YAKIN DOGU UNiVERSiTESi EGiTiM BiLiMLERi ENSTiTUSU

EGiTiM YONETiMi, DENETiMi, EKONOMiSi VE PLANLAMASI ANA BiLiM DALI

OGRETMENLERiN Is DOYUMU VE MUDURLERiNiN YONETiCiLiK OZELLiKLERi

HAZIRLAYAN

Omer OZGUNALP

YUKSEK LiSANS TEZi

TEZ DANISMANI Doe. Dr. Halil AYTEKiN

Arahk 2004 Lefkosa

JURi UYELERiNiN ONA Y

SA YF ASI Egitim Bilimleri Enstitiisii

Miidiirliigiine

Omer Ozgunalp'a ait, Ogretmenlerin "i~ Doyumu ve Mudurleri'nin Yoneticilik

Ozellikleri" adh cahsma jurimiz tarafindan Egitim Bilimleri ve Yonetimi Ana Bilim

Dalmda oybirligi ile YUK.SEK LiSANS TEZi olarak kabul edilmistir.

Ba~kan..,.

Prof Dr. Levent KOKER

U}e ..... hV'-7~ -=tJoy. Dr. Halil A YTEKiN

ONAY: Yuksek Lisans Yonetrneligine uygun olarak duzenlendigini onaylanm .

. ../. . ./2005

Prof Dr. Kaya OZKIN Enstitu-Mudur Vekili

11

ONSOZ

Bu arastirmamn amaci yoneticilerin liderlik ozelliklerini betimleyerek i~ doyum

iizerindeki etkilerini ortaya cikarmak, okul tiirlerine gore farkhhklanm ortaya koyarak

eksikliklerini surec icinde bilimsel sonuclara gore giderilmesini saglamaktir.

Arastirrnarun sonuca ulastmlmasmda katkisi olan herkese tesekkur ederim.

Ozellikle arastirma siirecince bana destek olan ve konuyla ilgili fikir ve yorumlanm

aktaran Saym Do9. Dr. Halil Aytekin'e "SPSS 12 for Windows" paket programmm

kullamlarak istatistik cozumleme asamasmda yardimlanm esirgemeyen Do9. Dr. Ahmet

Pehlivan'a, evde gerekli calisma ortami hazirlayan sevgili esim Deniz Ozgunalp'a,

bilgisayanru benimle paylasma ozverisi gosteren oglum Bora Ozgunalp' a 90k tesekkur

ederim.

Omer OZGUNALP

111

OZET

Toplumun her kesiminde bir amaca ulasabilmek icin isbirlig] yapan bireylerin bir

araya gelmesiyle, yonetim de olusmaya baslar, Bir grubun belli arnaclan

gerceklestirebilmesi icin; grubu orgutleyen, gerekli emirleri veren, grubun cabasim ayni

amac dogrultusunda esgudumleyen ve denetleyen yoneticilere ve bu ugurda istekle

cahsacak insanlara ihtiyac duyulmustur.

K.K.T.C'de yapilan bu arastirmada yoneticilerin isdoyumu uzerindeki etkilerinin

ispatlamasi amaclanmaktadir. Genel Orta Ogretim Dairesi'ne bagh 88 Md. Mv. Ve 1234

ogretmen, mesleki teknik ogretim dairesine bagh 20 Md. Mv, 19 atelye sefi ve 406

ogretmene yonelik anket cahsmasi yaprlmis ve toplan 467 kisiye anket uygulanrmstir

Arastirmanm sonucunda mudurlerin en dusuk algilanan liderlik ozelliklerinin

grup cahsmalannda en yuksek ise islerin bitirilmesine verdikleri onemde oldugu ortaya

cikrmsnr.

i~ doyumlannda yapilan yoklamada ise ise katihmlann yeni grup cahsmalannm

yine en dusuk seviyede olmasi dikkate almmasi gereken bir sonuctur, Liderlerin liderlik

ozellikleri ile i~ doyumlan arasmda t-testi sonuclanna gore istatistiksel olarak anlamh

fark ortaya cikrmsnr. Okul turlerine gore liderlerin liderlik ozelliklerini algilamada

kolejlerin lehine meslek liseleri ile aralarmda anlamli fark ortaya cikmistu. i~ doyum

ozelliklerinde ise okul turlerinde anlamh fark ortaya cikmamistir.

Arasnrmada verilerin cozumlenmesinede frekans ve yuzde, tek yonlu varyans

analizi (ANOVA) ve Tukey HSD coklu karsilastirma testlerinden yaralanilnnstir.

istatistik ve cozumlemeler icin "SPSS 12.0 for Windows" paket prograrm kullamlmistir.

lV

ABSTRACT

When individuals from the groups which make up parts of the society, come

together, a management body is established. To realize its aims the group, requires

proper organization, coordination and control by those who administer the group and

people to work diligently towards that aim.

This study is done in TRNC and aims to prove the excessive influence of the

administrators. The participants of the survey include; 88 deputy directors, 1234

educators who belong to the secondary education department. Further 445 participants

are deputy directors, workshop supervisors and educators, who belong to secondary

technical education department. In addition 467 more people participated in this survey.

The outcome of the survey indicates that the weakest administrative qualities of

the directors are demonstrated in group work, yet they consider it important to complete

a task.

As for the work satisfaction, participation is very low. Therefore this must be

taken into consideration. There is a clear distinction between the administrative qualities

and the work satisfaction of the directors. The administrative qualities are better in

favour of the colleges compared to the technical schools when school types are considered. As for the work satisfaction no clear distinction was noticed between the

school types.

Evaluating the data colleted, frequency and percentage, analysis of variance

method (ANOVA) and Tukey HSD test methods were used. For Statistics and

evaluations "SPSS, 12.0 for Windows" packet program is used.

V

i

Vl

BOLUM m................................................................................................................. 34 Arastirmarun Kuramsal Temelleri.............................................................................. 34

3.1 i~ Doyumu.......... .. . .. . .. . .. .. . .. . .. .. . .. . .. .. . .. .. . 37 3.2.Liderlik ve Yoneticilik........................ 40

3.3. Gucun Kullamm ~ekilleri.................................................................................... 40

3.4. Liderin Otoriteyi Kullanma Yollan...................................................................... 41

3.4.1. Odulleri Kullanma Yollan.................................................................. 42

3.4.2. Cezayi Kullanmada Kurallar............................................................................. 42

3.5 Uzman ve Onerici Gu9........................................................................................... 43

3. 5. 1. Liderlik Gucu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. .. . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

3. 5. 2. U zman Gucu kullanmada Kurallar.................................................................... 44

3.5.3. Oneriri Gucu Kullanmada Kurallar................................................................ 45

3.6 Yonetici ile Lider Arasmdaki Farklar................................................. 46

Lider neden gereklidir?............................................................................................. 47

BOLUM IV.................................................................................. 49

YONTEM......................................................................................................... 49

Arastirrnanm Modeli........................... 49

Evren............................................................................................................................ 49

Orneklem................................... .... .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. . . .. .. .. .. . . .. .. . . .. .. .. .. .. . . .. .. .. .. .. .. .. .. .. 49

Bilgi Toplama Arac1......... .... .. .. .. .. .. .. .. ... .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . . 52

Verilerin Degerlendirilmesi............ . .. .. .... .... . .. ... .. . .. . .. .. .... .. .. . .. . .. .. .. . . .. . .. . . . .. . 52

BOLUM v.................................................................................................................. 54

5. BULGULAR VE YO RUM...................................................................................... 54

5.1 Giris.. .. .. .. .. .. .. .. . . .. .. .. .. .. .. 54

Vll

Genel Bulgular............................................................................................................ 54

5.2. Genel Bilgiler...... .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 54

5.3. Kisisel Bilgilere Ait Bulgular......................................................................... 55

5.3.1 Cinsiyet.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 55

5.3.2 Ya~...................................................................................................................... 56

5.3.3 Ogretmenlik Deneyimleri..... .. .. .. .. .. .. .. .. . .. . 57

5.3.4 Okul Turu.... .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 58

5.3.5 Egitim Durumu................................................................................................... 59

5.3.6.0kuldaki Gorevi..., .. .. .. .. .. .. . .. .. .. .. .. .. 60

5.3.7. Mudurleri ile Cahsilan Sure.............................................................................. 61

5.3. 8. Ogretmenin Alam............................................................................................... 62

5.4-0kul Mudurlerine Ait Bulgular.................... 63

5.4.1. Mudurlerinin Cinsiyetleri... .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . . .. .. . .. . .. . .. .. . 63

5.4.2. Mudurlerinin Yaslan. .'.............. 64

5.4. 3. Mudurlerin Ogretmenlik Deneyim Sureleri...................................................... 65

5.4.4. Mudurlerin Alam................................................................................................ 66

5.4. 5. Mudurluk Deneyimleri.... .... .. .... .. .... .. .... .. .... .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 67

4.4.6. Egitim durumu............................................. 68

5.4.7. Mudurlerin Bulunduklan Okuldaki Deneyimleri............................................. 69

5.5. Alt Problemlerle ilgili Bulgular ve Yorumlar..................................................... 70

5. 5.1 Birinci Alt Probleme Ait Bulgular Ve Yorumlar.. 70

LiDERLiK DA VRANISLARI iLE iLGiLi SORULAR...... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

5.5.2 ikinci Alt Probleme Ait Bulgular Ve Yorumlar.................................................. 75

i9sel Isdoyumu ile ilgili Sorular. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. . .. .. .. 76

5.5.3. Ucuncu Alt Probleme Ait Bulgular Ve Yorumlar............................................. 77

Dissal Isdoyumu ile ilgili Sorular................................................................................ 77

5.5.4 Dorduncu Alt Probleme Ait Bulgular Ve Yorumlar........................................... 80

5.5.5 Besinci alt Probleme Ait Bulgular Ve Yorumlar............................................... 80

5. 5. 6. Altmci alt Pro bleme Ait Bulgular Ve Y orumlar............................................... 81

V111

5.5.7 Yedinci alt Probleme Ait Bulgular Ve Yorumlar... .. . .. . 82

5.5.8.Sekizinci alt Probleme Ait Bulgular Ve Yorumlar............................................. 83

5.5.9 Dokuzuncu alt Probleme Ait Bulgular Ve Yorumlar......................................... 84

BOLUM VI................................................................................................................. 86

SONU

TABLOLAR

Tablo 1 Orta Ogretim Dairesi Orneklem Dagilmu

Tablo 2 Mesleki Teknik Ogretim Dairesi Orneklern Dagihrru.

Tablo 5.3.1 Ortaogretim Kurumlannda Cahsan Ve Ankete Katilan

Ogretmenlerin Cinsiyetlerine Gore Dagihmi

Tablo 5.3.2 Ortaogretim Kurumlannda Cahsan Ve Ankete Katilan

Ogretmenlerin Yaslanna Gore Dagilmu

Tablo 5.3.3 Ortaogretim Kurumlannda Calisan Ve Ankete Katilan

Ogretmenlerin Ogretmenlik Deneyimlerine Gore Dagilmu

Tablo 5.3.4 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan

Ogretmenlerinokul Turlerine Gore Dagihrru

Tablo 5.3.5 Ortaogretim Kurumlarmda Calisan Ve Ankete Katilan

Ogretmenlerin Egitim Durumlarma Gore Dagrhmi

Tablo 5.3.6 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katdan

Ogretmenlerin Okuldaki Gorevine Gore Dagilnm

Tablo 5.3. 7 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan

Ogretmenlerin Mudurleri ile Cahsma Surelerine Gore Dagihmi

Tablo 5.3.8 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan

Ogretmenlerin Okuldaki Gorev Yaptiklarr Ders Alanlarma Gore Dagihmi

Tablo 5.4.1 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan

Ogretmenlerin Mudurlerinin Cinsiyetlerine Gore Dagihmi

Tablo 5.4.2 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan

Ogretmenlerin Mudurlerinin Yaslanna Gore Dagilnm

Tablo 5.4.3. Ortaogretim Kurumlannda Cahsan Ve Ankete Katilan

Ogretmenlerin Mudurlerinin Ogretmenlik Deneyimlerine Gore Dagihrru

Tablo 5.4.4 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan

Ogretmenlerin Mudurlerinin Ders Alanlanna Gore Dagihrm

Tablo 5.4.5. Ortaogretim Kurumlannda Cahsan Ve Ankete Katilan

Ogretmenlerin Mudurlerinin Mudurluk Deneyim Surelerine Gore Dagrluru

lX

50 51

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66 67

Tablo 5.4.6 Ortaogretim Kurumlannda Cahsan Ve Ankete Katilan

Ogretmenlerin Mudurlerinin Egitirn Durumlanna Gore Dagihrrn

Tablo 5.4.7 Ortaogretim Kurumlannda Cahsan Ve Ankete Katilan

Ogretrnenlerin Mudurlerinin Bulunduklan Okuldaki Gorev Yillarma Gore

Dagihmi

Tablo- 5.5.1 Mudurlerin Liderlik Davramslarma Iliskin Ogretmen Algilan 72

Tablo- 5.5.2 Tum Orneklemin Liderlik Konusu Tercihleri ile ilgili 75

Freidman Testi Sonuclan

Tablo- 5.5.3 Orta Egitim Kurumlannda Gorev Yapan Ogretmenlenn

Icsel Doyum Duzeyleri

Tablo- 5. 5. 4 Orta Egitim Kurumlannda Go rev Yapan Ogretmenlenn

Dissal Doyum Duzeyleri

Tablo 5.5.5. Ogretmenlerin Icsel Doyum Duzeyleri ile Mudurlerinin Liderlik 80

Ozellikleri T-Testi Sonuclan

Tablo 5.5.6. Ogretmenlerin Dissal Doyum Duzeyleri ile Mudurlerinin Liderlik 81

Ozellikleri T-Testi Sonuclan

Tab lo 5. 5. 7 Ogretmenlerin Dissal Do yum Duzeyleri ile Mudur lerinin Lider lik 81

Ozellikleri T-Testi Sonuclan

Tablo 5.5.8 Degisik Okul Turunde Gorev Yapan Ogretmenlerin Mudurlerin 82

Yoneticilik Ozelliklerini Algilamada Farkhlik Gostermekte Midir Sorusunun

Tek Yonlu Varyans Analizi Tablosu

Tablo 5.5.9: Okul Turu 83

Tablo 5.5.10 Orta Egitim Duzeyindeki Okullarda Gorev Yapan Ogretmenlerin 84

Icsel Doyum Duzeylerinin Okul Turune Gore Tek Yonlu Varyans Analizi.

Tablo 5.5.1 lOrta Egitim Duzeyindeki Okullarda Gorev Yapan Ogretrnenlenn 85 Dissal Doyum Duzeylerinin Okul Turune Gore Tek Yonlu Varyans Analizi (Anova )Tablosu.

L..

X

68

69

76

78

Xl

GRAFiKLER

Grafik 5 .1 Ortaogretim Kurumlannda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretrnenlerin

Cinsiyetlerine Gore Dagihrm

Grafik 5.2 Ortaogretim Kurumlannda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin

Yaslanna Gore Dagilnm

Grafik 5.3 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin

Ogretmenlik Deneyimlerine Gore Dagihrm

Grafik 5.4 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan

Ogretmenlerinokul Turlerine Gore Dagihrm

Grafik 5.5 Ortaogretim Kurumlannda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin

Egitim Durumlarma Gore Dagihrm

55

56

57

58

59

Grafik 5. 6 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin

Okuldaki Gorevine Gore Dagihmi 60

Grafik 5.7 Ortaogretim Kurumlannda Calisan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin

Mudurleri ile Calisma Surelerine Gore Dagihmi 61

Grafik 5.8 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin

Okuldaki Gorev Yapttk:lan Ders Alanlarma Gore Dagilnm 62

Grafik 5. 9 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin

Mudurlerinin Cinsiyetlerine Gore Dagihrrn 63

Grafik 5 .10 Ortaogretim Kurumlannda Cahsan Ve Ankete Katilan

Ogretmenlerin Mudurlerinin Yaslanna Gore Dagilum 64

Grafik 5.11. Ortaogretim Kurumlannda Calisan Ve Ankete Katilan

Ogretmenlerin Mudurlerinin Ogretmenlik Deneyimlerine Gore Dagiluru 65

Grafik 5 .12. Ortaogretim Kurumlannda Cahsan Ve Ankete Katilan

Ogretmenlerm Mudurlerinin Ders Alanlarma Gore Dagihrm 66

Grafik 5 .13. Ortaogretim Kurumlannda Cahsan Ve Ankete Katilan

Ogretmenlerin Mudurlerinin Mudurluk Deneyim Surelerine Gore Dagrluru 67

Grafik.5.14 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan Ogretmenlerin

Mudurlerinin Egitim Durumlanna Gore Dagihmi

Grafik 5 .15 Ortaogretim Kurumlarmda Cahsan Ve Ankete Katilan

Ogretmenlerin Mudurlerinin Bulunduklan Okuldaki Gorev Y illarina Gore

Dagihrm

Grafik 5 .16 Mudurlerin Liderlik Davranislarina Iliskin Ogretmen Algilari

Grafik 5 .1 7 Orta Egitim Kurumlarmda Go rev Ya pan Ogretmenlerin

i9sel Doyum Diizeyleri

Grafik 5 .18 Orta Egitim Kurumlannda Go rev Ya pan Ogretrnenlerin

Dissal Doyum Diizeyleri

Grafik 5 .19 Orta Egitim Kurumlannda Go rev Ya pan Ogretmenlerin

Icsel-Dissal Isdoyumu Diizeyleri

Xll

68

69

73

77

79

79

1

BOLUMI

Bu bolumde arastirmarun problem durumu, problem ve alt problemleri, amaci,

onemi sayiltilan, tammlan ve kisaltmalar yer almaktadir.

1.lProblem durumu

Ogretmenlerin i~ doyumu ve mudurlerin yoneticilik ozelliklerinin ne olup olmadigim arastirmadan once Yiinetim (Management)'in ne oldugunu net bir sekilde

tammlamarruz gerekir. Yonetim; belirli amaclan gerceklestirebilmek icin insan,

heyecan, zaman, para, enerji, teknoloji, materyal ve mekandan olusan kaynaklan

kullanabilme siirecidir(Merih, 1997).

Bir yoneticinin neyi bilmesi ve ne tur hunerlere sahip olmasi gerektigini

saptamak icin yoneticilik olayiru analiz etmek zorunludur. Bir yonetici tam olarak ne

yapmaktadir?

Bunun yamtlanndan birisi bir yoneticinin elindeki mevcut kaynaklan (Insan ve

para ile toprak ve donatim gibi diger aktif kiymetler) belirli amaclara ulasacak

sekilde orgutlenmesidir.

Yonetim, islerin yapilmasirn saglama sanatidir. Ancak hicbir eylem karar

verilmeden yapilamaz . Bundan dolayi yonetirn kurami eylemde bulunma kadar karar

verme sureciyle de ilgilenmelidir(Simon, 1957 : 1 ).

2

Cagirmzda yonetim anlayisi bilinclenmeye ya da yeniden yapilanmaya izin veren

daha zorlayici bir liderlik tipi ve daha profesyonel bir yaklasim gerektirmektedir

(Silverman , 1975 : 146 ). Kultur, belirgin liderlik fonksiyonlan ile izleyenlere

ogretilen davrams bilimleridir ( Ucok , 1989 : 310 ). Oyleyse yonetici , sadece

konulmus degerleri izleyen degil , yenilerini de yaratma ve bu yolla toplumu ayakta

tutan, orgutlerin canh kalmasmi saglayan bir bulucu olmahdir. Bu yaraticr, guc, zeka,

cozumleyici yetenek , tarafsizhk ve yoneticilik istegi gibi nitelikler gerektirir (

Koontz- Donnel, 1964 423-424).

Dunya bilimsel ve teknolojik devrimle birlikte gelen kuresellesme surecini

yasamaktadir. Ozellikle bilgi , iletisirn ve ulasim teknolojisindeki "devrim"

niteligindeki gelismeler kuresellesmenin temelini olusturmustur. Bilimsel ve

teknolojik devrim ti.im dunyada egitimin ve egitim kurumlannm onemini arttirrrus ve

bu onemi daha kritik hale getirmistir. Zira bilimsel ve teknolojik yenilikleri yapacak

insanlar ancak egitim kurumlannda yetistirileceklerdir. Buna paralel olarak basta

okullar olmak uzere egitim kurumlan ve onlann yonetimlerinin onemi artrmstir. Zira

yonetim, okulu amaclanna ulastiran ve tum cahsanlan bu amac yonunde harekete

geciren guc olarak tammlanmaktadir (Bursahoglu, 1991 : 206).

Egitim yoneticilerinin, egitim orgutlerini verimli ve isler duruma

getirebilmeleri icin lider olmalan gerekir. Bu durum lider yonetici kavramiyla ifade

edilebilir. Lider yonetici, kendi orgutunun amaclan ile orgutte cahsan bireylerin

bireysel amaclanru bagdastirabilcn kisidir. Lider yonetici, problemleri gercekci gozle

gorebilen ve onlan cozmek icin yeterli yetenege sahip olan kisidir. Lider yonetici,

yeni planlann yaraticisi ve baslaticisi ve aym zamanda planlann gerceklcstiricisidir

(Kaya, 1996: 139).

Uzerinde durulmasi gereken diger onernli bir konu liderlik stilleridir. Liderlik

stilleri gorev yonelimli ve insan yonelimli veya geleneksel-otoriter liderlik ve

demokratik liderlik olarak iki turde karsirruza cikmaktadir (Aydm, 1994 :248). Bir

liderin liderlik stili, gorev yonelimli liderlik davramslanyla insan yonelimli

davrarnslannm bir bilesimidir. Bir lider, ya daha cok gorev yonelimli ya da daha cok

insan yonelimli olur. Lider, ya ne yapilmasi gerektigine kendisi karar verir ve nasil

3

yapilacagnu kendisini izleyenlere anlatir, ya da lider, kendisini izleyenlere,

kendisinin kontrolu dismda olan durumlann belirledigi simrlar icinde davranmalanna

izin verir. Birinci durumda gorev on plana cikar cunku lideri izleyenler kendilerine

gorev olarak verilen seyleri yapmakla yukumludur. Ikinci durumda ise daha fazla

serbestlik soz konusu oldugu icin bireylerin kendilerinin de karar verme ve karara

katilma yonu vardir. Bir baska deyisle kendisi karar veren ve karanm izleyenlere

soyleyen lider, otoriter bir lider, izleyenlere serbest davranma olanagi saglayan lider

ise demokratik ve katihmci bir lider olarak tammlanabilir.

Liderlik uzerinde yapilan cahsmalarda farkh farkh liderlik kuramlan ortaya

cikrrustir. Bu kuramlann ortaya cikmasi ve gelismesi, hangi tur bir liderligin daha

etkili ve basanli olacagi konusunda yapilan arastirmalann bir sonucudur. Bu

kuramlar aslmda bir surec icerisinde ele ahndigmda, geleneksel ve otoriter liderlik

kuramlanndan cikarak gelise gelise durumsalhk boyutuna dayanrmstir. Homans'm

degisim kurami, Fiedler'in duruma bagimhlik kuranu, Vroom ve Yetton'un normatif

durumsalhk kurarm, Reddin'in liderlik kurarm ve Hersey ve Blanchard'm durumsal

liderlik kurammda, liderlik davrarnslannda durumsalhk on plana cikanlrmsnr

(Aydm, 1994 : 252).

Homans'm kurammda, grup ortammda bir bireyin ne zaman yonlendirilip ne

zaman yonlendirilmeyecegi uzerinde durulur. Fiedler'in kurammda ise bazi durum ve

ortamlarda farkh bir liderlik davramsi gostermek gerektigi, liderin bazi durumlarda

katihmcr bazi durumlarda da otoriter davranabilecegi konusu ileri surulmektedir.

Vroom ve Yetton'un kurammda da liderlik davramslannm betimlenmesinde normatif

bir model onerilir ve liderlik stilleri "otokratik surec", "darusici surec" ve "grup

sureci" olarak smiflandmhr. Otokratik surecte lider, kararlanm kendisi venr.

izleyenlerden gerekli bilgileri saglarken kendisi isterse bilgi verir, istemezse vermez.

Damsici surecte lider, problemi grubun uyeleriyle tek tek veya toplu olarak bir

problemi gorusur, onlann dusuncelerini sorar ve sonunda karan yine kendisi verir.

Grup surecinde ise lider, bir problemle ilgili herhangi bir cozumu gruba empoze

etmeye calismaz, gruba bilgi verir, gorusunu bildirir fakat karann grubun icinden

cikmasmi saglar (Aydm, 1994 : 252-253).

4

Reddin'de ise gorev yonelimli, iliski yonelimli ve etkililik boyutlanyla

liderlik stilleri tartisihr. Liderlik: bicimleri, etkili ve etkisiz liderlik stilleri olarak iki

ana bashkta incelenir. Etkili liderlik stilleri olarak yonetici, gelistirici, iyi niyetli

otokrat ve burokrat ele alirur. Etkisiz liderlik stilleri ise uzlastmci, misyoner, otokrat

ve ilgisiz olarak degerlendirilmistir (Aydm, 1994 : 259-261).

Hersey ve Blanchard'm kurammda, orgut uyelerinin yetkinlik duzeyleri

gelistikce etkili liderlik stili gorev yonelimli davramstan iliski yonelimli bir

davrarusa dogru gelisme gosterdigi vurgulanmistir (Aydm, 1994 : 262-263).

Liderlik kuramlannda ve bicimlerindc aciklanan bilgiler 1~1gmda sunu

soylemek mumkundur: Tum kosullarda uygulanabilecek tek ve en iyi bir liderlik stili

yoktur. Liderlik stili ve liderlik davramslan duruma, ortama ve kosullara gore

degisebilir. Yani, etkili bir lider ne zaman katihmci ve yonlendirici olacagma

durumlara ve kosullara gore kendisi karar verir. Ornegin, egitim kurumlannda bir

egitim yoneticisi ve egitim lideri konumunda olan okul muduru, egitimle ilgili

konularda, belki kendisiyle aym egitimi gormus hatta bazen kendisinden de ustun

ogretmenlere otoriter davranmasi dusunulemez. Belki, okulun egitimi ile ilgili bir

cok konuyu ogretmenlerine darusacak, onlarm fikirlerini de soracak ve egitimle ilgili

almacak kararlarda onlann da kanhmmi saglayacaktir. Yine aym sekilde okulda

cahsan hizmetli ve degisik diger personele ogretmenlere davrandrgi gibi davranmaya

kalkarsa degisik sorunlar ortaya cikabilir. Kisaca ifade etmek gerekirse, bir egitim

liderinin her ortama ve bazen de her kisiye gore farkh davramslar gosterme

zorunlulugu ortaya cikar.

Egitim, ulke kalkmmasmm en onemli etkenlerinden birisidir ve yasamsal

onem arzetmektedir. Bir ulkenin kalkmmasi ve istikran, o ulkede yasayan insanlann

egitilmislik duzeyi ile yakmdan ilgilidir. Demokratik yasam, birlik ve beraberlik,

huzur ve guven ortarm, yuksek yasam standartlanna ulasim, bilincli tuketim ve

kaliteli uretim, bilgisi ve becerisi olan insanlarla saglanabilir, Bilgili ve becerili

insanlan yetistirmek icin ilk kosul egitimdir. Egitimin planlamp programlandigi ve

uygulandigi yerler ise, hie suphesiz ki, egitim kurumlan ve egitim kurumlan icinde

5

en onernlisi de okullardir. Dolayisiyla, ulke kalkmmasmda mihenk tasi olan egitim

kurumlannm rollerini iyi oynayabilmeleri icin iyi yonetilmeleri gerekir.

Konuya egitimi yonetenler acismdan bakildigmda, acaba egitim yoneticileri

cahstiklan kurumlan etkili yonetebilmeleri icin yonetim gorevleri acismdan

gercekten 90k iyi yetismis midir? Boyle bir soruya ne yazik ki olumlu bir yamt

vermek oldukca zordur. Cunku Kibns'Turk Egitim Sistemi icinde, pek 90k yonetici,

herhangi bir egitim yonetimi almadan sadece derslerindeki basanlarina ve kidemine

gore, bazen de siyasi gorusune gore degerlendirilip, Milli Egitim ve Kultur

Bakanhgi'nda veya okul gibi herhangi bir egitim kurumunda bir egitim yoneticisi

olagelmistir, Elbette Milli Egitim Bakanligi'nm acrms oldugu hizmet ici yoneticilik

seminerleri yararh olmus ve belli bir boslugu doldurrnustur. Ancak bu seminerlerin

yeterli olarmyacagi aciktir. Egitim yonetiminde asil olan ogretmenlik deneyimi ve

kidem degil, bu konuda belli duzeyde egitim ahp, yonetim bilgi ve becerilerini

kazannus olmaktir.

Eger "demokratik yasarrun surdurulmesi ve cagdas uygarhk duzeyine

ulasmarmz zorunlu ise", herseyden once, egitirn kurumlannda cahsan tum

yoneticilerin "alanlannda iyi yetismis, mesleki yeterlikleri tam, siyasal ve ideolojik

cikar gruplanna boyun egmeyen, toplum yaranm kutsal bilen" birer yonetici olmalan

gerekir (Kaya, 1996 :315-316).

Ozellikle son yillarda, gerek yonetim gerekse egitim yonetimi literaturunde

liderlik kavrammdan oldukca sik soz edilmektedir. Liderlik ve yoneticilik

davraruslan aslmda birbirlerinden farkhdir. Ancak, bir yoneticinin, aym zamanda

liderlik rolunu de oynadigi takdirde daha iyi yonetim gosterecegi ve 9ah~t1g1 egitim

kurumunun amac ve hedeflerine daha emin adimlarla ulasacagi, 9ah~t1g1 egitim

organizasyonunun vizyonunu daha iyi olusturacagi ve misyonunu daha iyi yerine

getirecegi vurgulanmaktadir. Aynca, bu konuda yapilan arastirmalarda, liderlik rolu

de oynayan egitirn yoneticilerinin mesleklerinde daha basanli olduklan ortaya

ciknustir ( Gumuseli, 1996 : 11-13). Bu yuzden egitim yoneticileri aym zamanda bir

lider gibi davranabilmelidir.

6

Yonetici ve lider olarak bir egitim liderinin ozellikleri kisisel ve mesleki

nitelikler olarak iki boyutta ele almabilir. Kisisel ozellikler olarak, yonetici liderin

fiziksel gorunumu, zekasi, yuksek moralli olmasr, iyi huylu olmasi ve egitime olan

inaner on plana cikar. Mesleki nitelikler olarak da liderlik deneyimi ve yoneticilik

egitimi on plandadir.

Bir lider yoneticinin egitime olan inanciru su sekilde ozetlemek mumkundur:

Lider yonetici, alamyla ilgili yaymlan inceler, alamyla ilgili egitim programlanna

katihr, kendisini her zaman gelistirmeye istekli oldugunu gosterir, personelinin

hizmet ici programlarla yetismesine ve kendilerini gelistirmesine onem verir,

cahstigr kurumun tum olanaklanm cevrenin ve egitimin yaranna kullamr ve egitimle

ilgili sorunlara gonullu olarak yeteri kadar zaman ayirmaya ozen gosterir,

Etkili bir yonetici olarak, okulda gorev yapan ogretmen, ogrenci ve diger

personele karsi nasil davranacagrru bilir, tutarh bir disiplin cizgisi kurar, ogretmen,

ogrenci ve diger personel arasmda bir dayamsma ortarm olusturur, kendisine verilen

raporlardan destek ahr, ogretmen ve ogrencileri kazanmaya ve basanli olmaya tesvik

eder ve basanh olanlan odullendirir, personeline sefkat gosterir, kendisiyle

gorusmeye gelenleri dikkatli bir sekilde dinler, kendi duygu ve dusuncelerini

baskalanna aktanrken olabildigince seffaf olmaya cahsir ve ilgili kisileri ilgili

konularda her zaman bilgilendirir. Etkili bir yonetici aym zamanda etik ilkelere

uygun hareket eder, personelini dogru bir sekilde gorevlendirir ve zaferlerini onlarla

paylasir. Islerini severek yapar ve baskalanna da severek yaptmr. Her zaman olumlu

tutum gosterir ve hatalanm kabullenir. Baskalanna danisarak etkili kararlar ahr.

Cevresine, problemlere ve insanlara karsi duyarh bir sekilde davramr ve yetkisini

bile kullanmis olsa personeli ona saygi duyarak yaklasir (Chapman, 1990 : 11).

Bir egitim yoneticisi aym zamanda etkili bir lider olarak birlikte calrstigr

insanlar ve ogrencilerle iyi diyalog kurar ve onlan iyi motive eder. Beraberinde

olanlara sorumluluk duygusu asilar ve birlikte 9ah~t1g1 insanlardan destek ahr.

Hal ve hareketleriyle cekicidir. Y etkilerini nerede ve nasil kullanacagmi bilir.

Kendisinin ve baskalannm deneyimlerinden yararlamr. insanlarla iyi iletisim

7

kurar, risk ahr ,misyonunu ve vizyonunu acik bir sekilde ortaya koyar. Calisanlann

yaptiklan islerden dolayi gurur duymalanm saglar, amaclar ve hedefleri misyonuyla

butunlestirir ve birlikte cahstigi insanlan ve ogrencileri etkileyerek aktif bir ortam

olusturur. Her zaman pozitif ve uzlasmaci bir davrams gosterir. Butun bu

ozellikleriyle birlikte cahstigi insanlan ve ogrencileri pesinden surukler. ilke ve

amaclara ve prensiplerine bagli kalmada kararlidir. Boylelikle bir lider olarak guclu

bir imaj olusturur (Chapman, 1990 : 65-67).

Orta egitim kurumlarmm bu gorevlerini, amaclanrn etkililikle

gerceklestirebilmesi ise yukanda soz edildigi gibi yoneticilerinin basta liderlik

ozellikleri olmak iizere oteki yonlerinin de gelismesine baghdir. Ek olarak

yoneticilere birer cahsan olarak bakildigmda da onlann verimliligini ve etkililigi ile

okuldaki ogretmenlerin psikolojik ozellikleri arasmda onemli iliskiler oldugu

bilinmektedir.

insanlann neden cahstiklan konusunda pek 90k sebep one surulebilir ve bu

sorusturmanm sonu gelmez. Ancak cahsmanm, insan mutlulugunun, hayattan doyum

saglamanm temellerinden biri olduguna da hie kusku yoktur. Freud bir

konusmasmda; ruh sagligmm temeli olarak sevme ve calismayi gostermistir

(Onur,1991: 47).

Bir i~ gorenin yasarmnda i~ doyumun buyuk onemi vardir. Isten yeterli

doyum saglayan bir is goren, yasamaktan hoslanmakta ve yasamdan aldigi doyum

artmaktadir. i~ doyumunun, is gorenin beden ve akil saghgmi korumasma yardim

ederken, cahsarun mutlulugunu da arttirdigi dusunulmektedir.

Ornegin cahsanlann i~ doyum diizeyleri ile onlann verimlilikleri arasmdaki

pozitif iliskiler yonetim bilimciler tarafmdan uzun suredir dile getirilmektedir.

(Kabadayi, 1982 : 45)Bir baska soyleyisle, calisanlann i~ doyum diizeyleri arttikca

verimlilikleri de artrnaktadir.

Yonetim bilim alanmda Dunyada ve Turkiye de genellikle cahsanlann is

doyum diizeylerini betimleyen ve buna bagli olarak is doyumunu arttirrnak icin ne

gibi onlemler almmasi gerektigini belirten bir 90k arastirma gerceklestirilmistir.

8

Kuzey Kibns'ta benzer arastirmalann yapilmasi gerekmektedir. Zira kuskusuz

yoneticilerin gorevlerinden biri cahsanlann i~ doyumunu arurmakttr. Belki de bu

nedenle ilgili literati.irde yoneticilerin kendilerinin is doyum duzeylerinin ne

oldugunu betimleyen arastirmalar smirh sayidadir (Baler. 1985 : 3 8). Bu acidan,

ulkemizde egitimin istenilen duzeye ulasmasinda "egitim yoneticisinin"

belirlenmesinin 90k onemli oldugu dusunulmektedir, Fakat egitim kalitesi acisindan

en az yoneticinin belirlenmesi kadar onemli olan; bugun egitim vererek gorevini

surdurmekte olan ogretmenlerin, icinde bulundugu durum oldugu dusunulmektedir.

Cunku binlerce bireye, dolayisiyla topluma su an gorevde bulunan ogretmenler

hizmet vermektedir.

Bu arastirmada, orta egitim kurumlanmn yoneticilerinin liderlik

davramslanm ogretmenlerin nasil algiladiklan ve cgretmenlerin is doyum

duzeylerinin ne oldugu saptanmakla, bu alanda gorulen boslugun bir olcude

doldurulmasi amaclanmaktadir. Arastirmada aynca orta egitim kurumlanmn

ozelliklerine gore yoneticilerini farkh algilayip algilamadiklanna ve ogretmenlerin is

doyum duzeylerinin okul turlerine gore farkhlik olup olmadigma bakilmaktadir.

Y ani, arastirmada hangi tur orta egitim kurumunun yoneticilerinin liderlik

ozelliklerinin olumlu algilandigma bakilmaktadir.Aynca hangi tur orta egitim

kurumunun ogretmenlerinin daha az /fazla i~ doyumu gosterdiklerine bakilarak

farkh turdeki okullann amaclannm daha etkililikle gerceklestirilmesi icin oneriler

getirilmesi de amaclanmaktadir.

1.1.1.Problem Ciimlesi

K.K.T.C.'de orta egitim duzeyindeki okullarda ogretmenlerin is doyum

duzeyleri ile mudurlerinin yoneticilik ozelliklerine sahip olup olmama dereceleri ve

aralarmdaki iliski ne olcudedir?

9

1.1.2. Alt Problemler

Arasnrmarun alt problemlerini su sekilde siralamak mumkundur:

I-Orta egitim duzeyindeki okullarda gorev yapan mudurlerin gosterdikleri liderlik

davraruslan, ogretmenler tarafmdan nasil algilanmaktadir?

2-0rta egitim duzeyindeki okullarda gorev yapan ogretmenlerin icsel doyum

duzeyleri nedir?

3-0rta egitim duzeyindeki okullarda gorev yapan ogretmenlerin dissal doyum

duzeyleri nedir?

4- Ogretmenlerin icsel doyum duzeyleri ile mudurlerinin liderlik ozellikleri arasmda

anlamh bir iliski var rmdir?

5- Ogretmenlerin dissal doyum duzeyleri ile mudurlerinin liderlik ozellikleri arasmda

anlamh bir iliski var rrudir?

6-0gretmenlerin i~ doyumu duzeyleri ile mudurlerinin liderlik ozellikleri arasmda

anlamh bir iliski var midir?

7-Degi~ik okul turlerinde gorev yapan ogretmenler mudurlerin yoneticilik

ozelliklerini algilamada farkhhk gostermekte midir?

8- Orta egitim duzeyindeki okullarda gorev yapan ogretmenlerin icsel doyum

duzeyleri okul turune gore farkhhk gostermekte midir?

10

9- Orta egitim duzeyindeki okullarda gorev yapan cgretmenlerin dissal doyum

duzeyleri okul turune gore farkhlik gostermekte midir?

1.2 Amae

Yoneticilerin ve ogretmenlerin goruslerine dayah olarak, K.K.T.C. yapilan bu

arastirmada, orta egitim kurumlannm yoneticilerinin liderlik davramslanrn

cgretmenlerin nasil algiladiklan ve ogretmenlerin is doyum duzeylerinin ne oldugu

saptanmakla, bu alanda gorulen boslugun bir olcude doldurulmasi amaclanrnaktadir.

Yoneticilerin liderlik ozelliklerinin isdoyumu uzerindeki etkilerinin ispatlamasi

amaclanmaktadir. Arastrrmada aynca orta egitim kurumlannm ozelliklerine gore

yoneticilerini farkli algilayip algilamadiklanna ve cgretmenlerin is doyum

duzeylerinde okul tiirlerine gore farkhlik olup olmadigina bakilmaktadir. Y ani,

arastirmada hangi tur orta egitim kurumunun yoneticilerinin liderlik ozelliklerinin

olumlu algilandigina bakilmaktadir.Aynca hangi tur orta egitim kurumunun

ogretmenlerinin daha az /fazla i~ doyumu gosterdiklerine bakilarak farkh turdeki

okullann amaclanmn daha etkililikle gerceklestirilmesi icin oneriler getirilmesi de

amaclanmaktadir,

1.3 Arastirmanm Onemi

Arastirmanm onerni asagidaki noktalarda ozetlenebilir:

Isgorenin doyum ve verimliligi orgutlerin gelismesi ve yasamasi icin temel olan

kavramlardir. Bu arastirrnarun bulgulan K.K. T. C. 'de ortaogretim duzeyindeki

okullarda cgretmenlerin is doyum duzeylerini belirleyecektir. Aynca mudurlerin

isgorenlerin gorusleri ile dusuk duzeyde liderlik ozelliklerinin ortaya cikanlarak,

mudurlere yonelik hizmetici egitimlerin tesaduflere birakilmasnu onleyecektir. Okul

11

yoneticilerinin liderlik ozellikleri uzerinde dusunme, tarnsma ve yeni arastirmalar

yapmak icin bir basamak olusturmasi umulmaktadir, Farkh turdeki okullarda

motivasyonlann degismesi yeni arastirmalara yoneltip uretim devam ederken

orgutun kendini iyilestirmesi saglanacaktir.

1.4. Varsaynnlar

1. Cahsma evrenine giren yonetici ve cgretmenlerin verdikleri yamtlar; kendi

dusuncelerini ve duygulanm yansitmaktadrr.

2. Orneklem evreni temsil yetenegine sahiptir.

1. 5. Snnrhhklar

Arastirma Kuzey Kibns Turk Cumhuriyeti M.E.K.B. Genel Ortaogretim ve

Mesleki Teknik Ogretim dairelerine bagh okullar ile suurhdir . Arasnrma 2003-2004

ogretim yih II donem ile simrhdir. Orta egitim duzeyindeki okullardan mesleki

egitim icindeki koy kadin kurslan kapsam disinda birakilrmstir.

Arastirmada ilgili almyazm ve anket tarama modeli uygulanrmsnr. Anket

uygulanan okullar devlet okullan ile smirhdir.

1.6. Tammlar ve Krsaltmalar

Bu cahsmada kullamlan tamm ve lasaltmalar asagida belirtilmistir.

Bakanhk: Egitim ve ogretimle isleriyle gorevli bakanligi anlanr/OY, 1996: 5).

12

Daire: Bakanliga bagli egitim ve ogretim mudurluklerinin tumunu veya herhangi

birini anlat1r(OY, 1996:5,.

Okul: Bakanliga bakanhgi anaokullanm, ozel egitim okullanm, ilkokullanm,

ortaokullanm, genel ve mesleki ve teknik'liseler ile pratik sanat okullanm veya bu

okullann tumunu anlattir(OY, 1996: 5).

Ogretmen: Bakanhgm ve bakanliga bagh egitim ve ogretim kurum ve kuruluslannm

yurutmekle yukumlu oldugu egitim ve ogretim hizmetlerinin gerektirdigi asil ve

surekli gorevleri yerine getiren surekli personeli anlatir (OY, 1996: 5).

Ogretmenlik gorevi: Bakanhgin ve bakanliga bagh egitim ve ogretim kurum ve

kuruluslanrun yurutmekle yukumlu oldugu egitim ve ogretim hizmetlerinin

gerektirdigi gorevleri anlaur/OY, 1996: 5).

Ydnetici: Okulun amaclanna ulasmasi icm.msan ve maddi kaynaklann

saglanmasmdan ve bu kaynaklann en verimli bicimde kullamlmasmdan sorumlu olan

kisidir . Kisaca onceden belirlenen amaclara ulasrnak icin caba harcayan, isleri

planlayan, uygulayan ve sonuclan denetleyen kisidir (Sabuncuoglu, 1996: 182).

Lider: Bagli bulundugu grubun amaclanm belirleyen ve bu amaclar dogrultusunda

grup uyelerini etkileyen ve davramsa yonlendiren kisidirtSabuncuoglu, 1996: 182).

i~ gorenlerin orgute baglanmalanm saglayan ve onlarm enerjilerini orgutun amaclan

dogrultusunda esgudumlu olarak harekete geciren kisi (Aydm, 1994: 272).

Brans Ogretmeni: Brans ogretmenleri cesitli cgretim yontem ve tekniklerden

yararlanarak cgrenme yasantilan duzenlemek ve istendik davraruslann ogrenci

tarafmdan kazamhp, kazamlmadigim degerlendirmek ve ogrencilerin yaraticihklanm

kullanarak ogrenmeyi klavuzlayan ve saglayan kisidir (Fidan ve Erden, 1998: 50).

Lider Ozellikleri: Girisimci ve azimli olur. vizyon sahibi ve insanlann yasanurun

bir parcasi olmasma aciktir. Gelisim icindedir. Hizmet etmeye onem verir. insanlann

13

yapabilecegine ve riske girmekten cekinmez inamr. Sorumluluk duygusu tasir.

Ozgun ve gercekcidir (Cuceoglu, 1997: 221).

Kisaltmalar

K.K.T.C. : Kuzey Kibns Turk Cumhuriyeti

M.E.K.B. : Milli Egitim ve Kultur Bakanhgi

o.v. : Ogretmenler Yasasi

SPSS : Statistical Package for the Social Sciences

M. : Madde

14

BOLUMII

2.1. iLGi:Li ARASTIRMA VE YA YINLAR

Asagidaki paragraflarda yurt icinde.Turkiye'de ve yurt dismda yapilmis ortaogretim

yoneticilerinin lider ozellikleri ve isdoyumu konusu ile ilgili bulunan arastirma ve

yaymlarda yer alan gorus ve bulgular kisaca gozden gecirilmektedir.

2.1.lllgili Cahsma ve Arasnrmalar

Bu bolumde ortaogretim yoneticilerinin lider ozellikleri ile ilgili olarak Turkiye'de

gerceklestirilen arastirmalann baslicalan incelenmeye cahsrmstir.

2.1.2.Yurt i~inde Yapilan Arasnrmalar

Kiralp (2003), yaptigi cahsmasinda lise ogrencilerinin catisma cozumleme

stratejilerini arastirrms; Yakm Dogu Koleji ogrencilerine 'Catisma Cozumleme

Anketi' uygulayarak su bulgulara ulasmistir:

Bu arastirmada lise ogrencilerinin arkadas.yakm arkadas, anne ve ogretmen ile

yasadiklan catismalarda en fazla kullandiklan stratejinin uzlasrna stratejisi oldugu

bulgulamrken; babalan ile uyma stratejisini kullandiklan saptanrmstir. En az

kullandiklan stratejinin ise, yakm arkadas ve baba ile zorlama stratejisi; anne ve

ogretmen ile kacmma stratejisi ve arkadaslan ile uyma stratejisi oldugu tespit

edilmistir. Yine ayrn arastirma sonuclanna gore ogrencilerin kacmma stratejisini en

cok baba ile, daha sonra yakm arkadas, anne ve en az cgretmen ile kullandiklan;

uyma stratejisini en fazla baba, daha sonra ogretmen ile ve en az arkadas ile

kullandiklan; uzlasma stratejisini en cok yakm arkadas ve anne ile, en az ise

cgretmen ile kullandiklan; zorlama stratejisinde ise anlamh bir fark bulunamadigi

bulgulanrmsnr.

15

Kiralp arastirmasmda lise ogrencilerinin arkadas, yakin arkadas, anne ve

ogretmen ile uzlasma stratejisini, baba ile uyma stratejisini kullandiklanrn tespit

etmekte, bundan hareketle babarun gene Uzerinde otorite figuru olabilecegini,

dolayisiyla bunun dogal oldugunu; ancak ogretmenin de otorite figuru olmasi

gerektigim fakat ogrencilerin ogretmenleri ile uzlasma stratejisini kullandiklanm,

uyma ve "kacmma stratejilerini" kullanmadiklanru belirterek, bunun nedenini

ogretmenlerin tutumlanna ve okulun ozel kolej olmasma baglamaktadir.

Sonuc olarak Kiralp, catisma cozumleme stratejilerinin yaprci ve yikici

oldugunu belirterek su goruslere yer vermektedir: "Y apter catisma cozumleme

stratejilerinden isbirligi ve uzlasma stratejilerinin kullamlmasi bireyi daha 90k tatmin

etmektedir. Ogrencilere kazandmlacak catisma cozme ve iletisim becerileri

sayesinde yikici catisma cczumlemeleri yerine, bansci bir ortam yaratilabilecegi

gorulmustur. Ayrn zamanda catisma cozme egitim programlanrun okullarda

uygulanmasi butun okul cahsanlanm etkileyen disiplin sorunlannda da azalmalann

olacagmi dusundurmektedir.

Turk egitim sisteminde var olan disiplin anlayisma yeni bir bakis a91s1

getirebilmek 1910 catisma cozumlerne egitim programlanmn ogrencilere

kazandiracagi beceriler, uzlasma ve isbirligi stratejileri olarak dusunulmektedir. Turk

kulturunun yabanci olmadigi bu degerlerin okullardaki disiplin anlayisma

yansitilmasi, bir hedef olarak belirlenmesi gerekmektedir.

Bu tur egitim programlannm okullarda etkili olabilmesi 1910 oncelikle

mufredat programlannm gozden gecirilerek ilkogretimin baslanndan itibaren

ogrencilere catisma cozme, iletisim, insan iliskileri, bans egitimi gibi dersler

verilmesi gerekmektedir. Bu derslerin, ogrencilere iletisirn becerileri ve catisma

cozmede bansci yollan kullanma anlayisi kazandiracagi dusunulmektedir.daha sonra

tum okulu kapsayan bir egitim ile catisma cozme tarutilarak butun okulun desteginin

saglanmasi gerekmektedir. Okulda bulunan ogretmenlerden, idarecilerden, psikolojik

darusmanlardan ve ogrencilerden secilen bir komisyon kurularak bu egitim programi

yurutulmelidir. Bu isbirligi sayesinde ogrenciler ve cgretmenler arasinda surekli

biriletisim kurulacagindan, okulda yasanan catismalar ile bas edilecegi

16

dusunulmektedir, Bunun yarunda bu tur egitimlerin mumkun oldugunca ev-okul-

toplum ucgeninde verilmesi yak daha etkili olabilecektir. Tum bu cahsmalarda

okullarda gorev yapan psikolojik darusmanlara 90k onemli gorevler dusmektedir. Bu

tur programlann hazirlanmasi, ogrencilere, velilere ve okul calisanlanna verilmesi,

psikolojik darusmanlann cabalan ile mumkun olabilir."

Kiralp cahsmasmm sonunda su onerilere yer vermistir:

1. Kuzey Kibns Turk Cumhuriyeti'ndeki catisma cozumleme stratejilerini

ortaya koyacak arastirmalar daha farkh yas gruplannda yapilabilir.Catisma cozme

bicimleri-kultur iliskisinin incelendigi arastirmalar yapilabilir.

3. Benzer arastirmalar, egitimin farkh siruf duzeylerinden baslanarak, her duzeyde

yapilabilir,

4. Bu calisma ozel bir kolejde uygulanmistir. Bu cahsma devlet okullannda da

uygulanarak. Farkh sosyo-ekonomik duzeydeki ogrencilerin kullandiklan

catisma cozumleme stratejilerinin farkh olup olmadigi arastmlabilir,

5. Benzer arastirmalarda, anne-baba ve gen9 arasmdaki catismalan, anne ve baba

yonunden incelenip arastirmalar yapilabilir.

6. Egitim programlan hazirlanarak, Milli Egitim Bakanhgi ile cahsilarak tum

okullarda psikolojik darusmanlarla catisma cozumleme egitimi verilebilir.

6. Catisma cozumleme egitim programi uygulamasi, okullardaki rehberlik

servislerinin cahsmalanna hangi yonde katkismin olabilecegi uzerinde

cahsilabilir.

17

7. Bu arastirrnada yapilan niteliksel arastirrnalar yerine niceliksel arastirmalar da

yapilabilir.

8. Buna benzer arastirmalarda birden fazla olcek kullamlarak veriler

toplanabilir.

2.1.3Tiirkiye'de Yapilan Arastirmalar

Turkiye'de okul yoneticilerinin lider ozelliklerini inceleyen oldukca eek

arastirma bulunmaktadir. Bu arastirmalann cogu ilkogretim okullannda

gerceklestirilmistir. Bu bolumde bu arastirmanm konusuyla yakmdan ilgili

arastirmalar ele almmistir.

1. Kabadayi (1982) "Okul Mudurlerinin Liderlik Davramslan ve Ogretmenlerin

Gudulenmesi'' adh cahsmasi ile okul mudurlerinin liderlik davraruslan ile

ogretmenlerin doyumu arasmdaki iliskileri belirlenmektir. Arastirmaya 22

okulda toplam 420 ogretrnen katilrmstir.

Arastirmamn bulgulan soyle aciklanabilir:

• Ogretmenler okul mudurlerinin en fazla "Yapiyi Kurma" en az da "Belirsizlik

Hosgorusu" boyutundaki davramslan gosterdikleri, "Anlayis Gosterme" ve

"Ozgurluk Hosgoru" boyutundaki davramslan esit ve orta duzeyde gosterdikleri

gorusunde olduklanm belirtmektedir.

• Gereksinim karsilanma yetersizligi derecesi bakimmdan bayan ve erkek

cgretmenler arasmda onemli bir farkhhk bulunmamaktadir.

• Ogretmenler en fazla otonomi, guvenlik, ve kendini gerceklestirrne gereksinim

alanlannda duyumsuzluk gostermektedir.

18

• Ogretrnenler en dusuk saygi ve sosyal gereksinim alanlannda doyumsuzluk

gostermektedir.

• Ogretmenlerin otonomi, saygi ve sosyal alanlanndaki gereksinim karsilarna

yetersizligi dereceleri kidem ve yas degiskenlerine gore anlamh bir farkhhk

gostermektedir.

• Ogretmenlerin gereksinim alanlannm her birinde algiladiklan

doyumsuzluklar.ogrenim degiskenine gore anlamh bir fark gostermektedir.

• Okul mudurlerinin liderlik davramslan ile ogretmenlerin gereksinim karsilanma

yetersizligi duzeyleri arasmda anlamh ve ters yonlu bir iliski oldugu gorulmektedir.

2. A111; (1985) " Okul Mudurunun Liderlik Davramslan ile Ogretmen Morali

Arasmdaki Iliskiler" adh calismasi ile, okul mudurlerinin liderlik davraruslan ile

ogretmenlerin moral duzeyleri arasmda nasil bir iliski oldugunu belirlemeye

cahsrmstir. Arastirma Eskisehir il merkezinde 17 ilkokulda gorev yapan 381

ogretmenin katihrmyla gerceklesmistir.

Arastirmada elde edilen bulgular ozetle soyledir:

• Ogretmenlerin, okul mudurlerinin liderlik davraruslanna iliskin algilan arasmda

anlamh bir farkhhk vardir. Okul mudurlerinin en fazla "Yapryi Kurma" en az da

"Belirsizlik Hosgorusu" boyutundaki davraruslan gostermekte oldugu

belirtilmektedir.

• Ogretmenlerin, okul mudurlerinin liderlik davramslanru algilama yonunden yas,

kidem ve ogretim durumuna gore farkhhklar soyle belirtilmektedir:

• Okul mudurlerinin liderlik davramslanru algilama yonunden yas gruplan arasmda

anlamh bir fark vardir. En olumlu algi en gene gruba aittir.

19

• Okul mudurlerinin "Anlayis Gosterme" boyutundaki liderlik davramslanru, en

kidemli grubu olusturan cgretmenler diger kidem gruplanndan daha olumsuz

algilamaktadir.

• Ogretmenlerin okul mudurunun liderlik davraruslanna iliskin algilan, ogrenim

durumuna gore anlamh bir farkhhk gostermektedir. Liderlik davranislanm orta

cgrenimli ogretmenler, yuksek ogrenimli ogrencilere gore daha olumlu

algilamaktadir.

• Okul mudurlerinin liderlik davramslan ile ogretmenlerin moral duzeyleri arasmda

anlamh bir iliski bulunmustur.

3. Sakalar (1987) "Ilkokul Mudurlerinin, Mudur Yardimcilanmn ve ilkokul

Ogretmenlerinin, ilkokul Mudurlerine ili~kin Liderlik Beklentileri ve Gozlemleri''

adh arastirmasi Eskisehir merkez ilkokullannda cahsan ilkokulmudurleri, mudur

yardimcilan ve siruf ogretmenlerinin katihrmyla gerceklestirilmistir.

Arastirmada elde edilen bulgular soyle aciklanabilir:

• ilkokul mudurleri, mudur yardimcilan ve simf ogretmenleri, okul mudurunden

gostermesini bekledikleri liderlik davranislan arasmda anlamh bir farkhhk

gorulmemistir.

• Ilkokul mudurleri, gosterdikleri liderlik davramslanrun cogunlukla beklentilerine

benzer liderlik davranislan sergilemektedirler.

• ilkokul mudurleri, mudur yardimcilan ve smif ogretmenlerinin gozlemlerine iliskin

gorusleri arasmda farkhhklar bulunmustur.

20

4. Guler (1987) "Kiz Meslek Lisesi Mudurlerinin Okul Yonetimindeki Liderlik

Davramslan" adh calismasi ile kiz meslek lisesi mudurlerinin gostermekte olduklan

liderlik davramslan ile gosterilmesinin gerektigine inamlan ideal liderlik

davraruslanna iliskin gorusleri ile ogretmenlerin gorusleri arasmda iliski ve

farkhhklan belirlemek arastirmanm amacidir. Arastirma Ankara il ve ilcelerindeki

K1z Meslek Lisesi mudur ye ogretmenlerin kanhmiyla gerceklestirilmistir.

Arastirmada asagidaki bulgular elde edilmistir:

• K1z Meslek Lisesi Mudurlerinin kendi goruslerine gore, gostermekte olduklan

liderlik davramslan ile okul yoneticisinde bulunmasmi bekledikleri ideal liderlik

davramslan arasmda anlamh bir fark bulunmarrnstir.

• K1z Meslek Lisesi ogretmenlerinin, mudurlerinin gosterdikleri liderlik davranislan

ile okul yoneticisinde bulunmasmi bekledikleri ideal liderlik davramslan arasmda

anlamh bir fark vardir.

• Okul mudurlerinin kendi goruslerine gore gosterdikleri liderlik davraruslan ile

ogretmenlerin gorusleri arasmda anlamh bir fark vardir.

• Okul yoneticisinde bulunmasi beklenen ideal liderlik davranislanna iliskin, mudur

ve ogretmenlerin gorusleri arasmda anlamh bir fark vardir.

• K1z Meslek Lisesi mudurlerinin, okul yoneticisinde bulunmasi gereken ideal

liderlik davraruslan ile ogretmenlerin okul yoneticilerinde bulunmasi gereken liderlik

davramslan arasmda anlamh bir fark vardir.

• K1z Meslek Lisesi mudurlerinin gosterdikleri liderlik davranislan ile

ogretmenlerin okul yoneticilerinde bulunmasi gereken liderlik davramslan

arasmda anlamh bir fark vardir.

21

5. Erkus (1997) "Ilkogretim Okullan Mudurlerinin Liderlik Davraruslan" adli

arastirmasi ilkokul mudurlerinin liderlik davrams bicimleri (yapiyi kurma ve anlayis

gosterme) acisindan, kendilerini algilamalan ile I. ve II. Kademe ogretmenlerinin

mudurlerini algilamalan arasmda farklihklan belirlemek arastirmanm amacidir.

Arastirma evrenini, Ankara iii Kecioren ve Altindag ilcelerindeki ilkokullannm

mudur ve ogretmenleri olusturmaktadir.

Arastirma bulgulannm ortaya koydugu sonuclar soyle ozetlenebilir:

• Bu cahsmadan elde edilen bulgulara gore 17 ilkokul mudurlerinden 9'u kendilerini

Yapiyi Kurma, 8'i ise kendilerini Anlayis Gosterme grubunda

algilamaktadirlar.

• Kendilerim Yapiyi Kurma liderlik ozelligine sahip olarak algilayan mudurlerin

grubundaki tum I. ve II. Kademe ogretmenlerin mudurlerinin algilanna

katildiklan belirlenmistir.

• Kendilerini Anlayis Gosterme liderlik ozelligine sahip olarak algilayan

mudurlerin grubunda ise I. kademe kadm ogretmen grubu dismdaki I.kademeerkek

ve II. Kademe kadm-erkek ogretmenlerin mudurlerinin algilanna katilmadiklan

gozlenmistir.

• I.ve II. Kademe kadm ogretmenler arasmda mudurlerinin Yapiyi Kurma

boyutundaki liderlik davramslanm algilamalan acismdan fark belirlenmemistir.

• I. kademe ile II. Kademe erkek ogretmenler arasmda mudurlerin Yapiyi Kurma

boyutundak liderlik davramslanru algilamalan acismdan fark belirlenmernistir.

• I. kademe ile II. Kademe kadm ogretmenler arasmda mudurlerin Anlayis Gosterme

boyutundaki liderlik davraruslanru algilamalan acismdan anlamh bir fark

belirlenmistir.

22

• I. kademe ile II. Kademe erkek ogretmenler acisindan mudurlerinin Anlayis

Gosterme Boyutundaki liderlik davrarnslanm algilamalan arasmda fark

belirlenmemistir.

6. Tan (1998) "Ilkogretim Okulu Yoneticilerinin Halkla iliskiler Rolu" adh

arastirma, ilkogretim okulu yoneticilerinin, halkla iliskiler rolunun gerceklestirilme

duzeyini tespit etmeyi amaclarmsur.Arastirmaya katilan yonetici, ogretmen ve

velilerin gorusleri arasmda anlamh farkhhgm olup olmadigi ile yoneticilerin,

cinsiyet, ogretim duzeyi, meslek kidemi, yoneticilik kidemi, yonetim alamnda egitim

alma durumu ve gorev yaptiklan okullann buyukluk degiskenlerine gore

farkhhklann olup olmadigim tespit etmek de arastirmarun alt amaclanru

olusturmustur.

Iliskisel tarama modeli niteliginde olan bu arastirmanm evrenini, Mardin ili

merkez ve dokuz ilce merkezindeki toplam 91 ilkogretim okulundaki yonetici,

ogretmen ve bu okullarda ogrencisi bulunan veliler olusturmaktadir.Arastirruanm

ornekleminde, 91 Ilkogretim okulu yoneticisi, 259 ogretmen ve 322 veli yer alrrustir.

Arastirma sonucunda; Ilkogretim okullannda halkla iliskiler etkinlikleri 19m

organizasyonun olusturulmadigi, okullann cevreye "Nadiren" tamtildigi, dis hedef

kitlenin "Nadiren" tanmdigi, halkla iliskiler ilkelerine "Genellikle uyuldugu, halkla

iliskiler araclanru "Nadiren" kullandiklan sonucu elde edilmistir .Arastirrnanm tum

boyutlannda gruplar arasmda gorus farkhhklan tespit edilmistir. Yoneticilerin,

yonetim egitimi almalannm, halkla iliskiler etkinliklerinin organizasyonu boyutunda,

yoneticilik kidemlerinin de, dis hedef kitleyi tammada ve halkla iliskiler gore hareket

etmede farkhhk yarattigi tespit edilmistir.

7. Bayram (2001) "Ilkokul Yoneticilerinin Liderlik Ozellikleri" adh arastirmada,

lider, vizyonu, cesareti, bilgi ve deneyimi ile yerinde ve zamanmda kesin karar

alabilen, mukemmel bir takinu, strateji ve taktik planlan olan ve hesaph riskier

23

almasim bilen ki~idir.Liderlik, uyelerini basanli bir sekilde etkileyebilecek

ozelliklere sahiptir.Ilk:ogretim okullannda okul yoneticilerinin liderlik

ozelliklerinden soz edebilmek icin bu ozeuiklertn degerlendirilmesine gerek vardir.

Bu arastirmanm amaci, ilkogretim okul yoneticilerinin liderlik ozelliklerine sahip olma derecelerini belirlemektir

Arasnrmanm evrenini, 1999-2000 cgretim yihmn II. doneminds Eski~ehir ii

merkezinde bulunan 92 ilkogretim okulunda gorev yapan 92 okul yoneticisi, 1121 smif ogretmeni, 808 brans ogretmeni olu~turmaktad1r.

Arasttrmada verilerin r;ozumlenmesinde frekans ve yuzde, tek yonlu varyans

analizi (ANOVA) ve Turkey HSD coklu karsrlasurma testlerinden yararlamlm1~t1r.istatistik r;ozumlemeler icin "SPSS -9.05 for Windows" paket programi kullamlm1~t1r.

8. Sahin (2000) " Turkiye'deki llkogretim Okulu Mudurlerinin Sahip Olmasi

Gereken Y eterlilikler" adli arasurmanm amaci, Turkiye'deki ilkogretim okulu

mudurlennin sahip olmasi gereken yeterlilikleri belirlemektir. Bu amacla, Delphi

teknigi kullarulrmsnr Ara~t1rma verileri, dort ayn panelist gruptan elde edilrnistir

Birinci grubu Ankara'daki ilkogretim mudurleri, ikinci grubu Turkiye'deki

universitelerin Egitim Yonetimi Bolumleri'nde gorev yapan ogretim uyeleri, ucuncu

grubu Ankara Milli Egitim Mudurlugu biinyesinde gorev yapan ilkogretim

mufetti~leri, dorduncu grubu ise Ankara'daki devlet okullannda gorev yapan ilkogretim okulu ogretmenleri olusturmakrade

Arastrrma verileri, iii; ayn anket kullamlarak toplanmisnr: Delphi 1 Anket I,

Delphi Anket II ve Delphi Anket III. Birinci asama Delphi uygulamasi sonucunda,

114 yeterlik maddesi belirlenmi~tir. ikinci asama Delphi uygulamasmda,

panelistlerden herbir yeterlik maddesine kanlma duzeylerini l'den 7'ye kadar olan

Likert tipi olcek uzerinde belirtmeleri istenmistir. Bu olcekte I, "kesinlikle katrlrmyorum", 7 ise "kesinlikle katihyorum" u ifade etmektedir. Delphi H'nin grup

egilimlerina iliskin istatistiksel analizleri, Delphi III ile birlikte gruplara tekrar

24

iletilmis, bu sekilde, Delphi IU'de gruplann yeterlik maddeleri uzerinde uzlasma

(consensus) olusturmalan icin ek bir imkan yaratilrrustir.

9- Tosun ,(1981)" Orgutsel Etkililik Uzerinde" Bir Arastirma adiru tasiyan

cahsmasmda elde ettigi bazi bulgular soyledir: (1) -Ocret dismdaki doyum

gostergeleri ile orgutsel etkililik arasmda olumlu bir iliski vardir. Orgutun yuksek bir

etkililik duzeyine ulasmasi, bireysel ye orgutsel gereksinmelerin yuksek bir oranda

karsilanmasina baghdir. (2) Birey yaslandikca ya da hizmet suresi uzadikca, isden

edindigi deneyimden orgutu yararlandirma istegi azalmaktadir. Ogrenim durumu ile

isten saglanan doyum arasmda olumsuz bir iliski vardir.

10- Aydm (1984)"0rgutlerde Catisma," isimli arasnrmasmda; "yoneticiler,

bulunduklan rnakamlan gorevsel doyum acismdan tatmin edici bulmamaktadirlar"

seklindeki donenceyi dogrular bir bulgu elde etmistir. Bu konuda, Milli Egitim

Genclik ve Spar Bakanhgi merkez orgutu yoneticilerine "gosterdiginiz cabanm

karsihgiru almaruz acismdan» halen bulundugunuz makamm sizi tatmin etme

derecesini belirtiniz"sorusunu yonelten arastirmaci yoneticilerin bulunduklan

makami "cok az tatmin edici" ve "hie tatmin edici degil" olarak algiladiklanm

gormustur. Arastirmaci, "ust duzey yoneticileri, bulunduklan makamlan gocevsel

doyum acismdan, alt duzey yoneticilerine oranla daha 90k tatmin edici

bulmaktadirlar" seklindeki baska bir denenceyi smamak 19m "yoneticilerin

gosterdikleri cabarnn karsihgrnr almalan, parasal doyum ve sosyal saygmhk

kazanmalan, ozgurce karar vermeleri, yeteneklerini kullanmalan, tanmmalan ve

yukselmeleri, yaptiktan isden doyum elde etmeleri, cahsmalanrun ilgililerce takdir

edilmesi ve yetkilerini kullanabilmeleri" konulan hakkmda sorulan sorulann

yamtlanndan makamlann tatmin etme derecesi ile hiyerarsik duzeyleri arasmda

anlamh iliskiler cikrmstir. Orgut hiyerarsisinde tabandan tepeye dogru (sube mudur

yardimciligmdan genel mudurluge dogru) makamlar belirtilen boyutlarda daha

tatmin edici bulunmustur.

25

11- Can ,(1985)"Ba§an Gudusu ile Yonetsel Basan," isimli arastrrmasmda elde

ettigi bir bulguya gore, i§ yerindeki sorumluluk duzeyi arttikca, bireysel basan

veonayak olma da artmaktadir. Yine aym bulguya gore, ortaya cikan sorumluluk ile

fiili basan arasmda dogru iliski, asm merkeziyetcilige sahip kamu kurumlanndaki

basansizhgin nedenlerini aciklayacak niteliktedir. Soz konusu bulguya gore; asm

merkeziyetci yonetim, isinde ozgur ve ozerk olmak, yeterli yetkiyle donamk

bulunmak ve basandan basanya kosmak isteyen kisiler icin gerekli ortamm

olusmasmi engellemektedir. Boyle bir ortamda ise, i§ doyumu azalmakta ve asm

durumlarda ise orgute karsi yabancilasma sonucu ortaya cikmaktadir.

12- Himmetoglu (1981)"i§ten Gonullu Aynlma Davrarusiru Etkileyen Orgutsel

Degiskenler" konusunda yaptigi arastirmada; isten aynlma oram yuksek olan

isletrnelerde cahsanlann manevi gereksinmelerinin karsilanmadigi, isten aynlmalann

dusuk oldugu isletmelerde bu tur gereksinmelerin doyurulma duzeyinin yuksek

oldugu bulgusu elde edilmistir. Arasnrmaci, isden aynlma oranmm yuksek olmasmm

bu farktan ileri gelebilecegini belirtmektedir.

13- Balci (1985) "Egitim Yoneticisinin i§ Doyumu" aduu tasiyan doktora tezinde;

Ankara'deki ilk ve orta dereceli okul yoneticilerinin isdoyumlan konusunu arastirma

problemi olarak almistrr. Bu arastirmada elde edilen bulgular ise sunlardir: (1)

Denekler, genelde birinci planda "birlikte cahsilan kimseler", son olarak da, "ucret"

etkenine onem vermektedirler. (2) Denekler, hali hazir islerinde, isin degisik

yonlerine iliskin isteklerinin yuksek duzeyde karsilandigi kamsmdadirlar. (3)

Denekler, okul orgutunun havasma iliskin isdoyumu etken ve gostergelerini daha

doyurucu bulmaktadirlar. (4) Denekler, 7 isdoyumu etkeninden yalmzca "is ve

niteliginden yaslanna gore degisen isdoyumu duzeyi yansrtrruslardir. (5) Denekler,

en yuksek doyumu "is ve niteliginden" en dusuk doyumu da "ucretden

saglamaktadirlar.

26

14- Onal (1979)"Kara Harp Okulunda Liderlik Beklenti ve Uygulamalan" adrru

tasiyan arastirmasmda, LBDQ XII aracr kullamlarak veriler toplanmistir. Kara Harp

Okulundaki 70 komutan ve 940 ogrencinin katildrgi arastirmadan elde edilen

bulgular sunlardir:

1. Kara Harp Okulundaki komutanlar gosterdikleri ve idealdeki liderlik davraruslan

arasinda anlamli bir fark bulunmamaktadir.

2. Kara Harp Okulu ogrencileri, komutanlann gercekte gosterdikleri liderlik

davramslan ve idealdeki liderlik davranislan arasmda anlamh bir fark

gormemektedirler,

3. Komutanlann gercekte gosterdikleri liderlik davramslanru, cgrenciler ve

komutanlar anlamh bir farkhhkla algilamaktadirlar.

4. Arastirma aracmm butunu ve alt boyutlannda (Yapiyi Kurma haric) belirtilen

davramslan ideal bir yoneticinin hangi sikhkta gosterecegine iliskin komutan ve

ogrenci beklentileri arasmda anlamh bir fark bulunmamaktadir.

5. Komutanlann, ideal liderlik davramslanru gostermeleri, gereken siklikla ilgili

beklentileri ve ogrencilerin kendi komutanlannda gercekte gordukleri liderlik

davramslannm sikhgina iliskin algilar arasmda anlamh bir fark bulunmamaktadir.

6. Komutanlann, liderlik davramslannm hangi siklikta gosterdiklerine iliskin kendi

algilan ile, cgrencilerin ideal liderlik davraruslanm kendi komutanlannda hangi

sikhkta gormeleri gerektigine iliskin beklentileri arasmda anlamh bir fark

bulunmaktadir.

27

7. Kara Harp Okulu ogrencilerinin, ogrenim duzeyleri ile bir komutamn ideal

liderlik davraruslanni hangi siklikta gostermesi gerektigine iliskin beklentileri

arasmda anlamh bir iliski vardir.

8. Kara Harp Okulu ogrencilerinin ogrenim duzeyleri, kendi komutanlannm liderlik

davraruslanru hangi sikhkta gosterdiklerine iliskin algilan arasmda anlamh bir iliski

vardir.

9. Kara Harp Okulu ogrencilerinin okuduklan boluml er ile komutanm ideal liderlik

davramslanru hangi sikhkta gostermesi gerektigine iliskin beklentileri arasmda

anlamh bir iliski vardir.

9. Kara Harp Okulu ogrencilerinin bolumleri ile, komutanlannm gercekte

gosterdikleri liderlik davraruslannm sikhgina iliskin algilan arasmda anlamh

bir iliski yoktur.

15 Ustundag' (1975) "Ticaret Lisesi Mudurlerinin Okul ve Yonetimdeki Liderlik

Davraruslan" isimli arastirmasi.

Arastirrnada, LBDO XII anketi kullarulrms ve ticaret lisesi mudurlerinin gosterdiklri

ve gostermeleri gereken ideal liderlik davraruslan ile ilgili mudur ve ogretmen

algilan arasmdaki iliski ve farkhhklar tesbit edilmek istenmistir.

Arastirmanm bulgulan sunlardir:

1. Mudurlerin kendi liderlik davramslan ile idealdeki liderlik davramslanni

algilamalan anlamh bir fark gostermemistir.

2. Ogretmenler, mudurlerin gosterdikleri liderlik davrarnslan ile idealde

gostermeleri gereken davraruslan, anlamh bir farkhhkla algilamaktadirlar.

3. Mudurler ve ogretmenler, mudurlerin idealdeki liderlik davramslanni anlamh bir

farkhlikla algilamaktadirlar.

28

4. Mudurlerin gosterdikleri gercek liderlik davraruslan, mudurler ve ogretmenler

tarafmdan anlamli bir farkhlikla algilanmaktadir.

5. Mudurlerin gosterdikleri gercek liderlik davramslanna iliskin kendi algilan ile,

ideal liderlik davraruslan hakkmdaki ogretrnen algilan arasmda anlamh bir fark

gorulmemistir.

2.1.4. Yurt Drsmda Yaprlan Arasnrmalar

1. Allkorn (1988) "Liderlik Bicimleri: "Psikolojik Bir Yaklasim" adh

makalesinde, psikodinamik modele gore tarumlanan liderlik bicimleri uzerine farkh

teorisyen, akademisyen ve arastrrrnacilann yaptiklan simflandirmalan

ozetlemektedir

2. R. Ramamurti (1987) "Devlete Bagh Kuruluslarda Liderlik Bicimleri" admi

tasiyan cahsmasmda, literatur taramasmdan ve cesitli i.ilkelerdeki vak'a

calismalarmdan su sonuclan cikarmaktadir: Y aygm kanmm aksine, kamu

sektorundeki yoneticilerin karar verme yetkileri, ozel sektordekilere gore, daha

fazladir. Uzerindeki hukumet denetimi niceliksel olarak fazla olsa bile, niteliksel

olarak azdir. Cogu zaman daha fazla otonomiye sahiptirler. Asagidaki sekilde

Ramamurti'nin yaptigi liderlik tiplemesi gosterilmistir.

Dusuk Yuksek

Dusuk Celiskileri Ticari amaclan on planda

en aza tut an

indirgeyen

Siyasi Sosyal refahi on planda tutan

amaclan

on planda

tu tan

4 Lider

Tipoloji

Siyasi

Yonelim

Derecesi

Yuksek

Isadarm kimliginin derecesi (Ticari Yonelim Derecesi) Serna 1

29

3. Yukl (1989) "Isletmesel Liderlik: Teori ve Arastirmalann Gozden Gecirilmesi"

adim tasiyan cahsrnasmda, liderlikle ilgili temel yaklasimlan, liderin etkililigine

iliskin durumsal teorileri, donusturucu ve karizmatik liderlik teorilerini aciklamakta

ve 1980'lerde liderlik literaturundeki tartismalan ozetlemektedir.

4. Rainey (1989) "Kamu Yonetimi: Siyasi Baglam ve Yonetsel Roller, Yapilar

ve Davraruslar" Uzerine Son Arastirmalar" adim tasiyan cahsmasmda; Rainey, ortak

bildiri ve arastirma sonuclanna dayanarak kamu yoneticilerinin idari otoriteleri ve

liderlik davranrslanm ozetlemektedir.

5. Hornstein, Heilman, Mone, Tartell (1987) yaptiklan "Olasi Liderlik

Davramslanna Tepkiler" adh arastrrmada; yonetilenlerin, lider davramsi, liderlik

teorilerinde onerilere uymasi veya uymamasi hallerinde nasil tepki gosterecekleri

sorusunu yanrtlamak icin, farkh liderlik teorilerinin recetelerini denediler. Sonucta;

liderlerin oncelikle kimi, nasil etkilemek istediklerine karar vermeleri gerektigini,

liderin yonetilenler uzerinde biraktigi izleminin, liderin gercekte nasil

davrandigmdan daha onemli oldugunu kabul ettiler.

7. Hammer, Turk (1987 ) "Lider Davrarusi ve Otoritesinin Orgutsel Belirleyicileri"

adh arastirmalannda; teknolojinin, orgutun alt birimlerine bagrmhhginm,

sendikal guc ve daha siki denetim icin gerekli goruler idari baskmm lider

davramsi ve otoritesi uzerine etkilerini incelediler ve teknolojinin, sendikal guc

ve idari baskmm, lider davrarnsi uzerinde anlamh etkisi oldugunu saptadilar,

8. Krantz , Gllmor (1990) "Toplumsal Bir Savunma Mekanizmasi Olarak

Liderlik ve isletmeciligin Aynlmasi" baslikh mekalelennde; yonetim ile

isletmeciligi ayirmanm muhafazakar bir tutum oldugu, bu ikisinin aynlmasmm,

yeni dusunusun, onun gerceklestirilmesini saglayacak aractan ay-' nlmasi

anlamma gelecegi, degisen dis cevreye uyumlu tepkiler vermenin, ancak teknik

ve yontemi One cikaran isletmecilikle, kisisel yaraticihgi on plana cikaran

yoneticiligin bir arada olmasiyla mumkun olacagi sonucuna varmaktadir.

30

9. Rowney , Cahoon, (1990) "Isletme Yonetiminde Kadmlann Bireysel ve

Orgutsel Ozellikleri" adh arasurmalannda; yonetimin farkh duzeylerinde kadmlann

ozelliklerini incelernisler, su sonuclan elde etmislerdir:

Giris duzeyinde belirleyici degisken isin yapisr, orta duzeyde kisisel ozellikler,

ust duzeyde ise, orgutsel cevredir. Orgutsel konumda ust duzeylere cikildikca,

cinsiyetler arasi farklar azalmaktadir.

Yonetim kademesi ile i~ duyumsuzlugunun kaynaklan arasmda bir iliski vardir.

Ornegin, kadm orta duzey yoneticileri, diger gruplara gore, i~ tamrru ile is

sorumlulugu arasmda daha fazla fark gormektedirler. Orta duzeyin, strese en acik

duzey oldugu dusunuldugunde bu sonuc normaldir. Aynca, kadsnlar orta duzeyde

henuz yenidirler, i~ sorumluluklan hakkmda belirsizlikleri olmasi dogaldir. Pek az

rol modeli vardir. Ancak, orta duzey kadm ve erkek yoneticileri arasmda

dusuncelerden faydalanma, otorite devri, karar alma gibi konularda, anlamli fark

yoktur.

10. Jones (1988) "Idari Dusumrs: Afrikah bir Bakis Acisi" adh

arastirrnasmda; Afrika orgutleri ve liderleri, diger kitalardakinden farkli ne

gibi ozellikler tasir? sorusuna yamt ararrus, Malavvi'de idari dusunusu

arastirmak uzere bir anket cahsmasi yaprmsnr. Buldugu sonuclar sunlardir:

Malawi'li yoneticiler, endustrilesmis 14 ulkeyle karsilastmldigmda,

yonetilenlerin liderlik kapasitesi ve insiyatiflerine duyduklan inane acismdan,

ABD'den sonra ikinci geliyorlardi. Bilgi ve hedeflerin yonetilenlerle paylasilmasi

acismdan ise, en alt sirada yer aldilar. Yonetilenlerin karar verme sureclerine

katihmma iliskin olarak, en alttan ikinci Strada yer aldilar. Yonetilenlerin

denetiminde en alttaydilar, idari motivasyon acismdan, endustrilesmis ulkelerle ortak

ozellikler gosterdiler. Kendi performanslanna iliskin degerlendirmeleri

endustrilesmis ulkelere gore dusuktu.

31

11. Montgomery ( 1986) "Guney Afrika'da Isletrne Yonetimi Duzeyleri" adh

arastirmasinda, Guney Afrika'da 9 ulkede motivasyon sorununu inceledi. Sonucta:

bireyin ic degerlerinin ve tercihlerinin, resmi davranisi etkiledigi durumlar, en sik

karsilastigi durumlar oldu. Egitim, bilgi, yetenekler ikinci derecede etkili; idari

tepkiler ve sistemik faktorler en az etkili olanlardir.

Sergiovanni veTursty tarafmdan, ogretmen gereksinimlerinin is yasammda

doyurulmasi konusunda yapilan birarastrrmarun bulgulan soyle aciklanmaktadir

(Sergiovanni, Tursty, 1966: 176).

Mesleksel role gore siruflanmis tum egitimciler en 90k saygi, otonomi ve

kendini gerceklestirme gereksinim alanlannda doyumsuzluk gostermislerdir.

Yoneticiler, kendini gerceklestirme olanaklan bakmundan ogretmenlerden daha az

doyumlu gorunmektedirler, ote yandan, yoneticilerin saygi gereksinim alamnda

ogretmenlerden daha 90k doyumiu olduklan gozlenmektedir.

Evans ve Maas, Herzberg etmenlerinin is doyumu ya da duyumsuzlugunun kaynagi

olma durumlanm arasnrrmstir, 1259 ogretmeni kapsayan arastirma bulgulanna gore

( Geraldine, 1969 : 19) ogretmenler, Herzberg etmenlerinden ilerleme dismdaki tum

etmenleri hem doyumun hem de doyumsuzlugun bir kaynagi olarak gormektedirler.

Arastirmada, bazi ogretmenlerin onernli bir doyurucu ya da doyumsuzlastmciolarak

gordukleri bir etmene, diger bazi ogretmenler tepkisiz kalmislardir.

Liderlikle i~ doyumu arasmdaki iliskileri ele alan Man ve Hoffman; uretimi

otomatik olan ve olmayan iki isyerindeki personelin doyum durumlanm

karsrlastirrmslardir. iki isyerinde de isciler, isciye yonelik denetmenlik var oldugunda

daha doyumlu gorulmuslerdir. Isciye yonelik degerlendirme, beklentilerde olculu

olma, iscilerin i~ hakkmdaki goruslerine saygih olma gibi davraruslarla

betimlenmektedir (Stogdill, 197 4: 3 78).

House ve Dressler, destekleyici ve anlayis gosterici liderlik ile i~ doyumu

arasmda, i~ yapisi belirgin olan isyerlerinde, yuksek derecede bir iliski oldugunu

bulmuslardir. Isin yapisi belirgin olmayan isyerlerinde ise, bu iliski gozlenmemistir.

32

Etkili lider, icsel gudulemeye onem vermekte, personele rutin gorevlerin getirdigi

gerginligi azaltici anlayisi gostermekte ve destek saglamaktadir. Eger yapilan

gorevler icsel olarak guduleyici iseler, cahsanlann i~ doyumu, destekleyici liderlikle

daha az iliskilidir (Mckaig, 1980 : 54).

Shilland, Amerika Birlesik Devletlerinde, moral konusunda bir survey

cahsmasi yapnustir (Shilland, 1949: 479). Arasurmaya katilan ogretmealerden,

gorevlerini yaparlarken kendilerini etkileyen en onemli on .etkeni secmeleri

istenmistir. Arastirmanm sonuclanna gore, cgretmen moralini etkileyen on etken,

derecesine gore soyle siralanmaktadir: (1) Ogretmcnin yetistirildigi alanda ilgi

duydugu isi yapmasi, (2) Yeterli malzeme ve arac, (3) Yoneticiden gorulen anlayis

ve saygi, ( 4) Icinde cahsilan fiziki kosullar, ( 5) i~ guvenligi, ( 6) Y onetimsel destek ve yardim, (7) Ogretmen arkadaslann dostca tavirlan, (8) Y eterli ucret, (9) Mesleki

ve kisilik gelisimi yonunden arkadaslann birbirlerini olumlu etkilemeleri, (10)

Ogretime karsi ogrencinin takmdigi tavir.

Harap, Amerika Berlisik Devletlerinde ogretmen moralini dusuren ve

yukselten en onemli etkenleri saptamak amaciyla bir arastirma yaprmstir

(Harap, 1959:56). Harap'marastirmasma gore su etkenler ogretmenlerin moralini

olumsuz yonde etkilemektedir: (1) Yetersiz maas, (2) Kalabalik smiflar, (3) Yetersiz

yonetim, (4) Gunluk dinlenme surelerindeki yetersizlik, (5) Fiziksel kosullann

yetersizligi, (6) Ogretim araclannm eksikligi, (7) Demokratik isleyisin yoklugu, (8)

Halkla yeterli isbirligi yapilmamasi, (9) Toplumsal hayatm eksikligi, meslek

guvencesinin yetersizligi. Ogretmen moralini yukselten etkenler olarak da

arastirmaci su etkenleri siralamaktadir: (1) Yeterli maas, (2) Kalabahk olmayan

"simflar, (3) Velilerle gorusmek icin planh bir zamanm aynlmasi, (4) Orgutte olumlu

bir mesleksel iklimin bulunmasi, ( 5) Sistemde egitim yonunden surekli bir gelisme,

Metfessel ve Shea, egitime iliskin pek cok kaynagi tarayarak ogretmenlerin

morallerini bozan etkenler olarak su noktalan saptamislardir ( Metfessel, shea, 1961 :

16); (1) Fiziksel kosullann ve gerekli malzemelerin yetersizligi, (2) Yardimci ve

destekleyici katkilann yetersizligi, (3) Ogretim yukunun agtrhg1 ve ek gorevler, ( 4)

Demokratik liderligin.eksikligi, (5) Okula yonelik cevre desteginin yetersizligi.

33

Leiman, moral ile karara katilma degiskenleri arasmdaki iliskileri bulmayi

hedefleyen bir arastirma yapnustir (Leiman, 1961 ). Bu arastrrmanm sonuclanna

gore; (1) Karara katilan ogretmenler, katilmayanlara gore daha yuksek morale

sahiptirler, (2) Karara katilan ogretmenler; okul mudurune, ogretmen arkadaslanna

ve ogrencilerine karsi daha olumlu tavirlar gelistirmektedirler, (3) Okul yonetiminde

karara katilma, ogretmenin kendine ve ogretmenlik meslegine karsi daha 90k saygi

duymasma neden olmaktadir, (4) Aym kosullarda erkek ogretmenler, kadm

ogretmenlere gore daha 90k morale sahip alma egiljmi gostermektedirler.

Okul mudurunun liderlik davramslannm ogretmen morali uzerindeki etkileri,

Lambert tarafmdan yapilan bir arastirmada (Lambert, 1968) ele almrmstir. Purdue

Ogretrnen Moral Anketi ve Liderlik Davramslan Betimleme Anketi kullamlarak

yapilan bu arastirma, okul mudurunun liderlik davramslan ile ogretmen morali

arasmda anlamh iliskiler bulundugunu gostermistir.

Ogretmenlik mesleginde elde edilen doyum ile, ogretmen morali arasmdaki iliskiler

de bazi arastirmalarm konusu olmustur. Boyle bir arastirma, Amerika Birlesik

Devletleri ile Cin Halk Cumhuriyeti ogretmenlerine uygulanrmstir. Yapilan

arastirma, her iki ulkede de i~ doyumunun ve ogretmen moralinin demokratik

liderlikle yakmdan ilgili oldugunu ortaya koymustur.

BOLUMID

Arastirmanm Kuramsal Temelleri

Orgutte rasyonellik, verimlilik, etkinlik ya da yeterlik gibi kavramlar klasik

yonetim yaklasimlanyla birlikte yogun'olarak kullamlmaya baslanmis, degisik orgut

ogelerine agirhk verilerek farkh anlamlarla ele almrms olsalar bile, gunumuze degin

orgut ve yonetim konulanndan "aynlmaz olmuslardir.

uero yonetim bilimci ve Yonetimde Siyasal Bilimsel Yaklasimmm babasi sayilan Woodrow Wilson'un MJ. " .. etkili ve hizh hizmet sunabilmek icin kamu

yonetiminde isletme yontemlerinin kullanilmasim ... " gerekli gormesi (Wilson,

Woodrow. "The Study of Administration", Political Science Quarterly, June 1887),

l 900'lu yillann baslannda Frank Goodnow'un "... yonetimi politikamn etkisinden

kurtaracak. .. " careleri bulma cabasi Goodnow, Frank J. Politics and Administration.

New York: Mc Millan, 1900), Frank Willoughby'nin "kamu oyu denetimine" yerdigi

agtrhk(Willoughby, Frank. Princrples of Public Administration. Baltimore: The John

Hopkins Press, 1927). hep rasyonel, verimli ve etkili orgut isleyisini gerceklestirmeyi

amachyordu.

Benzer «bicimde, klasik yaklasimlar icinde onemli yeri olan genel yonetim akimmm

onculerinden ve Bilimsel Yonetim'in babasi sayilan Frederick Taylor'un orgutte

islerin en iyi sekilde yapilrnasm» saglamaya yonelik yollan bulmak icin harcadigi bir

omur dolusu cabalannm Taylor, Frederick W. Scientific Management. New York:

Harper and Bros., 1947), Henri Fayol'un "Orgutsel faaliyetleri" ve "Genel Yonetim

35

ilkeleri"( Fayol, Henry. General and Industrial Management. London: Sir Issac

Pitman, 1949), Max \\Teberin "ideal Burokrasisi"

( Weber, Max. The Theory of Social and Economic Organizations. New York:

Glencoe Free Press, 1947), Urwiek Ve M. Guhck'in "yonetim surecleri", "yonetim

ilkeleri" Gulick, Luther and Urwick, 1. eds., Papers On the Science of

Administration. New York: Institute of Public Administration, 193 7) ve butun

klasiklerin cok deger verdikleri i~ bolumu ve uzmanlasma da gercekde orgutlerde

rasyonellik, verimlilik, etkililik ve etkinlik arayislanndan baska bir sey degildi.

Ne varki, butun bu cahsmalann merkezini orgutun yapisal ogeleri

olusturuyordu. Bu cahsmalarda insanlararasi karsihkli etkilesime, orgut - cevre

arasmdaki iliskilere yer yoktu. Dolayisiyla, insanlar, kendilerine yonetim tarafmdan

daha iyi ekonomik olanaklar ve daha uygun fiziksel calisma kosullan saglanmca

daha verimli cahsabilecek bir makinanm dislileri gibiydiler. Orgutsel insan

(personel) daha verimli cahsmca orgutun kan artacak, boylece orgut daha fazla ucret

odeyebilecek ve daha uygun cahsma kosullan hazirlayabilecegi. Bu da orgutsel

msamn verimini artiracakti. Boylece, klasik yonetim yaklasirm yazarlarma gore

orgutle insan, orgutle cevre arasmda catismalar da beklenemezdi. Kisacasi i~

doyumu, orgutun yapisal ogeleriyle, yonetim ilkeleriyle ilgili bir sorundu. Bunlar iyi

oldukca personel de mutlu olacakti. Orgut icin iyi olan hersey personel icin de iyi

olacakti ( Kaya, 1986 : 57-60). Insam dikkate almayan bu gorusler dogrultusunda,

AOD'deki Western Elektrik Sirketi Hawthorne tesislerinde 1928 yilmda baslatilan

bazi denemeler de, isyerinde 1s1, 1~1k, rutubet, renk gibi cahsma kosullanrn

iyilestirerek orgutte isci verimini arurma amacuu tasiyordu. Ne varki yapilan

denemeler, bu tur fiziksel kosullann verimlilik uzerinde klasikler tarafmdan

savunuldugu kadar etkili olmadigim ortaya cikardi. Tersine, fiziksel ve ekonomik

olmayan kimi etkenlerin verimlilik ve etkililik uzerinde fiziksel ve ekonomik

faktorlerden daha etkili oldugu ve orgutsel insanm bunlardan daha cok etkilendigi

anlasildi. Boylece; orgutte olup biten herseyin yazih belgelerde yer alamayacagi,

personelin morali ve gudulenmesinin verim uzerinde fiziksel degiskenlerden daha

onemli oldugu, isbolumu ve uzmanlasmanm mutlaka verimi artiramayacagi, orgutte

kucuk gruplann bulundugu, personelin orgutte bir kisi olarak degil, belirli kucuk bir

grubun uyesi olarak davrarusta bulundugu, dolayisiyla catismamn orgutun en dogal

36

ozelligi oldugu Hawthorne denemeleri sonucunda anlasildi, Bu beklenmedik

sonuclar karsisinda, Hawthorne denemelerini yuruten Mayo, Roethlisberger, Dickson

ve Whitehead gibi yazarlar Hawthorne sonuclanni degerlendiren kitaplar

yazaraktornegin: Elton Mayo, The Human Problems of Industrial Civilization

New York: McMillan 193 3). orgutteki insan cgesine agirhk veren yeni bir yonetim

yaklasnnmm dogmasma yol actilar. Soz konusu yazarlar ve onlan izleyen Pollet,

Barnard ve Simon gibi Davrarusci ya da insan Iliskileri Yaklasimirun onculeri

sayilan yazarlar, gozlerini orgutsel insana diktiler ve insana iliskin sorunlan

calisrnalannin merkezi durumuna getirdiler(Kaya, 1986: 63- 70). Boylece; yeni

yonetim yaklasimmm onculeri ve izleyicileri orgutteki insana iliskin pekcok soruya

yamt bulmaya cahstilar.

"Personelin orgutten ne bekledigi?", "Orgutte cahsan insanlann biribirine

tepkilerinin neler olabilecegi'i'i.c'Drgutteki kucuk gruplann biribirine karsi

tepkilerinin neler olacagi?", "Orgutsel catisma nedenlerinin neler olabilecegi?", "i~

doyumunun nasil ve nelerle saglanacagi?", "Liderlik, guc ve otoritenin psikolojik

temellerinin neler olabilecegi?", "Verimlilik ve isdoyumu arasmda iliski olup

olmadigr?", "Bicimsel ve bicimsel olmayan (formal ve informal) guduleyicilerin

neler oldugu?", "Rasyonel davramsin dogasi ve nasil saglanabilecegi?", "Karar

verme ve iletisimin niteligi?" bu sorulardan bazilanru olusturmustur;

Goruldugu gibi; davramsci yaklasimm mimarlannca yamtlandmlmaya cahsilan

tum sorular orgutteki insanla, insan problemleriyle iliskilidir, Cunku; orgute canhhk

kazandiran, ona dinamizm veren insandir. Insansiz bir orgut bir sema olmaktan baska

bir anlam tasimaz, "Orgutteki tum sorunlar insana iliskin sorunlardir. Orgutte insana

iliskin sorunlan cozmek, bu nedenle, orgutsel sorunlan cozmek demektir. Oyleyse;

personel icin iyi olan hersey orgut icinde iyidir(Kaya, 1986:64-65)". Boylece;

personel ve personelin mutlulugu, davramsci yazarlar acismdan, yonetim bilimin

merkezini olusturmaktadir.

Gercekten de; Mary Parker Follett'in onemle uzerinde durdugu demokratik

liderlik, personelin gonullu isbirligi, durum kanunu gibi kavramlar(Follet, 1942)

37

Chaster Barnard'm vonetim bilimine katkisi olan farketmezlik alam (zone of

indifference), yoneticinin fonksiyonlan, oznel ve nesnel iticiler (incentives) gibi

kavramlar (Bernard, 193 8) yada Herbert Simon'un karar verme kuramlan

(Simon, 194 7) personelde rasyonel davramsi gelistirmeyi, personeli mutlu ederek onu

i~ doyumuna kavusturmayi, personeli orgutle ozdeslestirrneyi amaclarmslardir.

Orgutsel verimliligin anahtan i~ doyumu ve orgutle ozdeslesmesi yoluyla, personeli

mutlu etmekti, motive etmekti.

3.1. i~ Doyumu

Bamard'a gore, her orgutte iki turlu doyum soz konusudur.,

a. Orgutsel amaclann en az maliyetle doyumu: orgutteki ortak amaclann

gerceklestirilmesidir. Barnard bu tur doyumu etkililik (effectiveness) olarak

adlandm yor.

b. Orgutteki insanm isten sagladrgi doyum: Boyle bir doyum personeli orgute ceker,

orgute baglar ve daha fazla cahsmaya isteklendirir, yani motive eder. Barnard bu tur

kisisel doyumu yeterlilik ( efficiency) olarak adlandmyor.

Barnard'a gore; orgutun surekliligi bu iki tur doyumun, baska bir deyisle

etkililigin ve yeterligin saglanmasina dayamr. Bu nedenle yoneticilerin ana gorevi

orgutte etkililik ve yeterligi saglamaktir. Ancak bu yolla, is doyumu saglamr,

personel motive edilir ve orgutle ozdeslesir (barnard, 193 8: 160). Simon; orgutsel

doyum ve kisisel doyum arasmda bir denge saglanamazsa orgutun cokecegine

dikkati cekrnekte veetkililik ve yeterlik arasmda kurulmasi gereken bu dengeyi

orgutsel denge ( organizational eguilibrium)' diye adlandrrmaktadrrkaya, 1986:69) Bu

denge icinde; orgut personelden caba (effort), baghhk (loyalty) ve benzer sekillerde

katki saglar, buna karsilik onlara para, rol, statu ve prestij verir. Dengenin surekliligi

iss; buyuk olcude, yetkinin kabul alam (zone acceptance) cercevesinde

kullarulmasmi gerektirir(Simon, 1947) Kuskusuz, i~ doyumu ve ozdeslik, yukandaki

38

paragraflarda da deginildigi gibi, guduleme (motivation) ile yakmdan iliskilidir.

Y eterli bir guduleme sisteminden yoksun olan bir orgutte i~ doyumundan ve

personelin orgutu ile ozdeslesmesinden soz edilemez. Prof Kaya'nm belirttigi gibi:

Cagdas yonetim anlayisi, orgutteki insan kaynagrrun en yetkin bir bicimde

kullanilmasmi zorunlu kilar. Bu nedenle, yeterli niteliklere sahip insangucunun

saglanmasi, doyumlanarak iste, tutulmasi ve gelistirilmesi yonetimin bashca amaci

haline gelmistir. Boylece; orgutte insan Iliskileri konusu giderek onem kazanrrustir ....

Cunku cesitli yollarla personeli etkileyerek onlan orgut amaclan dogrultusunda

yonlendirrnek insan iliskilerinin k