TOOLKIT - National Library of the Netherlands€¦ Translate this pageen het idee te pitchen. Rotary...

TOOLKITDUURZAAM ONDERNEMEN MET JE LAB

| 2Duurzaam ondernemen met je lab | 2Duurzaam ondernemen met je lab

INLEIDING

9STAPPENPLAN

AAN DE SLAG

BIJLAGE1VOORBEELD CANVAS ELAB GRONINGEN

BIJLAGE2VOORBEELD ONE PAGER MEDIALAB STADKAMER

BIJLAGE3VOORBEELD KOSTENPOSTEN WOWIBUSSAMENWERKEN

3 10 FINANCIERING

5 13 21

15

VISIEVORMING BIBLIOTHEKEN EN LABS

PERSONEEL

METHODIEKEN VOOR BESLUIT- VORMING

22

PROGRAMMA’S19

INLEIDING

| 3Duurzaam ondernemen met je lab

“Voor € 25.000,- kun je een lab opzetten in je bibliotheek. Met bijvoorbeeld de makersboxen heb je snel eenvoudige maaktechnologie in huis. Maar wil je dat? Wat ga je eromheen programmeren? Met wie ga je samenwerken? De grootste valkuil is dat je alleen maar kijkt naar wat je 3D printer allemaal kan en dat die na een tijdje niets staat te doen in je vitrine omdat je niet goed genoeg hebt nagedacht over deze vragen.”

Jeroen de Boer - Frysklab


De vier onderdelen die samen digitale geletterdheid vormen (computational thinking, informatievaardigheden, ICT-basisvaardigheden en mediawijsheid), komen terug in de lesprogramma’s van de diverse soorten labs: makerspaces, maakplaatsen, fablabs, medialabs en andere. Daarnaast ontwikkelen bezoekers ook andere vaardigheden die nodig zijn voor de 21e eeuw. LABS IN DE BIBLIOTHEEK

Kritisch denken is fundamenteel veranderd door technologische ontwikkeling. In

Denemarken is onderzocht dat kinderen op scholen met een fablab aanzienlijk

hoger scoren op

kritisch denken. Inmiddels heeft Nederland de grootste lab-dichtheid. Er zijn er tussen de 60 en de 70. Tien procent hiervan is een lab bij de bibliotheek. De andere labs zijn commercieel of aan scholen en culturele instellingen verbonden. Hoewel de eerste makerspace in een bibliotheek in 2010 in New York is gestart, blijft de vraag hoe bibliotheken een geschikte plek voor labs kunnen worden. Of scherper: is iedere bibliotheek geschikt voor het duurzaam opzetten van een lab? Over onder andere die vraag gaat deze toolkit. Een hulpmiddel bij het starten van een lab, het continueren van een lab en bij de afweging om er wel of niet één op te zetten.

2

“Voor € 25.000,‐ kun je een lab opzetten in je bibliotheek. Met bijvoorbeeld de makersboxen heb je

snel eenvoudige maaktechnologie in huis. Maar wil je dat? Wat wil je ermee? Wat ga je eromheen

programmeren? Met wie ga je samenwerken? De grootste valkuil is dat je alleen maar kijkt naar wat

je 3D printer allemaal kan en dat die na een tijdje niets staat te doen in je vitrine omdat je niet goed

genoeg hebt nagedacht over deze vragen.” Jeroen de Boer ‐ Frysklab

Inleiding

Van een overwaaiende trend is allang geen sprake meer als het gaat om het belang van maken, techniek en digitale vaardigheden. Het is een ontwikkeling die door de overheid, het onderwijs en het bedrijfsleven wordt erkend als belangrijk onderdeel binnen de 21ste eeuwse vaardigheden. De meeste mensen kennen het rad met de elf onderdelen.

De vier onderdelen over digitale geletterdheid (computational thinking, informatievaardigheden, ICT‐basisvaardigheden en mediawijsheid) komen terug in de lesprogramma’s van de diverse soorten labs: makerspaces, maakplaatsen, fablabs, medialabs e.d. Daarnaast ontwikkelen bezoekers de andere vaardigheden die nodig zijn voor de 21e eeuw.

“Een 3D printer kan ons leren om 3D modellen te maken, maar leert ons ook iets over copyright, de waarde van open source of de inbedding in de maatschappij. Van geprinte wapens tot aan protheses. Kortom, het leert ons iets over hoe de samenleving werkt en kán werken. Maken creëert kansen tot kritisch leren denken.”

Frank-Jan van Lunteren - SETUP

21E EEUWSE VAARDIGHEDEN Van een overwaaiende trend is allang geen sprake meer als het gaat om het belang van maken, techniek en digitale vaardigheden. Het is een ontwikkeling die door de overheid, het onderwijs en het bedrijfsleven wordt erkend als belangrijk onderdeel binnen de 21e eeuwse vaardigheden. Het wiel hieronder, ontwikkeld door SLO en Kennisnet, wint aan bekendheid.


“Wij streven naar werken met machines die producten en ideeën opleveren die de wereld mooier maken. Ik wil daarin de grenzen opzoeken. Het gaat daarbij om zowel de zoektocht als het uiteindelijke resultaat. Ik wil dat de mensen naar het maakproces kunnen kijken en daaraan kunnen deelnemen.”

Carin Reinders - CODA

VISIEVORMING


Als je deze functies naast het duurzaam ondernemen met een lab zet, komen er verschillende vragen boven:

• Hoe draag je met het lab bij aan het ter beschikking stellen van kennis en informatie? Welke kennis is er al in huis, welke niet?• Hoe ga je voorzien in educatieve programmering? Heb je contact met scholen? Wat doe je aan binnen- en buitenschoolse educatie?• Wat laat je bezoekers lezen over dit onderwerp? Hoe kunnen ze er ook buiten de muren van bibliotheek mee verder?• Hoe kun je het debat op dit onderwerp bevorderen? Of zoals de Waag in Amsterdam het zegt: “wij willen technologie democratiseren.” Zij zoeken ook naar onderwerpen rondom ethiek en techniek. Wil jij dat ook als bibliotheek?• In hoeverre ben je als bibliotheek bezig met kunst en cultuur? Of pakt een partner dit op? Kun jij dit combineren met een lab?

De vijf functies bieden zo een eerste scan van de mogelijkheden en onmogelijkheden in het opzetten van een lab.

VISIEVORMING BIBLIOTHEKEN EN LABS

Om te bepalen of een lab bij je bibliotheek past kun je verschillende tools inzetten. Het is goed om terug te gaan naar de basis; waarbij de bibliotheekwet een kader biedt. Sinds 2014 is er een nieuwe bibliotheekwet waarin vijf functies van bibliotheken worden benoemd. Die vijf functies zijn:

• Het ter beschikking stellen van kennis en informatie• Het bieden van mogelijkheden voor ontwikkeling en educatie• Het bevorderen van het lezen en het laten kennismaken met literatuur• Het organiseren van ontmoeting en debat• Het laten kennismaken met kunst en cultuur

Er zijn bibliotheken die ervoor kiezen niet aan alle functies te voldoen. Soms omdat lokaal al een aantal functies wordt opgepakt door partners. Soms omdat een bibliotheek de mogelijkheden niet heeft.

“Het gaat om denken in diensten in plaats van denken in gebouwen en spullen. Dat laatste is bieb eigen. Ik ben geen voorstander van Fablabs die zich compleet op machines storten. Wat vertel je daarmee? De investeringen zijn groot en er komt ook steeds meer beschikbaar voor de consumenten en op scholen, dus wat voeg je dan op den duur toe? Koppel die machines aan de debatfunctie van de bibliotheek, zodat er een gesprek ontstaat over de duiding ervan. Niet technologie leren lezen, maar de wereld leren lezen.”



VISIE MEDIAWIJSHEID In de visie ‘Mediawijsheid en de openbare bibliotheek: van warenhuis naar wegwijzer tot werkplaats’ benoemt de KB de ambities en doelstellingen rond mediawijsheid voor de periode 2016-2018. Klik hier voor ‘Mediawijsheid en de openbare bibliotheek’. De visie sluit aan op de digitale ontwikkelingen in de samenleving en benoemt de rollen van de verschillende netwerkpartners voor dit thema.

Mediawijsheid draagt bij aan de zelfredzaamheid van mensen; het is een belangrijke randvoorwaarde om mee te kunnen doen in de maatschappij. Hoewel bibliotheken zich al jaren met mediawijsheid bezighouden, is het door de snelle technologische en maatschappelijke ontwikkelingen nodig om opnieuw te bepalen hoe de bibliotheek zich op dit terrein kan positioneren. Want niet alleen bibliotheken, maar ook culturele instellingen houden zich steeds vaker bezig met mediawijsheid en 21e eeuwse vaardigheden. DE BIBLIOTHEEK ALS WERKPLAATSDe visie gaat uit van drie rollen voor de bibliotheken: die van warenhuis, wegwijzer en werkplaats. De bibliotheek als warenhuis voorziet iedereen van allerhande kennis en informatie. De bibliotheek als wegwijzer helpt mensen de juiste (media)vaardigheden te verwerven en leert hen omgaan met de dagelijkse overvloed aan (on- en offline) informatie. De bibliotheek als werkplaats, tenslotte, biedt mensen een plek om sámen met anderen kennis te vergaren, te delen en te

ontwikkelen. Daarnaast is het zo dat steeds meer bibliotheken gefuseerd zijn met een kunstencentrum, theater, museum of archief. Deze partnerschappen bieden andere perspectieven op het bereik en de aanpak van je lab.

“In de ontwikkeling van maak- en fabricageplekken richt Waag Society zich meer en meer op betekenisgeving en critical making. Machines zijn maar één ding. Het samen maken, programma’s bedenken voor een bepaalde doelgroep is wat anders. We doen aan betekenisgeving. We laten mensen machines leren kennen, de vrije ruimte zoeken, experimenteren, iets echt maken en het zelf doen. Het gaat om het innovatieproces en weten wat je met machines kan.”

Dick van Dijk – Waag Society

WAAROM WIL JE EEN LAB?

WAT WIL JE ERMEE BEREIKEN?

EN HOE GA JE HET AANPAKKEN?

VOEGT JE LAB IETS TOE AAN JE

OMGEVING?

https://www.kb.nl/sites/default/files/docs/visie_mediawijsheid_kb_final.pdf


“Ik heb uiteindelijk voor Zutphen gekozen en liet mijn oog op een lege toren en een lege melkfabriek ernaast, vallen. Ik heb acht jaar geknokt voor de plek die ik nu heb. De melkfabriek is gesloopt en de ruimte waar ik nu in zit, stond jaren te huur. In mijn toren wachtte ik af tot ik kon toeslaan zodat ik het voor een lage huur kon huren. Ondertussen kwamen veel jongeren zelf op me af en boekte ik veel succes. Het werkte als een magneet. Zoals bijvoorbeeld met ‘Boys of the wood’; leerlingen die dingen maakten met hout. Ik had nog helemaal geen visie, maar ik was wel gefocust op jongens. Ik hanteerde: duidelijkheid, regels en ruimte voor creativiteit. De pijlers zijn nu: pedagogiek, zorg, innovatie/techniek en conceptontwikkeling. ”

Marco Mout – WALHALLAb

Ik wil een lab in of bij mijn bibliotheek. Ik wil dit vanwege … en ik heb … te bieden aan mijn klanten en bezoekers. Ik heb … euro budget. Dit jaar en … de komende jaren. Ik wil kostendekkend/winstgevend/ … investeren per jaar.

• Wie zijn de toekomstige gebruikers van mijn lab?• Wat willen deze gebruikers? En wat willen wij dat zij uiteindelijk ‘moeten’ willen? • Zijn het scholen (instituten) of individuele bezoekers?• Zijn er al andere labs in de omgeving?• Zijn er bedrijven met wie ik kan samenwerken?• Wat staat in het college akkoord van mijn gemeente waar ik met mijn lab aan kan bijdragen?• Wat zijn de provinciale en landelijke speerpunten en subsidiemogelijkheden?

STAPPENPLANIk ga een lab opzetten met … en samen hebben wij onze stakeholders in beeld. Ook hebben we een Canvas opgesteld. Misschien gaan we het lab samen met een design team waar eindgebruikers in zitten ontwerpen.

• Hoe gaat mijn lab er precies uit zien?• Wie vertelt me wat goede machines zijn?• Over welke voorbeelden op andere plekken ben ik enthousiast?• Hoe vaak ben ik open? • Wie beheert het lab?• Sluit ik me aan bij een community als fablab.nl?• Hoe ontwikkel ik mijn medewerkers? • Welke training laat ik hen volgen? • Moet ik nieuwe functies in het leven roepen of nieuwe mensen aan nemen?• Hoe houd ik de kennis actueel? • Hoe zorg ik dat de afdeling marketing ook nadenkt over een mogelijke nieuwe communicatiestrategie? Wat is er nodig?

Mijn lab bevat … machines en deze medewerkers gaan hier … uur per week in werken

• Welke (les)programma’s ga ik inzetten rondom mijn machines?• Welke behoeften liggen er bij mijn gebruikers?• Ga ik workshops geven en wat ga ik daar voor vragen?• Welke materiaalkosten kom ik tegen. Los van de machines zelf?• Wat is mijn lange termijn en korte termijn visie?• Hoe lang draaien mijn lesprogramma’s? Een half jaar, jaar, twee jaar…?• Hoe lang kan ik met mijn machines doen voor ze ‘te oud’zijn?• Welke technologie/machines komen er over één jaar op de markt? En over twee jaar? En daarna? Wie kan ik dit vragen?

Foto: jouw.buzz


FINANCIERINGS-MOGELIJKHEDEN “SETUP is een medialab dat sinds 2010 bestaat. Er was hiervoor nog geen plek waar makers van technologie en denkers óver technologie bij elkaar kwamen. SETUP is gestart met een eenmalige pilot- subsidie voor drie maanden waarin ruim 60 events georganiseerd werden. Structurele subsidie blijft lastig: digitale cultuur valt niet altijd onder kunst, een lab levert niet altijd harde economische waarde op. SETUP maakt nu vooral gebruik van stimuleringsfondsen en losse projectsubsidies, afhankelijk van de projectinsteek. Voor een deel genereren we eigen inkomsten.”




SUBSIDIEMOGELIJKHEDEN Bibliotheken en culturele organisaties ontvangen vaak een structurele subsidie vanuit de gemeentelijke Cultuur-portefeuille. De structurele subsidies lopen al jaren terug, maar we zien wel een toename in het aantal project-subsidies. Sinds de bibliotheken en culturele organisaties ook bijdragen aan participatie doeleinden in het sociaal domein, zijn zij ook interessant voor andere portefeuilles, zoals werk & economie of sociale zaken. Het is van belang goed te kijken welke doelstellingen de gemeente of de arbeidsregio heeft waaraan je kan bijdragen met je organisatie. DOELSTELLINGEN GEMEENTEAls het gaat om activiteiten binnen het lab, kun je bij economische zaken in je gemeente aangeven dat je bijdraagt aan de vaardigheden van de toekomst, zodat de toekomstige werknemers goed uitgerust zijn. OBA Amsterdam ontving op deze manier twee miljoen euro van de gemeente omdat deze stad de ambitie heeft om ieder kind tussen de 8 en 16 jaar in Amsterdam kennis te laten maken met de 21e eeuwse vaardigheden. OBA realiseert in vier jaar tijd tien maakplaatsen met hulp van Waag Society, Pakhuis de Zwijger en de Hogeschool van Amsterdam.

“Met CODA Fablab proberen we zoveel mogelijk kostendekkend te zijn, maar uiteindelijk draait het om wat je als bibliotheek bereikt en teweeg brengt. Met hoge prijzen verhogen we ook de drempel en het is juist onze insteek om de nieuwe technieken zo toegankelijk mogelijk te maken voor bezoekers. CODA VR Lab is tot stand gekomen met financiële ondersteuning van het innovatiefonds van Rijnbrink.”

Margot Appelman – CODA FabLab

“Ik werk zonder enige subsidie. Ik heb wel zorgbudgetten van kinderen. Voor thuiszitters krijg ik een dagvergoeding. De helft van de jongeren is probleemjongere en de andere helft komt activiteiten doen die door hen zelf worden betaald voor 12,50 per uur. Soms wordt er geld verdiend met het ontwerpen van interieurs voor winkels, workshops en concepten. Ook doet WALHALLAb dingen met talentontwikkeling zoals een open dag op de Veluwe met Staatsbosbeheer. Stihl Brussel sponsort de hele dure kettingzagen plus kleding. Dat is best bijzonder.”

Marco Mout - WALHALLAb


KANSEN GELDERLAND EN OVERIJSSEL Rijnbrink heeft voor de provincies Gelderland en Overijssel een klein onderzoek gedaan naar de mogelijkheden op provinciaal niveau. Een paar conclusies:

• Beide provincies hebben economie hoog op de agenda staan. Maakeconomie wordt hierin ook veel genoemd. Thema’s als krimp, werkgelegenheid e.d. spelen hierbij een rol. Bijdragen aan regionale economie is kansrijk. Er is sprake van zowel een kwalitatieve en kwantitatieve mismatch op de arbeidsmarkt in Overijssel, vooral in de technische sector en in de zorgsector. En extra inspanningen om de arbeidsparticipatie te verhogen onder groepen die op dit moment niet of beperkt deelnemen aan het arbeidsproces.

• Innovatie komt erg veel terug. Ook schoon produceren (3D). Hierboven hangt ook weer bijdragen aan de regionale economie.

• Hulp aan kwetsbare jongeren en bijdragen aan 21e eeuwse vaardigheden is ook een belangrijk thema binnen beide provincies.

• Techniek onderwijs wordt genoemd. Jonge kinderen naar het techniekonderwijs krijgen zou een ingang kunnen zijn.

EEN PAAR CONCRETE VOORBEELDEN VAN INITIATIEVEN EN PROGRAMMA’S:

• Ontwikkelingsmaatschappij Oost NV ontwikkelt en begeleidt innovatieprojecten en helpt ze te financieren. Oost NV versnelt internationaliseringsactiviteiten en de groei van (mkb) bedrijven, vernieuwt bedrijvenparken en ICT-infrastructuur. PPM Oost, het participatiebedrijf van Oost NV, participeert in innovatieve bedrijven en beheert innovatiefondsen. • Met het 1000-jongerenplan investeert de provincie Overijssel samen met andere partijen in de arbeidsmarktkansen voor kwetsbare jongeren. Dit door 1000 kwetsbare jongeren begeleiding te bieden bij het aanpakken van hun problemen, het leren van een vak en het vinden en behouden van werk.• Regionaal netwerk: “Regionomie is een systeem waarin je waarde en profijt kunt vinden in regionale verbinding. De innige verbondenheid van bedrijven, organisaties en burgers waarbij het verdienvermogen en rendement niet alleen aan het ondernemende individu toekomt maar aan een vitale, lokale samenleving.”• De TechNetkringNWN (Nieuwe Waterweg Noord) staat voor de krachtenbundeling van onderwijs, ondernemers en overheid om in de breedste zin van het woord techniek binnen de regio te promoten. Ze willen door het voeren van een actief programma de kweekvijver van jong technisch talent vergroten. • Het Techniekpact is een gezamenlijk initiatief van de rijksoverheid, het georganiseerde bedrijfsleven, de vakbonden en het onderwijsveld en de regio’s. • TechYourFuture is een expertisecentrum voor onderwijs in bèta en technologie. Ze willen ervoor zorgen dat uiteindelijk 4 van de 10 jongeren bewust kiezen voor een techniekopleiding en daarna ook daadwerkelijk in de technische sector gaan werken. • Ondernemers, onderwijs en overheden in Gelderland en Overijssel slaan de handen ineen om de industrie slimmer en schoner te maken. Zij presenteerden vrijdag 16 september 2016 de actiepunten die de industrie in Oost-Nederland een ‘BOOST’ moet geven.

Deze provinciale initiatieven bieden inspiratie om samen te werken met netwerken die actief zijn in je regio. Dergelijke initiatieven zijn in elke provincie te vinden. Als je concreet kunt aangeven hoe je kunt bijdragen aan deze doelstellingen met je lab dan zijn er vast mogelijkheden voor financiering of uitwisseling van stagiaires of verbreding van je netwerk of… vul zelf maar in! Maar ga eerst eens met je gemeente praten, als je dat nog niet had gedaan.


PERSONEEL“Ik merk dat veel bibliotheekmedewerkers makerspaces leuk vinden, maar dat het ook spannend is. Het is goed om collega’s onder begeleiding de apparatuur te laten uitproberen, om koudwatervrees weg te nemen. Er is geen fout antwoord, mislukken kan niet.”

Gerrit Elzenga - Jouw.buzz


Realiseer je goed dat ook bij het opzetten of duur-zaam continueren van een lab, je medewerkers de grootste kostenpost zijn. Het is goed om je af te vragen of de benodigde kennis in je organisatie aanwezig is, daarnaast biedt een lab de mogelijkheid om nieuwe dynamiek aan je te verbinden. Een voorbeeld van benodigde competenties is te zien in de vacaturetekst van de WoWi bus van Rijnbrink:

WAT GA JE DOEN?Als mediacoach beweeg je je op het snijvlak van techniek en onderwijs. Aan jou de taak om kinderen en jongeren te stimuleren, te enthousiasmeren en te begeleiden.Je hebt een actieve en verantwoordelijke rol bij het uitvoeren van het educatieve programma voor scholen en bij evenementen.

WIJ VRAGEN• Je hebt ervaring in het werken met kinderen

en jongeren van 10-14 jaar;• Je hebt didactische vaardigheden;• Je bent geïnteresseerd in techniek en

nieuwsgierig naar nieuwe technologieën;• Je bent oplossingsgericht en beschikt over

voldoende improvisatievermogen;• Je bent creatief en in staat om eenvoudige

werkvormen te ontwikkelen en toe te passenwaardoor kinderen en jongeren leren werkenmet nieuwe technologieën;

• Je kunt snel verbindingen leggen tussenbestaande en nieuwe technologieën eninschatten welke impact en toepassingennieuwe technologieën bieden.

OPLEIDEN OF NIEUWE MEDEWERKERS? Om mediacoaches op te leiden zijn er verschillende opleidingen. Twee voorbeelden hiervan zijn Fab the Library van Frysklab en Fab Academy van Waag Society. Deze opleidingen vragen de nodige investering. Voortdurende ontwikkeling is essentieel in dit vakgebied.

Daarnaast is het zo dat het ook om karaktereigenschappen gaat zoals improvisatievermogen, nieuwsgierigheid en creativiteit. Je kunt jezelf afvragen in hoeverre een opleiding voldoende is.

ZIE “BIJLAGE 3” op pagina 30voorbeeld van een begroting. WoWi bus 2018.

Nieuwe medewerkers werven behoort ook tot de mogelijkheden. Opleidingen als Kunst & Techniek zijn goede visvijvers.

Denk goed aan wat je personeel te bieden hebt vooral qua uren; maar ook hierin kun je kiezen voor samenwerkingen met andere bibliotheken. Wat veel bibliotheken doen is werken met stagiaires van aansluitende studies in de buurt. Nadeel is natuurlijk de continuïteit.

https://www.frysklab.nl/fab-the-library/

http://waag.org/nl/project/fab-academy


SAMENWERKEN “ROC Aventus organiseerde onlangs in CODA een tweedaagse Creathon voor studenten van Mediavormgeving en Applicatie Ontwikkeling. De studenten kregen een opdracht vanuit Rotary Voorst en hadden twee dagen de tijd om bij ons aan hun concept te werken, een prototype te maken in CODA Fablab of CODA VR Lab en het idee te pitchen. Rotary Voorst koos vervolgens een winnaar. Een ontzettend inspirerend en vooruitstrevend project dat tot goede samenwerking met ROC Aventus heeft geleid. Daarnaast werken we intensief samen met Gigant, (kunstencentrum naast CODA).”


Foto: iXperium Arnhem


Of je met je lab succesvol kunt samenwerken met bedrijven of andere partners is natuurlijk afhankelijk van je regio, maar ook van je eigen positionering. Als je in een gebouw samenwerkt of bent gefuseerd met een theater of een museum, ligt samenwerken met een bedrijf anders dan als je een losstaande bibliotheek bent. Ook je grootte kan meespelen. Toch is het de kunst om naar aanleiding van een goede stakeholderanalyse en een scan van programma’s zoals hierboven genoemd, mogelijkheden te zien. Misschien heb je, ook los van je lab, al een samenwerkingsovereenkomst met het bedrijfsleven.

Vragen die hierbij gesteld kunnen worden:

• Verhuur je je gebouw?• Organiseer je betaalde cursussen samen met anderen?• Zit je in een ondernemersnetwerk?• Heb je sponsors?

‘Samenwerkingen met het bedrijfsleven komen tot stand door actief te netwerken en samen te kijken wat je voor elkaar kunt betekenen. Verbinden, verrassen en verrijken staan bij CODA centraal. Het bibliotheekimago biedt hier voordelen. Veel doelgroepen weten de weg naar de bibliotheek al te vinden. Daarnaast is het een openbare ontmoetingsplek en is er al een groot netwerk binnen de scholen waar je als lab gebruik van kunt maken. Een andere belangrijke samenwerking is die met Fablab BeNeLux. Bij deze community staat het delen van informatie en ervaringen centraal. Het is inspirerend om deel te nemen aan de zogenaamde FabTables.” Margot Appelman – CODA Fablab

“Een voorbeeld van een project dat we in samenwerking met Stadkamer hebben ontwikkeld is Fabcare, waarbij we hulpmiddelen maken voor mensen in een thuiszorgsituatie. Deze worden gratis ter beschikking gesteld op een Fabcare.nl en kunnen met een 3D printer in een FabLab of bibliotheek worden geproduceerd. Zo wordt de informatie voor iedereen toegankelijk en toepasbaar. Het vrij beschikbaar maken maken van informatie past bij de bibliotheek. Bibliotheken kunnen een belangrijke rol innemen om digitale ongeletterdheid te verminderen en informatie vrij voor iedereen beschikbaar stellen. Bibliotheken moeten hierbij vooral niet alles zelf willen doen en het is belangrijk om duurzame relaties aan te gaan die dezelfde visie en werkmethodiek hebben als de bibliotheek in kwestie. Boaz van Tongeren - Rotslab

“Weinig labs zijn commercieel rendabel. Soms wordt er wat voor een machine betaald. Machines financieren we zelf vaak uit projecten. Bij EU subsidies voor grote trajecten kunnen soms machines worden gefinancierd. Af en toe hebben we commerciële opdrachten. Bijvoorbeeld van Philips en ING. Het gaat daarbij om ‘denken door te maken’ en het fablab faciliteert dan het maken. We benaderen problemen als een ontwerp opdracht. Bijvoorbeeld ‘hoe kunnen lokale fablabs zodanig samenwerken met grotere bedrijven en fabrieken zodat er buiten de kritische productielijn ook experimenteer ruimte is?” Dick van Dijk – Waag Society

“In het lab in Hoograven kreeg ik diverse dingen door bedrijven gedoneerd: 10 computers, lichtschilderijen, een 3d printer.”

Boaz van Tongeren – Rotslab

www.fabcare.nl


AANPAK KENNISLAB BIBLIOTHEEK STEENWIJK De Rabobank in Steenwijk sponsort het lab in de bibliotheek dat bij hen in gebouw huisvest. Zij doen dit vooral om de regio interessant te houden door middel van innovatie en educatie. Ook willen ze techniek stimuleren in de regio, want veel van hun klanten zijn techniekbedrijven en zij hebben ook in de toekomst kundige medewerkers nodig.

Zij sponsoren door middel van de gratis verhuur van de ruimte waar het lab in is gevestigd. Dit doen ze voor drie jaar, daarna wordt het geëvalueerd. In de vakanties betalen ze workshops bij het lab voor de kinderen van hun klanten. Ook geven ze het lab publiciteit in hun magazines en hebben ze de directeur van de bibliotheek van Steenwijk uitgenodigd deel te nemen aan het netwerk Regionomie. Hierdoor kunnen vele verbindingen worden gemaakt met bedrijven in de regio en stelt de bank de kennis en kunde uit haar netwerk beschikbaar. De Rabobank heeft eveneens alle scholen een 3D printer cadeau gedaan.

Een probleem op dit moment is het vinden van vrijwilligers om het lab draaiend te houden. Via een bijeenkomst over educatie hopen ze studenten binnen te kunnen halen.


“Je moet gewoon gaan koffiedrinken met de mensen waar je van kunt leren. En die nu buiten je gezichtsveld zitten. Echt mijn belangrijkste tip: drink koffie!”

Carola Oldemaat – Rijnbrink

“Ons MediaLab staat steeds professioneler op de kaart. Het was een lange weg, maar inmiddels zijn we ook bij bedrijven in beeld. In de bibliotheek van Heerhugowaard hebben we een samenwerking met Techniek Toppers. Deze stichting promoot wetenschap en techniek in het basisonderwijs. Zij verbinden scholen aan onze bibliotheek. Ook scholen waar de Bibliotheek op School is geïmplementeerd staan in verbinding met het MediaLab. Alle consulenten zijn mediacoach. Het is belangrijk om zicht te hebben op je lokale omgeving. In Alkmaar zit bijvoorbeeld een FabLab. Daarom staan in de bibliotheek van Alkmaar geen 3D-printers, maar verwijzen we bezoekers daarvoor naar het FabLab. Verder hebben we een samenwerking met een cultuurinstelling, waarbij we samen een activiteit aanbieden. Nieuw wordt het aanbieden van lessen en verhuur van apparatuur aan scholen. Daarbij gaan we gebruikmaken van het transport van Probiblio.”

Jolanda Kreuk – Bibliotheek Kennemerwaard

ADVIES: GA SAMENWERKINGEN AAN.

EEN STAKEHOLDERANALYSE BIEDT IN-

ZICHT BIJ HET VINDEN VAN GESCHIKTE

PARTNERS.

Samenkomen is een begin;samen blijven is vooruitgang;

samenwerken is succes.

Henry Ford


INHOUDELIJKE PROGRAMMA’S Een Fablab of maakplaats is erg interessant voor het onderwijs. CODA Fablab ontvangt regelmatig klassen uit zowel het basis onderwijs, voortgezet onderwijs als beroepsonderwijs. Onze innovatie educatoren hebben inspirerende lesprogramma’s gemaakt en bieden daarnaast ook lessen op maat aan scholen, het is ontzettend leuk en waardevol om te zien hoe de jeugd zich nieuwe technieken eigen maakt. Rijnbrink heeft in samenwerking met CODA voor de KB lesprogramma’s ontwikkeld, speciaal voor startende lab.”

Klik hier voor het lesmateriaal


Foto: WoWi!

https://www.wowionline.nl/lesmateriaal


“Het educatieprogramma is een groot succes. Wekelijks ontvangen we klassen uit zowel het basis als het voortgezet onderwijs. Onlangs bezochten zo’n honderd MBO studenten ons. Onze lesprogramma’s zijn goed toepasbaar in het onderwijs. Scholen schaffen zelf niet snel machines aan vanwege de hoge kosten. Docenten weten niet altijd hoe de machines en de software werken. Wij bieden begeleiding en advies in de 21e eeuwse vaardigheden op maat aan scholen en leerkrachten. We zijn op woensdagmiddagen ook open voor vrije tijd besteding. Deze middagen zijn gratis. Voor volwassen beiden we verdiepende cursussen en workshops in combinatie met bezoeken aan tentoonstellingen in CODA Museum.

In 2016 hebben 70 mensen de cursus ‘zelfstandig leren werken in CODA Fablab’ gevolgd en zich gecertificeerd om zelf aan de slag te gaan. Verder organiseren we LEGO bouwmiddagen, actieve en leerzame workshops en maandelijkse programmeermiddagen (CoderDojo). Zo wordt CODA een ontmoetingsplek voor de jeugd. De duur van een bezoek aan de bibliotheek is gestegen van 15 naar 45 minuten. Om dit te kunnen realiseren werken wij met stagiairs van onder andere TU Enschede, ArtEZ en ROC Aventus. De Hobby Computer Club biedt vrijwillige begeleiding in ruil voor gebruik van de ruimte en de apparatuur.”

Margot Appelman – CODA Fablab

“De kennis en ervaringen uit projecten vloeien vaak door naar spin-offs voor een specifiek publiek, waaronder scholen, bibliotheken en (semi-)overheden. van een datasamenleving aan te wijzen. Een voorbeeld daarvan is een project over het Internet of Things. Wat gebeurt er als apparaten data over ons met elkaar kunnen delen? SETUP maakte een koffiezetapparaat dat op basis van je postcode werkt. Slechte wijken krijgen koudere, waterige koffie, goede wijken krijgen espresso. Een manier om de risico’s van een datasamenleving aan te wijzen. Zo’n project vloeit door naar workshops, waarin deelnemers zelf zo’n apparaat verzinnen en bouwen. Zo leren ze zowel over de techniek en de ethiek.”



AAN DE SLAGJe hebt nu inzicht gekregen in alle mogelijkheden en randvoorwaarden voor het ondernemen met je lab. Op de volgende pagina’s vind je handige tools om je eigen omgeving en plannen in kaart te brengen.

VEEL SUCCES EN ONDERNEMERSPLEZIER

Foto: CODA


5

KADER Waarom wil je een lab?

Wat wil je ermee bereiken?

En hoe ga je het aanpakken?

Of: wil je vooral meegaan met de hype en ben je bang de boot te missen?

“Ik wil dat de machines producten en ideeën opleveren die de wereld mooier maken. Ik wil daarin de grenzen opzoeken. Het gaat om het zoeken, niet om het resultaat. Ik wil dat mensen naar het maakproces kunnen kijken en daaraan kunnen deelnemen.” Carin Reijnders ‐ CODA

“Ik ben uiteindelijk voor Zutphen gevallen en liet mijn oog op een lege toren en een lege melkfabriek ernaast, vallen. Ik heb 8 jaar geknokt voor de plek die ik nu heb. De melkfabriek is gesloopt en de ruimte waar ik nu in zit, stond jaren te huur. In mijn toren wachtte ik af tot ik kon toeslaan zodat ik het voor een lage huur kon huren. Ondertussen kwamen veel jongeren zelf op me af en boekte ik veel succes. Het werkte als een magneet. Zoals bijvoorbeeld met ‘Boys of the wood’; leerlingen die dingen maakten met hout. Ik had nog helemaal geen visie, maar ik was wel gefocust op jongens. Ik hanteerde: duidelijkheid, regels en ruimte voor creativiteit. De pijlers zijn nu: pedagogiek, zorg, innovatie/techniek en conceptontwikkeling. Marco Mout – Walhallab

Naast de functies uit de wet zijn er tal van andere tools om je kunnen helpen de juiste beslissingen te nemen. We behandelen er drie: de stakeholderanalyse, het CANVAS model en Design Thinking.

STAKEHOLDERANALYSE

Een stakeholderanalyse is een hulpmiddel om op een systematische manier de verschillende actoren uit de omgeving in kaart te brengen. De analyse bevat een overzicht van alle actoren en achtergrondinformatie over hun betrokkenheid en de positie die zij innemen ten opzichte van je 5

KADER Waarom wil je een lab?

Wat wil je ermee bereiken?

En hoe ga je het aanpakken?

Of: wil je vooral meegaan met de hype en ben je bang de boot te missen?

“Ik wil dat de machines producten en ideeën opleveren die de wereld mooier maken. Ik wil daarin de grenzen opzoeken. Het gaat om het zoeken, niet om het resultaat. Ik wil dat mensen naar het maakproces kunnen kijken en daaraan kunnen deelnemen.” Carin Reijnders ‐ CODA

“Ik ben uiteindelijk voor Zutphen gevallen en liet mijn oog op een lege toren en een lege melkfabriek ernaast, vallen. Ik heb 8 jaar geknokt voor de plek die ik nu heb. De melkfabriek is gesloopt en de ruimte waar ik nu in zit, stond jaren te huur. In mijn toren wachtte ik af tot ik kon toeslaan zodat ik het voor een lage huur kon huren. Ondertussen kwamen veel jongeren zelf op me af en boekte ik veel succes. Het werkte als een magneet. Zoals bijvoorbeeld met ‘Boys of the wood’; leerlingen die dingen maakten met hout. Ik had nog helemaal geen visie, maar ik was wel gefocust op jongens. Ik hanteerde: duidelijkheid, regels en ruimte voor creativiteit. De pijlers zijn nu: pedagogiek, zorg, innovatie/techniek en conceptontwikkeling. Marco Mout – Walhallab

Naast de functies uit de wet zijn er tal van andere tools om je kunnen helpen de juiste beslissingen te nemen. We behandelen er drie: de stakeholderanalyse, het CANVAS model en Design Thinking.

STAKEHOLDERANALYSE

Een stakeholderanalyse is een hulpmiddel om op een systematische manier de verschillende actoren uit de omgeving in kaart te brengen. De analyse bevat een overzicht van alle actoren en achtergrondinformatie over hun betrokkenheid en de positie die zij innemen ten opzichte van je

STAKEHOLDERANALYSE

Een stakeholderanalyse is een hulpmiddel om op een systematische manier de verschillende actoren uit de omgeving in kaart te brengen. De analyse bevat een overzicht van alle actoren en achtergrondinformatie over hun betrokkenheid en de positie die zij innemen ten opzichte van je dienst, in dit geval je lab. Het is heel handig om de motivatie, invloed en belangen van de betrokkenen in kaart te brengen. Het is daarom belangrijk om in een vroeg stadium een stakeholderanalyse te doen om de kans van slagen van je lab te vergroten.

Je kunt de stakeholderanalyse ook met een meer integraal perspectief oppakken. Je maakt dan een analyse van de betrokkenheid van de stakeholders naar je bibliotheek of culturele organisatie als geheel. Op deze manier voorkom je dat je lab losgezongen wordt van de rest van de organisatie. Een lab is immers niet alleen een keuze binnen media- of onderwijsbeleid. Het betekent ook een verandering in de algehele missie en visie van de bibliotheek.

De al of niet aanwezige steun van de stakeholders bepaalt mede de uitvoerbaarheid en het succes van je lab. Als je direct weet wie de spelers zijn en op welke manier zij een rol spelen, kun je je communicatieplan hierop baseren. Wie gaan we betrekken, consulteren, instrueren of informeren. Welke boodschap landt bij deze stakeholder het beste?

Je kunt de analyse ook nog verder verdiepen met een arena-analyse. Hiermee breng je antwoorden op de volgende vragen in kaart:

• Welke actoren zijn direct en indirect betrokken bij het lab? • Waarom zijn de actoren betrokken (wat is hun belang; financieel, veiligheid, machtspositie, interesse, etc.)? • Hoe staan de actoren tegenover het lab (positief, neutraal, negatief, kritisch)? • Welke (formele) rol hebben de actoren of kunnen de actoren hebben (goedkeuren, aanjagen, meedenken, tegenhouden, randvoorwaarden stellen, etc.)? • Hoe sterk is de positie van de actoren (heeft inspraak, kan blokkeren, kan voorwaarden stellen)?

Met de uitkomsten van de Arena-analyse kan vervolgens een zogenaamde Gap-analyse uitgevoerd worden. Deze analyse brengt medestanders, critici, voor en tegenstanders in kaart en de overbruggingsverschillen in de opvattingen tussen mee- en tegenstanders. De Gap-analyse bevat in ieder geval antwoord op de volgende vragen:

• Om welke redenen staan stakeholders positief, neutraal, kritisch of negatief t.o.v. het lab? • Welke stakeholders kunnen belangen van het lab behartigen en zijn zij hiertoe bereid? • Welke stakeholders kunnen het lab blokkeren, dan wel tegenhouden en welke argumenten zouden zij hiervoor kunnen hebben? En hoe groot wordt de kans hiertoe geschat?

Zo kun je een analyse maken van bondgenoten en tegenstanders. Je kunt gaan kijken met wie je zou kunnen en willen samenwerken.


REFLECTIEVRAGEN MET BETREKKING TOT STAKEHOLDERS EN HET DUURZAAM ONDERNEMEN MET JE LAB:

• Wie zijn mogelijke samenwerkingspartners? Wie hebben een gezamenlijk belang er een succes van te maken? Is er al een lab in de directe omgeving? Is dat nu juist wel of geen reden er ook één te starten? Wat kun jij toevoegen?

• Hoe zien mijn inwoners er precies uit? En in de toekomst? Zie deze link. Zit ik in een krimpgemeente? Kan ik bijdragen aan de aantrekkelijkheid van de gemeente?• Wat zijn de belangrijkste doelen van het college van mijn gemeente? Hoe kan ik daarbij aansluiten?

• Zijn er technische bedrijven in mijn omgeving waar ik mee zou kunnen samenwerken of die mij zouden kunnen sponsoren?

• Zijn er technische- IT of kunstopleidingen in mijn omgeving waar ik stagiaires van kan inzetten of anderszins gebruik van zou kunnen maken?

ZIE “BIJLAGE 1” op pagina 28onepager van Medialab Stadkamer Zwolle. Een oproep tot een samenwerkplaats voor de digitale toekomst.

https://www.waarstaatjegemeente.nl/


Het Business Model Canvas

Bron: Strategyzer AG

Revenue Streams

Customer SegmentsValue PropositionsKey ActivitiesKey Partners

Cost Structure

Customer Relationships

Ontworpen door: Datum: Versie:Ontworpen voor:

ChannelsKey Resources

Ik ga starten

CANVAS

Canvas is een businessmodel dat bestaat uit negen bouwstenen en dat start met het bepalen van de doelgroep (Customer Segments). Het is handig dit model met je MT team en/of je medewerkers te doorlopen. Dit kan met of zonder een procesbegeleider. Net als voor de stakeholderanalyse geldt dat je de vragen in Canvas alleen voor je lab kunt beantwoorden, maar ook voor je gehele organisatie. Als je al een canvas hebt ingevuld voor je organisatie als geheel, kun je één voor je lab laten aansluiten. Zo ga je meer integraal kijken en creëer je meer ruimte voor het lab. Gevolg kan zijn dat budgetten gaan schuiven in de diensten die je aanbiedt, in het personeelsbestand en in de indeling van de ruimtes in het gebouw waar jullie zitten.

De eerste vragen binnen het Canvas model zijn: voor wie wil je een lab oprichten? Breng in kaart wie je wil bedienen met deze dienst? Zijn dat alle inwoners? Kinderen, scholen, digibeten? Daarna kijk je naar de klantwaarde of waarde propositie (Value Proposition). Wat voeg je met je lab toe aan je klanten, de bezoekers, je partners zoals de scholen waarmee je samenwerkt. Welk probleem los je voor hen op? Wat onderscheidt jouw organisatie van andere? Belangrijk hierin is de service die je biedt.


Stap drie gaat over de manier waarop je in contact staat met je klanten (Customer Relationships). Heb je veel verschillende soorten klanten? Maak dan onderscheid in wat je met een lab voor wie wil betekenen. De investering in de relatie is minstens zo belangrijk als de dienst zelf. Zo niet belangrijker.

Kanalen (Channels) gaan over de manier waarop je contact komt met je klanten. De marketing- en distributiestrategie. Dat laatste is misschien niet zo van toepassing, maar het is wel belangrijk om over je communicatie na te denken. Is alleen een agenda van je lab activiteiten op de website voldoende? Of moet je toe naar een heel andere benadering van de doelgroep? De eindgebruiker als mede-ontwikkelaar? Dit komt zo terug in het onderdeel Design Thinking.

De inkomsten (Revenu Streams) gaan natuurlijk over geld, maar ook over het plezier dat een lab je kan opleveren. Het is een hele nieuwe energie in je organisatie, maar realiseer je wel dat bijna geen enkel lab in Nederland rendabel is en dat het dus een investering blijft.

Hulpbronnen (Key Resources) gaan over fysieke middelen en menselijke middelen. Het inrichten van een lab kun je zo duur en zo goedkoop maken als je wil. Richtlijn is 35.000 euro. Dan heb je alleen de machines. Je hebt ook een ruimte nodig en mensen. Die ook opgeleid moeten worden. Zowel technisch als ook als programmamakers.

Kernactiviteiten (Key Activities): wat zijn jouw kernactiviteiten die helpen je propositie te realiseren? Heb je je tot nog toe vooral op leesbevordering gericht of is de debatfunctie al goed ontwikkeld binnen je organisatie?

Partners (Key Partners). Heel belangrijk onderdeel en komt ook terug in de twee andere tools. Stelregel is eigenlijk: een lab zet je nooit alleen op. Kijk dus goed naar mogelijke samenwerkingspartners. Dit kan een ander lab zijn, een school, een bedrijf, een welzijnsorganisatie etc.

Kostenstructuur (Cost Structure). Ga na hoe de kostenstructuur van jouw organisatie is elkaar zit. Bekijk naar aanleiding van bovenstaande bouwstenen wat de kosten van een lab zouden kunnen zijn. Welke kosten zijn vast en welke zijn variabel? Wat kosten de medewerkers? En hun opleiding? Hoe valt er nog voordeel te behalen door bijvoorbeeld stagiaires in te zetten, sponsoring te zoeken, materialen te laten bekostigen.

ZIE “BIJLAGE 2” op pagina 29voorbeeld Canvas eLAB Biblionet Groningen

“Grootste uitdaging zijn de mensen. We hebben in 2016 een reorganisatie afgerond: ‘op naar een programmerende organisatie’. We hebben nu 2 fte voor de opstart en dat is te weinig. Het is belangrijk te investeren in opleidingen omdat alle medewerkers iets moeten kunnen vertellen over het laboratorium.”

Isolde Vega – Bibliotheek Utrecht


11

Het model hierboven is geschetst in het Engels, maar in het Nederlands is het: begrijpen, observeren, definiëren, ideevorming, prototype en testen. Je ziet in het model dat het voortdurend heen en weer kan gaan, maar er zitten wel twee divergerende fases in en twee convergerende fases. De double diamond.

Een voorbeeld van een aanpak in het Nederlands

1. Onderzoeken & ontdekken

Als je met een lab wil starten of als je er al één hebt, moet je in de huid moeten kruipen van je gebruikers. Het is belangrijk uitgebreide kennis te verzamelen, begrip te hebben en inlevingsvermogen in wat voor hén belangrijk is. Voor wie wil je het lab: kinderen, tieners, volwassenen, ouderen? Weil je bezoekers uit kansrijke en/of kansarme wijken? Wil je leken binnenhalen of juist ook gevorderden? Om kennis te delen bijvoorbeeld? Begrijp je echt wat er bij hen leeft, wat hun behoeften zijn? Heb je je ingeleefd? Welk probleem ga je voor hen oplossen?

DESIGN THINKING

Op internet kun je een fikse toolkit ‘Design Thinking for Libraries’ downloaden die gefinancierd is door de Bill gates foundation. Nadeel is dat alles in het Engels is, net als veel schema’s op internet dat ook zijn. Er zijn bovendien veel verschillende soorten schema’s en methodieken, maar de essentie is hetzelfde. Bij de methodiek Design Thinking zijn drie elementen essentieel:

1) Denken vanuit de gebruiker – zoeken naar de echte behoefte van echte mensen2) Scheiden van analyseren en creëren3) Iteratief: snel falen, snel leren

Het model hierboven is geschetst in het Engels, maar in het Nederlands is het: begrijpen, observeren, definiëren, ideevorming, prototypen en testen. Je ziet in het model dat het voortdurend heen en weer kan gaan, maar er zitten wel twee divergerende fases in en twee convergerende fases.

11

Het model hierboven is geschetst in het Engels, maar in het Nederlands is het: begrijpen, observeren, definiëren, ideevorming, prototype en testen. Je ziet in het model dat het voortdurend heen en weer kan gaan, maar er zitten wel twee divergerende fases in en twee convergerende fases. De double diamond.


1. Onderzoeken & ontdekken

Als je met een lab wil starten of als je er al één hebt, moet je in de huid moeten kruipen van je gebruikers. Het is belangrijk uitgebreide kennis te verzamelen, begrip te hebben en inlevingsvermogen in wat voor hén belangrijk is. Voor wie wil je het lab: kinderen, tieners, volwassenen, ouderen? Weil je bezoekers uit kansrijke en/of kansarme wijken? Wil je leken binnenhalen of juist ook gevorderden? Om kennis te delen bijvoorbeeld? Begrijp je echt wat er bij hen leeft, wat hun behoeften zijn? Heb je je ingeleefd? Welk probleem ga je voor hen oplossen?


1. ONDERZOEKEN & ONTDEKKENAls je met een lab wil starten of als je er al één hebt, moet je in de huid moeten kruipen van je gebruikers. Het is belangrijk uitgebreide kennis te verzamelen, begrip te hebben en inlevingsvermo-gen in wat voor hén belangrijk is. Voor wie wil je het lab: kinderen, tieners, volwassenen, ouderen? Wil je bezoekers uit kansrijke en/of kansarme wij-ken? Wil je leken binnenhalen of juist ook gevor-derden? Om kennis te delen bijvoorbeeld? Begrijp je echt wat er bij hen leeft, wat hun behoeften zijn? Heb je je ingeleefd? Welk probleem ga je voor hen oplossen?

2. OBSERVATIES & VELDWERKObservaties, veldwerk of gewoon een eenvoudig gesprek met de gebruiker en/of een expert zijn heel belangrijk. Daadwerkelijk open staan en open vragen stellen ook. Als je al goed weet wat je wil, is

Design Thinking geen handige methodiek. Je zult gegevens, gedachten en meningen moeten ver-zamelen. Wie zijn allemaal betrokken bij het lab? Waar liggen de behoeftes bij de gebruiker? Heb je besloten voor tieners aan de slag te gaan, ben je dan eens naar een school gegaan om ze te obser-veren? Kijk je YouTube filmpjes die hen aanspre-ken? Heb je ze gesproken en/of hun ouders? Welke activiteiten en plekken ken je waar veel tieners op af komen? Waarom komen ze daarheen? Praat met diegenen die invloed hebben op je eindgebruiker.

3. IDEEVORMINGHoe kom je tot waardevolle ideeën? Een veelge-bruikte methode is brainstormen: de kunst om zonder beperkingen te denken. Soms geeft een ‘gek’ idee net dat vonkje voor honderden visionaire frisse ideeën.

Veel goede vragen beginnen met: Hoe kunnen we…? Het is belangrijk de vraag actiegericht en concreet te formuleren. Ook moet de vraag niet te breed en niet te smal zijn.

Voorbeeld:Te breed: hoe kunnen we meer tieners naar de bibliotheek krijgen?Te smal: hoe kunnen we klasjes maken voor tieners over digitale vaardigheden?Goed: Hoe kunnen we relevante digitale diensten ontwerpen waar tieners na schooltijd voor naar de bibliotheek komen?Genereer zoveel mogelijk ideeën en documenteer alles. Geeltjes, flipovervellen, video’s audio’s etc.

DE DOUBLE DIAMOND

http://designthinkingforlibraries.com/

http://designthinkingforlibraries.com/


4. EXPERIMENTERENExperimenteren brengt je ideeën tot leven. Het bouwen van prototypes maakt je ideeën tastbaar tijdens de bouw doe je weer nieuwe kennis op. Hoe ziet je lab er straks uit? Wat staat er allemaal in? En op welke plek? En ook het delen van je be-vindingen en deze bespreken met anderen levert je nieuwe inzichten op. Zelfs ruwe prototypes, in een vroeg stadium, geven je al direct feedback in welke verbetering je aan kunt brengen en hoe je jouw idee kunt verrijken. Combineer, verfijn of verbreed ideeën. Maak meerdere concepten en toets ze bij je gebruiker. Oordeel nog niet, kies later.

5. DOORONTWIKKELEN & EVOLUERENKeuzes maken, implementeren en testen, nieuwe keuzes maken. Zorg voor voldoende feedback van klanten. Duurzaam ondernemen betekent ook continu slijpen aan je ideeën: het plannen van de

De betekenis van het woord ‘lab’ komt natuurlijk van het woord laboratorium. Bij uitstek een plek om te experimenteren. En niet alleen een plek waar je inhoudelijk experimenteert met technologie of kunst, maar ook een plek waar je experimenteert met je organisatie(vorm) met activiteiten, nieuwe werkvormen, talenten van medewerkers ontdekken, andere HR methoden, bijscholing, inroostering uren etc. Een lab kan dus ook een aanjager zijn om nieuwe manieren van werken te ontdekken en dat is voor de klassieke bibliotheek ook heel waardevol. Dit wordt ook wel sociale innovatie genoemd.

volgende stappen en het idee overbrengen aan anderen die kunnen helpen bij verdere ontwik-keling van je oplossing. Het is met een lab van wezenlijk belang dat je het levend houdt. Door-ontwikkeling vergt tenslotte tijd en verloopt vaak via subtiele veranderingen of wijzigingen. Hier oog voor hebben is cruciaal. Maar al te vaak gebeurt het dat de machines zijn aangeschaft en dat deze na een aantal workshops onder het stof in de hoek staan. Tal van hierboven genoemde vraagstukken kunnen daar aan ten grondslag liggen, maar de neerwaartse spiraal is dan niet ver weg. Het echte werk begint pas nadat je het lab bent gestart.

TIPS BIJ DESIGN THINKING• Begin je discussies met ‘en…’ in plaats van ‘maar’.• Gebruik de wereld om je heen voor stimulatie en inspiratie, bij voorkeur buiten het probleemgebied, en breek met je eigen routines. Vergelijk je organisatie eens met een hele andere organisatie in een andere branche. Of met een dier. Of met een etenswaar.• Accepteer en omarm het feit dat je problemen ziet alsof je nieuweling bent.• Stap uit je comfort-zone. Blijf leren en experi menteren en vind het niet erg als je niet direct het ‘juiste’ antwoord beschikbaar hebt. Vertrouw erop dat je er één vindt! Problemen zijn namelijk gecamoufleerde kansen.Design thinking vereist dus empathie, kunnen omgaan met complexiteit en de durf om fouten maken.

Sommige labs gebruiken deze methodiek voor hun programma’s in het lab. Zoals het Designlab van de Universiteit Twente.

“Wij hebben in ons lab de visie: via design thinking dichter bij de maatschappij komen. Science to Society. Het gaat ons niet alleen om de methode, ook om het bouwen, om het doen van onderzoek. We willen ook meer kort lopend onderzoek doen voor het bedrijfsleven. En design research: op locatie mensen observeren.”

Frank Kresin – designlab Universiteit Twente

Toen Edison de draadjes van zijngloeilamp niet goed had

aangeslotenzei hij niet “ik heb gefaald”

maar “ik heb weer een manier gevonden die niet werkt”

Jan van Setten

Stadkamer Medialab en samen er plaa s voor de digi ale oe oms

s ad amer nl medialab

e edialab is voor de digi aal nieu sgierige ollenaar die de mogeli eden van nieu e ec nologie nen media il ver ennen e edialab bied een samen er plaa s aar i gebrui ma en van de

aan e ige gereedsc appen en ennis om ic ui e rus en voor de digi ale oe oms e edialab is vrioegan eli en bied verrassende oepassingen voor dageli s gebrui

Onze bijdragead amer om graag in con ac me samen er ingspar ners die samen me

ons e edialab illen vormgeven volgens de ui gangspun en oalsierboven ge ormuleerd n e bi drage bes aa in ieder geval ui

ubliead amer ee aarli s circa be oe ers aarvan er omen

voor een le ing o or s op e bieden de e nieu sgierige gas en insamen er ing me ullie graag een mooi aanbod aan

uim ee edialab bied m aan ruim e om el aar e on moe en ennis e delen

en e e perimen eren e e ruim e an gebrui orden voor or s opsle ingen en als pro ec ruim e aas de e ruim e ebben e een audi oriumvan m me i plaa sen o on e besc i ing

e ere ebben een goede repu a ie bi on e samen er ingspar ners een groo

ne er aar e goed be end s aan e bieden graag een ingang o onsne er e ebben ruime ervaring in e benaderen van ondsen en i n vaasuccesvol in e aanvragen van subsidies e gemeen e olle is nie alleenon e groo s e subsidiegever maar oo een belangri e samen er ingspar ner

De mogelijke uitwerkinge volgende ac ivi ei en unnen plaa svinden in e edialab raag ver ennene samen me ullie de mogeli eden voor een mooi programma

e ingen n erac ieve bi een oms en aarbi e ennis ervaring delen overui eenlopende onder erpen oals privac blended learning o slimmeoepassingen voor limaa adap a ie

pen nloope mogeli eid om publie e on vangen voor demons ra ies o

vraag-en-an oord-sessies over bi voorbeeld media i s eidprivac o compu erbeveiliging

or s ops en breed aanbod van or s ops aarbi e gebrui ma en van open

source o andere oegan eli e so are om gebrui ers ui e rus envoor een digi ale oe oms oals podcas s ma en programmeren oandere disciplines

ro ec en n e edialab is ruim e om aan langdurige pro ec en e er enaarbi e versc illende cross-overs ma en me ec nie media en

in eressan e er velden oals ulpmiddelen voor de uis orgo gamebased audio ours voor een ea er es ival

























































































































BIJLAGE 1VOORBEELD ONEPAGER MEDIALAB STADKAMER ZWOLLE

BIJLAGE 2VOORBEELD CANVAS ELAB GRONINGEN

Strategische partners Kernactiviteiten Klantwaarde Klantrelaties Klantsegmenten

Mensen & Middelen

Kanalen

Kostenstructuur Inkomstenstromen

Overheid – Subsidieverstrekker, samenwerkingspartner (burgerparticipatie). Onderwijs – Samenwerkingspartner, deelnemer, afnemer faciliteiten extern leslokaal. Financiële partners – Fondsenwerving, co-financiering culturele instellingen, samenwerkingspartner, co-creatie. Bedrijven – Samenwerkingspartner, co-creatie, cofinanciering, opdrachtgeverschap. Bibliotheekorganisaties – Samenwerkingspartner, co-creatie. Partners zijn onder meer: Verhalen van Groningen, Vrijdag, Erfgoedpartners, Welzijn (lokale partners), ITurnIT, Startup Kid, De Jonge Onderzoekers, RUG, Hanzehogeschool

- In de bibliotheek een platform bieden + deskundigheid bieden en bevorderen zodat iedereen (0-100 jaar) kan maken, ervaren, experimenteren en ontdekken met 21e eeuwse vaardigheden zoals o.a. digitale geletterdheid. - Faciliteren van fysieke locatie (Makerspace), middelen en kennis aan individuen en groepen. - Produceren, verkopen van workshops, eindproducten. - Leveren van ontmoetingen, educatie en ontspanning.

- Inwoners provincie Groningen in de leeftijd van 0-100 jaar. - Inwoners per gemeente in de leeftijd van 0-100 jaar. - Zakelijke markt.

Persoonlijke ontwikkeling en meedoen in de samenleving is de leidraad. We bieden een fysieke locatie met deskundigheid en materialen voor het ontwikkelen van talenten, vaardigheden en creativiteit. Dit doen we onder meer door inzet als extern leslokaal richting het onderwijs, waar in de educatie geen ruimte en tijd voor is. Doordat het in de bibliotheek is kunnen we de core business van lezen, informatievaardigheden en mediawijsheid inzetten, die vervolgens ook wordt vertaald naar digitale geletterdheid. Verdieping van de kennis en vaardigheden op een manier die laagdrempelig, spelenderwijs en informeel is. We bieden de klant een manier van denken waarin niet het resultaat maar het proces voorop staat: de manier waarop je door uitproberen, mislukken, andere wegen zoeken, doorzetten, overleggen, delen, presenteren, informatie zoeken stapsgewijs naar een resultaat toewerkt.

- Personeelskosten. - Inrichting en inventaris (voorwaarde scheppend). - Aanschaf en afschrijving materialen (assortiment) - rouleerbaar, flucturerend en flexibel. - Verbruikskosten (assortiment). - Promotiekosten. - Scholing.

- Bibliotheeksubsidie. - Overheidsondersteuning of verstrekking van gelden door fondsen subsidies/sponsoring). - Betalende bezoekers (is nog geen besluit over genomen..?). - Facilitaire sponsoring. - Extra financiering van derden (bedrijfsleven).

Business Canvas eLAB– Definitieve versie

- De fysieke plek van het eLAB in de bibliotheek genereert zelf aandacht - Online inschrijvingssysteem - Via de bibliotheek (fysiek en personeel) - Via reclame - Kanalen van samenwerkingspartners, o.a. voor aansluiting bij vergelijkbare initiatieven - Aansluiting bij (landelijke) campagnes - Online & social media (o.a. website, Facebook, Twitter, LinkedIn, Instagram) - Flyeren - Free publicity via media - E-mailmarketing - Via de leesconsulenten naar dBos en netwerken van ICT-coördinatoren - De connectie met de strategische partners gaat via persoonlijk contact.

- Met de deelnemers van een workshop gaan we een transactionele relatie aan (online), deze gegevens worden bijgehouden in een database, om contact te blijven onderhouden. - De medewerkers van de bibliotheek vervullen een stimulerende, ondersteunende en activerende rol in de relatie met de deelnemers van een workshop. - De medewerkers van de bibliotheek en de samenwerkingspartners werken samen aan de ontwikkeling van de workshops (co-creatie) - De relatie met de strategische partners is voorwaarde scheppend voor de start en (door)ontwikkeling van een eLAB.

- Interne inspirator en aanjager t.b.v. draagvlak binnen de bibliotheek (enthousiasme en manier van denken van de Makersbeweging). - Verbinder voor lokale en keypartners. - Planner / organisator / verkoper (i.c.m. marketing). - Begeleiding tijdens workshops met kennis van de materialen en de mogelijkheden daarvan, didactische vaardigheden hebben, affiniteit met de doelgroep. - Middelen om te ontwerpen (2D en 3D). - Middelen om te programmeren. - Virtual Reality middelen. - CRM database. - Online registratie en betaling. - Voldoende mensen (uren) en middelen (materialen) beschikbaar en gefaciliteerd en gedistribueerd (via de expeditie/eigen vervoer). - Meenemen van externe middelen is toegestaan . - Deskundigheid begeleiding onderhouden en ontwikkelen.

BIJLAGE 3VOORBEELD BEGROTING LAB/WOWI BUS

Inventaris afschrijving apparatuur 2e jaar

(totaal 3 jaar)

€

uitbreiding apparatuur € uitbreiding lespakkettenMateriaalkosten € subtotaal Out of pocket marketinguitingenWebsite beheer € Inrichting onvoorzien subtotaal Totale kosten

Inkomsten Vraagprijs per dag x aantal dgn ProjectsubsidiesTotale inkomsten

Jaarlijkse Kosten WoWi! Jaarlijkse afschrijving €Jaarlijkse kosten (verzekering, APK, belastingen)

€

Brandstof €Reparatie en onderhoud €Huur stalling €Verzekering bus WA €Verzekering inboedel twv €35.000 €Lidmaatschappen admin./telefonie/data/stroom

€

subtotaal Personele inzet uren/jaar tarief/uur Projectleider € Projectondersteuning/coordinator € Medewerker Communicatie € Adviseur ITtrainee Adviseur facilitairMedewerker facilitair WoWi Chauffeur/assistent mediacoach

€

WoWi Mediacoach € Scholing subtotaal

COLOFON Tekst: Rijnbrink Ontwerp: Rijnbrink Morskieft Ontwerpers Strategische identiteiten Oplage: Digitaal

Met medewerking van: Bibliotheek Kennemerwaard, Bibliotheek Utrecht, CODA, Designlab Universiteit Twente, eLAB Groningen, Frysklab, jouw.buzz, Rotslab, SETUP, Stadkamer Zwolle,Waag Society, WALHALLAb. Contact: Carola Oldemaat [email protected]

Deze uitgave is tot stand gekomen in opdracht van de Koninklijke Bibliotheek.

TOOLKIT - National Library of the Netherlands€¦ Translate this pageen het idee te pitchen. Rotary...

Documents

Transcript of TOOLKIT - National Library of the Netherlands€¦ Translate this pageen het idee te pitchen. Rotary...