Oefenvragen HC1 Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648

Deelcontext 1 Opstand in de Nederlanden (1515-1572)

Gebruik bron 1.

bron 1Een fragment uit de Pragmatieke Sanctie van 1549, het document waarin Karel V deopvolging in de zeventien Nederlandse gewesten regelt:Wij Karel, bij de gratie Gods Rooms Keizer, laten weten aan allen die nu zijn enhierna wezen zullen, dat wij geoordeeld hebben dat het van groot belang is vooronze voornoemde landen1) dat zij in de toekomst altijd onder eenzelfde vorst zoudenblijven. Die zou ze in één geheel houden, wetend dat hun deling ten gevolge vanopvolgingen en erfenissen hun ondergang en ruïne zou betekenen. Afgescheurd envan elkaar gescheiden, zouden zij ten prooi kunnen vallen aan buurstaten. Dit zalechter kunnen worden vermeden, als onze landen altijd in het bezit blijven van éénvorst, die ze als één geheel bestuurt.Gegeven in onze stad Brussel in de maand november van het jaar Onzes Heren1549.noot 1 de zeventien Nederlandse gewesten

Een bewering:De Pragmatieke Sanctie van Karel V past in het bestuursbeleid van deHabsburgers.2p 1 Toon de juistheid van deze bewering aan door:(zonder bron) de kern van het bestuursbeleid van de Habsburgers aan tegeven enaan te geven dat deze bron daarbij past.

Gebruik bron 2 en 3.

bron 2Op Oudejaarsavond 1564 spreekt Willem van Oranje tijdens een vergadering van de Raadvan State zijn afkeuring uit over de geloofsvervolging:''De koning vergist zich als hij meent dat Nederland, temidden van landen waargodsdienstvrijheid bestaat, voortdurend de bloedige plakkaten1) verdragen kan (…).Hoezeer ik ook aan het katholieke geloof gehecht ben, ik kan niet goedkeuren datvorsten over het geweten van hun onderdanen willen heersen en hun de vrijheid vangeloof en godsdienst ontnemen.''

bron 3Uit het Smeekschrift der Edelen aan landvoogdes Margareta van Parma, april 1566:Mevrouw,De genoemde plakkaten hebben (…) al enige jaren tot moeilijkheden aanleidinggegeven. Wij vrezen daarom, dat door het laatste besluit van Zijne Majesteit, waarbijhij nadrukkelijk beveelt, dat de inquisitie haar taak moet vervullen en de plakkaten inalle strengheid uitgevoerd moeten worden, de moeilijkheden zullen toenemen. Erzou wel eens een algemene opstand kunnen uitbreken, die tot een ineenstorting vanalle landen kan leiden (...). De plakkaten zijn de bron van alle moeilijkheden, wijvragen daarom deze op te heffen; niet alleen om de ineenstorting van deze landen tevoorkomen, maar ook omdat het billijk is. (...) Wij smeken Hare Hoogheid tevens,dat, terwijl Zijne Majesteit ons verzoek zal aanhoren en er over zal beslissen volgenszijn goed en rechtvaardig inzicht, zij (de landvoogdes) ondertussen tegen hetgenoemde gevaar maatregelen neemt en de inquisitie en de uitvoering van deplakkaten opschort, totdat Zijne Majesteit er anders over heeft beslist. Alzo zal zij

goed doen.noot 1 plakkaten = wetten tegen aanhangers van de Reformatie

De oudejaarsrede uit 1564 wordt wel gezien als wegbereider voor hetSmeekschrift der Edelen uit 1566.2p 2 Ondersteun deze visie met beide bronnen.

Gebruik bron 4.

bron 4Het eerste en het zesde couplet uit het Wilhelmus, een omstreeks 1570gecomponeerd strijdlied van de aanhangers van Willem van Oranje:

Wilhelmus van Nassouweben ik, van Duitse bloed,den vaderland getrouweblijf ik tot in den dood.Een Prinse van Oranjeben ik, vrij onverveerd1),den Koning van Hispanjeheb ik altijd geëerd.

Mijn schild ende betrouwenzijt Gij, o God mijn Heer,op U zo wil ik bouwen,verlaat mij nimmermeer.Dat ik doch vroom mag blijven,uw dienaar t'aller stond2),de tirannie verdrijvendie mij mijn hart doorwondt.noot 1 onbevreesdnoot 2 voor altijd

Tussen deze twee coupletten van het Wilhelmus lijkt een tegenstrijdigheidte bestaan.3p 3 Noem die tegenstrijdigheid en leg uit waarom dit in het begin van deOpstand niet als tegenstrijdigheid wordt ervaren.

Gebruik bron 5.

bron 5Een aantal bepalingen uit de Geheime Instructie van Zijne Majesteit Filips II aan dehertog van Alva uit 1566:1 Dat één godsdienstwet moet worden opgesteld en dat onder geen enkelevoorwaarde de Inquisitie onder die naam mag worden gebruikt aangeziendit angstaanjagend is voor de mensen.2 Dat burchten moeten worden gebouwd in de regio's waar opstandengeweest zijn.3 Dat de bevolking moet worden ontwapend.4 Dat er geen algemene raden, of Brede Raden1) zoals deze bekend staan,meer zijn.5 Dat één muntstelsel wordt gebruikt, gebaseerd op gelijke waarden engewichten in het hele land.6 Dat een lijst van zes personen moet worden opgesteld van personen dieeen voorbeeldfunctie kunnen vervullen voor de rest van het volk.7 Dat dertig oorlogsschepen worden bewapend die patrouilleren in oorlog envrede en toezicht houden op alle schepen die komen en gaan en dat erbelastingen worden ingesteld om deze schepen te bekostigen.8 Tot slot, dat een generaal pardon wordt afgekondigd en dat de straffengematigd zijn om de inwoners aan te moedigen om terug te keren naarhun land, zoals ook Julius Caesar dit deed, die eerder overwon doormildheid dan door strengheid.noot 1 Een Brede Raad vormde het stadsbestuur en bestond uit onder meer deburgemeesters, schepenen, oud-schepenen, vertegenwoordigers van de wijken enafgevaardigden van de belangrijkste gilden.

Uit deze bron blijkt dat Filips II in 1566:1 zijn centralisatiepolitiek wil doorvoeren en2 zijn inkomsten uit de Nederlanden wil vergroten en3 het vertrouwen van de inwoners van de Nederlanden wil herwinnen.6p 4 Kies bij elk van deze drie punten telkens twee bepalingen uit de GeheimeInstructie die erbij passen en licht je keuze telkens toe.Let op! Je mag elke bepaling maar één keer gebruiken.

Deelcontext 2 Ontstaan van de Republiek (1572-1588)

Gebruik bron 6.

Een reeks gebeurtenissen:1566 De Beeldenstorm trekt door de Nederlanden.1567 Alva arriveert in de Nederlanden.1568 De invasie van Willem van Oranje wordt bij Heiligerlee afgeslagen.1569 Alva besluit tot invoering van de Tiende Penning.1571 Filips II stuurt een grote vloot naar Lepanto (Griekenland) en verslaat ineen zeeslag de Turkse vloot.1572 Watergeuzen veroveren Den Briel.1574 Invasie van het leger van Lodewijk van Nassau: opening van een tweedefront in het oosten van de Nederlanden.1575 De Spaanse staat gaat bankroet.Gevolgen van elk van deze gebeurtenissen zijn in de tabel terug te vinden.

3p 5 Toon dit aan voor drie van deze gebeurtenissen.

Het jaar 1588 wordt door historici die de geschiedenis van de Republiekbestuderen, gezien als een belangrijk omslagpunt.2p 6 Geef aan waardoor 1588 in militair en in politiek opzicht een belangrijkomslagpunt was.

Gebruik bron 7.

bron 7Als Karel de Stoute, heerser over een groot deel van de Nederlanden, in 1477overlijdt, dwingen de Staten-Generaal zijn dochter en opvolgster Maria vanBourgondië het Groot Privilege te ondertekenen. In dit document staan devoorwaarden waaraan zij zich bij het besturen van haar gebieden zou moetenhouden. De slotbepaling luidt:Al deze punten en artikelen (…) zweren wij namens onszelf, onze erfgenamenen opvolgers, door middel van deze oorkonde aan onze gewesten, hunonderdanen en hun nakomelingen (…) tot in de eeuwigheid strikt te zullennaleven. (…) Mocht het gebeuren dat wij, onze erfgenamen of opvolgers dezebepalingen zouden schenden, dan staan wij aan onze landen, hunonderdanen en hun nakomelingen toe, dat zij ons en onze opvolgers nooitmeer een enkele dienst hoeven te verlenen en ons op geen enkele wijze meerzullen hoeven te gehoorzamen.

Wanneer het Plakkaat van Verlatinghe wordt uitgevaardigd, beroepenvoorstanders ervan zich onder andere op het Groot Privilege.3p 7 Leg uit welke redenering zij daarbij volgen.

Gebruik bron 8 en 9.

bron 8De hertog van Alva schrijft in een geheime brief aan koning Filips II van Spanje overde inname van Zutphen:Nijmegen, 19 november 1572(…) Zonder dat de verdedigers veel tegenstand boden, drongen onzesoldaten de stad Zutphen binnen. Ze doodden alle verdedigers die in hunhanden vielen en ook veel burgers, want don Frederik (de zoon van Alva,legeraanvoerder) had van mij opdracht gekregen niemand in leven te laten eneen gedeelte van de stad in brand te steken.

bron 9De hertog van Alva schrijft in een geheime brief aan koning Filips II van Spanje:Nijmegen, 28 november 1572Het geval Zutphen is van groot belang gebleken. Nadat don Frederik eenbeetje had gedreigd eens even langs te zullen komen in Zwolle en Kampen,verschenen de volgende dag (vertegenwoordigers van) beide steden, en ookvan Harderwijk, Hattum, Elburg en Amersfoort, om zich over te geven. (…)Zodoende hebben we Gelre en Overijssel veroverd door de inname vanZutphen en de angst die dat heeft ingeboezemd. Deze provinciesgehoorzamen nu geheel en al aan Uwe Majesteit

Uit beide brieffragmenten is de strategie van Filips (en Alva) bij hetonderdrukken van de Opstand af te leiden.3p 8 Licht dit toe door:aan te geven welke strategie dat is enuit te leggen dat deze strategie op korte termijn succesvol, maar oplangere termijn niet succesvol was.

Gebruik nogmaals bron 8 en 9.

Volgens veel historici zijn deze brieffragmenten betrouwbare bronnenvoor een onderzoek naar de strategie van Filips II in 1572.2p 9 Geef twee argumenten voor de betrouwbaarheid van de informatie uitdeze bronnen. Als geboortejaar van de Republiek kun je zowel 1588 als 1648 aanwijzen.2p 10 Geef voor elk van deze geboortejaren een argument.

Gebruik bron 10.

bron 10Een prent uit 1606 met als titel De huidige rebelse staat van Holland (met Hollandwordt hier de Republiek bedoeld, de "huidige staat" betekent de toestand in 1606):

ToelichtingDe vrouwenfiguur in het midden is de Hollandse Maagd die garen spint uitdraden van bedrog en diefstal. Op haar schoot ligt de driekoppige slang van deketterij.Links van de vrouwenfiguur zit een nar met een haspel op een kussen, rechts deHollandse Leeuw en achter haar prins Maurits met zijn legeraanvoerders.Aan de overzijde van het water (rechts) staat de Spaanse legeraanvoerderSpinola met een brandglas dat het garen laat ontbranden.

Stel: je vindt deze prent, maar je weet niet of dit een propagandaprent vande kant van de Republiek of van de Spaanse kant is.3p 11 Leg met twee verwijzingen naar de prent uit, voor welke kant de tekenaarhier propaganda maakt.

Deelcontext 3 Ontstaan van de Gouden Eeuw (1588-1648)

Het gewest Holland was in de vijftiende eeuw niet in staat in de eigen behoefteaan graan te voorzien.1p 12 Welke oplossing werd voor dit probleem gevonden?

Tijdens het bestuur van Alva maakten aanhangers van Willem van Oranje spotprenten over de landvoogdVijftig jaar na het verschijnen van deze prenten spelen de afgebeelde personen geenrol meer in de Nederlanden. Toch verschijnen omstreeks 1620 diverse kopieënvan deze prenten.2p 13 Verklaar waarom juist omstreeks 1620 deze kopieën worden verspreid

Een bewering:Het jaar 1672 betekende voor de Republiek een enorme slag, maar betekendevoor Willem III een grote kans.2p 14 Licht beide onderdelen van deze bewering toe.(2012/tv1

1 In 1598 reisde Johan van Oldenbarnevelt, de landsadvocaat van deRepubliek, naar Frankrijk om Hendrik IV ervan te overtuigen geen vrede tesluiten met Spanje.2 Voor tijdgenoten was het opmerkelijk dat de Franse koning VanOldenbarnevelt persoonlijk ontving.3 Hendrik IV kondigde tijdens het verblijf van Van Oldenbarnevelt het Edictvan Nantes af.3p 15 Licht deze gebeurtenissen toe door:−een reden te noemen voor Van Oldenbarnevelt om een vrede tussen Spanjeen Frankrijk te willen verhinderen en−aan te geven waardoor de ontvangst van Van Oldenbarnevelt voortijdgenoten opmerkelijk was en−aan te geven dat Van Oldenbarnevelt waarschijnlijk het Edict metinstemming zal hebben begroet.

Tijdens de feestelijkheden ter gelegenheid van de Vrede van Münster van 1648werd in Amsterdam een herinneringspenning uitgegeven met daarop de tekst:"Pax una triumphis innumeris potior" (''één vrede is meer waard dan ontelbareoverwinningen'').2p 16 Geef telkens aan waardoor:−deze tekst toen opgevat kon worden als kritiek op de stadhouder en−juist in Amsterdam de bereikte vrede werd toegejuicht.

Hieronder staan twee oorzaken van de economische bloei van deNoordelijke Nederlanden:1 de ontwikkeling van de moedernegotie en2 de ontwikkeling van de commerciële landbouw.2p 17 Geef aan: wat het verband is tussen de moedernegotie en de commerciëlelandbouw en waardoor de moedernegotie bijdroeg aan de economische bloei vande Noordelijke Nederlanden.

In 1664 wordt met Franse staatssteun een Franse Oost-Indische en eenWest-Indische Compagnie opgericht.2p 18 Leg uit dat: de oprichting van deze compagnieën in economisch opzicht gezienkan worden als een aanval op de Republiek maar de Republiek op grond van het Mare Liberum de oprichting van dezecompagnieën niet kon afwijzen.

Deelcontext 1 + 2 + 3 + algemeen

Hieronder staan vier omschrijvingen van het beleid van belangrijke bestuurdersuit de geschiedenis van de Republiek:1 Steden in Brabant veroveren op de Spanjaarden, om zo een buffer tecreëren tegen de Spaanse troepen in de Zuidelijke Nederlanden.2 Coalities smeden om de pogingen van Lodewijk XIV tot Fransemachtsuitbreiding te dwarsbomen.3 Handel en scheepvaart beschermen om de Republiek economisch sterk temaken, en daarbij niet opzij gaan voor de Engelse zeemacht.4 De Opstand doorzetten tot en met de breuk met koning Filips II van Spanje.

Hierbij passen vier personen:a Johan de Wittb Willem van Oranjec koning-stadhouder Willem III van Oranjed stadhouder Frederik Hendrik van Oranje2p 19 Maak de juiste combinaties van personen en omschrijvingen. Noteer alleen decijfers en letters

Hier volgen vijf belangrijke gebeurtenissen uit de sociaaleconomischegeschiedenis van de Nederlanden:1. Alva voert de Tiende Penning in.2. De bemoeienis van Johan van Oldenbarneveldt leidt tot de oprichting

van de VOC.3. De Val van Antwerpen.4. Vlaamse handelssteden drijven veel handel met de Hanze.5. De WIC wordt direct na afloop van het Twaalfjarig Bestand opgericht.

2p 20 Zet deze gebeurtenissen in de juiste volgorde, van vroeger naar later.Noteer alleen de nummers.

Gebruik de vijf gebeurtenissen hierboven opnieuw.Elk van deze sociaaleconomische gebeurtenissen was ook belangrijk voorde politieke geschiedenis van de Nederlanden.2p 21 Toon dit met twee van deze gebeurtenissen aan.