www.elsevier.nl € 8,95

TER HERINNERING

1913-1971

GO

DF

RIE

D B

OM

AN

S TE

R H

ER

INN

ER

ING

BomansGodfried

ESP009_001 COVER DEF 1ESP009_001 COVER DEF 1 21-12-2012 12:03:4621-12-2012 12:03:46

6

G E R R Y VA N D E R L I S T

De mysterieuze persoonlijkheid

p 22 december 1971 stierf Godfried

Bo-mans. Nooit reageerde het Neder-

landse volk zo geschokt en emotioneel

op het overlijden van een schrijver als

toen. De veelzijdige 58-jarige auteur

was een nationale figuur, die meer en gretiger werd gele-

zen dan welke collega ook en die door zijn veelvuldige op-

tredens op radio en televisie bekend en geliefd was bij alle

lagen van de bevolking.

Hoewel iedereen Bomans kende, leek niemand echt

greep op hem te hebben gekregen. Een jaar na zijn dood

verscheen het boek Herinneringen aan Godfried Bomans,

waarin familieleden, vrienden en kennissen terugblikten op

hun ervaringen met de schrijver. Opmerkelijk was de ope-

ningszin van het stuk ‘Spelletjes met G.B.’ van de hand van

Mari Andriessen, een bekende beeldhouwer en dertig jaar

lang bevriend met de overledene: ‘Het ligt niet in mijn ver-

mogen van de boeiende, maar zeer gesloten persoonlijkheid

van Godfried Bomans een duidelijk beeld te geven.’

Die fundamentele geslotenheid frustreerde meer

vrienden, die zich continu op afstand voelden gehouden.

Zoals de journalist-dichter Michel van der Plas. In God-

fried, zijn informatieve studie over de jonge jaren van de

schrijver waarvan voor dit portret dankbaar gebruik is ge-

maakt, wees hij op een eigenaardige paradox in het optre-

den van de katholieke geestverwant met wie hij zo lang

optrok. ‘Enerzijds belijdt en vertoont hij een constante

sterke behoefte aan maatschap en intieme uitwisseling;

anderzijds plant hij midden in dan ontstane “gezelligheid”

een bord met “Verboden toegang” voor zijn hart en ziel.’

Het was een typerende afstandelijkheid, die overigens

haaks stond op wat Bomans zelf voorschreef: ‘Tegenover

gelijkgezinden, wier geestesleven aan het onze verwant is

en die ons met een verlangen naar innigheid tegemoet

treden, dienen wij ons te ontsluiten. Wij dienen ons dan

over te geven, kome wat er komt.’

De afstandelijke houding en introversie van de zo ex-

travert ogende publieke persoonlijkheid droegen wel bij

aan het ontstaan van een mysterieus waas en maakten

hem des te intrigerender. Bomans, meende de literair cri-

ticus Kees Fens, ‘was een auteur die een schrijversloop-

baan lang naar zichzelf heeft laten raden. Hij heeft, be-

wust, zichzelf tot een verschijnsel gemaakt, niet zozeer

door een masker op te zetten, maar juist door een veelzij-

dig pogen zichzelf niet te ontmaskeren.’

Door alle mystificaties en rookgordijnen die hij cre-

eerde, blijft het speculeren hoe de ‘echte’ Bomans was,

voor zover het sowieso al mogelijk is om dat vast te stellen

O

G O D F R I E D B O M A N S / J O N G E J A R E N

7

KindertijdDe jonge Godfried (links, op de tafel)

met zijn geliefde moeder Arnoldina

Josephina Bomans-Reynart en met

zijn broertjes en zusje Wally.

ESP009_BOMANS 006 hfd1 7ESP009_BOMANS 006 hfd1 7 21-12-2012 12:20:1921-12-2012 12:20:19

22

Achter het schaakbordBomans was een verdienstelijk schaker, die

geregeld zou aanschuiven bij allerlei toer-

nooien, zoals het Hoogovens Schaaktoernooi

in Beverwijk. Als kind speelde hij al tegen zijn

vader met een fanatisme dat een illustratie

vormt van psychologische theorieën waarin

het mat zetten van de tegenstander wordt ver-

geleken met vadermoord. Hij beoefende zijn

hobby tot op de avond van zijn overlijden.

G O D F R I E D B O M A N S / J O N G E J A R E N

23

26

G E R R Y VA N D E R L I S T

De beroemdste auteur van Nederland

ij de tentoonstelling Godfried Bomans, de

fluwelen duivel, die het Letterkundig Mu-

seum in Den Haag in 2002 organiseerde,

was een handschriftonderzoek te zien van

grafologische experts die niet wisten dat ze

met het handschrift van de schrijver van doen hadden. De

resultaten waren verbluffend. ‘Hij tracht zich door

“speelsheid” en “dartelheid” ondoorzichtig voor anderen

te maken,’ luidde het oordeel bijvoorbeeld. En: ‘Door zijn

kritische instelling en groot improvisatievermogen neemt

hij graag, doordat hij bij de ander direct het zwakke punt

ziet, de ander in de maling. Hij kan er zelf echter niet al-

tijd tegen omdat hij enerzijds ijdel en zelfgenoegzaam is,

anderzijds kwetsbaar is.’ En: ‘Door zijn hoge intelligentie,

die gepaard gaat met gemakzucht, benut hij niet altijd het

totaal van zijn mogelijkheden.’

Het leek wel doorgestoken kaart, want de analyse van

de handschriftdeskundigen klopte helemaal. Zo menen

ook veel van zijn bewonderaars dat Bomans helaas niet

het totaal van zijn mogelijkheden heeft benut. Niet dat

hij zijn licht onder de korenmaat zette of weinig produ-

ceerde, maar dat ene grote boek waarop werd gehoopt en

waarop de schrijver zelf geregeld zinspeelde, bleef uit. Na

Erik bestond het oeuvre grotendeels uit bundelingen van

stukken die eerder in krant en tijdschrift waren versche-

nen. Wel erg succesvolle bundelingen overigens. In het

jaar van zijn overlijden waren er in totaal 2,2 miljoen

exemplaren van zijn boeken verkocht.

KwajongenAls medewerker van de Volkskrant en Elseviers Weekblad

worstelde Bomans vaak met deadlines, maar zijn werkge-

vers konden alleen maar tevreden zijn over het resultaat.

Een groot succes werd bijvoorbeeld de dagelijkse strip over

Pa Pinkelman en Tante Pollewop die de Volkskrant vanaf

12 november 1945 publiceerde, met tekeningen van Carol

Voges. Bomans vond het aanvankelijk leuk om te doen,

mede door alle positieve reacties, maar op den duur, no-

teerde hij, ‘begon de schrijver met een trek van lichte verve-

ling om de mond, overtuigd dat bezigheden als deze nu

eenmaal onvermijdelijk tot het auteursleven behoren’.

Zulk succes gaf aanleiding tot een eindeloze reeks uit-

nodigingen voor publieke optredens. Hij was daardoor

veel op pad, terwijl hij juist prijs stelde op huiselijkheid.

Herman van Run, vriend en oud-hoofdredacteur van De

Tijd, zag hem als iemand die ‘elders zocht wat hij thuis uit

ongedurigheid net had prijsgegeven: warmte en behage-

lijkheid. Hij zocht bij voorkeur veilige tehuizen, vroeg

G O D F R I E D B O M A N S / S C H R I J V E R S C H A P

B

27

AvonturierBomans kon moeilijk nee

zeggen en deed aan de

gekste dingen mee. Zoals

aan een tocht met een

luchtballon, op 30 april

1951. Het avontuur liep

bijna erg slecht af.