Heerenveen Project van Friese gemeenten rond de energetische aanpak van de particuliere -bestaande woning.

x x x x

Stimulans energieneutrale nieuwbouw: Besluit over eventueel vervolg stimulans energieneutrale nieuwbouw (op basis van resultaten pilot in Skoatterwâld)

x

Woningrenovatie Nul op de Meter: Aanjagen van het renoveren van de eigen woning naar energieneutraal of Nul op de Meter.

x x x

Versnelde verduurzaming woningvoorraad wooncorporaties: Aanjagen versnelde verduurzaming woningvoorraad van woningcorporaties via specifieke afspraken Woonconvenant.

x x x

Participeren in communicatiecampagne: Participeren in Klimaatstraatfeest, Klimaatbattle of gelijksoortige communicatiecampagne

x x x

Schoolprogramma Energie & Duurzaamheid: Ondersteunen en stimuleren schoolprogramma’s als Fryske Energy Challenges, World School

x x ?

Lerende netwerken: Faciliteren de totstandkoming van lerende netwerken.

x x x x

Lokale initiatieven: We faciliteren lokale, kleinschalige initiatieven.

x x x x

* Alle projecten dragen bij aan pijler 1, 3 en/of 8 van het Energieakkoord voor duurzame groei. PROJECTEN NIEUWE ECONOMIE PLANNING

2015 2016 2017 2018-2020

Werksessies: Uitvoeren van werksessies met als doel ontwikkelen van kennisnetwerk

x x ?

E Businesscases: Realiseren één businesscase Heerenveen per jaar.

x x x x

Klaverblad Noord Oost: Duurzaam vorm geven van de gewenste ontwikkeling van dit gebied

x x x

Prijsvraag bedrijven: Best practises rond biobased ondernemen in het voetlicht plaatsen.

x x

Symposium: In en rond het Abe Lenstra Stadion.

x

E Kringlopen boerenbedrijven: Ondersteunen van het sluiten van kringlopen op boerenbedrijven.

x x

E Zonneweide: Opstellen zonnotitie.

x

Voorlichting Zonne-energie:** organiseren van gerichte voorlichtingssessies voor lokale ondernemers over mogelijkheden zonne-energie (technisch, financieel, subsidies, etc)

x

E Streekvisie Wind – provincie: communicatie naar onze inwoners over windplannen provincie.

? ? ?

E Realisatie windenergie in Heerenveen: Belangenbehartiging gemeente Heerenveen richting bewoners in geval van een provinciaal inpassingsplan.

? ? ?

E project draagt bij aan pijler 1, 2 en/of 8 Energieakkoord voor duurzame groei ** Maatregel toegevoegd in lijn met aangenomen amendement gemeenteraad 18 mei 2015


25

PROJECTEN EIGEN ORGANISATIE PLANNING

2015 2016 2017 2018-2020

E Zonne-energie: Plan van aanpak met einddatum 2020 voor het realiseren van zonnestroom/warmte op al onze overheidsgebouwen.

x x x x

Implementatie in gemeente: Ambtelijke werksessies: hoe geven we als gemeente het goede voorbeeld rond duurzaamheid.

x x x

E Inkoop: Plan van aanpak om 100% duurzaam inkopen in 2015 te realiseren

x (x) (x) (x)

Fair Trade: Opstap naar ‘Fair Trade gemeente’.

x x

E Energiemanagement: We maken onze eigen gebouwen verdergaand energiezuinig /duurzaam.

x x x x

E PV-privé gezamenlijke inkoop PV-panelen door medewerkers gemeente

x

E Deze projecten dragen bij aan pijler 1 van het Energieakkoord


1

Bijlage 1: Vragenlijsten Duurzaamheidsmeter

www.duurzaamheidsmeter.nl

PEOPLE:

Verankering

1. In uw gemeente is duurzame ontwikkeling uitgewerkt in een strategische visie op lange termijn.

2. Samen met de belangrijkste stakeholders (burgers, maatschappelijk veld, bedrijfsleven) wordt de strategische visie levendig en up-to-date gehouden.

3. Het huidige coalitieprogramma hanteert duurzaamheid als uitgangsprincipe en heeft dit vertaald in bestuurlijke prioriteiten om duurzame ontwikkelingen te bevorderen.

4. In uw gemeente zijn richtlijnen ontwikkeld om ervoor zorg te dragen dat duurzaamheid op structurele wijze meegenomen wordt in beleids-, programma- en projectontwikkeling.

5. Bij ruimtelijke planning waakt uw gemeente ervoor dat er een transparante afweging plaatsvindt van economische, sociale én ecologische belangen. Duurzame ontwikkelingen worden daarbij zoveel mogelijke gefaciliteerd.

6. De structuurvisie is een ruimtelijke weergave van de gemeentelijke visie op duurzame ontwikkeling. Knelpunten tussen ecologische, sociale en economische belangen zijn in kaart gebracht en geagendeerd voor openbare besluitvorming.

7. Via uw website is eenvoudig en snel informatie te vinden over de visie en inspanning van uw gemeente gericht op duurzame ontwikkeling.

8. Binnen het college van Burgemeester & Wethouders is één lid verantwoordelijk voor de verankering van duurzaamheid als uitgangsprincipe binnen de organisatie.

9. Uw gemeente beschikt over een MVO beleidsplan (in wording).

10. Duurzaamheid/MVO is geïntegreerd in het HRM-beleid van uw gemeente.

11. Uw gemeente streeft in haar personeelsbeleid nadrukkelijk naar een personeelssamenstelling die een evenredige afspiegeling is van de lokale samenleving (diversiteitsbeleid).

12. Binnen de gemeentelijke organisatie wordt minimaal 40% van de leidinggevende functies in ingenomen door vrouwen.

13. Het indienen van ideeën en initiatieven door het personeel voor het verduurzamen van de organisaties wordt gestimuleerd.

14. Uw gemeente evalueert jaarlijks in hoeverre haar inwoners tevreden zijn over de gemeentelijke dienstverlening.

15. De gemeente publiceert jaarlijks in aanvulling op de financiële verantwoording een duurzaamheidsverslag of maatschappelijk jaarverslag.

Burgerparticipatie

16. Uw gemeente besteedt structureel aandacht aan het betrekken van stakeholders (belangengroepen) bij de ontwikkeling van nieuwe beleidskaders en beleidsevaluaties, met name in het voortraject.

17. Uw gemeente beschikt over een actuele communicatiestrategie om inwoners te informeren én actief te betrekken bij haar activiteiten en besluitvorming.

18. Uw gemeente heeft beleid voor volwaardige ondersteuning van mantelzorg en vrijwilligersondersteuning.

19. Uw gemeente draagt structureel bij aan het bevorderen van maatschappelijk betrokken ondernemen (MBO).

20. Uw gemeente heeft toegankelijke informatie en procedureregels voor het agenderen van een burgerinitiatief.

21. In de huidige beleidsperiode is minstens één burgerinitiatief (gerelateerd aan duurzaamheid) succesvol op de agenda van de gemeenteraad gekomen.

22. Uw gemeente praktiseert een wijkgerichte aanpak om inwoners actief te betrekken bij de inrichting en zorg voor hun eigen leefomgeving.

23. In uw gemeente is een structuur voor het faciliteren van duurzame burgerinitiatieven opgezet.

24. Uw gemeente ondersteunt gedurende deze collegeperiode een 'jongerenraad' of een ander concreet en structureel initiatief om jongeren te betrekken bij de gemeentelijke politiek.

25. Uw gemeente spant zich actief in om vrouwen te betrekken bij politiek en lokaal bestuur.

26. Uw Gemeente draagt actief het belang van Art. 1 van de grondwet uit..

27. Uw gemeente heeft het fenomeen sociaal ondernemerschap omarmd en stimuleert en ondersteunt initiatieven op dit terrein.

28. Uw gemeente neemt deel aan de benchmark burgerparticipatie om haar beleid m.b.t. burgerparticipatie te monitoren en te verbeteren.



2

Duurzaamheid en Samenleving

29. Uw gemeente ondersteunt voorlichting en bewustwording gericht op het verduurzamen van (consumptie)gedrag van de eigen inwoners.

30. Uw gemeente werkt jaarlijks mee aan meer dan één landelijke actie om duurzaam gedrag bij haar inwoners te bevorderen zoals Duurzame Dinsdag, klimaatstraatfeesten, Fairtrade-week e.d.

31. Samen met het maatschappelijk veld is er in uw gemeente extra aandacht voor kwetsbare groepen mbt het stimuleren van duurzaam en gezond (consumptie) gedrag

32. Uw gemeente werkt samen met werkgevers aan een lokale en/of regionale agenda gericht op een duurzame inzetbaarheid van mensen

33. Uw gemeente houdt haar ambities en prestaties mbt het behoud van cultureel erfgoed actueel

34. Uw gemeente is actief lid van de vereniging Gemeenten voor Duurzame Ontwikkeling (GDO

35. In het duurzaamheidsbeleid van de gemeente wordt gerefereerd aan mondiale ontwikkelingen en internationale afspraken zoals de klimaatafspraken en Millenniumdoelen

36. Uw gemeente heeft zich uitgeroepen tot Millennium Gemeente. De gemeente onderkent daarmee het belang van internationale afspraken en vertaalt deze waar mogelijk door naar lokaal beleid

37. De gemeente speelt een actieve rol bij initiatieven waarbij burgers, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties samenwerken om lokaal handelen vanuit mondiaal perspectief te stimuleren

38. Uw gemeente draagt de titel Fairtrade Gemeente of is bezig om deze titel te verkrijgen.

39. Uw gemeente heeft in haar jaarlijkse begroting structureel een budget voor het bevorderen van mondiaal burgerschap/duurzaam gedrag gereserveerd.

40. Uw gemeente besteedt een gedeelte van dit budget aan voorlichting en bewustwording met betrekking tot mondiale vraagstukken.

41. In uw gemeente zijn jongeren een uitgesproken doelgroep voor activiteiten gericht op (mondiaal) burgerschap en de bevordering van duurzaam gedrag.

42. In uw gemeente heeft een ambtenaar de invulling van het predicaat Millennium Gemeente en/of het bevorderen van mondiaal burgerschap in zijn of haar takenpakket.

43. Uw gemeente is betrokken bij activiteiten die direct bijdragen op internationaal niveau aan het behalen van Millenniumdoelen.

44. Uw gemeente is lid van één of meerdere internationale samenwerkingsverbanden ter bevordering van duurzame ontwikkeling. Denk aan ICLEI (International Council for Local Environmental Initiatives) en het Covenant of Mayors

45. Uw gemeente of de door uw gemeente gesteunde organisaties, onderhouden één of meer relaties met andere gemeenten in ontwikkelingslanden en/of Europese transitielanden

PLANET:

Klimaat & Energie

1. Uw gemeente heeft meetbare doelen gesteld voor energiebesparing bij de gebouwen in gemeentelijk eigendom en/of beheer.

2. Uw gemeente draagt zorg om zelf als organisatie uiterlijk in 2015 klimaatneutraal te zijn.

3. CO2-monitoring: uw gemeente berekent jaarlijks de CO2 productie door de eigen (gemeentelijke) organisaties (CO2-footprint) en maakt de resultaten publiekelijk toegankelijk.

4. Uw gemeente wekt > 20% van de eigen benodigde energie zelf duurzaam op.

5. Uw gemeente heeft een actueel klimaatbeleidsplan en geeft hieraan een hoge prioriteit.

6. Uw gemeente heeft het potentieel aan lokale duurzame energieproductie binnen haar grenzen in kaart gebracht.

7. Uw gemeente heeft meetbare doelen gesteld voor het aandeel van het lokale energieverbruik dat afkomstig moet zijn van hernieuwbare energiebronnen (zon, wind, biomassa, waterkracht, aardwarmte).

8. Er is structureel budget gereserveerd op de begroting voor het klimaatbeleid.

9. Uw gemeente heeft een ambtenaar in dienst die specifiek aanstuurt op energiebesparing/duurzame energie/klimaatbeleid.

10. Uw gemeente communiceert klimaatproblematiek breed naar haar inwoners om daarbij steun en verbreding zoekend voor haar klimaatbeleid. Dit uit zich in jaarlijks minimaal één voorlichtingsactiviteit gericht op het brede publiek.

11. In uw gemeente loopt een programma op scholen/onderwijsinstellingen gericht op klimaat en energie.

12. Uw gemeente stimuleert actief energiebesparende maatregelen bij haar inwoners (en huiseigenaren).


3

13. Uw gemeente ondersteunt specifiek bij minima de mogelijkheden voor energiebesparing.

14. In uw gemeente is sprake van een actieve en gestructureerde samenwerking met verschillende belangengroepen op het gebied van klimaat/energiebeleid.

15. Uw gemeente is lid van het Klimaatverbond.

16. Uw gemeente stimuleert en faciliteert particulieren bij het opzetten van lokale (zelfleverings) Duurzame Energie productie.

17. Uw gemeente neemt deel aan de Lokale Klimaatagenda en bijbehorende klimaatmonitor van Rijkswaterstaat –

Leefomgeving.

18. CO2-monitoring: uw gemeente berekent jaarlijks de CO2 productie door burgers, bedrijven en de eigen (gemeentelijke) organisaties (CO2-footprint) en maakt de resultaten publiekelijk toegankelijk.

19. De CO2-footprint van uw gemeente is de laatste drie jaar aantoonbaar met minstens 5% afgenomen.

20. Uw gemeente heeft de ambitie om binnen een vastgestelde termijn een klimaatneutrale gemeente te worden.

Natuur & Water

21. De gemeente geeft binnen haar beleid met betrekking tot groenbeheer expliciet ruimte aan ecologisch beheer.

22. In uw gemeente is een bomenbeleid vastgesteld en in uitvoering.

23. In uw gemeente is een beleidsambtenaar die natuur- en biodiversiteitbehoud in zijn of haar takenpakket heeft.

24. Uw gemeente heeft beschikking over een actueel overzicht van plant- (flora) en diersoorten (fauna) binnen haar grenzen.

25. Uw gemeente voert expliciet een ‘bij-vriendelijk’ beleid.

26. De gemeente houdt de 'rode lijstsoorten' bij die binnen de gemeentegrenzen voorkomen.

27. De gemeente zet zich actief in om de leefomgeving van beschermde dieren en planten veilig te stellen en/of te verbeteren. (Vraag 18 lijst Planet 2009) Inspanningen voor behoud van de lokale biodiversiteit zijn bijvoorbeeld het graven van poelen voor amfibieën of het aanleggen van ecoducten.

28. Uw gemeente compenseert bij het uitvoeren van bouwplannen verloren gegaan groen door elders natuurfuncties te versterken.

29. Uw gemeente heeft beleid/project om de aanleg van ‘groene daken’ te stimuleren.

30. Uw gemeente stimuleert stadslandbouw en/of de aanleg van dorps- of wijktuinen (op braakliggende gronden’).

31. Uw gemeente beschikt zelf of in regionaal verband over een integraal plan voor duurzaam waterbeheer dat is samengesteld met grote betrokkenheid van maatschappelijke organisaties, bedrijfsleven en andere instellingen.

32. Uw gemeente gaat in het waterbeheer uit van de trits 'vasthouden, bergen, afvoeren'.

33. Uw gemeente heeft, bij de aanleg van stoepen, wegen en parkeerplaatsen, een beleid gericht op het zoveel mogelijk 'open' houden van de bodem zodat regenwater kan infiltreren.

34. Verharde oppervlakten in uw gemeente worden gecompenseerd met mogelijkheden voor extra wateropvang.

35. Uw gemeente heeft een structureel budget voor 'Leren voor Duurzame Ontwikkeling’/Natuur en Milieu Educatie'.

36. Uw gemeente heeft de mogelijke gevolgen van klimaatverandering in kaart en de benodigde maatregelen voor adaptatie gebracht..

37. Uw gemeente geeft structureel aandacht aan natuur- en milieubescherming bij het opstellen en evalueren van rampenplannen.

Afval & Vervuiling

38. In uw gemeentelijk rioleringsplan wordt consequent uitgegaan van de trits 'preventie, scheiden, zuiveren'.

39. In uw gemeente is waar mogelijk de afvoer van regenwater losgekoppeld van het rioleringssysteem.

40. Uw gemeente gebruikt geen chemische bestrijdingsmiddelen bij groenbeheer en praktiseert Duurzaam Onkruid Beheer (DOB) toe op verhardingen.

41. Uw gemeente heeft een actueel overzicht van bodemkwaliteit en mogelijke risicogebieden.

42. Uw gemeente monitoort het niveau van de luchtkwaliteit van de gemeente, in ieder geval rond bedrijven(terreinen) en wegen.

43. Uw gemeente heeft geluidlast in kaart gebracht (geluidskaarten) en een actueel beleidsplan voor geluidreductie en/of behoud van rust (behoud kwaliteit).

44. Uw gemeente beschikt over een duurzaam afvalbeleid waarin het bevorderen van kringlopen (hergebruik/recycling van grondstoffen) voorop staat.

45. Uw gemeente heeft meetbare doelstellingen geformuleerd met betrekking tot vermindering, scheiding en recycling van huishoudelijk afval.


4

46. Totaal geproduceerd huishoudelijk afval is in de afgelopen drie jaar aantoonbaar afgenomen

47. Hoeveelheid ongesorteerd afval per inwoner is de afgelopen drie jaar aantoonbaar afgenomen.

48. Uw gemeente heeft een integraal plan van aanpak tegen zwerfvuil in uitvoer.

49. Uw gemeente bevordert actief het gebruik van kraanwater ipv (plastic) flessen

50. Uw gemeente heeft een visie en strategie uitgewerkt met betrekking tot het bevorderen van een circulaire economie (versterken kringlopen).

PROFIT:

Duurzaam Inkopen

1. Uw gemeente heeft formeel vastgelegd dat duurzaamheid het uitgangspunt is van haar inkoopbeleid.

2. Uw gemeente hanteert criteria voor duurzaam inkopen door ze concreet en transparant mee te wegen in alle aanbestedingstrajecten.

3. Uw gemeente hanteert de criteria voor duurzaam inkopen voor zowel primaire als secundaire inkopen.

4. Goedkoop is vaak duurkoop. Uw gemeente past bij aanbestedingen consequent de principes toe van Total Cost of Ownership en EMVI (i.p.v. laagste prijs).

5. De inkopers van uw gemeente hebben kennis van duurzame inkoopprocessen en worden regelmatig bijgeschoold.

6. Uw gemeente vraagt (potentiele) leveranciers expliciet naar de CO2-footprint of aantoonbare besparing, bijv. ahv de CO2-prestatieladder of het Milieubarometercertificaat.

7. Waar relevant verlangt uw gemeente van leveranciers dat ze zich inzetten voor betere internationale arbeidsvoorwaarden (tegen kinderarbeid en hongerlonen). Bijvoorbeeld door aansluiting te zoeken bij een erkend keten-initiatief.

8. Uw gemeente koopt voor haar eigen gebruik 100% groene stroom in (verlichting, gebouwen et cetera).

9. Uw gemeente hanteert bij de inkoop van bedrijfskleding milieu- én sociale criteria..

10. Bij aanschaf van bedrijfsauto's speelt duurzaamheid een belangrijke rol en wordt uitgegaan van auto’s met minimaal een A of B label en waar mogelijk wordt gereden op groen gas of elektrisch.

11. Voor eigen projecten is de gemeente verplicht om alleen gebruik te maken van duurzaam geproduceerd hout met het FSC-keurmerk of vergelijkbaar, zowel bij bouwprojecten als bij groenvoorzieningen.

12. Binnen de gemeente wordt standaard dubbelzijdig geprint en gekopieerd.

13. Al het papier dat uw gemeente gebruikt is afkomstig uit duurzame bronnen, dat wil zeggen: - gerecycled papier en niet chloorgebleekt, of papier met het FSC-keurmerk of vergelijkbaar en niet chloorgebleekt.

14. Uw gemeente is overgestapt of bezig met over te stappen op papierloos vergaderen.

15. In het gemeentehuis wordt fair trade koffie én thee geschonken met keurmerk.

16. UUw gemeente zorgt ervoor dat er een breed assortiment duurzame producten wordt aangeboden in de eigen kantine en/of de catering bij speciale gelegenheden.

17. Uw gemeente let expliciet op duurzaamheid/MVO-prestaties bij het aangaan of vernieuwen van contracten met financiële dienstverleners (denk aan banken accountants, verzekeringen, e.d).

18. Uw gemeente hanteert duurzaamheid als belangrijk uitgangspunt bij inkoop en het moderniseren van haar ICT infrastructuur.

19. Uw gemeente geeft expliciet in haar duurzaam inkoopbeleid aan om waar mogelijk kansen te scheppen voor lokale- en regionale ondernemers.

20. Gemeente voldoet aan de ambitie van 5% social return per aanbesteding (bij aanbestedingen boven de € 250.000)

Duurzame Mobiliteit

21. Uw gemeente brengt jaarlijks, met de verschillende belangengroepen en inwoners, de belangrijkste knelpunten in kaart op het gebied van verkeersveiligheid, verkeersdruk en bereikbaarheid.

22. In uw gemeente is het terugdringen van CO2-uitstoot en verbetering van de luchtkwaliteit onderdeel van het beleid op verkeer & vervoer (mobiliteitsbeleid)

23. De gemeente heeft een actief beleid op meer gebruik van het openbaar vervoer en de (elektrische) fiets.

24. De gemeente maakt gebruik van het advies van de fietsersbond en/of andere belangengroepen om de inrichting van de openbare ruimte voor langzaam verkeer te verbeteren..

25. Uw gemeente stimuleert actief het autodelen en heeft hiervoor voldoende parkeergelegenheid gereserveerd.

26. Uw gemeente heeft beleid om elektrisch rijden te faciliteren en zorg te dragen voor een vlotte plaatsing openbare


5

oplaadpalen.

27. In uw gemeente zijn overal waar mogelijk woonstraten als 30 km zone ingericht.

28. Bij alle scholen zijn speciale voorzieningen getroffen die het principe van ‘met de voet en fiets’ naar school versterken zoals het veilig maken van aan- en afvoerroutes en oversteekplaatsen.

29. Uw gemeente doet jaarlijks mee met de Europese Mobiliteitweek.

30. Door middel van het Reiskostenbeleid van de eigen organisatie, wordt gebruik van OV/fiets in woonwerk/dienstreizen gestimuleerd en autogebruik ontmoedigd.

MVO/Duurzaam Ondernemen

31. Uw gemeente ondersteunt (de oprichting van) een MVO-platform , een duurzame ondernemerskring, e.d.

32. Uw gemeente heeft een centraal aanspreekpunt voor ondernemers (ondernemersloket) waar MVO-advies deel uitmaakt van het dienstenpakket richting ondernemers.

33. Uw gemeente stimuleert dat het beschikbare arbeidspotentieel van vrouwen, ouderen, gehandicapten en allochtonen zo volledig mogelijk wordt benut door het lokale bedrijfsleven.

34. Voor de gemeente is duurzaamheid uitgangspunt bij de inrichting en het beheer van haar bedrijventerreinen. Dit is neergelegd in de beleidsplannen en uitvoeringsplannen rond deze terreinen.

35. Uw gemeente hecht belang aan zuinig omgaan met ruimte en voert een actief beleid om leegstand tegen te gaan (kantoren, bedrijventerreinen, winkelcentra)

36. Uw gemeente stimuleert energiebesparing en toepassing duurzame energie bij bedrijven.

37. Ter bevordering van het verduurzamen van de bedrijfsvoering biedt uw gemeente het bedrijfsleven gratis voor één jaar toegang tot een meetinstrument als de Milieubarometer aan.

38. Uw gemeente controleert en handhaaft actief dat bedrijven energiebesparende maatregelen nemen met een terugverdientijd van minder dan 5 jaar.

39. Uw gemeente heeft meetbare, ambitieuze doelen gesteld voor energiebesparing bij bestaande bouw.

40. Uw gemeente biedt haar inwoners de mogelijkheid om een duurzaamheidslening af te sluiten om de woning energiezuinig te maken.

41. Uw gemeente heeft meetbare ambitieuze doelen gesteld voor energiebesparing bij nieuwbouw (ambitie lokale Klimaatagenda EPC=0 in 2020).

42. Uw gemeente heeft een energiewinkel/energieloket gericht op het samenbrengen van lokale/regionale vraag en aanbod t.a.v. duurzaam bouwen/renoveren.

43. Uw gemeente heeft een coördinator voor de uitvoering van het beleid duurzaam bouwen.

44. Uw gemeente heeft een structureel budget voor de implementatie van haar beleid met betrekking tot duurzaam bouwen.

45. Elk nieuwbouw- en grootschalig renovatie- of sloopplan wordt in een zeer vroeg stadium op de eisen van duurzaam bouwen doorgelicht.

46. Uw gemeente controleert en handhaaft de Energie Prestatie Coëfficiënt en andere afspraken als het gebruik van FSC-gecertificeerd hout op de bouwplaats.

47. Uw gemeente promoot duurzaamheids-certificering voor recreatielocaties (denk aan horeca, hotels, campings, conferentielocaties en evenementen.

48. Uw gemeente bevordert actief het verduurzamen van (publieks)-evenementen.

49. Uw gemeente is actief op zoek naar innovatieve samenwerkingsmogelijkheden met het bedrijfsleven (private-public partnerships) waarbij het gaat om elkaars kracht te versterken en nieuwe duurzame business modellen te ontwikkelen.

50. Uw gemeente looft (twee)jaarlijks een prijs uit ter waardering van lokale koplopers in duurzame innovatie.


6

Bijlage 2: Borging kwaliteit leefomgeving

Thema Relevante beleidskaders/b&w besluiten:

Reguliere taken

Afval

Actieplan zwerfafval/afvaldumping

Gescheiden inzameling huishoudelijk afval (via OMRIN, milieustraat)

Reiniging openbare ruimte/groen

Periodieke communicatie over afval (scheiding, zwerfafval etc)

Plaatsing, lediging en onderhoud/vervanging afvalvoorzieningen

Bodem

Bodembeheerplan 2010 (revisie gepland in 2015 ivm nieuwe gemeentegrenzen)

Kansenkaart Warmte-Kou opslag IBF en omstreken (planning 2015, zie hoofdstuk 4)

Beoordeling bodemonderzoeken en bodemsaneringen

Advisering en beoordeling meldingen in het kader van het Bouwstoffenbesluit en het Besluit Bodemkwaliteit

Beheer Bodeminformatiesysteem (BIS)

Bodembeschermende voorschriften in omgevingsvergunningen

Verstrekken van bodeminformatie aan relevante partijen, zoals makelaars

Nazorg gemeentelijke stortplaatsen

milieuvriendelijke onkruidbestrijding

afronding saneringsoperatie (overige, niet humane, spoedlocaties en niet-spoedeisende saneringslocaties) volgens Convenant Bodem en Ondergrond deel 2

bevoegd gezag rond niet-spoedeisende saneringslocaties (vanaf medio 2018)

ontwikkeling bodem/ondergrondbeleid: bodem gebiedsgericht en in relatie tot RO benaderen

Externe veiligheid

Risicokaart

Preventie risico’s

Integraal veiligheidsbeleid

Beoordeling QRA’s in het kader van omgevingsvergunningen of ruimtelijke plannen

Advisering ruimtelijke plannen

Risicoreducerende voorschriften opnemen in omgevingsvergunning en de controle hierop

Actueel houden risicoregister

Risicocommunicatie

Geluid Notitie Hogere Waarden – 2007

Geluid toetsen en reguleren via vergunningverlening en

controle in het kader van de Wet milieubeheer, toetsing aan bouwbesluit

Uitvoering/ beoordeling akoestisch onderzoek voor geluidsaspecten bestemmingsplannen en infrastructurele wijzigingen (toetsing Wgh en WRO)

Vergunningverlening en controle geluid evenementen (APV)

Beheer, actualisatie en bewaking van geluidszone IBF en Kanaal

Afhandeling geluidklachten

Verlening hogere waarden

Geur

Notitie geurbeleid en bijbehorende verordening - 2014

Toetsing aspect geur bij vergunningverlening en controle in het kader van de Wet milieubeheer

Uitvoering/beoordeling geur(onderzoek) voor bouwen bestemmingsplannen

Advisering ruimtelijke plannen

Groen Landschapsbeleidsplan 2008-2014. In 2015 actualisatie met onder meer Biodiversiteit, duurzaam beheer,

Onderhoud en beheer openbaar groen (duurzaam en niet chemisch)

Planning en realisatie van openbaar groen


7

Thema Relevante beleidskaders/b&w besluiten:

Reguliere taken

duurzame energie (biomassa, energiegewassen, windmolens).

Notitie Ecologisch Bermbeheer 2005

Kapbeleid

Nota Natuurlijk Groenbeheer

Handhaving landschapselementen bestemmingsplan buitengebied

Stimuleren duurzaam landschapsonderhoud

Meer biodiversiteit

Licht Lichtbeleid Heerenveen – 2014

Lucht-kwaliteit

Uitvoeren of beoordelen luchtkwaliteitsonderzoek in het kader van ruimtelijke plannen

Stellen van emissie-eisen in het kader van vergunningverlening in het kader van de Wm en de controle hierop

Straling Beleidsnotitie antenne-installaties mobiele telecommunicatie, 2001

Mobiliteit Gemeentelijk verkeers- en vervoerplan

Parkeervisie

Water Gemeentelijk watertakenplan

Gemeentelijk rioleringsplan


8

Bijlage 3: Aangenomen motie D66, GBH, ChristenUnie, GroenLinks

Uitvoeringsprogramma Duurzaamheid 2015-2020

Documents

Transcript of Uitvoeringsprogramma Duurzaamheid 2015-2020