8 Tijdschrift Milieu, september 2018

Verschillende bedrijven en organisaties

hebben al ervaring met het verwaarden

van biomassastromen. Staatbosbeheer zet

bijvoorbeeld al twintig jaar snoeihout uit

bossen om in duurzame energie. De laatste

tijd gebruikt ze bio-grondstoffen ook voor

hoogwaardiger toepassingen, zoals de

verwerking van de vezels van maaisel

tot laagwaardig karton. Om dezelfde

reden werkt Staatsbosbeheer samen met

Avantium in een demonstratieproject aan

het verwaarden van bio-reststromen tot

suikers voor de chemische industrie. In

alle gevallen zijn andere partijen nodig om

de zaak in beweging te brengen.

Rijkswaterstaat is de laatste jaren even-

eens bezig met experimenten gericht op

hoogwaardige verwerking van biomassa-

stromen. Dat zijn veelal dezelfde stromen

als bij Staatsbosbeheer, namelijk gras en

hout. Daarnaast probeert Rijkswaterstaat

uit aquatische reststromen, zoals water-

planten, stoffen te halen voor onder

meer medische toepassingen. Ook het

Hoogheemraadschap De Stichtse Rijlanden

heeft praktijkervaring. Dat vergist al

slib en zou ook andere stromen kunnen

vergisten. Daarnaast heeft het schap

de ambitie om op een hoogwaardiger

manier bermgras te gaan verwerken.

Hiervoor dient dan wel voldoende volume

beschikbaar te komen, met aandacht voor

de logistiek aangezien de maaisels snel

degenereren.

Businesscase rond krijgenUit de praktijkvoorbeelden bleek dat de

basis op orde moet zijn: cascadering begint

onderaan de ladder. Om tot een positieve

business case te komen, spelen zowel de

logistiek, de techniek als de kosten een rol.

Voor de productie van karton zijn verse

vezels van maaisel bijvoorbeeld beter dan

dat van oud papier. Knelpunt is dat maaisel

door de hoge kosten van zuivering en

opslag vooralsnog niet kan concurreren met

oud papier. In feite liggen de prijzen van

grondstoffen te laag. Die zouden opge-

krikt kunnen worden door bijvoorbeeld

CO2-verwaarding of een verschuiving in

btw-tarieven. Technisch zijn er genoeg

mogelijkheden om reststromen op te waar-

Til reststromen biomassa op hoger plan

Het hoogwaardig verwerken van reststromen zoals gemaaid bermgras, gekapt

hout en baggerslib staat volop in de belangstelling. Hoe kunnen we dit momentum

benutten en knelpunten wegnemen? Die vraag stond centraal tijdens het 18e

Circular Economy Lab op 4 juni jl. georganiseerd door het Utrecht Sustainability

Institute en Natuur en Milieufederatie Utrecht (NMU).

Milieu_06.indd 8 13-09-18 09:33

9Tijdschrift Milieu, september 2018 9

deren, maar concurreren met een goedko-

pere grondstoffen is lastig.

Komen tot hogere verwaarding is een

andere weg om een businesscase toch rond

te krijgen. Door uit gras eerst de eiwitten te

halen, bijvoorbeeld voor veevoer, de vezels

vervolgens voor een ander doel te benutten

en de rest om te zetten in energie, creëer je

veel meer waarde. Door middel van bioraf-

finage kunnen zelfs alle componenten uit

een biomassastroom verwaard worden. De

bruikbaarheid van al deze componenten is

wel afhankelijk van het soort biomassa. In

berm- en slootmaaisel zit bijvoorbeeld vrij

weinig eiwit. Bovendien vragen sommige

verwerkingen vaak grote volumes om een

business case rond te krijgen, bijvoorbeeld

voor toepassingen in de chemie. Hierop zijn

ook uitzonderingen. De Provincie Noord-

Holland is bijvoorbeeld een proef gestart

met bermgras. Daarvan wordt een zout

sap gemaakt dat na verwerking op gladde

wegen uitgestrooid kan worden.

Toepassingen van biomassa in andere

sectoren dan chemie leidt nu al soms tot

rendabele business cases. Bijvoorbeeld

het gebruik van gras voor isolatie. Er is in

Utrecht een haalbaarheidsstudie gedaan

die heeft uitgewezen dat een oppervlakte

van 500 hectare een volume van 100.000

kuub isolatiemateriaal levert. Ondanks een

positieve business case is dit initiatief toch

gestrand, met name door terughoudendheid

van de klant. Een doorstart is inmiddels

ingezet. Een ander voorbeeld van een posi-

tieve business case is het hergebruik van

sloophout, bijvoorbeeld voor de productie

van meubels.

Bouw- en infrasectorDe bouw is een sector waar al successen

geboekt zijn met de toepassingen van

biomassa-reststromen. Die zijn nu nog

kleinschalig. Voorbeelden zijn verkeers-

borden van bermgras en asfalt gemaakt

van toiletpapier uit het zuiveringsslib. De

cellulose in het toiletpapier zorgt ervoor

dat het bitumen niet afdrupt, waardoor de

kwaliteit van het asfalt verbetert. Om op te

schalen, zijn ‘launching customers’ nodig

die in hun aanbestedingen rekening houden

met duurzaamheid.

De Provincie Zeeland geeft hierin het goede

voorbeeld. Zij heeft eerst een definitie voor

biobased inkopen opgesteld en is vervol-

gens aan de slag gegaan om producenten

te vragen welke mogelijkheden er

zijn voor biobased producten

in bijvoorbeeld bedrijfs-

kleding en dienstauto’s.

Uiteindelijk bleek de

bouw ook mogelijkheden

te bieden. Zo is er in

Zeeland een stuk weg

aangelegd met lignine-

asfalt en werkt de provincie

met verschillende pilots voor

biobased materialen in verkeers-

lichten en -borden. De vraag is of dit allemaal

financieel uit kan. Het gebruik van biobased

materialen kan overigens rekenen op draag-

vlak in Zeeland, mede omdat de provincie de

biobased economie wil stimuleren. Het is wel

duurder, maar daar staat iets tegenover. Er

moet namelijk ook naar de bredere meer-

waarde gekeken worden en niet alleen naar

de kosten. Biobased asfalt bijvoorbeeld gaat

langer mee en geeft minder geluidsoverlast.

Dit zijn belangrijke neveneffecten om mee te

nemen in een besluit.

Professor Jacqueline Cramer (J.M.Cramer@uu.nl) is strategisch adviseur van het Utrecht Sustainability Institute en ambassadeur circulaire economie van de Amsterdam Economic Board.

In Nederland zijn we snel ge-

neigd om te zeggen ‘kan niet, mag niet,

wil niet ’

Sleutel tot succesIn Nederland zijn we snel geneigd om te

zeggen ‘kan niet, mag niet, wil niet’. Door

steeds voorbeelden te geven, hoe klein-

schalig ook, wordt duidelijk dat het wél

kan. Dat vergroot de kans op opschaling.

Hier ligt een mooie taak voor overheden.

Er kan bijvoorbeeld bij uitvragen om

een CO2-schaduwboekhouding worden

gevraagd. Zo kom je erachter wat de echte

kosten van een product zijn. Een ander

idee is om koopcontracten te

vervangen door onderhouds-

contracten. Ook andere

instrumenten kunnen

bij biobased bouwen

een rol spelen, zoals een

grondstoffenpaspoort en

een projectenkalender.

Hiermee kan een efficiën-

tieslag worden gemaakt in

hergebruik. Tenslotte is een meet-

methode nodig om de kwaliteit en waarde

van de biomassastroom te bepalen. Hierdoor

staan leveranciers allemaal op gelijke voet

en wordt duidelijk wie het beste scoort.

Door het ontwikkelen van nieuwe busi-

nessmodellen, waarin ook andere dan puur

financiële waarden worden meegenomen,

zijn er allerlei rendabele business cases te

maken. Dus vormt biobased aanbesteden de

sleutel tot succes.

Jacqueline Cramer

Biobased asfalt is nu nog duurder, maar gaat langer mee en geeft minder geluidsoverlast

Milieu_06.indd 9 13-09-18 09:33